📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ขุทฺทกนิกาเย
เปตวตฺถุ-อฏฺกถา
คนฺถารมฺภกถา
มหาการุณิกํ ¶ ¶ ¶ นาถํ, เยฺยสาครปารคุํ;
วนฺเท นิปุณคมฺภีร-วิจิตฺรนยเทสนํ.
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนา, เยน นิยฺยนฺติ โลกโต;
วนฺเท ตมุตฺตมํ ธมฺมํ, สมฺมาสมฺพุทฺธปูชิตํ.
สีลาทิคุณสมฺปนฺโน, ิโต มคฺคผเลสุ โย;
วนฺเท อริยสงฺฆํ ตํ, ปฺุกฺเขตฺตํ อนุตฺตรํ.
วนฺทนาชนิตํ ¶ ปฺุํ, อิติ ยํ รตนตฺตเย;
หตนฺตราโย สพฺพตฺถ, หุตฺวาหํ ตสฺส เตชสา.
เปเตหิ จ กตํ กมฺมํ, ยํ ยํ ปุริมชาติสุ;
เปตภาวาวหํ ตํ ตํ, เตสฺหิ ผลเภทโต.
ปกาสยนฺตี พุทฺธานํ, เทสนา ยา วิเสสโต;
สํเวคชนนี กมฺม-ผลปจฺจกฺขการินี.
เปตวตฺถูติ นาเมน, สุปริฺาตวตฺถุกา;
ยํ ขุทฺทกนิกายสฺมึ, สงฺคายึสุ มเหสโย.
ตสฺส สมฺมาวลมฺพิตฺวา, โปราณฏฺกถานยํ;
ตตฺถ ตตฺถ นิทานานิ, วิภาเวนฺโต วิเสสโต.
สุวิสุทฺธํ ¶ อสํกิณฺณํ, นิปุณตฺถวินิจฺฉยํ;
มหาวิหารวาสีนํ, สมยํ อวิโลมยํ.
ยถาพลํ กริสฺสามิ, อตฺถสํวณฺณนํ สุภํ;
สกฺกจฺจํ ภาสโต ตํ เม, นิสามยถ สาธโวติ.
ตตฺถ ¶ เปตวตฺถูติ เสฏฺิปุตฺตาทิกสฺส ตสฺส ตสฺส สตฺตสฺส เปตภาวเหตุภูตํ กมฺมํ, ตสฺส ปน ปกาสนวเสน ปวตฺโต ‘‘เขตฺตูปมา อรหนฺโต’’ติอาทิกา ปริยตฺติธมฺโม อิธ ‘‘เปตวตฺถู’’ติ อธิปฺเปโต.
ตยิทํ เปตวตฺถุ เกน ภาสิตํ, กตฺถ ภาสิตํ, กทา ภาสิตํ, กสฺมา จ ภาสิตนฺติ? วุจฺจเต – อิทฺหิ เปตวตฺถุ ทุวิเธน ปวตฺตํ อฏฺุปฺปตฺติวเสน, ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนวเสน จ. ตตฺถ ยํ อฏฺุปฺปตฺติวเสน ปวตฺตํ, ตํ ภควตา ภาสิตํ, อิตรํ นารทตฺเถราทีหิ ปุจฺฉิตํ เตหิ เตหิ เปเตหิ ภาสิตํ. สตฺถา ปน ยสฺมา นารทตฺเถราทีหิ ตสฺมึ ตสฺมึ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชเน อาโรจิเต ตํ ¶ ตํ อฏฺุปฺปตฺตึ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิ, ตสฺมา สพฺพมฺเปตํ เปตวตฺถุ สตฺถารา ภาสิตเมว นาม ชาตํ. ปวตฺติตวรธมฺมจกฺเก หิ สตฺถริ ตตฺถ ตตฺถ ราชคหาทีสุ วิหรนฺเต เยภุยฺเยน ตาย ตาย อฏฺุปฺปตฺติยา ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนวเสน สตฺตานํ กมฺมผลปจฺจกฺขกรณาย ตํ ตํ เปตวตฺถุ เทสนารุฬฺหนฺติ อยํ ตาเวตฺถ ‘‘เกน ภาสิต’’นฺติอาทีนํ ปทานํ สาธารณโต วิสฺสชฺชนา. อสาธารณโต ปน ตสฺส ตสฺส วตฺถุสฺส อตฺถวณฺณนายเมว อาคมิสฺสติ.
ตํ ปเนตํ เปตวตฺถุ วินยปิฏกํ สุตฺตนฺตปิฏกํ อภิธมฺมปิฏกนฺติ ตีสุ ปิฏเกสุ สุตฺตนฺตปิฏกปริยาปนฺนํ, ทีฆนิกาโย มชฺฌิมนิกาโย สํยุตฺตนิกาโย องฺคุตฺตรนิกาโย ขุทฺทกนิกาโยติ ปฺจสุ นิกาเยสุ ขุทฺทกนิกายปริยาปนฺนํ, สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลนฺติ นวสุ สาสนงฺเคสุ คาถาสงฺคหํ.
‘‘ทฺวาสีติ ¶ พุทฺธโต คณฺหึ, ทฺเว สหสฺสานิ ภิกฺขุโต;
จตุราสีติ สหสฺสานิ, เย เม ธมฺมา ปวตฺติโน’’ติ. (เถรคา. ๑๐๒๗) –
เอวํ ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ปฏิฺาเตสุ จตุราสีติยา ธมฺมกฺขนฺธสหสฺเสสุ กติปยธมฺมกฺขนฺธสงฺคหํ, ภาณวารโต จตุภาณวารมตฺตํ, วคฺคโต – อุรควคฺโค อุพฺพริวคฺโค จูฬวคฺโค มหาวคฺโคติ จตุวคฺคสงฺคหํ. เตสุ ปมวคฺเค ทฺวาทส วตฺถูนิ, ทุติยวคฺเค ¶ เตรส วตฺถูนิ, ตติยวคฺเค ทส วตฺถูนิ, จตุตฺถวคฺเค โสฬส วตฺถูนีติ วตฺถุโต เอกปฺาสวตฺถุปฏิมณฺฑิตํ. ตสฺส วคฺเคสุ อุรควคฺโค อาทิ, วตฺถูสุ เขตฺตูปมเปตวตฺถุ อาทิ, ตสฺสาปิ ‘‘เขตฺตูปมา อรหนฺโต’’ติ อยํ คาถา อาทิ.