📜
๑๖. วีสตินิปาโต
๑. อธิมุตฺตตฺเถรคาถา
‘‘ยฺตฺถํ ¶ ¶ ¶ วา ธนตฺถํ วา, เย หนาม มยํ ปุเร;
อวเสสํ [อวเส ตํ (สี. อฏฺ. มูลปาโ), อวเสสานํ (อฏฺ.?)] ภยํ โหติ, เวธนฺติ วิลปนฺติ จ.
‘‘ตสฺส เต นตฺถิ ภีตตฺตํ, ภิยฺโย วณฺโณ ปสีทติ;
กสฺมา น ปริเทเวสิ, เอวรูเป มหพฺภเย.
‘‘นตฺถิ เจตสิกํ ทุกฺขํ, อนเปกฺขสฺส คามณิ;
อติกฺกนฺตา ภยา สพฺเพ, ขีณสํโยชนสฺส เว.
‘‘ขีณาย ภวเนตฺติยา, ทิฏฺเ ธมฺเม ยถาตเถ;
น ¶ ภยํ มรเณ โหติ, ภารนิกฺเขปเน ยถา.
‘‘สุจิณฺณํ พฺรหฺมจริยํ เม, มคฺโค จาปิ สุภาวิโต;
มรเณ เม ภยํ นตฺถิ, โรคานมิว สงฺขเย.
‘‘สุจิณฺณํ พฺรหฺมจริยํ เม, มคฺโค จาปิ สุภาวิโต;
นิรสฺสาทา ภวา ทิฏฺา, วิสํ ปิตฺวาว [ปีตฺวาว (สี.)] ฉฑฺฑิตํ.
‘‘ปารคู อนุปาทาโน, กตกิจฺโจ อนาสโว;
ตุฏฺโ อายุกฺขยา โหติ, มุตฺโต อาฆาตนา ยถา.
‘‘อุตฺตมํ ธมฺมตํ ปตฺโต, สพฺพโลเก อนตฺถิโก;
อาทิตฺตาว ฆรา มุตฺโต, มรณสฺมึ น โสจติ.
‘‘ยทตฺถิ สงฺคตํ กิฺจิ, ภโว วา ยตฺถ ลพฺภติ;
สพฺพํ อนิสฺสรํ เอตํ, อิติ วุตฺตํ มเหสินา.
‘‘โย ตํ ตถา ปชานาติ, ยถา พุทฺเธน เทสิตํ;
น คณฺหาติ ภวํ กิฺจิ, สุตตฺตํว อโยคุฬํ.
‘‘น เม โหติ ‘อโหสิ’นฺติ, ‘ภวิสฺส’นฺติ น โหติ เม;
สงฺขารา วิคมิสฺสนฺติ, ตตฺถ กา ปริเทวนา.
‘‘สุทฺธํ ธมฺมสมุปฺปาทํ, สุทฺธํ สงฺขารสนฺตตึ;
ปสฺสนฺตสฺส ยถาภูตํ, น ภยํ โหติ คามณิ.
‘‘ติณกฏฺสมํ ¶ ¶ โลกํ, ยทา ปฺาย ปสฺสติ;
มมตฺตํ โส อสํวินฺทํ, ‘นตฺถิ เม’ติ น โสจติ.
‘‘อุกฺกณฺามิ ¶ สรีเรน, ภเวนมฺหิ อนตฺถิโก;
โสยํ ¶ ภิชฺชิสฺสติ กาโย, อฺโ จ น ภวิสฺสติ.
‘‘ยํ โว กิจฺจํ สรีเรน, ตํ กโรถ ยทิจฺฉถ;
น เม ตปฺปจฺจยา ตตฺถ, โทโส เปมฺจ เหหิติ’’.
ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;
สตฺถานิ นิกฺขิปิตฺวาน, มาณวา เอตทพฺรวุํ.
‘‘กึ ภทนฺเต กริตฺวาน, โก วา อาจริโย ตว;
กสฺส สาสนมาคมฺม, ลพฺภเต ตํ อโสกตา’’.
‘‘สพฺพฺู สพฺพทสฺสาวี, ชิโน อาจริโย มม;
มหาการุณิโก สตฺถา, สพฺพโลกติกิจฺฉโก.
‘‘เตนายํ เทสิโต ธมฺโม, ขยคามี อนุตฺตโร;
ตสฺส สาสนมาคมฺม, ลพฺภเต ตํ อโสกตา’’.
สุตฺวาน โจรา อิสิโน สุภาสิตํ, นิกฺขิปฺป สตฺถานิ จ อาวุธานิ จ;
ตมฺหา จ กมฺมา วิรมึสุ เอเก, เอเก จ ปพฺพชฺชมโรจยึสุ.
เต ปพฺพชิตฺวา สุคตสฺส สาสเน, ภาเวตฺว โพชฺฌงฺคพลานิ ปณฺฑิตา;
อุทคฺคจิตฺตา สุมนา กตินฺทฺริยา, ผุสึสุ นิพฺพานปทํ อสงฺขตนฺติ.
…อธิมุตฺโต เถโร….
๒. ปาราปริยตฺเถรคาถา
‘‘สมณสฺส ¶ อหุ จินฺตา, ปาราปริยสฺส ภิกฺขุโน;
เอกกสฺส นิสินฺนสฺส, ปวิวิตฺตสฺส ฌายิโน.
‘‘กิมานุปุพฺพํ ปุริโส, กึ วตํ กึ สมาจารํ;
อตฺตโน กิจฺจการีสฺส, น จ กฺจิ วิเหเย.
‘‘อินฺทฺริยานิ ¶ มนุสฺสานํ, หิตาย อหิตาย จ;
อรกฺขิตานิ อหิตาย, รกฺขิตานิ หิตาย จ.
‘‘อินฺทฺริยาเนว สารกฺขํ, อินฺทฺริยานิ จ โคปยํ;
อตฺตโน กิจฺจการีสฺส, น จ กฺจิ วิเหเย.
‘‘จกฺขุนฺทฺริยํ ¶ เจ รูเปสุ, คจฺฉนฺตํ อนิวารยํ;
อนาทีนวทสฺสาวี, โส ทุกฺขา น หิ มุจฺจติ.
‘‘โสตินฺทฺริยํ เจ สทฺเทสุ, คจฺฉนฺตํ อนิวารยํ;
อนาทีนวทสฺสาวี, โส ทุกฺขา น หิ มุจฺจติ.
‘‘อนิสฺสรณทสฺสาวี ¶ , คนฺเธ เจ ปฏิเสวติ;
น โส มุจฺจติ ทุกฺขมฺหา, คนฺเธสุ อธิมุจฺฉิโต.
‘‘อมฺพิลํ มธุรคฺคฺจ, ติตฺตกคฺคมนุสฺสรํ;
รสตณฺหาย คธิโต, หทยํ นาวพุชฺฌติ.
‘‘สุภานฺยปฺปฏิกูลานิ, โผฏฺพฺพานิ อนุสฺสรํ;
รตฺโต ราคาธิกรณํ, วิวิธํ วินฺทเต ทุขํ.
‘‘มนํ เจเตหิ ธมฺเมหิ, โย น สกฺโกติ รกฺขิตุํ;
ตโต ¶ นํ ทุกฺขมนฺเวติ, สพฺเพเหเตหิ ปฺจหิ.
‘‘ปุพฺพโลหิตสมฺปุณฺณํ, พหุสฺส กุณปสฺส จ;
นรวีรกตํ วคฺคุํ, สมุคฺคมิว จิตฺติตํ.
‘‘กฏุกํ มธุรสฺสาทํ, ปิยนิพนฺธนํ ทุขํ;
ขุรํว มธุนา ลิตฺตํ, อุลฺลิหํ นาวพุชฺฌติ.
‘‘อิตฺถิรูเป อิตฺถิสเร, โผฏฺพฺเพปิ จ อิตฺถิยา;
อิตฺถิคนฺเธสุ สารตฺโต, วิวิธํ วินฺทเต ทุขํ.
‘‘อิตฺถิโสตานิ สพฺพานิ, สนฺทนฺติ ปฺจ ปฺจสุ;
เตสมาวรณํ กาตุํ, โย สกฺโกติ วีริยวา.
‘‘โส อตฺถวา โส ธมฺมฏฺโ, โส ทกฺโข โส วิจกฺขโณ;
กเรยฺย รมมาโนปิ, กิจฺจํ ธมฺมตฺถสํหิตํ.
‘‘อโถ ¶ สีทติ สฺุตฺตํ, วชฺเช กิจฺจํ นิรตฺถกํ;
‘น ตํ กิจฺจ’นฺติ มฺิตฺวา, อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ.
‘‘ยฺจ อตฺเถน สฺุตฺตํ, ยา จ ธมฺมคตา รติ;
ตํ สมาทาย วตฺเตถ, สา หิ เว อุตฺตมา รติ.
‘‘อุจฺจาวเจหุปาเยหิ, ปเรสมภิชิคีสติ;
หนฺตฺวา วธิตฺวา อถ โสจยิตฺวา, อาโลปติ สาหสา โย ปเรสํ.
‘‘ตจฺฉนฺโต อาณิยา อาณึ, นิหนฺติ พลวา ยถา;
อินฺทฺริยานินฺทฺริเยเหว ¶ , นิหนฺติ กุสโล ตถา.
‘‘สทฺธํ ¶ วีริยํ สมาธิฺจ, สติปฺฺจ ภาวยํ;
ปฺจ ปฺจหิ หนฺตฺวาน, อนีโฆ ยาติ พฺราหฺมโณ.
‘‘โส อตฺถวา โส ธมฺมฏฺโ, กตฺวา วากฺยานุสาสนึ;
สพฺเพน สพฺพํ พุทฺธสฺส, โส นโร สุขเมธตี’’ติ.
…ปาราปริโย เถโร….
๓. เตลกานิตฺเถรคาถา
‘‘จิรรตฺตํ วตาตาปี, ธมฺมํ อนุวิจินฺตยํ;
สมํ จิตฺตสฺส นาลตฺถํ, ปุจฺฉํ สมณพฺราหฺมเณ.
‘‘‘โก ¶ โส ปารงฺคโต โลเก, โก ปตฺโต อมโตคธํ;
กสฺส ธมฺมํ ปฏิจฺฉามิ, ปรมตฺถวิชานนํ’.
‘‘อนฺโตวงฺกคโต อาสิ, มจฺโฉว ฆสมามิสํ;
พทฺโธ มหินฺทปาเสน, เวปจิตฺยสุโร ยถา.
‘‘อฺฉามิ นํ น มฺุจามิ, อสฺมา โสกปริทฺทวา;
โก เม พนฺธํ มฺุจํ โลเก, สมฺโพธึ เวทยิสฺสติ.
‘‘สมณํ พฺราหฺมณํ วา กํ, อาทิสนฺตํ ปภงฺคุนํ.
กสฺส ธมฺมํ ปฏิจฺฉามิ, ชรามจฺจุปวาหนํ.
‘‘วิจิกิจฺฉากงฺขาคนฺถิตํ, สารมฺภพลสฺุตํ;
โกธปฺปตฺตมนตฺถทฺธํ, อภิชปฺปปฺปทารณํ.
‘‘ตณฺหาธนุสมุฏฺานํ ¶ , ทฺเว จ ปนฺนรสายุตํ [ทฺเวธาปนฺนรสายุตํ (?)];
ปสฺส ¶ โอรสิกํ พาฬฺหํ, เภตฺวาน ยทิ [ยท (สี. อฏฺ.) หทิ (?) ‘‘หทเย’’ติ ตํสํวณฺณนา] ติฏฺติ.
‘‘อนุทิฏฺีนํ อปฺปหานํ, สงฺกปฺปปรเตชิตํ;
เตน วิทฺโธ ปเวธามิ, ปตฺตํว มาลุเตริตํ.
‘‘อชฺฌตฺตํ เม สมุฏฺาย, ขิปฺปํ ปจฺจติ มามกํ;
ฉผสฺสายตนี กาโย, ยตฺถ สรติ สพฺพทา.
‘‘ตํ น ปสฺสามิ เตกิจฺฉํ, โย เมตํ สลฺลมุทฺธเร;
นานารชฺเชน สตฺเถน [นารคฺเคน น สตฺเถน (?)], นาฺเน วิจิกิจฺฉิตํ.
‘‘โก เม อสตฺโถ อวโณ, สลฺลมพฺภนฺตรปสฺสยํ;
อหึสํ สพฺพคตฺตานิ, สลฺลํ เม อุทฺธริสฺสติ.
‘‘ธมฺมปฺปติ ¶ หิ โส เสฏฺโ, วิสโทสปฺปวาหโก;
คมฺภีเร ปติตสฺส เม, ถลํ ปาณิฺจ ทสฺสเย.
‘‘รหเทหมสฺมิ โอคาฬฺโห, อหาริยรชมตฺติเก;
มายาอุสูยสารมฺภ, ถินมิทฺธมปตฺถเฏ.
‘‘อุทฺธจฺจเมฆถนิตํ, สํโยชนวลาหกํ;
วาหา วหนฺติ กุทฺทิฏฺึ [ทุทฺทิฏฺึ (สี. ธ. ป. ๓๓๙)], สงฺกปฺปา ราคนิสฺสิตา.
‘‘สวนฺติ สพฺพธิ โสตา, ลตา อุพฺภิชฺช ติฏฺติ;
เต โสเต โก นิวาเรยฺย, ตํ ลตํ โก หิ เฉจฺฉติ.
‘‘เวลํ ¶ กโรถ ภทฺทนฺเต, โสตานํ สนฺนิวารณํ;
มา เต มโนมโย โสโต, รุกฺขํว สหสา ลุเว.
‘‘เอวํ ¶ เม ภยชาตสฺส, อปารา ปารเมสโต;
ตาโณ ปฺาวุโธ สตฺถา, อิสิสงฺฆนิเสวิโต.
‘‘โสปาณํ สุคตํ สุทฺธํ, ธมฺมสารมยํ ทฬฺหํ;
ปาทาสิ วุยฺหมานสฺส, ‘มา ภายี’ติ จ มพฺรวิ.
‘‘สติปฏฺานปาสาทํ, อารุยฺห ปจฺจเวกฺขิสํ;
ยํ ตํ ปุพฺเพ อมฺิสฺสํ, สกฺกายาภิรตํ ปชํ.
‘‘ยทา ¶ จ มคฺคมทฺทกฺขึ, นาวาย อภิรูหนํ;
อนธิฏฺาย อตฺตานํ, ติตฺถมทฺทกฺขิมุตฺตมํ.
‘‘สลฺลํ อตฺตสมุฏฺานํ, ภวเนตฺติปฺปภาวิตํ;
เอเตสํ อปฺปวตฺตาย [อปฺปวตฺติยา (?)], เทเสสิ มคฺคมุตฺตมํ.
‘‘ทีฆรตฺตานุสยิตํ, จิรรตฺตมธิฏฺิตํ;
พุทฺโธ เมปานุที คนฺถํ, วิสโทสปฺปวาหโน’’ติ.
…เตลกานิ เถโร….
๔. รฏฺปาลตฺเถรคาถา
[ม. นิ. ๒.๓๐๒] ‘‘ปสฺส จิตฺตกตํ พิมฺพํ, อรุกายํ สมุสฺสิตํ;
อาตุรํ พหุสงฺกปฺปํ, ยสฺส นตฺถิ ธุวํ ิติ.
‘‘ปสฺส จิตฺตกตํ รูปํ, มณินา กุณฺฑเลน จ;
อฏฺึ ตเจน โอนทฺธํ, สห วตฺเถหิ โสภติ.
‘‘อลตฺตกกตา ¶ ปาทา, มุขํ จุณฺณกมกฺขิตํ;
อลํ พาลสฺส โมหาย, โน จ ปารคเวสิโน.
‘‘อฏฺปทกตา ¶ เกสา, เนตฺตา อฺชนมกฺขิตา;
อลํ พาลสฺส โมหาย, โน จ ปารคเวสิโน.
‘‘อฺชนีว นวา จิตฺตา, ปูติกาโย อลงฺกโต;
อลํ พาลสฺส โมหาย, โน จ ปารคเวสิโน.
‘‘โอทหิ มิคโว ปาสํ, นาสทา วาคุรํ มิโค;
ภุตฺวา นิวาปํ คจฺฉาม, กนฺทนฺเต มิคพนฺธเก.
‘‘ฉินฺโน ปาโส มิควสฺส, นาสทา วาคุรํ มิโค;
ภุตฺวา นิวาปํ คจฺฉาม, โสจนฺเต มิคลุทฺทเก.
‘‘ปสฺสามิ โลเก สธเน มนุสฺเส, ลทฺธาน วิตฺตํ น ททนฺติ โมหา;
ลุทฺธา ¶ ธนํ สนฺนิจยํ กโรนฺติ, ภิยฺโยว กาเม อภิปตฺถยนฺติ.
‘‘ราชา ¶ ปสยฺหปฺปถวึ วิเชตฺวา, สสาครนฺตํ มหิมาวสนฺโต;
โอรํ สมุทฺทสฺส อติตฺตรูโป, ปารํ สมุทฺทสฺสปิ ปตฺถเยถ.
‘‘ราชา จ อฺเ จ พหู มนุสฺสา, อวีตตณฺหา มรณํ อุเปนฺติ;
อูนาว หุตฺวาน ชหนฺติ เทหํ, กาเมหิ โลกมฺหิ น หตฺถิ ติตฺติ.
‘‘กนฺทนฺติ ¶ นํ าตี ปกิริย เกเส, อโห วตา โน อมราติ จาหุ;
วตฺเถน นํ ปารุตํ นีหริตฺวา, จิตํ สโมธาย ตโต ฑหนฺติ.
‘‘โส ฑยฺหติ สูเลหิ ตุชฺชมาโน, เอเกน วตฺเถน [เอเตน คตฺเถน (ก.)] ปหาย โภเค;
น มียมานสฺส ภวนฺติ ตาณา, าตี จ มิตฺตา อถ วา สหายา.
‘‘ทายาทกา ตสฺส ธนํ หรนฺติ, สตฺโต ปน คจฺฉติ เยน กมฺมํ;
น มียมานํ ธนมนฺเวติ [มนฺวิติ (ก.)] กิฺจิ, ปุตฺตา จ ทารา จ ธนฺจ รฏฺํ.
‘‘น ทีฆมายุํ ลภเต ธเนน, น จาปิ วิตฺเตน ชรํ วิหนฺติ;
อปฺปปฺปํ หิทํ ชีวิตมาหุ ธีรา, อสสฺสตํ วิปฺปริณามธมฺมํ.
‘‘อฑฺฒา ทลิทฺทา จ ผุสนฺติ ผสฺสํ, พาโล จ ธีโร จ ตเถว ผุฏฺโ;
พาโล หิ พาลฺยา วธิโตว เสติ, ธีโร ¶ จ โน เวธติ ผสฺสผุฏฺโ.
‘‘ตสฺมา ¶ หิ ปฺาว ธเนน เสยฺยา, ยาย โวสานมิธาธิคจฺฉติ;
อพฺโยสิตตฺตา หิ ภวาภเวสุ, ปาปานิ กมฺมานิ กโรติ โมหา.
‘‘อุเปติ ¶ คพฺภฺจ ปรฺจ โลกํ, สํสารมาปชฺช ปรมฺปราย;
ตสฺสปฺปปฺโ อภิสทฺทหนฺโต, อุเปติ คพฺภฺจ ปรฺจ โลกํ.
‘‘โจโร ¶ ยถา สนฺธิมุเข คหีโต, สกมฺมุนา หฺติ ปาปธมฺโม;
เอวํ ปชา เปจฺจ ปรมฺหิ โลเก, สกมฺมุนา หฺติ ปาปธมฺโม.
‘‘กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา, วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตํ;
อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา, ตสฺมา อหํ ปพฺพชิโตมฺหิ ราช.
‘‘ทุมปฺผลานีว ปตนฺติ มาณวา, ทหรา จ วุฑฺฒา จ สรีรเภทา;
เอตมฺปิ ¶ ทิสฺวา ปพฺพชิโตมฺหิ ราช, อปณฺณกํ สามฺเมว เสยฺโย.
‘‘สทฺธายาหํ ปพฺพชิโต, อุเปโต ชินสาสเน;
อวชฺฌา มยฺหํ ปพฺพชฺชา, อนโณ ภฺุชามิ โภชนํ.
‘‘กาเม อาทิตฺตโต ทิสฺวา, ชาตรูปานิ สตฺถโต;
คพฺภโวกฺกนฺติโต ทุกฺขํ, นิรเยสุ มหพฺภยํ.
‘‘เอตมาทีนวํ ตฺวา, สํเวคํ อลภึ ตทา;
โสหํ วิทฺโธ ตทา สนฺโต, สมฺปตฺโต อาสวกฺขยํ.
‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;
โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา.
‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิโต, อคารสฺมานคาริยํ;
โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย’’ติ.
… รฏฺปาโล เถโร….
๕. มาลุกฺยปุตฺตตฺเถรคาถา
[สํ. นิ. ๔.๙๕] ‘‘รูปํ ¶ ทิสฺวา สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;
สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌสฺส ติฏฺติ.
‘‘ตสฺส ¶ วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา รูปสมฺภวา;
อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหฺติ;
เอวมาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพาน [นิพฺพานํ (สี.)] วุจฺจติ.
‘‘สทฺทํ สุตฺวา สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;
สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌสฺส ติฏฺติ.
‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา สทฺทสมฺภวา;
อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหฺติ;
เอวมาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพาน วุจฺจติ.
‘‘คนฺธํ ฆตฺวา สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;
สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌสฺส ติฏฺติ.
‘‘ตสฺส ¶ วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา คนฺธสมฺภวา;
อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหฺติ;
เอวมาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพาน วุจฺจติ.
‘‘รสํ โภตฺวา สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;
สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌสฺส ติฏฺติ.
‘‘ตสฺส ¶ วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา รสสมฺภวา;
อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหฺติ;
เอวมาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพาน วุจฺจติ.
‘‘ผสฺสํ ¶ ผุสฺส สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;
สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌสฺส ติฏฺติ.
‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา ผสฺสสมฺภวา;
อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหฺติ;
เอวมาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพาน วุจฺจติ.
‘‘ธมฺมํ ตฺวา สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;
สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌสฺส ติฏฺติ.
‘‘ตสฺส ¶ วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา ธมฺมสมฺภวา;
อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหฺติ;
เอวมาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพาน วุจฺจติ.
‘‘น โส รชฺชติ รูเปสุ, รูปํ ทิสฺวา ปติสฺสโต;
วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ นาชฺโฌสฺส ติฏฺติ.
‘‘ยถาสฺส ปสฺสโต รูปํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;
ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;
เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ.
‘‘น โส รชฺชติ สทฺเทสุ, สทฺทํ สุตฺวา ปติสฺสโต;
วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ นาชฺโฌสฺส ติฏฺติ.
‘‘ยถาสฺส สุณโต สทฺทํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;
ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;
เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ.
‘‘น โส รชฺชติ คนฺเธสุ, คนฺธํ ฆตฺวา ปติสฺสโต;
วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ นาชฺโฌสฺส ติฏฺติ.
‘‘ยถาสฺส ¶ ฆายโต คนฺธํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;
ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;
เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ.
‘‘น ¶ โส รชฺชติ รเสสุ, รสํ โภตฺวา ปติสฺสโต;
วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ นาชฺโฌสฺส ติฏฺติ.
‘‘ยถาสฺส สายรโต รสํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;
ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;
เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ.
‘‘น โส รชฺชติ ผสฺเสสุ, ผสฺสํ ผุสฺส ปติสฺสโต;
วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ นาชฺโฌสฺส ติฏฺติ.
‘‘ยถาสฺส ผุสโต ผสฺสํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;
ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;
เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ.
‘‘น โส รชฺชติ ธมฺเมสุ, ธมฺมํ ตฺวา ปติสฺสโต;
วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ นาชฺโฌสฺส ติฏฺติ.
‘‘ยถาสฺส ¶ วิชานโต ธมฺมํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;
ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;
เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ’’.
… มาลุกฺยปุตฺโต เถโร….
๖. เสลตฺเถรคาถา
‘‘ปริปุณฺณกาโย สุรุจิ, สุชาโต จารุทสฺสโน;
สุวณฺณวณฺโณสิ ภควา, สุสุกฺกทาโสิ วีริยวา [สุสุกฺกทาโ วิรียวา (สี.)].
‘‘นรสฺส หิ สุชาตสฺส, เย ภวนฺติ วิยฺชนา;
สพฺเพ ¶ เต ตว กายสฺมึ, มหาปุริสลกฺขณา.
‘‘ปสนฺนเนตฺโต สุมุโข, พฺรหา อุชุ ปตาปวา;
มชฺเฌ สมณสงฺฆสฺส, อาทิจฺโจว วิโรจสิ.
‘‘กลฺยาณทสฺสโน ภิกฺขุ, กฺจนสนฺนิภตฺตโจ;
กึ เต สมณภาเวน, เอวํ อุตฺตมวณฺณิโน.
‘‘ราชา ¶ อรหสิ ภวิตุํ, จกฺกวตฺตี รเถสโภ;
จาตุรนฺโต วิชิตาวี, ชมฺพุสณฺฑสฺส [ชมฺพุมณฺฑสฺส (ก.)] อิสฺสโร.
‘‘ขตฺติยา โภคี ราชาโน [โภคา ราชาโน (สี. ก.), โภชราชาโน (สฺยา.)], อนุยนฺตา ภวนฺติ เต;
ราชาภิราชา [ราชาธิราชา (สี. ก.)] มนุชินฺโท, รชฺชํ กาเรหิ โคตม’’.
‘‘ราชาหมสฺมิ ¶ เสล, (เสลาติ ภควา) ธมฺมราชา อนุตฺตโร;
ธมฺเมน จกฺกํ วตฺเตมิ, จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ’’.
‘‘สมฺพุทฺโธ ปฏิชานาสิ, (อิติ เสโล พฺราหฺมโณ) ธมฺมราชา อนุตฺตโร;
‘ธมฺเมน จกฺกํ วตฺเตมิ’, อิติ ภาสถ โคตม.
‘‘โก นุ เสนาปติ โภโต, สาวโก สตฺถุรนฺวโย [อนฺวโย (สี.)];
โก เตตมนุวตฺเตติ, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ’’.
‘‘มยา ¶ ปวตฺติตํ จกฺกํ, (เสลาติ ภควา) ธมฺมจกฺกํ อนุตฺตรํ;
สาริปุตฺโต อนุวตฺเตติ, อนุชาโต ตถาคตํ.
‘‘อภิฺเยฺยํ อภิฺาตํ, ภาเวตพฺพฺจ ภาวิตํ;
ปหาตพฺพํ ปหีนํ เม, ตสฺมา พุทฺโธสฺมิ พฺราหฺมณ.
‘‘วินยสฺสุ ¶ มยิ กงฺขํ, อธิมฺุจสฺสุ พฺราหฺมณ;
ทุลฺลภํ ทสฺสนํ โหติ, สมฺพุทฺธานํ อภิณฺหโส.
‘‘เยสํ เว ทุลฺลโภ โลเก, ปาตุภาโว อภิณฺหโส;
โสหํ พฺราหฺมณ พุทฺโธสฺมิ, สลฺลกตฺโต [สลฺลกนฺโต (สี.)] อนุตฺตโร.
‘‘พฺรหฺมภูโต อติตุโล, มารเสนปฺปมทฺทโน;
สพฺพามิตฺเต วเส [วสี (สฺยา. ก., ม. นิ. ๒.๓๙๙; สุ. นิ. ๙๖๖)] กตฺวา, โมทามิ อกุโตภโย’’.
‘‘อิทํ โภนฺโต นิสาเมถ, ยถา ภาสติ จกฺขุมา;
สลฺลกตฺโต มหาวีโร, สีโหว นทตี วเน.
‘‘พฺรหฺมภูตํ อติตุลํ, มารเสนปฺปมทฺทนํ;
โก ทิสฺวา นปฺปสีเทยฺย, อปิ กณฺหาภิชาติโก.
‘‘โย มํ อิจฺฉติ อนฺเวตุ, โย วา นิจฺฉติ คจฺฉตุ;
อิธาหํ ปพฺพชิสฺสามิ, วรปฺสฺส สนฺติเก’’.
‘‘เอตํ เจ รุจฺจติ โภโต, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสนํ;
มยมฺปิ ปพฺพชิสฺสาม, วรปฺสฺส สนฺติเก.
‘‘พฺราหฺมณา ติสตา อิเม, ยาจนฺติ ปฺชลีกตา;
‘พฺรหฺมจริยํ จริสฺสาม, ภควา ตว สนฺติเก’’’.
‘‘สฺวาขาตํ ¶ พฺรหฺมจริยํ, (เสลาติ ภควา) สนฺทิฏฺิกมกาลิกํ;
ยตฺถ อโมฆา ปพฺพชฺชา, อปฺปมตฺตสฺส สิกฺขโต’’.
‘‘ยํ ¶ ตํ สรณมาคมฺห [สรณมาคมฺม (สพฺพตฺถ)], อิโต อฏฺเม [อฏฺมิ (สฺยา. ก.)] จกฺขุม;
สตฺตรตฺเตน ภควา, ทนฺตามฺห ตว สาสเน.
‘‘ตุวํ ¶ ¶ พุทฺโธ ตุวํ สตฺถา, ตุวํ มาราภิภู มุนิ;
ตุวํ อนุสเย เฉตฺวา, ติณฺโณ ตาเรสิมํ ปชํ.
‘‘อุปธี เต สมติกฺกนฺตา, อาสวา เต ปทาลิตา;
สีโหว อนุปาทาโน, ปหีนภยเภรโว.
‘‘ภิกฺขโว ติสตา อิเม, ติฏฺนฺติ ปฺชลีกตา;
ปาเท วีร ปสาเรหิ, นาคา วนฺทนฺตุ สตฺถุโน’’ติ.
… เสโล เถโร….
๗. กาฬิโคธาปุตฺตภทฺทิยตฺเถรคาถา
‘‘ยาตํ เม หตฺถิคีวาย, สุขุมา วตฺถา ปธาริตา;
สาลีนํ โอทโน ภุตฺโต, สุจิมํสูปเสจโน.
‘‘โสชฺช ภทฺโท สาตติโก, อฺุฉาปตฺตาคเต รโต;
ฌายติ อนุปาทาโน, ปุตฺโต โคธาย ภทฺทิโย.
‘‘ปํสุกูลี สาตติโก, อฺุฉาปตฺตาคเต รโต;
ฌายติ อนุปาทาโน, ปุตฺโต โคธาย ภทฺทิโย.
‘‘ปิณฺฑปาตี สาตติโก…เป….
‘‘เตจีวรี สาตติโก…เป….
‘‘สปทานจารี สาตติโก…เป….
‘‘เอกาสนี สาตติโก…เป….
‘‘ปตฺตปิณฺฑี สาตติโก…เป….
‘‘ขลุปจฺฉาภตฺตี สาตติโก…เป….
‘‘อารฺิโก สาตติโก…เป….
‘‘รุกฺขมูลิโก ¶ สาตติโก…เป….
‘‘อพฺโภกาสี สาตติโก…เป….
‘‘โสสานิโก สาตติโก…เป….
‘‘ยถาสนฺถติโก สาตติโก…เป….
‘‘อปฺปิจฺโฉ สาตติโก…เป….
‘‘สนฺตุฏฺโ สาตติโก…เป….
‘‘ปวิวิตฺโต สาตติโก…เป….
‘‘อสํสฏฺโ สาตติโก…เป….
‘‘อารทฺธวีริโย สาตติโก…เป….
‘‘หิตฺวา สตปลํ กํสํ, โสวณฺณํ สตราชิกํ;
อคฺคหึ มตฺติกาปตฺตํ, อิทํ ทุติยาภิเสจนํ.
‘‘อุจฺเจ มณฺฑลิปากาเร, ทฬฺหมฏฺฏาลโกฏฺเก;
รกฺขิโต ขคฺคหตฺเถหิ, อุตฺตสํ วิหรึ ปุเร.
‘‘โสชฺช ภทฺโท อนุตฺราสี, ปหีนภยเภรโว;
ฌายติ วนโมคยฺห, ปุตฺโต โคธาย ภทฺทิโย.
‘‘สีลกฺขนฺเธ ปติฏฺาย, สตึ ปฺฺจ ภาวยํ;
ปาปุณึ อนุปุพฺเพน, สพฺพสํโยชนกฺขย’’นฺติ.
… ภทฺทิโย กาฬิโคธาย ปุตฺโต เถโร….
๘. องฺคุลิมาลตฺเถรคาถา
‘‘คจฺฉํ ¶ วเทสิ สมณ ‘ฏฺิโตมฺหิ’, มมฺจ พฺรูสิ ิตมฏฺิโตติ;
ปุจฺฉามิ ¶ ตํ สมณ เอตมตฺถํ, ‘กถํ ิโต ตฺวํ อหมฏฺิโตมฺหิ’’’.
‘‘ิโต อหํ องฺคุลิมาล สพฺพทา, สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ;
ตุวฺจ ปาเณสุ อสฺโตสิ, ตสฺมา ิโตหํ ตุวมฏฺิโตสิ’’.
‘‘จิรสฺสํ วต เม มหิโต มเหสี, มหาวนํ สมโณ ปจฺจปาทิ [ปจฺจุปาทิ (สพฺพตฺถ)];
โสหํ จชิสฺสามิ สหสฺสปาปํ, สุตฺวาน คาถํ ตว ธมฺมยุตฺตํ’’.
อิจฺเจว ¶ โจโร อสิมาวุธฺจ, โสพฺเภ ปปาเต นรเก อนฺวกาสิ [อกิริ (ม. นิ. ๒.๓๔๙)];
อวนฺทิ โจโร สุคตสฺส ปาเท, ตตฺเถว ปพฺพชฺชมยาจิ พุทฺธํ.
พุทฺโธ จ โข การุณิโก มเหสิ, โย สตฺถา โลกสฺส สเทวกสฺส;
‘ตเมหิ ภิกฺขู’ติ ตทา อโวจ, เอเสว ตสฺส อหุ ภิกฺขุภาโว.
‘‘โย ¶ จ ปุพฺเพ ปมชฺชิตฺวา, ปจฺฉา โส นปฺปมชฺชติ;
โสมํ โลกํ ปภาเสติ, อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา.
‘‘ยสฺส ¶ ปาปํ กตํ กมฺมํ, กุสเลน ปิธียติ [ปิถียติ (สี. สฺยา.)];
โสมํ โลกํ ปภาเสติ, อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา.
‘‘โย หเว ทหโร ภิกฺขุ, ยฺุชติ พุทฺธสาสเน;
โสมํ โลกํ ปภาเสติ, อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา.
[ทิสา หิ (สฺยา. ก., ม. นิ. ๒.๓๕๒)] ‘‘ทิสาปิ เม ธมฺมกถํ สุณนฺตุ, ทิสาปิ เม ยฺุชนฺตุ พุทฺธสาสเน;
ทิสาปิ เม เต มนุเช ภชนฺตุ, เย ธมฺมเมวาทปยนฺติ สนฺโต.
‘‘ทิสา หิ เม ขนฺติวาทานํ, อวิโรธปฺปสํสินํ;
สุณนฺตุ ธมฺมํ กาเลน, ตฺจ อนุวิธียนฺตุ.
‘‘น หิ ชาตุ โส มมํ หึเส, อฺํ วา ปน กิฺจนํ [กฺจินํ (สี. สฺยา.), กฺจนํ (?)];
ปปฺปุยฺย ปรมํ สนฺตึ, รกฺเขยฺย ตสถาวเร.
[เถรคา. ๑๙] ‘‘อุทกฺหิ ¶ นยนฺติ เนตฺติกา, อุสุการา นมยนฺติ [ทมยนฺติ (ก.)] เตชนํ;
ทารุํ นมยนฺติ [ทมยนฺติ (ก.)] ตจฺฉกา, อตฺตานํ ทมยนฺติ ปณฺฑิตา.
‘‘ทณฺเฑเนเก ¶ ทมยนฺติ, องฺกุเสภิ กสาหิ จ;
อทณฺเฑน อสตฺเถน, อหํ ทนฺโตมฺหิ ตาทินา.
‘‘‘อหึสโก’ติ ¶ เม นามํ, หึสกสฺส ปุเร สโต;
อชฺชาหํ สจฺจนาโมมฺหิ, น นํ หึสามิ กิฺจนํ [กฺจินํ (สี. สฺยา.), กฺจนํ (?)].
‘‘โจโร อหํ ปุเร อาสึ, องฺคุลิมาโลติ วิสฺสุโต;
วุยฺหมาโน มโหเฆน, พุทฺธํ สรณมาคมํ.
‘‘โลหิตปาณิ ปุเร อาสึ, องฺคุลิมาโลติ วิสฺสุโต;
สรณคมนํ ปสฺส, ภวเนตฺติ สมูหตา.
‘‘ตาทิสํ กมฺมํ กตฺวาน, พหุํ ทุคฺคติคามินํ;
ผุฏฺโ กมฺมวิปาเกน, อนโณ ภฺุชามิ โภชนํ.
‘‘ปมาทมนุยฺุชนฺติ, พาลา ทุมฺเมธิโน ชนา;
อปฺปมาทฺจ เมธาวี, ธนํ เสฏฺํว รกฺขติ.
‘‘มา ปมาทมนุยฺุเชถ, มา กามรติสนฺถวํ [สนฺธวํ (ก.)];
อปฺปมตฺโต หิ ฌายนฺโต, ปปฺโปติ ปรมํ สุขํ.
‘‘สฺวาคตํ นาปคตํ, เนตํ ทุมฺมนฺติตํ มม;
สวิภตฺเตสุ ธมฺเมสุ, ยํ เสฏฺํ ตทุปาคมํ.
‘‘สฺวาคตํ นาปคตํ, เนตํ ทุมฺมนฺติตํ มม;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘อรฺเ ¶ รุกฺขมูเล วา, ปพฺพเตสุ คุหาสุ วา;
ตตฺถ ตตฺเถว อฏฺาสึ, อุพฺพิคฺคมนโส ตทา.
‘‘สุขํ สยามิ ายามิ, สุขํ กปฺเปมิ ชีวิตํ;
อหตฺถปาโส มารสฺส, อโห สตฺถานุกมฺปิโต.
‘‘พฺรหฺมชจฺโจ ¶ ปุเร อาสึ, อุทิจฺโจ อุภโต อหุ;
โสชฺช ปุตฺโต สุคตสฺส, ธมฺมราชสฺส สตฺถุโน.
‘‘วีตตณฺโห อนาทาโน, คุตฺตทฺวาโร สุสํวุโต;
อฆมูลํ วธิตฺวาน, ปตฺโต เม อาสวกฺขโย.
‘‘ปริจิณฺโณ ¶ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;
โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา’’ติ.
… องฺคุลิมาโล เถโร….
๙. อนุรุทฺธตฺเถรคาถา
‘‘ปหาย ¶ มาตาปิตโร, ภคินี าติภาตโร;
ปฺจ กามคุเณ หิตฺวา, อนุรุทฺโธว ฌายตุ.
‘‘สเมโต นจฺจคีเตหิ, สมฺมตาฬปฺปโพธโน;
น เตน สุทฺธิมชฺฌคํ [สุทฺธมชฺฌคา (สี. ก.), สุทฺธิมชฺฌคมา (สฺยา.)], มารสฺส วิสเย รโต.
‘‘เอตฺจ สมติกฺกมฺม, รโต พุทฺธสฺส สาสเน;
สพฺโพฆํ สมติกฺกมฺม, อนุรุทฺโธว ฌายติ.
‘‘รูปา สทฺทา รสา คนฺธา, โผฏฺพฺพา จ มโนรมา;
เอเต จ สมติกฺกมฺม, อนุรุทฺโธว ฌายติ.
‘‘ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต, เอโก อทุติโย มุนิ;
เอสติ ปํสุกูลานิ, อนุรุทฺโธ อนาสโว.
‘‘วิจินี อคฺคหี โธวิ, รชยี ธารยี มุนิ;
ปํสุกูลานิ มติมา, อนุรุทฺโธ อนาสโว.
‘‘มหิจฺโฉ ¶ จ อสนฺตุฏฺโ, สํสฏฺโ โย จ อุทฺธโต;
ตสฺส ธมฺมา อิเม โหนฺติ, ปาปกา สํกิเลสิกา.
‘‘สโต จ โหติ อปฺปิจฺโฉ, สนฺตุฏฺโ อวิฆาตวา;
ปวิเวกรโต วิตฺโต, นิจฺจมารทฺธวีริโย.
‘‘ตสฺส ¶ ธมฺมา อิเม โหนฺติ, กุสลา โพธิปกฺขิกา;
อนาสโว จ โส โหติ, อิติ วุตฺตํ มเหสินา.
‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;
มโนมเยน กาเยน, อิทฺธิยา อุปสงฺกมิ.
‘‘ยทา เม อหุ สงฺกปฺโป, ตโต อุตฺตริ เทสยิ;
นิปฺปปฺจรโต พุทฺโธ, นิปฺปปฺจมเทสยิ.
‘‘ตสฺสาหํ ธมฺมมฺาย, วิหาสึ สาสเน รโต;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฺจปฺาสวสฺสานิ ¶ , ยโต เนสชฺชิโก อหํ;
ปฺจวีสติวสฺสานิ, ยโต มิทฺธํ สมูหตํ.
[ที. นิ. ๒.๒๒๒] ‘‘นาหุ อสฺสาสปสฺสาสา, ิตจิตฺตสฺส ตาทิโน;
อเนโช สนฺติมารพฺภ, จกฺขุมา ปรินิพฺพุโต.
[ที. นิ. ๒.๒๒๒] ‘‘อสลฺลีเนน จิตฺเตน, เวทนํ อชฺฌวาสยิ;
ปชฺโชตสฺเสว นิพฺพานํ, วิโมกฺโข เจตโส อหุ.
‘‘เอเต ปจฺฉิมกา ทานิ, มุนิโน ผสฺสปฺจมา;
นาฺเ ¶ ธมฺมา ภวิสฺสนฺติ, สมฺพุทฺเธ ปรินิพฺพุเต.
‘‘นตฺถิ ทานิ ปุนาวาโส, เทวกายสฺมิ ชาลินิ;
วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘ยสฺส ¶ มุหุตฺเตน สหสฺสธา, โลโก สํวิทิโต สพฺรหฺมกปฺโป;
วสี อิทฺธิคุเณ จุตูปปาเต, กาเล ปสฺสติ เทวตา ส ภิกฺขุ [สภิกฺขุโน (สี. ก.)].
‘‘อนฺนภาโร [อนฺนหาโร (สี.)] ปุเร อาสึ, ทลิทฺโท ฆาสหารโก;
สมณํ ปฏิปาเทสึ, อุปริฏฺํ ยสสฺสินํ.
‘‘โสมฺหิ สกฺยกุเล ชาโต, อนุรุทฺโธติ มํ วิทู;
อุเปโต นจฺจคีเตหิ, สมฺมตาฬปฺปโพธโน.
‘‘อถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, สตฺถารํ อกุโตภยํ;
ตสฺมึ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ปพฺพชึ อนคาริยํ.
‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ยตฺถ เม วุสิตํ ปุเร;
ตาวตึเสสุ เทเวสุ, อฏฺาสึ สกฺกชาติยา [สตชาติยา (สี.)].
‘‘สตฺตกฺขตฺตุํ ¶ มนุสฺสินฺโท, อหํ รชฺชมการยึ;
จาตุรนฺโต วิชิตาวี, ชมฺพุสณฺฑสฺส อิสฺสโร;
อทณฺเฑน อสตฺเถน, ธมฺเมน อนุสาสยึ.
‘‘อิโต สตฺต ตโต สตฺต, สํสารานิ จตุทฺทส;
นิวาสมภิชานิสฺสํ, เทวโลเก ิตา ตทา.
‘‘ปฺจงฺคิเก ¶ ¶ สมาธิมฺหิ, สนฺเต เอโกทิภาวิเต;
ปฏิปฺปสฺสทฺธิลทฺธมฺหิ, ทิพฺพจกฺขุ วิสุชฺฌิ เม.
‘‘จุตูปปาตํ ชานามิ, สตฺตานํ อาคตึ คตึ;
อิตฺถภาวฺถาภาวํ, ฌาเน ปฺจงฺคิเก ิโต.
‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา…เป… ภวเนตฺติ สมูหตา.
‘‘วชฺชีนํ เวฬุวคาเม, อหํ ชีวิตสงฺขยา;
เหฏฺโต เวฬุคุมฺพสฺมึ, นิพฺพายิสฺสํ อนาสโว’’ติ.
… อนุรุทฺโธ เถโร….
๑๐. ปาราปริยตฺเถรคาถา
สมณสฺส อหุ จินฺตา, ปุปฺผิตมฺหิ มหาวเน;
เอกคฺคสฺส นิสินฺนสฺส, ปวิวิตฺตสฺส ฌายิโน.
‘‘อฺถา โลกนาถมฺหิ, ติฏฺนฺเต ปุริสุตฺตเม;
อิริยํ อาสิ ภิกฺขูนํ, อฺถา ทานิ ทิสฺสติ.
‘‘สีตวาตปริตฺตานํ, หิริโกปีนฉาทนํ;
มตฺตฏฺิยํ อภฺุชึสุ, สนฺตุฏฺา อิตรีตเร.
‘‘ปณีตํ ยทิ วา ลูขํ, อปฺปํ วา ยทิ วา พหุํ;
ยาปนตฺถํ อภฺุชึสุ, อคิทฺธา นาธิมุจฺฉิตา.
‘‘ชีวิตานํ ¶ ปริกฺขาเร, เภสชฺเช อถ ปจฺจเย;
น พาฬฺหํ อุสฺสุกา อาสุํ, ยถา เต อาสวกฺขเย.
‘‘อรฺเ รุกฺขมูเลสุ, กนฺทราสุ คุหาสุ จ;
วิเวกมนุพฺรูหนฺตา, วิหํสุ ตปฺปรายนา.
‘‘นีจา ¶ นิวิฏฺา สุภรา, มุทู อตฺถทฺธมานสา;
อพฺยาเสกา อมุขรา, อตฺถจินฺตา วสานุคา.
‘‘ตโต ¶ ปาสาทิกํ อาสิ, คตํ ภุตฺตํ นิเสวิตํ;
สินิทฺธา เตลธาราว, อโหสิ อิริยาปโถ.
‘‘สพฺพาสวปริกฺขีณา, มหาฌายี มหาหิตา;
นิพฺพุตา ทานิ เต เถรา, ปริตฺตา ทานิ ตาทิสา.
‘‘กุสลานฺจ ¶ ธมฺมานํ, ปฺาย จ ปริกฺขยา;
สพฺพาการวรูเปตํ, ลุชฺชเต ชินสาสนํ.
‘‘ปาปกานฺจ ธมฺมานํ, กิเลสานฺจ โย อุตุ;
อุปฏฺิตา วิเวกาย, เย จ สทฺธมฺมเสสกา.
‘‘เต กิเลสา ปวฑฺฒนฺตา, อาวิสนฺติ พหุํ ชนํ;
กีฬนฺติ มฺเ พาเลหิ, อุมฺมตฺเตหิว รกฺขสา.
‘‘กิเลเสหาภิภูตา เต, เตน เตน วิธาวิตา;
นรา กิเลสวตฺถูสุ, สสงฺคาเมว โฆสิเต.
‘‘ปริจฺจชิตฺวา สทฺธมฺมํ, อฺมฺเหิ ภณฺฑเร;
ทิฏฺิคตานิ อนฺเวนฺตา, อิทํ เสยฺโยติ มฺเร.
‘‘ธนฺจ ปุตฺตํ ภริยฺจ, ฉฑฺฑยิตฺวาน นิคฺคตา;
กฏจฺฉุภิกฺขเหตูปิ, อกิจฺฉานิ นิเสวเร.
‘‘อุทราวเทหกํ ภุตฺวา, สยนฺตุตฺตานเสยฺยกา;
กถํ วตฺเตนฺติ [กถา วฑฺเฒนฺติ (สี. ก.)] ปฏิพุทฺธา, ยา กถา สตฺถุครหิตา.
‘‘สพฺพการุกสิปฺปานิ ¶ , จิตฺตึ กตฺวาน [จิตฺตีกตฺวาน (สี.), จิตฺตํ กตฺวาน (สฺยา.)] สิกฺขเร;
อวูปสนฺตา อชฺฌตฺตํ, สามฺตฺโถติ อจฺฉติ [ติริฺจติ (?)].
‘‘มตฺติกํ เตลจุณฺณฺจ, อุทกาสนโภชนํ;
คิหีนํ อุปนาเมนฺติ, อากงฺขนฺตา พหุตฺตรํ.
‘‘ทนฺตโปนํ กปิตฺถฺจ, ปุปฺผํ ขาทนิยานิ จ;
ปิณฺฑปาเต จ สมฺปนฺเน, อมฺเพ อามลกานิ จ.
‘‘เภสชฺเชสุ ยถา เวชฺชา, กิจฺจากิจฺเจ ยถา คิหี;
คณิกาว วิภูสายํ, อิสฺสเร ขตฺติยา ยถา.
‘‘เนกติกา ¶ วฺจนิกา, กูฏสกฺขี อปาฏุกา;
พหูหิ ปริกปฺเปหิ, อามิสํ ปริภฺุชเร.
‘‘เลสกปฺเป ปริยาเย, ปริกปฺเปนุธาวิตา;
ชีวิกตฺถา อุปาเยน, สงฺกฑฺฒนฺติ พหุํ ธนํ.
‘‘อุปฏฺาเปนฺติ ¶ ¶ ปริสํ, กมฺมโต โน จ ธมฺมโต;
ธมฺมํ ปเรสํ เทเสนฺติ, ลาภโต โน จ อตฺถโต.
‘‘สงฺฆลาภสฺส ภณฺฑนฺติ, สงฺฆโต ปริพาหิรา;
ปรลาโภปชีวนฺตา, อหิรีกา น ลชฺชเร.
‘‘นานุยุตฺตา ตถา เอเก, มุณฺฑา สงฺฆาฏิปารุตา;
สมฺภาวนํเยวิจฺฉนฺติ, ลาภสกฺการมุจฺฉิตา.
‘‘เอวํ นานปฺปยาตมฺหิ, น ทานิ สุกรํ ตถา;
อผุสิตํ ¶ วา ผุสิตุํ, ผุสิตํ วานุรกฺขิตุํ.
‘‘ยถา กณฺฏกฏฺานมฺหิ, จเรยฺย อนุปาหโน;
สตึ อุปฏฺเปตฺวาน, เอวํ คาเม มุนี จเร.
‘‘สริตฺวา ปุพฺพเก โยคี, เตสํ วตฺตมนุสฺสรํ;
กิฺจาปิ ปจฺฉิโม กาโล, ผุเสยฺย อมตํ ปทํ.
‘‘อิทํ วตฺวา สาลวเน, สมโณ ภาวิตินฺทฺริโย;
พฺราหฺมโณ ปรินิพฺพายี, อิสิ ขีณปุนพฺภโว’’ติ.
… ปาราปริโย [ปาราสริโย (สฺยา.)] เถโร….
วีสตินิปาโต นิฏฺิโต.
ตตฺรุทฺทานํ –
อธิมุตฺโต ปาราปริโย, เตลกานิ รฏฺปาโล;
มาลุกฺยเสโล ภทฺทิโย, องฺคุลิ ทิพฺพจกฺขุโก.
ปาราปริโย ทเสเต, วีสมฺหิ ปริกิตฺติตา;
คาถาโย ทฺเว สตา โหนฺติ, ปฺจตาลีส [๒๔๔ คาถาโยเยว ทิสฺสนฺติ] อุตฺตรินฺติ.