📜
๑๙. ปฺาสนิปาโต
๑. ตาลปุฏตฺเถรคาถา
‘‘กทา ¶ ¶ ¶ นุหํ ปพฺพตกนฺทราสุ, เอกากิโย อทฺทุติโย วิหสฺสํ;
อนิจฺจโต สพฺพภวํ วิปสฺสํ, ตํ เม อิทํ ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.
‘‘กทา นุหํ ภินฺนปฏนฺธโร มุนิ, กาสาววตฺโถ ¶ อมโม นิราโส;
ราคฺจ โทสฺจ ตเถว โมหํ, หนฺตฺวา สุขี ปวนคโต วิหสฺสํ.
‘‘กทา อนิจฺจํ วธโรคนีฬํ, กายํ อิมํ มจฺจุชรายุปทฺทุตํ;
วิปสฺสมาโน วีตภโย วิหสฺสํ, เอโก วเน ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.
‘‘กทา นุหํ ภยชนนึ ทุขาวหํ, ตณฺหาลตํ พหุวิธานุวตฺตนึ;
ปฺามยํ ติขิณมสึ คเหตฺวา, เฉตฺวา วเส ตมฺปิ กทา ภวิสฺสติ.
‘‘กทา นุ ปฺามยมุคฺคเตชํ, สตฺถํ อิสีนํ สหสาทิยิตฺวา;
มารํ สเสนํ สหสา ภฺชิสฺสํ, สีหาสเน ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.
‘‘กทา นุหํ สพฺภิ สมาคเมสุ, ทิฏฺโ ภเว ธมฺมครูหิ ตาทิภิ;
ยาถาวทสฺสีหิ ชิตินฺทฺริเยหิ, ปธานิโย ¶ ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.
‘‘กทา นุ มํ ตนฺทิ ขุทา ปิปาสา, วาตาตปา กีฏสรีสปา วา;
น พาธยิสฺสนฺติ น ตํ คิริพฺพเช, อตฺถตฺถิยํ ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.
‘‘กทา ¶ ¶ นุ โข ยํ วิทิตํ มเหสินา, จตฺตาริ สจฺจานิ สุทุทฺทสานิ;
สมาหิตตฺโต สติมา อคจฺฉํ, ปฺาย ตํ ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.
‘‘กทา นุ รูเป อมิเต จ สทฺเท, คนฺเธ รเส ผุสิตพฺเพ จ ธมฺเม;
อาทิตฺตโตหํ สมเถหิ ยุตฺโต, ปฺาย ทจฺฉํ ตทิทํ กทา เม.
‘‘กทา นุหํ ทุพฺพจเนน วุตฺโต, ตโตนิมิตฺตํ วิมโน น เหสฺสํ;
อโถ ปสตฺโถปิ ตโตนิมิตฺตํ, ตุฏฺโ น เหสฺสํ ตทิทํ กทา เม.
‘‘กทา นุ กฏฺเ จ ติเณ ลตา จ, ขนฺเธ อิเมหํ อมิเต จ ธมฺเม;
อชฺฌตฺติกาเนว จ พาหิรานิ จ, สมํ ¶ ตุเลยฺยํ ตทิทํ กทา เม.
‘‘กทา นุ มํ ปาวุสกาลเมโฆ, นเวน โตเยน สจีวรํ วเน;
อิสิปฺปยาตมฺหิ ปเถ วชนฺตํ, โอวสฺสเต ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.
‘‘กทา ¶ มยูรสฺส สิขณฺฑิโน วเน, ทิชสฺส สุตฺวา คิริคพฺภเร รุตํ;
ปจฺจุฏฺหิตฺวา อมตสฺส ปตฺติยา, สํจินฺตเย ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.
‘‘กทา นุ คงฺคํ ยมุนํ สรสฺสตึ, ปาตาลขิตฺตํ วฬวามุขฺจ [พลวามุขฺจ (ก.)];
อสชฺชมาโน ปตเรยฺยมิทฺธิยา, วิภึสนํ ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.
‘‘กทา ¶ นุ นาโคว อสงฺคจารี, ปทาลเย กามคุเณสุ ฉนฺทํ;
นิพฺพชฺชยํ สพฺพสุภํ นิมิตฺตํ, ฌาเน ยุโต ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.
‘‘กทา ¶ อิณฏฺโฏว ทลิทฺทโก [ทฬิทฺทโก (สี.)] นิธึ, อาราธยิตฺวา ธนิเกหิ ปีฬิโต;
ตุฏฺโ ภวิสฺสํ ¶ อธิคมฺม สาสนํ, มเหสิโน ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.
‘‘พหูนิ วสฺสานิ ตยามฺหิ ยาจิโต, ‘อคารวาเสน อลํ นุ เต อิทํ’;
ตํ ทานิ มํ ปพฺพชิตํ สมานํ, กึการณา จิตฺต ตุวํ น ยฺุชสิ.
‘‘นนุ อหํ จิตฺต ตยามฺหิ ยาจิโต, ‘คิริพฺพเช จิตฺรฉทา วิหงฺคมา’;
มหินฺทโฆสตฺถนิตาภิคชฺชิโน, เต ตํ รเมสฺสนฺติ วนมฺหิ ฌายินํ.
‘‘กุลมฺหิ มิตฺเต จ ปิเย จ าตเก, ขิฑฺฑารตึ กามคุณฺจ โลเก;
สพฺพํ ปหาย อิมมชฺฌุปาคโต, อโถปิ ตฺวํ จิตฺต น มยฺห ตุสฺสสิ.
‘‘มเมว เอตํ น หิ ตฺวํ ปเรสํ, สนฺนาหกาเล ปริเทวิเตน กึ;
สพฺพํ อิทํ จลมิติ เปกฺขมาโน, อภินิกฺขมึ อมตปทํ ชิคีสํ.
‘‘สุยุตฺตวาที ทฺวิปทานมุตฺตโม, มหาภิสกฺโก นรทมฺมสารถิ [สารถี (สี.)];
‘จิตฺตํ ¶ จลํ มกฺกฏสนฺนิภํ อิติ, อวีตราเคน สุทุนฺนิวารยํ’.
‘‘กามา ¶ หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา, อวิทฺทสู ยตฺถ สิตา ปุถุชฺชนา;
เต ทุกฺขมิจฺฉนฺติ ปุนพฺภเวสิโน, จิตฺเตน นีตา นิรเย นิรากตา.
‘‘‘มยูรโกฺจาภิรุตมฺหิ กานเน, ทีปีหิ พฺยคฺเฆหิ ปุรกฺขโต วสํ;
กาเย อเปกฺขํ ชห มา วิราธย’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยฺุชสิ.
‘‘‘ภาเวหิ ¶ ฌานานิ จ อินฺทฺริยานิ จ, พลานิ โพชฺฌงฺคสมาธิภาวนา;
ติสฺโส จ วิชฺชา ผุส พุทฺธสาสเน’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยฺุชสิ.
‘‘‘ภาเวหิ มคฺคํ อมตสฺส ปตฺติยา, นิยฺยานิกํ สพฺพทุขกฺขโยคธํ;
อฏฺงฺคิกํ สพฺพกิเลสโสธนํ’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยฺุชสิ.
‘‘‘ทุกฺขนฺติ ขนฺเธ ปฏิปสฺส โยนิโส, ยโต ¶ จ ทุกฺขํ สมุเทติ ตํ ชห;
อิเธว ทุกฺขสฺส กโรหิ อนฺตํ’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยฺุชสิ.
‘‘‘อนิจฺจํ ¶ ทุกฺขนฺติ วิปสฺส โยนิโส, สฺุํ อนตฺตาติ อฆํ วธนฺติ จ;
มโนวิจาเร อุปรุนฺธ เจตโส’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยฺุชสิ.
‘‘‘มุณฺโฑ วิรูโป อภิสาปมาคโต, กปาลหตฺโถว กุเลสุ ภิกฺขสุ;
ยฺุชสฺสุ สตฺถุวจเน มเหสิโน’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยฺุชสิ.
‘‘‘สุสํวุตตฺโต ¶ วิสิขนฺตเร จรํ, กุเลสุ กาเมสุ อสงฺคมานโส;
จนฺโท ยถา โทสินปุณฺณมาสิยา’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยฺุชสิ.
‘‘‘อารฺิโก โหหิ จ ปิณฺฑปาติโก, โสสานิโก โหหิ จ ปํสุกูลิโก;
เนสชฺชิโก โหหิ สทา ธุเต รโต’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยฺุชสิ.
‘‘โรเปตฺว ¶ รุกฺขานิ ยถา ผเลสี, มูเล ตรุํ เฉตฺตุ ตเมว อิจฺฉสิ;
ตถูปมํ จิตฺตมิทํ กโรสิ, ยํ มํ อนิจฺจมฺหิ จเล นิยฺุชสิ.
‘‘อรูป ทูรงฺคม เอกจาริ, น เต กริสฺสํ วจนํ อิทานิหํ;
ทุกฺขา หิ กามา กฏุกา มหพฺภยา, นิพฺพานเมวาภิมโน จริสฺสํ.
‘‘นาหํ อลกฺขฺยา อหิริกฺกตาย วา, น จิตฺตเหตู น จ ทูรกนฺตนา;
อาชีวเหตู จ อหํ น นิกฺขมึ, กโต จ เต จิตฺต ปฏิสฺสโว มยา.
‘‘‘อปฺปิจฺฉตา สปฺปุริเสหิ วณฺณิตา, มกฺขปฺปหานํ วูปสโม ทุขสฺส’;
อิติสฺสุ ¶ มํ จิตฺต ตทา นิยฺุชสิ, อิทานิ ตฺวํ คจฺฉสิ ปุพฺพจิณฺณํ.
‘‘ตณฺหา อวิชฺชา จ ปิยาปิยฺจ, สุภานิ รูปานิ สุขา จ เวทนา;
มนาปิยา กามคุณา จ วนฺตา, วนฺเต อหํ อาวมิตุํ น อุสฺสเห.
‘‘สพฺพตฺถ ¶ ¶ เต จิตฺต วโจ กตํ มยา, พหูสุ ชาตีสุ น เมสิ โกปิโต;
อชฺฌตฺตสมฺภโว กตฺุตาย เต, ทุกฺเข จิรํ สํสริตํ ตยา กเต.
‘‘ตฺวฺเว โน จิตฺต กโรสิ พฺราหฺมโณ [พฺราหฺมเณ (สี.), พฺราหฺมณํ (?) ภาวโลป-ตปฺปธานตา คเหตพฺพา], ตฺวํ ขตฺติโย ราชทสี [ราชทิสี (สฺยา. ก.)] กโรสิ;
เวสฺสา จ สุทฺทา จ ภวาม เอกทา, เทวตฺตนํ วาปิ ตเวว วาหสา.
‘‘ตเวว เหตู อสุรา ภวามเส, ตฺวํมูลกํ เนรยิกา ภวามเส;
อโถ ติรจฺฉานคตาปิ เอกทา, เปตตฺตนํ วาปิ ตเวว วาหสา.
‘‘นนุ ทุพฺภิสฺสสิ มํ ปุนปฺปุนํ, มุหุํ มุหุํ จารณิกํว ทสฺสยํ;
อุมฺมตฺตเกเนว มยา ปโลภสิ, กิฺจาปิ เต จิตฺต วิราธิตํ มยา.
‘‘อิทํ ปุเร จิตฺตมจาริ จาริกํ, เยนิจฺฉกํ ยตฺถกามํ ยถาสุขํ;
ตทชฺชหํ นิคฺคเหสฺสามิ โยนิโส, หตฺถิปฺปภินฺนํ ¶ วิย องฺกุสคฺคโห.
‘‘สตฺถา ¶ จ เม โลกมิมํ อธิฏฺหิ, อนิจฺจโต อทฺธุวโต อสารโต;
ปกฺขนฺท มํ จิตฺต ชินสฺส สาสเน, ตาเรหิ โอฆา มหตา สุทุตฺตรา.
‘‘น เต อิทํ จิตฺต ยถา ปุราณกํ, นาหํ อลํ ตุยฺห วเส นิวตฺติตุํ [วเสน วตฺติตุํ (?)];
มเหสิโน ปพฺพชิโตมฺหิ สาสเน, น มาทิสา โหนฺติ วินาสธาริโน.
‘‘นคา ¶ ¶ สมุทฺทา สริตา วสุนฺธรา, ทิสา จตสฺโส วิทิสา อโธ ทิวา;
สพฺเพ อนิจฺจา ติภวา อุปทฺทุตา, กุหึ คโต จิตฺต สุขํ รมิสฺสสิ.
‘‘ธิติปฺปรํ กึ มม จิตฺต กาหิสิ, น เต อลํ จิตฺต วสานุวตฺตโก;
น ชาตุ ภสฺตํ อุภโตมุขํ ฉุเป, ธิรตฺถุ ปูรํ นว โสตสนฺทนึ.
‘‘วราหเอเณยฺยวิคาฬฺหเสวิเต, ปพฺภารกุฏฺเฏ ปกเตว สุนฺทเร;
นวมฺพุนา ปาวุสสิตฺถกานเน, ตหึ ¶ คุหาเคหคโต รมิสฺสสิ.
‘‘สุนีลคีวา สุสิขา สุเปขุนา, สุจิตฺตปตฺตจฺฉทนา วิหงฺคมา;
สุมฺชุโฆสตฺถนิตาภิคชฺชิโน, เต ตํ รเมสฺสนฺติ วนมฺหิ ฌายินํ.
‘‘วุฏฺมฺหิ เทเว จตุรงฺคุเล ติเณ, สํปุปฺผิเต เมฆนิภมฺหิ กานเน;
นคนฺตเร วิฏปิสโม สยิสฺสํ, ตํ เม มุทู เหหิติ ตูลสนฺนิภํ.
‘‘ตถา ตุ กสฺสามิ ยถาปิ อิสฺสโร, ยํ ลพฺภติ เตนปิ โหตุ เม อลํ;
น ตาหํ กสฺสามิ ยถา อตนฺทิโต, พิฬารภสฺตํว ยถา สุมทฺทิตํ.
‘‘ตถา ตุ กสฺสามิ ยถาปิ อิสฺสโร, ยํ ลพฺภติ เตนปิ โหตุ เม อลํ;
วีริเยน ตํ มยฺห วสานยิสฺสํ, คชํว มตฺตํ กุสลงฺกุสคฺคโห.
‘‘ตยา ¶ สุทนฺเตน อวฏฺิเตน หิ, หเยน ¶ โยคฺคาจริโยว อุชฺชุนา;
ปโหมิ มคฺคํ ปฏิปชฺชิตุํ สิวํ, จิตฺตานุรกฺขีหิ สทา นิเสวิตํ.
‘‘อารมฺมเณ ¶ ตํ พลสา นิพนฺธิสํ, นาคํว ถมฺภมฺหิ ทฬฺหาย รชฺชุยา;
ตํ เม สุคุตฺตํ สติยา สุภาวิตํ, อนิสฺสิตํ สพฺพภเวสุ เหหิสิ.
‘‘ปฺาย เฉตฺวา วิปถานุสารินํ, โยเคน นิคฺคยฺห ปเถ นิเวสิย;
ทิสฺวา สมุทยํ วิภวฺจ สมฺภวํ, ทายาทโก เหหิสิ อคฺควาทิโน.
‘‘จตุพฺพิปลฺลาสวสํ อธิฏฺิตํ, คามณฺฑลํว ปริเนสิ จิตฺต มํ;
นนุ [นูน (สี.)] สํโยชนพนฺธนจฺฉิทํ, สํเสวเส การุณิกํ มหามุนึ.
‘‘มิโค ยถา เสริ สุจิตฺตกานเน, รมฺมํ คิรึ ปาวุสอพฺภมาลินึ [มาลึ (?)];
อนากุเล ตตฺถ นเค รมิสฺสํ [รมิสฺสสิ (สฺยา. ก.)], อสํสยํ จิตฺต ปรา ภวิสฺสสิ.
‘‘เย ¶ ¶ ตุยฺห ฉนฺเทน วเสน วตฺติโน, นรา จ นารี จ อนุโภนฺติ ยํ สุขํ;
อวิทฺทสู มารวสานุวตฺติโน, ภวาภินนฺที ตว จิตฺต สาวกา’’ติ.
… ตาลปุโฏ เถโร….
ปฺาสนิปาโต นิฏฺิโต.
ตตฺรุทฺทานํ –
ปฺาสมฺหิ นิปาตมฺหิ, เอโก ตาลปุโฏ สุจิ;
คาถาโย ตตฺถ ปฺาส, ปุน ปฺจ จ อุตฺตรีติ.