📜
๖. ฉกฺกนิปาโต
๑. อุรุเวฬกสฺสปตฺเถรคาถา
‘‘ทิสฺวาน ¶ ¶ ¶ ปาฏิหีรานิ, โคตมสฺส ยสสฺสิโน;
น ตาวาหํ ปณิปตึ, อิสฺสามาเนน วฺจิโต.
‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, โจเทสิ นรสารถิ;
ตโต ¶ เม อาสิ สํเวโค, อพฺภุโต โลมหํสโน.
‘‘ปุพฺเพ ชฏิลภูตสฺส, ยา เม สิทฺธิ ปริตฺติกา;
ตาหํ ตทา นิรากตฺวา [นิรํกตฺวา (สฺยา. ก.)], ปพฺพชึ ชินสาสเน.
‘‘ปุพฺเพ ยฺเน สนฺตุฏฺโ, กามธาตุปุรกฺขโต;
ปจฺฉา ราคฺจ โทสฺจ, โมหฺจาปิ สมูหนึ.
‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
อิทฺธิมา ปรจิตฺตฺู, ทิพฺพโสตฺจ ปาปุณึ.
‘‘ยสฺส จตฺถาย ปพฺพชิโต, อคารสฺมานคาริยํ;
โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย’’ติ.
… อุรุเวฬกสฺสโป เถโร….
๒. เตกิจฺฉการิตฺเถรคาถา
‘‘อติหิตา วีหิ, ขลคตา สาลี;
น จ ลเภ ปิณฺฑํ, กถมหํ กสฺสํ.
‘‘พุทฺธมปฺปเมยฺยํ อนุสฺสร ปสนฺโน;
ปีติยา ผุฏสรีโร โหหิสิ สตตมุทคฺโค.
‘‘ธมฺมมปฺปเมยฺยํ อนุสฺสร ปสนฺโน;
ปีติยา ผุฏสรีโร โหหิสิ สตตมุทคฺโค.
‘‘สงฺฆมปฺปเมยฺยํ อนุสฺสร ปสนฺโน;
ปีติยา ผุฏสรีโร โหหิสิ สตตมุทคฺโค.
‘‘อพฺโภกาเส ¶ ¶ วิหรสิ, สีตา เหมนฺติกา อิมา รตฺโย;
มา สีเตน ปเรโต วิหฺิตฺโถ, ปวิส ¶ ตฺวํ วิหารํ ผุสิตคฺคฬํ.
‘‘ผุสิสฺสํ จตสฺโส อปฺปมฺาโย, ตาหิ จ สุขิโต วิหริสฺสํ;
นาหํ สีเตน วิหฺิสฺสํ, อนิฺชิโต วิหรนฺโต’’ติ.
… เตกิจฺฉการี [เตกิจฺฉกานิ (สี. สฺยา. ปี.)] เถโร….
๓. มหานาคตฺเถรคาถา
‘‘ยสฺส ¶ สพฺรหฺมจารีสุ, คารโว นูปลพฺภติ;
ปริหายติ สทฺธมฺมา, มจฺโฉ อปฺโปทเก ยถา.
‘‘ยสฺส สพฺรหฺมจารีสุ, คารโว นูปลพฺภติ;
น วิรูหติ สทฺธมฺเม, เขตฺเต พีชํว ปูติกํ.
‘‘ยสฺส สพฺรหฺมจารีสุ, คารโว นูปลพฺภติ;
อารกา โหติ นิพฺพานา [นิพฺพาณา (สี.)], ธมฺมราชสฺส สาสเน.
‘‘ยสฺส สพฺรหฺมจารีสุ, คารโว อุปลพฺภติ;
น วิหายติ สทฺธมฺมา, มจฺโฉ พวฺโหทเก [พหฺโวทเก (สี.), พโหทเก (สฺยา.)] ยถา.
‘‘ยสฺส สพฺรหฺมจารีสุ, คารโว อุปลพฺภติ;
โส วิรูหติ สทฺธมฺเม, เขตฺเต พีชํว ภทฺทกํ.
‘‘ยสฺส สพฺรหฺมจารีสุ, คารโว อุปลพฺภติ;
สนฺติเก โหติ นิพฺพานํ [นิพฺพาณํ (สี.)], ธมฺมราชสฺส สาสเน’’ติ.
… มหานาโค เถโร….
๔. กุลฺลตฺเถรคาถา
‘‘กุลฺโล สิวถิกํ คนฺตฺวา, อทฺทส อิตฺถิมุชฺฌิตํ;
อปวิทฺธํ ¶ สุสานสฺมึ, ขชฺชนฺตึ กิมิหี ผุฏํ.
‘‘อาตุรํ ¶ อสุจึ ปูตึ, ปสฺส กุลฺล สมุสฺสยํ;
อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํ, พาลานํ อภินนฺทิตํ.
‘‘ธมฺมาทาสํ คเหตฺวาน, าณทสฺสนปตฺติยา;
ปจฺจเวกฺขึ อิมํ กายํ, ตุจฺฉํ สนฺตรพาหิรํ.
‘‘ยถา อิทํ ตถา เอตํ, ยถา เอตํ ตถา อิทํ;
ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ.
‘‘ยถา ¶ ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา;
ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร.
‘‘ปฺจงฺคิเกน ตุริเยน, น รตี โหติ ตาทิสี;
ยถา เอกคฺคจิตฺตสฺส, สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโต’’ติ.
… กุลฺโล เถโร….
๕. มาลุกฺยปุตฺตตฺเถรคาถา
‘‘มนุชสฺส ปมตฺตจาริโน, ตณฺหา วฑฺฒติ มาลุวา วิย;
โส ปฺลวตี [ปฺลวติ (สี. ปี. ก.), ปริปฺลวติ (สฺยา.)] หุรา หุรํ, ผลมิจฺฉํว วนสฺมิ วานโร.
‘‘ยํ เอสา สหเต [สหติ (ปี. ก.)] ชมฺมี, ตณฺหา โลเก วิสตฺติกา;
โสกา ตสฺส ปวฑฺฒนฺติ, อภิวฏฺํว [อภิวุฏฺํว (สฺยา.), อภิวฑฺฒํว (ก.)] พีรณํ.
‘‘โย เจตํ สหเต [สหติ (ปี. ก.)] ชมฺมึ, ตณฺหํ โลเก ทุรจฺจยํ;
โสกา ตมฺหา ปปตนฺติ, อุทพินฺทูว โปกฺขรา.
‘‘ตํ ¶ โว วทามิ ภทฺทํ โว, ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;
ตณฺหาย ¶ มูลํ ขณถ, อุสีรตฺโถว พีรณํ;
มา โว นฬํว โสโตว, มาโร ภฺชิ ปุนปฺปุนํ.
‘‘กโรถ พุทฺธวจนํ, ขโณ โว มา อุปจฺจคา;
ขณาตีตา หิ โสจนฺติ, นิรยมฺหิ สมปฺปิตา.
‘‘ปมาโท รโช ปมาโท [สพฺพทา (สี. ก.), สุตฺตนิปาตฏฺกถายํ อุฏฺานสุตฺตวณฺณนา โอโลเกตพฺพา], ปมาทานุปติโต รโช;
อปฺปมาเทน วิชฺชาย, อพฺพเห สลฺลมตฺตโน’’ติ.
… มาลุกฺยปุตฺโต [มาลุงฺกฺยปุตฺโต (สี. สฺยา. ปี.)] เถโร….
๖. สปฺปทาสตฺเถรคาถา
‘‘ปณฺณวีสติวสฺสานิ ¶ , ยโต ปพฺพชิโต อหํ;
อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ, เจโตสนฺติมนชฺฌคํ.
‘‘อลทฺธา จิตฺตสฺเสกคฺคํ, กามราเคน อฏฺฏิโต [อทฺทิโต (สฺยา. สี. อฏฺ.), อฑฺฑิโต (ก.)];
พาหา ปคฺคยฺห กนฺทนฺโต, วิหารา อุปนิกฺขมึ [นูปนิกฺขมึ (สพฺพตฺถ), ทุปนิกฺขมึ (?)].
‘‘สตฺถํ วา อาหริสฺสามิ, โก อตฺโถ ชีวิเตน เม;
กถํ หิ สิกฺขํ ปจฺจกฺขํ, กาลํ กุพฺเพถ มาทิโส.
‘‘ตทาหํ ¶ ขุรมาทาย, มฺจกมฺหิ อุปาวิสึ;
ปรินีโต ขุโร อาสิ, ธมนึ เฉตฺตุมตฺตโน.
‘‘ตโต เม มนสีกาโร, โยนิโส อุทปชฺชถ;
อาทีนโว ปาตุรหุ, นิพฺพิทา สมติฏฺถ.
‘‘ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม, ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ;
ติสฺโส ¶ วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.
… สปฺปทาโส เถโร….
๗.กาติยานตฺเถรคาถา
‘‘อุฏฺเหิ นิสีท กาติยาน, มา นิทฺทาพหุโล อหุ ชาครสฺสุ;
มา ตํ อลสํ ปมตฺตพนฺธุ, กูเฏเนว ชินาตุ มจฺจุราชา.
‘‘เสยฺยถาปิ [สยถาปิ (สี. ปี.)] มหาสมุทฺทเวโค, เอวํ ชาติชราติวตฺตเต ตํ;
โส กโรหิ สุทีปมตฺตโน ตฺวํ, น หิ ตาณํ ตว วิชฺชเตว อฺํ.
‘‘สตฺถา หิ วิเชสิ มคฺคเมตํ, สงฺคา ชาติชราภยา อตีตํ;
ปุพฺพาปรรตฺตมปฺปมตฺโต, อนุยฺุชสฺสุ ทฬฺหํ กโรหิ โยคํ.
‘‘ปุริมานิ ¶ ปมฺุจ พนฺธนานิ, สงฺฆาฏิขุรมุณฺฑภิกฺขโภชี;
มา ขิฑฺฑารติฺจ มา นิทฺทํ, อนุยฺุชิตฺถ ฌาย กาติยาน.
‘‘ฌายาหิ ¶ ชินาหิ กาติยาน, โยคกฺเขมปเถสุ ¶ โกวิโทสิ;
ปปฺปุยฺย อนุตฺตรํ วิสุทฺธึ, ปรินิพฺพาหิสิ วารินาว โชติ.
‘‘ปชฺโชตกโร ปริตฺตรํโส, วาเตน วินมฺยเต ลตาว;
เอวมฺปิ ตุวํ อนาทิยาโน, มารํ อินฺทสโคตฺต นิทฺธุนาหิ;
โส เวทยิตาสุ วีตราโค, กาลํ กงฺข อิเธว สีติภูโต’’ติ.
… กาติยาโน เถโร….
๘. มิคชาลตฺเถรคาถา
‘‘สุเทสิโต จกฺขุมตา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา;
สพฺพสํโยชนาตีโต, สพฺพวฏฺฏวินาสโน.
‘‘นิยฺยานิโก อุตฺตรโณ, ตณฺหามูลวิโสสโน;
วิสมูลํ อาฆาตนํ, เฉตฺวา ปาเปติ นิพฺพุตึ.
‘‘อฺาณมูลเภทาย ¶ , กมฺมยนฺตวิฆาฏโน;
วิฺาณานํ ปริคฺคเห, าณวชิรนิปาตโน.
‘‘เวทนานํ วิฺาปโน, อุปาทานปฺปโมจโน;
ภวํ องฺคารกาสุํว, าเณน อนุปสฺสโน [อนุปสฺสโก (สี. ปี.)].
‘‘มหารโส สุคมฺภีโร, ชรามจฺจุนิวารโณ;
อริโย ¶ อฏฺงฺคิโก มคฺโค, ทุกฺขูปสมโน สิโว.
‘‘กมฺมํ กมฺมนฺติ ตฺวาน, วิปากฺจ วิปากโต;
ปฏิจฺจุปฺปนฺนธมฺมานํ, ยถาวาโลกทสฺสโน;
มหาเขมงฺคโม สนฺโต, ปริโยสานภทฺทโก’’ติ.
… มิคชาโล เถโร….
๙. ปุโรหิตปุตฺตเชนฺตตฺเถรคาถา
‘‘ชาติมเทน ¶ มตฺโตหํ, โภคอิสฺสริเยน จ;
สณฺานวณฺณรูเปน, มทมตฺโต อจาริหํ.
‘‘นาตฺตโน สมกํ กฺจิ, อติเรกํ จ มฺิสํ;
อติมานหโต พาโล, ปตฺถทฺโธ อุสฺสิตทฺธโช.
‘‘มาตรํ ปิตรฺจาปิ, อฺเปิ ครุสมฺมเต;
น กฺจิ อภิวาเทสึ, มานตฺถทฺโธ อนาทโร.
‘‘ทิสฺวา วินายกํ อคฺคํ, สารถีนํ วรุตฺตมํ;
ตปนฺตมิว อาทิจฺจํ, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขตํ.
‘‘มานํ มทฺจ ฉฑฺเฑตฺวา, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;
สิรสา อภิวาเทสึ, สพฺพสตฺตานมุตฺตมํ.
‘‘อติมาโน ¶ จ โอมาโน, ปหีนา สุสมูหตา;
อสฺมิมาโน สมุจฺฉินฺโน, สพฺเพ มานวิธา หตา’’ติ.
… เชนฺโต ปุโรหิตปุตฺโต เถโร….
๑๐. สุมนตฺเถรคาถา
‘‘ยทา ¶ นโว ปพฺพชิโต, ชาติยา สตฺตวสฺสิโก;
อิทฺธิยา อภิโภตฺวาน, ปนฺนคินฺทํ มหิทฺธิกํ.
‘‘อุปชฺฌายสฺส ¶ อุทกํ, อโนตตฺตา มหาสรา;
อาหรามิ ตโต ทิสฺวา, มํ สตฺถา เอตทพฺรวิ’’.
‘‘สาริปุตฺต อิมํ ปสฺส, อาคจฺฉนฺตํ กุมารกํ;
อุทกกุมฺภมาทาย, อชฺฌตฺตํ สุสมาหิตํ.
‘‘ปาสาทิเกน วตฺเตน, กลฺยาณอิริยาปโถ;
สามเณโรนุรุทฺธสฺส, อิทฺธิยา จ วิสารโท.
‘‘อาชานีเยน อาชฺโ, สาธุนา สาธุการิโต;
วินีโต อนุรุทฺเธน, กตกิจฺเจน สิกฺขิโต.
‘‘โส ปตฺวา ปรมํ สนฺตึ, สจฺฉิกตฺวา อกุปฺปตํ;
สามเณโร ส สุมโน, มา มํ ชฺาติ อิจฺฉตี’’ติ.
… สุมโน เถโร….
๑๑. นฺหาตกมุนิตฺเถรคาถา
‘‘วาตโรคาภินีโต ¶ ตฺวํ, วิหรํ กานเน วเน;
ปวิทฺธโคจเร ลูเข, กถํ ภิกฺขุ กริสฺสสิ’’.
‘‘ปีติสุเขน วิปุเลน, ผริตฺวาน สมุสฺสยํ;
ลูขมฺปิ อภิสมฺโภนฺโต, วิหริสฺสามิ กานเน.
‘‘ภาเวนฺโต สตฺต โพชฺฌงฺเค, อินฺทฺริยานิ พลานิ จ;
ฌานโสขุมฺมสมฺปนฺโน [ฌานสุขุมสมฺปนฺโน (สฺยา. ก.)], วิหริสฺสํ อนาสโว.
‘‘วิปฺปมุตฺตํ ¶ กิเลเสหิ, สุทฺธจิตฺตํ อนาวิลํ;
อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขนฺโต, วิหริสฺสํ อนาสโว.
‘‘อชฺฌตฺตฺจ พหิทฺธา จ, เย เม วิชฺชึสุ อาสวา;
สพฺเพ อเสสา อุจฺฉินฺนา, น จ อุปฺปชฺชเร ปุน.
‘‘ปฺจกฺขนฺธา ปริฺาตา, ติฏฺนฺติ ฉินฺนมูลกา;
ทุกฺขกฺขโย อนุปฺปตฺโต, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.
… นฺหาตกมุนิตฺเถโร….
๑๒. พฺรหฺมทตฺตตฺเถรคาถา
‘‘อกฺโกธสฺส กุโต โกโธ, ทนฺตสฺส สมชีวิโน;
สมฺมทฺา วิมุตฺตสฺส, อุปสนฺตสฺส ตาทิโน.
‘‘ตสฺเสว ¶ ¶ เตน ปาปิโย, โย กุทฺธํ ปฏิกุชฺฌติ;
กุทฺธํ อปฺปฏิกุชฺฌนฺโต, สงฺคามํ เชติ ทุชฺชยํ.
[สํ. นิ. ๑.๑๘๘, ๒๕๐] ‘‘อุภินฺนมตฺถํ จรติ, อตฺตโน จ ปรสฺส จ;
ปรํ สงฺกุปิตํ ตฺวา, โย สโต อุปสมฺมติ.
[สํ. นิ. ๑.๑๘๘, ๒๕๐] ‘‘อุภินฺนํ ติกิจฺฉนฺตํ ตํ, อตฺตโน จ ปรสฺส จ;
ชนา มฺนฺติ พาโลติ, เย ธมฺมสฺส อโกวิทา.
‘‘อุปฺปชฺเช เต สเจ โกโธ, อาวชฺช กกจูปมํ;
อุปฺปชฺเช เจ รเส ตณฺหา, ปุตฺตมํสูปมํ สร.
‘‘สเจ ธาวติ จิตฺตํ เต, กาเมสุ จ ภเวสุ จ;
ขิปฺปํ ¶ นิคฺคณฺห สติยา, กิฏฺาทํ วิย ทุปฺปสุ’’นฺติ;
… พฺรหฺมทตฺโต เถโร….
๑๓. สิริมณฺฑตฺเถรคาถา
[อุทา. ๔๕; จูฬว. ๓๘๕; ปริ. ๓๓๙] ‘‘ฉนฺนมติวสฺสติ ¶ , วิวฏํ นาติวสฺสติ;
ตสฺมา ฉนฺนํ วิวเรถ, เอวํ ตํ นาติวสฺสติ.
[สํ. นิ. ๑.๖๖; เนตฺติ. ๑๘] ‘‘มจฺจุนาพฺภหโต โลโก, ชราย ปริวาริโต;
ตณฺหาสลฺเลน โอติณฺโณ, อิจฺฉาธูปายิโต สทา.
‘‘มจฺจุนาพฺภหโต โลโก, ปริกฺขิตฺโต ชราย จ;
หฺติ นิจฺจมตฺตาโณ, ปตฺตทณฺโฑว ตกฺกโร.
‘‘อาคจฺฉนฺตคฺคิขนฺธาว, มจฺจุ พฺยาธิ ชรา ตโย;
ปจฺจุคฺคนฺตุํ พลํ นตฺถิ, ชโว นตฺถิ ปลายิตุํ.
‘‘อโมฆํ ทิวสํ กยิรา, อปฺเปน พหุเกน วา;
ยํ ยํ วิชหเต [วิรหเต (สี. ปี.), วิวหเต (สฺยา.)] รตฺตึ, ตทูนํ ตสฺส ชีวิตํ.
‘‘จรโต ติฏฺโต วาปิ, อาสีนสยนสฺส วา;
อุเปติ จริมา รตฺติ, น เต กาโล ปมชฺชิตุ’’นฺติ.
… สิริมณฺโฑ [สิริมนฺโท (สี.)] เถโร….
๑๔. สพฺพกามิตฺเถรคาถา
‘‘ทฺวิปาทโกยํ อสุจิ, ทุคฺคนฺโธ ปริหีรติ [ปริหรติ (ก.)];
นานากุณปปริปูโร, วิสฺสวนฺโต ตโต ตโต.
‘‘มิคํ ¶ นิลีนํ กูเฏน, พฬิเสเนว อมฺพุชํ;
วานรํ วิย เลเปน, พาธยนฺติ ปุถุชฺชนํ.
‘‘รูปา ¶ สทฺทา รสา คนฺธา, โผฏฺพฺพา จ มโนรมา;
ปฺจ กามคุณา เอเต, อิตฺถิรูปสฺมิ ทิสฺสเร.
‘‘เย ¶ เอตา อุปเสวนฺติ, รตฺตจิตฺตา ปุถุชฺชนา;
วฑฺเฒนฺติ กฏสึ โฆรํ, อาจินนฺติ ปุนพฺภวํ.
‘‘โย เจตา ปริวชฺเชติ, สปฺปสฺเสว ปทา สิโร;
โสมํ วิสตฺติกํ โลเก, สโต สมติวตฺตติ.
‘‘กาเมสฺวาทีนวํ ¶ ทิสฺวา, เนกฺขมฺมํ ทฏฺุ เขมโต;
นิสฺสโฏ สพฺพกาเมหิ, ปตฺโต เม อาสวกฺขโย’’ติ.
… สพฺพกามิตฺเถโร….
ฉกฺกนิปาโต นิฏฺิโต.
ตตฺรุทฺทานํ –
อุรุเวฬกสฺสโป จ, เถโร เตกิจฺฉการิ จ;
มหานาโค จ กุลฺโล จ, มาลุกฺโย [มาลุโต (สี. ก.), มาลุงฺกฺโย (สฺยา.)] สปฺปทาสโก.
กาติยาโน มิคชาโล, เชนฺโต สุมนสวฺหโย;
นฺหาตมุนิ พฺรหฺมทตฺโต, สิริมณฺโฑ สพฺพกามี จ;
คาถาโย จตุราสีติ, เถรา เจตฺถ จตุทฺทสาติ.