📜
๕. ปฺจกนิปาโต
๑. ราชทตฺตตฺเถรคาถา
‘‘ภิกฺขุ ¶ ¶ ¶ ¶ สิวถิกํ [สีวถิกํ (สี. สฺยา. ปี.)] คนฺตฺวา, อทฺทส อิตฺถิมุชฺฌิตํ;
อปวิทฺธํ สุสานสฺมึ, ขชฺชนฺตึ กิมิหี ผุฏํ.
‘‘ยฺหิ เอเก ชิคุจฺฉนฺติ, มตํ ทิสฺวาน ปาปกํ;
กามราโค ปาตุรหุ, อนฺโธว สวตี [วสตี (สี.)] อหุํ.
‘‘โอรํ โอทนปากมฺหา, ตมฺหา านา อปกฺกมึ;
สติมา สมฺปชาโนหํ, เอกมนฺตํ อุปาวิสึ.
‘‘ตโต เม มนสีกาโร, โยนิโส อุทปชฺชถ;
อาทีนโว ปาตุรหุ, นิพฺพิทา สมติฏฺถ.
‘‘ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม, ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.
… ราชทตฺโต เถโร….
๒. สุภูตตฺเถรคาถา
‘‘อโยเค ยฺุชมตฺตานํ, ปุริโส กิจฺจมิจฺฉโก [กิจฺจมิจฺฉโต (สี.), กิจฺจมิจฺฉยํ (กตฺถจิ)];
จรํ เจ นาธิคจฺเฉยฺย, ‘ตํ เม ทุพฺภคลกฺขณํ’.
‘‘อพฺพูฬฺหํ อฆคตํ วิชิตํ, เอกฺเจ โอสฺสเชยฺย กลีว สิยา;
สพฺพานิปิ เจ โอสฺสเชยฺย อนฺโธว สิยา, สมวิสมสฺส อทสฺสนโต.
‘‘ยฺหิ ¶ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;
อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.
[ธ. ป. ๕๑ ธมฺมปเทปิ] ‘‘ยถาปิ รุจิรํ ปุปฺผํ, วณฺณวนฺตํ อคนฺธกํ;
เอวํ สุภาสิตา วาจา, อผลา โหติ อกุพฺพโต.
[ธ. ป. ๕๒] ‘‘ยถาปิ ¶ รุจิรํ ปุปฺผํ, วณฺณวนฺตํ สุคนฺธกํ [สคนฺธกํ (สี. สฺยา. ปี.)];
เอวํ สุภาสิตา วาจา, สผลา โหติ กุพฺพโต’’ติ [สกุพฺพโต (สี. ปี.), สุกุพฺพโต (สฺยา.)].
… สุภูโต เถโร….
๓. คิริมานนฺทตฺเถรคาถา
‘‘วสฺสติ ¶ ¶ เทโว ยถา สุคีตํ, ฉนฺนา เม กุฏิกา สุขา นิวาตา;
ตสฺสํ วิหรามิ วูปสนฺโต, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว.
‘‘วสฺสติ เทโว ยถา สุคีตํ, ฉนฺนา เม กุฏิกา สุขา นิวาตา;
ตสฺสํ วิหรามิ สนฺตจิตฺโต, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว.
‘‘วสฺสติ เทโว…เป… ตสฺสํ วิหรามิ วีตราโค…เป….
‘‘วสฺสติ เทโว…เป… ตสฺสํ วิหรามิ วีตโทโส…เป….
‘‘วสฺสติ เทโว…เป… ตสฺสํ ¶ วิหรามิ วีตโมโห;
อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทวา’’ติ.
… คิริมานนฺโท เถโร….
๔. สุมนตฺเถรคาถา
‘‘ยํ ปตฺถยาโน ธมฺเมสุ, อุปชฺฌาโย อนุคฺคหิ;
อมตํ อภิกงฺขนฺตํ, กตํ กตฺตพฺพกํ มยา.
‘‘อนุปฺปตฺโต สจฺฉิกโต, สยํ ธมฺโม อนีติโห;
วิสุทฺธิาโณ นิกฺกงฺโข, พฺยากโรมิ ตวนฺติเก.
‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
สทตฺโถ เม อนุปฺปตฺโต, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘อปฺปมตฺตสฺส เม สิกฺขา, สุสฺสุตา ตว สาสเน;
สพฺเพ เม อาสวา ขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘อนุสาสิ ¶ มํ อริยวตา, อนุกมฺปิ อนุคฺคหิ;
อโมโฆ ตุยฺหโมวาโท, อนฺเตวาสิมฺหิ สิกฺขิโต’’ติ.
… สุมโน เถโร….
๕. วฑฺฒตฺเถรคาถา
‘‘สาธู หิ กิร เม มาตา, ปโตทํ อุปทํสยิ;
ยสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, อนุสิฏฺโ ชเนตฺติยา;
อารทฺธวีริโย ปหิตตฺโต, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.
‘‘อรหา ¶ ทกฺขิเณยฺโยมฺหิ, เตวิชฺโช อมตทฺทโส;
เชตฺวา นมุจิโน เสนํ, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘อชฺฌตฺตฺจ ¶ พหิทฺธา จ, เย เม วิชฺชึสุ อาสวา;
สพฺเพ อเสสา อุจฺฉินฺนา, น จ อุปฺปชฺชเร ปุน.
‘‘วิสารทา โข ภคินี, เอตมตฺถํ อภาสยิ;
‘อปิหา นูน มยิปิ, วนโถ เต น วิชฺชติ’.
‘‘ปริยนฺตกตํ ทุกฺขํ, อนฺติโมยํ สมุสฺสโย;
ชาติมรณสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.
… วฑฺโฒ เถโร….
๖. นทีกสฺสปตฺเถรคาถา
‘‘อตฺถาย วต เม พุทฺโธ, นทึ เนรฺชรํ อคา;
ยสฺสาหํ ธมฺมํ สุตฺวาน, มิจฺฉาทิฏฺึ วิวชฺชยึ.
‘‘ยชึ ¶ อุจฺจาวเจ ยฺเ, อคฺคิหุตฺตํ ชุหึ อหํ;
‘เอสา สุทฺธี’ติ มฺนฺโต, อนฺธภูโต [อนฺธีภูโต (ก.)] ปุถุชฺชโน.
‘‘ทิฏฺิคหนปกฺขนฺโท [ปกฺขนฺโต (สี.), ปกฺขนฺโน (สฺยา. ปี.)], ปรามาเสน โมหิโต;
อสุทฺธึ มฺิสํ สุทฺธึ, อนฺธภูโต อวิทฺทสุ.
‘‘มิจฺฉาทิฏฺิ ปหีนา เม, ภวา สพฺเพ ปทาลิตา [วิทาลิตา (ก.)];
ชุหามิ ทกฺขิเณยฺยคฺคึ, นมสฺสามิ ตถาคตํ.
‘‘โมหา ¶ สพฺเพ ปหีนา เม, ภวตณฺหา ปทาลิตา;
วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.
… นทีกสฺสโป เถโร….
๗. คยากสฺสปตฺเถรคาถา
‘‘ปาโต มชฺฌนฺหิกํ สายํ, ติกฺขตฺตุํ ทิวสสฺสหํ;
โอตรึ อุทกํ โสหํ, คยาย คยผคฺคุยา.
‘‘‘ยํ ¶ มยา ปกตํ ปาปํ, ปุพฺเพ อฺาสุ ชาติสุ;
ตํ ทานีธ ปวาเหมิ’, เอวํทิฏฺิ ปุเร อหุํ.
‘‘สุตฺวา ¶ สุภาสิตํ วาจํ, ธมฺมตฺถสหิตํ ปทํ;
ตถํ ยาถาวกํ อตฺถํ, โยนิโส ปจฺจเวกฺขิสํ;
‘‘นินฺหาตสพฺพปาโปมฺหิ, นิมฺมโล ปยโต สุจิ;
สุทฺโธ สุทฺธสฺส ทายาโท, ปุตฺโต พุทฺธสฺส โอรโส.
‘‘โอคยฺหฏฺงฺคิกํ โสตํ, สพฺพปาปํ ปวาหยึ;
ติสฺโส วิชฺชา อชฺฌคมึ, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.
… คยากสฺสโป เถโร….
๘. วกฺกลิตฺเถรคาถา
‘‘วาตโรคาภินีโต ตฺวํ, วิหรํ กานเน วเน;
ปวิฏฺโคจเร ลูเข, กถํ ภิกฺขุ กริสฺสสิ.
‘‘ปีติสุเขน วิปุเลน, ผรมาโน สมุสฺสยํ;
ลูขมฺปิ อภิสมฺโภนฺโต, วิหริสฺสามิ กานเน.
‘‘ภาเวนฺโต สติปฏฺาเน, อินฺทฺริยานิ พลานิ จ;
โพชฺฌงฺคานิ จ ภาเวนฺโต, วิหริสฺสามิ กานเน.
‘‘อารทฺธวีริเย ปหิตตฺเต, นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเม [อารทฺธวีริโย ปหิตตฺโต, นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกโม (สี.)];
สมคฺเค สหิเต ทิสฺวา, วิหริสฺสามิ กานเน.
‘‘อนุสฺสรนฺโต สมฺพุทฺธํ, อคฺคํ ทนฺตํ สมาหิตํ;
อตนฺทิโต ¶ รตฺตินฺทิวํ, วิหริสฺสามิ กานเน’’ติ.
… วกฺกลิตฺเถโร….
๙. วิชิตเสนตฺเถรคาถา
‘‘โอลคฺเคสฺสามิ ¶ เต จิตฺต, อาณิทฺวาเรว หตฺถินํ;
น ตํ ปาเป นิโยเชสฺสํ, กามชาล [กามชาลํ (สฺยา.)] สรีรช [สรีรชํ (สฺยา. ก.)].
‘‘ตฺวํ ¶ โอลคฺโค น คจฺฉสิ [น คฺฉิสิ (ปี)], ทฺวารวิวรํ คโชว อลภนฺโต;
น จ จิตฺตกลิ ปุนปฺปุนํ, ปสกฺก [ปสหํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปาปรโต จริสฺสสิ.
‘‘ยถา กฺุชรํ อทนฺตํ, นวคฺคหมงฺกุสคฺคโห;
พลวา อาวตฺเตติ อกามํ, เอวํ อาวตฺตยิสฺสํ ตํ.
‘‘ยถา วรหยทมกุสโล, สารถิ ปวโร ทเมติ อาชฺํ;
เอวํ ทมยิสฺสํ ตํ, ปติฏฺิโต ปฺจสุ พเลสุ.
‘‘สติยา ¶ ตํ นิพนฺธิสฺสํ, ปยุตฺโต เต ทเมสฺสามิ [ปยตตฺโต โวทเปสฺสามิ (สี.)];
วีริยธุรนิคฺคหิโต, น ยิโต ทูรํ ¶ คมิสฺสเส จิตฺตา’’ติ.
… วิชิตเสโน เถโร….
๑๐. ยสทตฺตตฺเถรคาถา
‘‘อุปารมฺภจิตฺโต ทุมฺเมโธ, สุณาติ ชินสาสนํ;
อารกา โหติ สทฺธมฺมา, นภโส ปถวี ยถา.
‘‘อุปารมฺภจิตฺโต ทุมฺเมโธ, สุณาติ ชินสาสนํ;
ปริหายติ สทฺธมฺมา, กาฬปกฺเขว จนฺทิมา.
‘‘อุปารมฺภจิตฺโต ทุมฺเมโธ, สุณาติ ชินสาสนํ;
ปริสุสฺสติ สทฺธมฺเม, มจฺโฉ อปฺโปทเก ยถา.
‘‘อุปารมฺภจิตฺโต ทุมฺเมโธ, สุณาติ ชินสาสนํ;
น วิรูหติ สทฺธมฺเม, เขตฺเต พีชํว ปูติกํ.
‘‘โย จ ตุฏฺเน จิตฺเตน, สุณาติ ชินสาสนํ;
เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ, สจฺฉิกตฺวา อกุปฺปตํ;
ปปฺปุยฺย ปรมํ สนฺตึ, ปรินิพฺพาตินาสโว’’ติ.
… ยสทตฺโต เถโร….
๑๑. โสณกุฏิกณฺณตฺเถรคาถา
‘‘อุปสมฺปทา ¶ จ เม ลทฺธา, วิมุตฺโต จมฺหิ อนาสโว;
โส จ เม ภควา ทิฏฺโ, วิหาเร จ สหาวสึ.
‘‘พหุเทว รตฺตึ ภควา, อพฺโภกาเสตินามยิ;
วิหารกุสโล สตฺถา, วิหารํ ปาวิสี ตทา.
‘‘สนฺถริตฺวาน สงฺฆาฏึ, เสยฺยํ กปฺเปสิ โคตโม;
สีโห ¶ เสลคุหายํว, ปหีนภยเภรโว.
‘‘ตโต กลฺยาณวากฺกรโณ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโก;
โสโณ อภาสิ สทฺธมฺมํ, พุทฺธเสฏฺสฺส สมฺมุขา.
‘‘ปฺจกฺขนฺเธ ปริฺาย, ภาวยิตฺวาน อฺชสํ;
ปปฺปุยฺย ปรมํ สนฺตึ, ปรินิพฺพิสฺสตฺยนาสโว’’ติ.
… โสโณ กุฏิกณฺณเถโร….
๑๒. โกสิยตฺเถรคาถา
‘‘โย ¶ ¶ เว ครูนํ วจนฺุ ธีโร, วเส จ ตมฺหิ ชนเยถ เปมํ;
โส ภตฺติมา นาม จ โหติ ปณฺฑิโต, ตฺวา จ ธมฺเมสุ วิเสสิ อสฺส.
‘‘ยํ อาปทา อุปฺปติตา อุฬารา, นกฺขมฺภยนฺเต ปฏิสงฺขยนฺตํ;
โส ถามวา นาม จ โหติ ปณฺฑิโต, ตฺวา จ ธมฺเมสุ วิเสสิ อสฺส.
‘‘โย เว สมุทฺโทว ิโต อเนโช, คมฺภีรปฺโ นิปุณตฺถทสฺสี;
อสํหาริโย นาม จ โหติ ปณฺฑิโต, ตฺวา จ ธมฺเมสุ วิเสสิ อสฺส.
‘‘พหุสฺสุโต ธมฺมธโร จ โหติ, ธมฺมสฺส ¶ โหติ อนุธมฺมจารี;
โส ตาทิโส นาม จ โหติ ปณฺฑิโต, ตฺวา จ ธมฺเมสุ วิเสสิ อสฺส.
‘‘อตฺถฺจ ¶ โย ชานาติ ภาสิตสฺส, อตฺถฺจ ตฺวาน ตถา กโรติ;
อตฺถนฺตโร นาม ส โหติ ปณฺฑิโต, ตฺวา จ ธมฺเมสุ วิเสสิ อสฺสา’’ติ.
… โกสิโย เถโร….
ปฺจกนิปาโต นิฏฺิโต.
ตตฺรุทฺทานํ –
ราชทตฺโต สุภูโต จ, คิริมานนฺทสุมนา;
วฑฺโฒ จ กสฺสโป เถโร, คยากสฺสปวกฺกลี.
วิชิโต ยสทตฺโต จ, โสโณ โกสิยสวฺหโย;
สฏฺิ จ ปฺจ คาถาโย, เถรา จ เอตฺถ ทฺวาทสาติ.