📜
๑๗. ตึสนิปาโต
๑. ผุสฺสตฺเถรคาถา
ปาสาทิเก ¶ ¶ ¶ พหู ทิสฺวา, ภาวิตตฺเต สุสํวุเต;
อิสิ ปณฺฑรสโคตฺโต [ปณฺฑรสฺส โคตฺโต (สี.)], อปุจฺฉิ ผุสฺสสวฺหยํ.
‘‘กึฉนฺทา ¶ กิมธิปฺปายา, กิมากปฺปา ภวิสฺสเร;
อนาคตมฺหิ กาลมฺหิ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’.
‘‘สุโณหิ วจนํ มยฺหํ, อิสิปณฺฑรสวฺหย;
สกฺกจฺจํ อุปธาเรหิ, อาจิกฺขิสฺสามฺยนาคตํ.
‘‘โกธนา อุปนาหี จ, มกฺขี ถมฺภี สา พหู;
อุสฺสุกี นานาวาทา จ, ภวิสฺสนฺติ อนาคเต.
‘‘อฺาตมานิโน ธมฺเม, คมฺภีเร ตีรโคจรา;
ลหุกา อครุ ธมฺเม, อฺมฺมคารวา.
‘‘พหู อาทีนวา โลเก, อุปฺปชฺชิสฺสนฺตฺยนาคเต;
สุเทสิตํ อิมํ ธมฺมํ, กิเลเสสฺสนฺติ [กิเลสิสฺสนฺติ (สี.), กิลิสิสฺสนฺติ (สฺยา. ก.)] ทุมฺมตี.
‘‘คุณหีนาปิ สงฺฆมฺหิ, โวหรนฺตา วิสารทา;
พลวนฺโต ภวิสฺสนฺติ, มุขรา อสฺสุตาวิโน.
‘‘คุณวนฺโตปิ สงฺฆมฺหิ, โวหรนฺตา ยถาตฺถโต;
ทุพฺพลา เต ภวิสฺสนฺติ, หิรีมนา อนตฺถิกา.
‘‘รชตํ ชาตรูปฺจ, เขตฺตํ วตฺถุมเชฬกํ;
ทาสิทาสฺจ ทุมฺเมธา, สาทิยิสฺสนฺตฺยนาคเต.
‘‘อุชฺฌานสฺิโน พาลา, สีเลสุ อสมาหิตา;
อุนฺนฬา วิจริสฺสนฺติ, กลหาภิรตา มคา.
‘‘อุทฺธตา จ ภวิสฺสนฺติ, นีลจีวรปารุตา;
กุหา ¶ ถทฺธา ลปา สิงฺคี, จริสฺสนฺตฺยริยา วิย.
‘‘เตลสณฺเหิ เกเสหิ, จปลา อฺชนกฺขิกา;
รถิยาย คมิสฺสนฺติ, ทนฺตวณฺณิกปารุตา.
‘‘อเชคุจฺฉํ ¶ ¶ วิมุตฺเตหิ, สุรตฺตํ อรหทฺธชํ;
ชิคุจฺฉิสฺสนฺติ กาสาวํ, โอทาเตสุ สมุจฺฉิตา [โอทาเต สุสมุจฺฉิตา (สี.)].
‘‘ลาภกามา ภวิสฺสนฺติ, กุสีตา หีนวีริยา;
กิจฺฉนฺตา วนปตฺถานิ, คามนฺเตสุ วสิสฺสเร.
‘‘เย ¶ เย ลาภํ ลภิสฺสนฺติ, มิจฺฉาชีวรตา สทา;
เต เตว อนุสิกฺขนฺตา, ภชิสฺสนฺติ อสํยตา.
‘‘เย เย อลาภิโน ลาภํ, น เต ปุชฺชา ภวิสฺสเร;
สุเปสเลปิ เต ธีเร, เสวิสฺสนฺติ น เต ตทา.
‘‘มิลกฺขุรชนํ รตฺตํ [ปิลกฺขรชนํ รตฺตํ (?)], ครหนฺตา สกํ ธชํ;
ติตฺถิยานํ ธชํ เกจิ, ธาริสฺสนฺตฺยวทาตกํ.
‘‘อคารโว จ กาสาเว, ตทา เตสํ ภวิสฺสติ;
ปฏิสงฺขา จ กาสาเว, ภิกฺขูนํ น ภวิสฺสติ.
‘‘อภิภูตสฺส ทุกฺเขน, สลฺลวิทฺธสฺส รุปฺปโต;
ปฏิสงฺขา มหาโฆรา, นาคสฺสาสิ อจินฺติยา.
‘‘ฉทฺทนฺโต หิ ตทา ทิสฺวา, สุรตฺตํ อรหทฺธชํ;
ตาวเทว ภณี คาถา, คโช อตฺโถปสํหิตา’’.
[ธ. ป. ๙; ชา. ๑.๒.๑๔๑; ๑.๑๖.๑๒๒] ‘‘อนิกฺกสาโว ¶ กาสาวํ, โย วตฺถํ ปริธสฺสติ [ปริทหิสฺสติ (สี. สฺยา.)];
อเปโต ทมสจฺเจน, น โส กาสาวมรหติ.
‘‘โย จ วนฺตกาสาวสฺส, สีเลสุ สุสมาหิโต;
อุเปโต ทมสจฺเจน, ส เว กาสาวมรหติ.
‘‘วิปนฺนสีโล ทุมฺเมโธ, ปากโฏ กามการิโย;
วิพฺภนฺตจิตฺโต นิสฺสุกฺโก, น โส กาสาวมรหติ.
‘‘โย จ สีเลน สมฺปนฺโน, วีตราโค สมาหิโต;
โอทาตมนสงฺกปฺโป, ส เว กาสาวมรหติ.
‘‘อุทฺธโต อุนฺนโฬ พาโล, สีลํ ยสฺส น วิชฺชติ;
โอทาตกํ อรหติ, กาสาวํ กึ กริสฺสติ.
‘‘ภิกฺขู ¶ จ ภิกฺขุนิโย จ, ทุฏฺจิตฺตา อนาทรา;
ตาทีนํ เมตฺตจิตฺตานํ, นิคฺคณฺหิสฺสนฺตฺยนาคเต.
‘‘สิกฺขาเปนฺตาปิ เถเรหิ, พาลา จีวรธารณํ;
น สุณิสฺสนฺติ ทุมฺเมธา, ปากฏา กามการิยา.
‘‘เต ¶ ตถา สิกฺขิตา พาลา, อฺมฺํ อคารวา;
นาทิยิสฺสนฺตุปชฺฌาเย, ขฬุงฺโก วิย สารถึ.
‘‘เอวํ อนาคตทฺธานํ, ปฏิปตฺติ ภวิสฺสติ;
ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ, ปตฺเต กาลมฺหิ ปจฺฉิเม.
‘‘ปุรา อาคจฺฉเต เอตํ, อนาคตํ มหพฺภยํ;
สุพฺพจา โหถ สขิลา, อฺมฺํ สคารวา.
‘‘เมตฺตจิตฺตา ¶ การุณิกา, โหถ สีเลสุ สํวุตา;
อารทฺธวีริยา ปหิตตฺตา, นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกมา.
‘‘ปมาทํ ¶ ภยโต ทิสฺวา, อปฺปมาทฺจ เขมโต;
ภาเวถฏฺงฺคิกํ มคฺคํ, ผุสนฺตา อมตํ ปท’’นฺติ.
… ผุสฺโส เถโร….
๒. สาริปุตฺตตฺเถรคาถา
‘‘ยถาจารี ยถาสโต สตีมา, ยตสงฺกปฺปชฺฌายิ อปฺปมตฺโต;
อชฺฌตฺตรโต สมาหิตตฺโต, เอโก สนฺตุสิโต ตมาหุ ภิกฺขุํ.
‘‘อลฺลํ สุกฺขํ วา ภฺุชนฺโต, น พาฬฺหํ สุหิโต สิยา;
อูนูทโร มิตาหาโร, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช.
‘‘จตฺตาโร ปฺจ อาโลเป, อภุตฺวา อุทกํ ปิเว;
อลํ ผาสุวิหาราย, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน.
‘‘กปฺปิยํ ตํ เจ ฉาเทติ, จีวรํ อิทมตฺถิกํ [อิทมตฺถิตํ (สี.)];
อลํ ผาสุวิหาราย, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน.
‘‘ปลฺลงฺเกน ¶ นิสินฺนสฺส, ชณฺณุเก นาภิวสฺสติ;
อลํ ผาสุวิหาราย, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน.
[สํ. นิ. ๔.๒๕๓; อิติวุ. ๕๓] ‘‘โย สุขํ ทุกฺขโต อทฺท, ทุกฺขมทฺทกฺขิ สลฺลโต;
อุภยนฺตเรน ¶ [อุภยมนฺตเร (สี.)] นาโหสิ, เกน โลกสฺมิ กึ สิยา.
‘‘มา เม กทาจิ ปาปิจฺโฉ, กุสีโต หีนวีริโย;
อปฺปสฺสุโต อนาทโร, เกน โลกสฺมิ กึ สิยา.
‘‘พหุสฺสุโต ¶ จ เมธาวี, สีเลสุ สุสมาหิโต;
เจโตสมถมนุยุตฺโต, อปิ มุทฺธนิ ติฏฺตุ.
‘‘โย ปปฺจมนุยุตฺโต, ปปฺจาภิรโต มโค;
วิราธยี โส นิพฺพานํ, โยคกฺเขมํ อนุตฺตรํ.
‘‘โย จ ปปฺจํ หิตฺวาน, นิปฺปปฺจปเถ รโต;
อาราธยี โส นิพฺพานํ, โยคกฺเขมํ อนุตฺตรํ.
[ธ. ป. ๙๘] ‘‘คาเม วา ยทิ วารฺเ, นินฺเน วา ยทิ วา ถเล;
ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ, ตํ ภูมิรามเณยฺยกํ.
‘‘รมณียานิ อรฺานิ, ยตฺถ น รมตี ชโน;
วีตราคา รมิสฺสนฺติ, น เต กามคเวสิโน.
[ธ. ป. ๗๖] ‘‘นิธีนํว ปวตฺตารํ, ยํ ปสฺเส วชฺชทสฺสินํ;
นิคฺคยฺหวาทึ ¶ เมธาวึ, ตาทิสํ ปณฺฑิตํ ภเช;
ตาทิสํ ภชมานสฺส, เสยฺโย โหติ น ปาปิโย.
[ธ. ป. ๗๗] ‘‘โอวเทยฺยานุสาเสยฺย, อสพฺภา จ นิวารเย;
สตฺหิ โส ปิโย โหติ, อสตํ โหติ อปฺปิโย.
‘‘อฺสฺส ภควา พุทฺโธ, ธมฺมํ เทเสสิ จกฺขุมา;
ธมฺเม ¶ เทสิยมานมฺหิ, โสตโมเธสิมตฺถิโก;
ตํ เม อโมฆํ สวนํ, วิมุตฺโตมฺหิ อนาสโว.
‘‘เนว ปุพฺเพนิวาสาย, นปิ ทิพฺพสฺส จกฺขุโน;
เจโตปริยาย อิทฺธิยา, จุติยา อุปปตฺติยา;
โสตธาตุวิสุทฺธิยา, ปณิธี เม น วิชฺชติ [กถา. ๓๗๘].
‘‘รุกฺขมูลํว ¶ นิสฺสาย, มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต;
ปฺาย อุตฺตโม เถโร, อุปติสฺโสว [อุปติสฺโส จ (สี. ก.)] ฌายติ.
‘‘อวิตกฺกํ สมาปนฺโน, สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโก;
อริเยน ตุณฺหีภาเวน, อุเปโต โหติ ตาวเท.
[อุทา. ๒๔] ‘‘ยถาปิ ปพฺพโต เสโล, อจโล สุปฺปติฏฺิโต;
เอวํ โมหกฺขยา ภิกฺขุ, ปพฺพโตว น เวธติ.
‘‘อนงฺคณสฺส โปสสฺส, นิจฺจํ สุจิคเวสิโน;
วาลคฺคมตฺตํ ปาปสฺส, อพฺภมตฺตํว ขายติ.
‘‘นาภินนฺทามิ ¶ มรณํ, นาภินนฺทามิ ชีวิตํ;
นิกฺขิปิสฺสํ อิมํ กายํ, สมฺปชาโน ปติสฺสโต.
‘‘นาภินนฺทามิ มรณํ, นาภินนฺทามิ ชีวิตํ;
กาลฺจ ปฏิกงฺขามิ, นิพฺพิสํ ภตโก ยถา.
‘‘อุภเยน มิทํ มรณเมว, นามรณํ ปจฺฉา วา ปุเร วา;
ปฏิปชฺชถ มา วินสฺสถ, ขโณ โว มา อุปจฺจคา.
‘‘นครํ ยถา ปจฺจนฺตํ, คุตฺตํ สนฺตรพาหิรํ;
เอวํ โคเปถ อตฺตานํ, ขโณ โว มา อุปจฺจคา;
ขณาตีตา ¶ หิ โสจนฺติ, นิรยมฺหิ สมปฺปิตา.
‘‘อุปสนฺโต อุปรโต, มนฺตภาณี [มตฺตภาณี (สี.)] อนุทฺธโต;
ธุนาติ ปาปเก ธมฺเม, ทุมปตฺตํว มาลุโต.
‘‘อุปสนฺโต อุปรโต, มนฺตภาณี อนุทฺธโต;
อปฺปาสิ [อพฺพหิ (สฺยา.), อภาสิ (?)] ปาปเก ธมฺเม, ทุมปตฺตํว มาลุโต.
‘‘อุปสนฺโต ¶ อนายาโส, วิปฺปสนฺโน อนาวิโล;
กลฺยาณสีโล เมธาวี, ทุกฺขสฺสนฺตกโร สิยา.
‘‘น วิสฺสเส เอกติเยสุ เอวํ, อคาริสุ ปพฺพชิเตสุ จาปิ;
สาธูปิ หุตฺวา น อสาธุ โหนฺติ, อสาธุ หุตฺวา ปุน สาธุ โหนฺติ.
‘‘กามจฺฉนฺโท ¶ จ พฺยาปาโท, ถินมิทฺธฺจ ภิกฺขุโน;
อุทฺธจฺจํ วิจิกิจฺฉา จ, ปฺเจเต จิตฺตเกลิสา.
‘‘ยสฺส สกฺกริยมานสฺส, อสกฺกาเรน จูภยํ;
สมาธิ น วิกมฺปติ, อปฺปมาทวิหาริโน.
‘‘ตํ ฌายินํ สาตติกํ, สุขุมทิฏฺิวิปสฺสกํ;
อุปาทานกฺขยารามํ, อาหุ สปฺปุริโส อิติ.
‘‘มหาสมุทฺโท ปถวี, ปพฺพโต อนิโลปิ จ;
อุปมาย น ยุชฺชนฺติ, สตฺถุ วรวิมุตฺติยา.
‘‘จกฺกานุวตฺตโก ¶ เถโร, มหาาณี สมาหิโต;
ปถวาปคฺคิสมาโน, น รชฺชติ น ทุสฺสติ.
‘‘ปฺาปารมิตํ ปตฺโต, มหาพุทฺธิ มหามติ;
อชโฬ ชฬสมาโน, สทา จรติ นิพฺพุโต.
‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา…เป… ภวเนตฺติ สมูหตา.
‘‘สมฺปาเทถปฺปมาเทน ¶ , เอสา เม อนุสาสนี;
หนฺทาหํ ปรินิพฺพิสฺสํ, วิปฺปมุตฺโตมฺหิ สพฺพธี’’ติ.
… สาริปุตฺโต เถโร….
๓. อานนฺทตฺเถรคาถา
‘‘ปิสุเณน จ โกธเนน จ, มจฺฉรินา จ วิภูตนนฺทินา;
สขิตํ น กเรยฺย ปณฺฑิโต, ปาโป กาปุริเสน สงฺคโม.
‘‘สทฺเธน จ เปสเลน จ, ปฺวตา พหุสฺสุเตน จ;
สขิตํ กเรยฺย ปณฺฑิโต, ภทฺโท สปฺปุริเสน สงฺคโม.
‘‘ปสฺส จิตฺตกตํ พิมฺพํ…เป… ยสฺส นตฺถิ ธุวํ ิติ.
‘‘ปสฺส จิตฺตกตํ พิมฺพํ…เป… วตฺเถหิ โสภติ.
‘‘อลตฺตกกตา ¶ …เป… โน จ ปารคเวสิโน.
‘‘อฏฺปทกตา…เป… โน จ ปารคเวสิโน.
‘‘อฺชนีว นวา…เป… โน จ ปารคเวสิโน.
‘‘พหุสฺสุโต จิตฺตกถี, พุทฺธสฺส ปริจารโก;
ปนฺนภาโร วิสฺุตฺโต, เสยฺยํ กปฺเปติ โคตโม.
‘‘ขีณาสโว วิสฺุตฺโต, สงฺคาตีโต สุนิพฺพุโต;
ธาเรติ อนฺติมํ เทหํ, ชาติมรณปารคู.
‘‘ยสฺมึ ¶ ปติฏฺิตา ธมฺมา, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;
นิพฺพานคมเน มคฺเค, โสยํ ติฏฺติ โคตโม.
‘‘ทฺวาสีติ ¶ พุทฺธโต คณฺหึ, ทฺเว สหสฺสานิ ภิกฺขุโต;
จตุราสีติสหสฺสานิ, เย เม ธมฺมา ปวตฺติโน.
‘‘อปฺปสฺสุตายํ ปุริโส, พลิพทฺโทว ชีรติ;
มํสานิ ตสฺส วฑฺฒนฺติ, ปฺา ตสฺส น วฑฺฒติ.
‘‘พหุสฺสุโต อปฺปสฺสุตํ, โย สุเตนาติมฺติ;
อนฺโธ ปทีปธาโรว, ตเถว ปฏิภาติ มํ.
‘‘พหุสฺสุตํ อุปาเสยฺย, สุตฺจ น วินาสเย;
ตํ มูลํ พฺรหฺมจริยสฺส, ตสฺมา ธมฺมธโร สิยา.
‘‘ปุพฺพาปรฺู อตฺถฺู, นิรุตฺติปทโกวิโท;
สุคฺคหีตฺจ คณฺหาติ, อตฺถฺโจปปริกฺขติ.
‘‘ขนฺตฺยา ¶ ฉนฺทิกโต [ขนฺติยา ฉนฺทิโต (?)] โหติ, อุสฺสหิตฺวา ตุเลติ ตํ;
สมเย โส ปทหติ, อชฺฌตฺตํ สุสมาหิโต.
‘‘พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ, สปฺปฺํ พุทฺธสาวกํ;
ธมฺมวิฺาณมากงฺขํ, ตํ ภเชถ ตถาวิธํ.
‘‘พหุสฺสุโต ธมฺมธโร, โกสารกฺโข มเหสิโน;
จกฺขุ สพฺพสฺส โลกสฺส, ปูชนีโย พหุสฺสุโต.
‘‘ธมฺมาราโม ธมฺมรโต, ธมฺมํ อนุวิจินฺตยํ;
ธมฺมํ อนุสฺสรํ ภิกฺขุ, สทฺธมฺมา น ปริหายติ.
‘‘กายมจฺเฉรครุโน ¶ [ครุโก (สี.)], หิยฺยมาเน [หิยฺยมาโน (สี.)] อนุฏฺเห;
สรีรสุขคิทฺธสฺส, กุโต สมณผาสุตา.
‘‘น ¶ ปกฺขนฺติ ทิสา สพฺพา, ธมฺมา น ปฏิภนฺติ มํ;
คเต กลฺยาณมิตฺตมฺหิ, อนฺธการํว ขายติ.
‘‘อพฺภตีตสหายสฺส, อตีตคตสตฺถุโน;
นตฺถิ เอตาทิสํ มิตฺตํ, ยถา กายคตา สติ.
‘‘เย ปุราณา อตีตา เต, นเวหิ น สเมติ เม;
สฺวชฺช เอโกว ฌายามิ, วสฺสุเปโตว ปกฺขิมา.
‘‘ทสฺสนาย อภิกฺกนฺเต, นานาเวรชฺชเก พหู;
มา วารยิตฺถ โสตาโร, ปสฺสนฺตุ สมโย มมํ.
‘‘ทสฺสนาย ¶ อภิกฺกนฺเต, นานาเวรชฺชเก ปุถุ;
กโรติ สตฺถา โอกาสํ, น นิวาเรติ จกฺขุมา.
‘‘ปณฺณวีสติวสฺสานิ, เสขภูตสฺส เม สโต;
น กามสฺา อุปฺปชฺชิ, ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ.
‘‘ปณฺณวีสติวสฺสานิ, เสขภูตสฺส เม สโต;
น โทสสฺา อุปฺปชฺชิ, ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ.
‘‘ปณฺณวีสติวสฺสานิ, ภควนฺตํ อุปฏฺหึ;
เมตฺเตน กายกมฺเมน, ฉายาว อนปายินี [อนุปายินี (สฺยา. ก.)].
‘‘ปณฺณวีสติวสฺสานิ, ภควนฺตํ อุปฏฺหึ;
เมตฺเตน วจีกมฺเมน, ฉายาว อนปายินี.
‘‘ปณฺณวีสติวสฺสานิ, ภควนฺตํ อุปฏฺหึ;
เมตฺเตน มโนกมฺเมน, ฉายาว อนปายินี.
‘‘พุทฺธสฺส ¶ ¶ จงฺกมนฺตสฺส, ปิฏฺิโต อนุจงฺกมึ;
ธมฺเม เทสิยมานมฺหิ, าณํ เม อุทปชฺชถ.
‘‘อหํ สกรณีโยมฺหิ, เสโข อปฺปตฺตมานโส;
สตฺถุ จ ปรินิพฺพานํ, โย อมฺหํ อนุกมฺปโก.
‘‘ตทาสิ ¶ ยํ ภึสนกํ, ตทาสิ โลมหํสนํ;
สพฺพาการวรูเปเต, สมฺพุทฺเธ ปรินิพฺพุเต.
‘‘พหุสฺสุโต ธมฺมธโร, โกสารกฺโข มเหสิโน;
จกฺขุ สพฺพสฺส โลกสฺส, อานนฺโท ปรินิพฺพุโต.
‘‘พหุสฺสุโต ธมฺมธโร, โกสารกฺโข มเหสิโน;
จกฺขุ สพฺพสฺส โลกสฺส, อนฺธกาเร ตโมนุโท.
‘‘คติมนฺโต สติมนฺโต, ธิติมนฺโต จ โย อิสิ;
สทฺธมฺมธารโก เถโร, อานนฺโท รตนากโร.
‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;
โอหิโต ครุโก ภาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.
… อานนฺโท เถโร….
ตึสนิปาโต นิฏฺิโต.
ตตฺรุทฺทานํ –
ผุสฺโสปติสฺโส อานนฺโท, ตโยติเม ปกิตฺติตา;
คาถาโย ตตฺถ สงฺขาตา, สตํ ปฺจ จ อุตฺตรีติ;