📜
๑๐. ทสกนิปาโต
๑. กาฬุทายิตฺเถรคาถา
‘‘องฺคาริโน ¶ ¶ ¶ ทานิ ทุมา ภทนฺเต, ผเลสิโน ฉทนํ วิปฺปหาย;
เต อจฺจิมนฺโตว ปภาสยนฺติ, สมโย มหาวีร ภาคี รสานํ.
‘‘ทุมานิ ¶ ผุลฺลานิ มโนรมานิ, สมนฺตโต สพฺพทิสา ปวนฺติ;
ปตฺตํ ปหาย ผลมาสสานา [ผลมาสมาโน (ก.)], กาโล อิโต ปกฺกมนาย วีร.
‘‘เนวาติสีตํ น ปนาติอุณฺหํ, สุขา อุตุ อทฺธนิยา ภทนฺเต;
ปสฺสนฺตุ ตํ สากิยา โกฬิยา จ, ปจฺฉามุขํ โรหินิยํ ตรนฺตํ.
‘‘อาสาย กสเต เขตฺตํ, พีชํ อาสาย วปฺปติ;
อาสาย วาณิชา ยนฺติ, สมุทฺทํ ธนหารกา;
ยาย อาสาย ติฏฺามิ, สา เม อาสา สมิชฺฌตุ.
[สํ. นิ. ๑.๑๙๘] ‘‘ปุนปฺปุนํ เจว วปนฺติ พีชํ, ปุนปฺปุนํ วสฺสติ เทวราชา;
ปุนปฺปุนํ เขตฺตํ กสนฺติ กสฺสกา, ปุนปฺปุนํ ธฺมุเปติ รฏฺํ.
[สํ. นิ. ๑.๑๙๘] ‘‘ปุนปฺปุนํ ยาจนกา จรนฺติ, ปุนปฺปุนํ ทานปตี ททนฺติ;
ปุนปฺปุนํ ทานปตี ททิตฺวา, ปุนปฺปุนํ สคฺคมุเปนฺติ านํ.
‘‘วีโร ¶ ¶ หเว สตฺตยุคํ ปุเนติ, ยสฺมึ กุเล ชายติ ภูริปฺโ;
มฺามหํ สกฺกติ เทวเทโว, ตยา หิ ชาโต [ตยาภิชาโต (สี.)] มุนิ สจฺจนาโม.
‘‘สุทฺโธทโน ¶ นาม ปิตา มเหสิโน, พุทฺธสฺส มาตา ปน มายนามา;
ยา โพธิสตฺตํ ปริหริย กุจฺฉินา, กายสฺส เภทา ติทิวมฺหิ โมทติ.
‘‘สา โคตมี กาลกตา อิโต จุตา, ทิพฺเพหิ กาเมหิ สมงฺคิภูตา;
สา โมทติ กามคุเณหิ ปฺจหิ, ปริวาริตา เทวคเณหิ เตหิ.
‘‘พุทฺธสฺส ปุตฺโตมฺหิ อสยฺหสาหิโน, องฺคีรสสฺสปฺปฏิมสฺส ตาทิโน;
ปิตุปิตา มยฺหํ ตุวํสิ สกฺก, ธมฺเมน เม โคตม อยฺยโกสี’’ติ.
… กาฬุทายี เถโร….
๒. เอกวิหาริยตฺเถรคาถา
‘‘ปุรโต ¶ ปจฺฉโต วาปิ, อปโร เจ น วิชฺชติ;
อตีว ผาสุ ภวติ, เอกสฺส วสโต วเน.
‘‘หนฺท ¶ เอโก คมิสฺสามิ, อรฺํ พุทฺธวณฺณิตํ;
ผาสุ [ผาสุํ (สฺยา. ปี.)] เอกวิหาริสฺส, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน.
‘‘โยคี-ปีติกรํ รมฺมํ, มตฺตกฺุชรเสวิตํ;
เอโก อตฺตวสี ขิปฺปํ, ปวิสิสฺสามิ กานนํ.
‘‘สุปุปฺผิเต สีตวเน, สีตเล คิริกนฺทเร;
คตฺตานิ ปริสิฺจิตฺวา, จงฺกมิสฺสามิ เอกโก.
‘‘เอกากิโย อทุติโย, รมณีเย มหาวเน;
กทาหํ วิหริสฺสามิ, กตกิจฺโจ อนาสโว.
‘‘เอวํ เม กตฺตุกามสฺส, อธิปฺปาโย สมิชฺฌตุ;
สาธิยิสฺสามหํเยว, นาฺโ อฺสฺส การโก.
‘‘เอส ¶ พนฺธามิ สนฺนาหํ, ปวิสิสฺสามิ กานนํ;
น ตโต นิกฺขมิสฺสามิ, อปฺปตฺโต อาสวกฺขยํ.
‘‘มาลุเต อุปวายนฺเต, สีเต สุรภิคนฺธิเก [คนฺธเก (สฺยา. ปี. ก.)];
อวิชฺชํ ทาลยิสฺสามิ, นิสินฺโน นคมุทฺธนิ.
‘‘วเน กุสุมสฺฉนฺเน, ปพฺภาเร นูน สีตเล;
วิมุตฺติสุเขน สุขิโต, รมิสฺสามิ คิริพฺพเช.
‘‘โสหํ ¶ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป, จนฺโท ปนฺนรโส ยถา;
สพฺพาสวปริกฺขีโณ, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.
… เอกวิหาริโย เถโร….
๓. มหากปฺปินตฺเถรคาถา
‘‘อนาคตํ ¶ โย ปฏิกจฺจ [ปฏิคจฺจ (สี.)] ปสฺสติ, หิตฺจ อตฺถํ อหิตฺจ ตํ ทฺวยํ;
วิทฺเทสิโน ตสฺส หิเตสิโน วา, รนฺธํ น ปสฺสนฺติ สเมกฺขมานา.
[ปฏิ. ม. ๑.๑๖๐ ปฏิสมฺภิทามคฺเค] ‘‘อานาปานสตี ยสฺส, ปริปุณฺณา สุภาวิตา;
อนุปุพฺพํ ปริจิตา, ยถา พุทฺเธน เทสิตา;
โสมํ โลกํ ปภาเสติ, อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา.
‘‘โอทาตํ ¶ วต เม จิตฺตํ, อปฺปมาณํ สุภาวิตํ;
นิพฺพิทฺธํ ปคฺคหีตฺจ, สพฺพา โอภาสเต ทิสา.
‘‘ชีวเต วาปิ สปฺปฺโ, อปิ วิตฺตปริกฺขโย;
ปฺาย จ อลาเภน, วิตฺตวาปิ น ชีวติ.
‘‘ปฺา สุตวินิจฺฉินี, ปฺา กิตฺติสิโลกวทฺธนี;
ปฺาสหิโต นโร อิธ, อปิ ทุกฺเขสุ สุขานิ วินฺทติ.
‘‘นายํ อชฺชตโน ธมฺโม, นจฺเฉโร นปิ อพฺภุโต;
ยตฺถ ชาเยถ มีเยถ, ตตฺถ กึ วิย อพฺภุตํ.
‘‘อนนฺตรํ หิ ชาตสฺส, ชีวิตา มรณํ ธุวํ;
ชาตา ชาตา มรนฺตีธ, เอวํธมฺมา หิ ปาณิโน.
‘‘น ¶ เหตทตฺถาย มตสฺส โหติ, ยํ ชีวิตตฺถํ ปรโปริสานํ;
มตมฺหิ รุณฺณํ น ยโส น โลกฺยํ, น ¶ วณฺณิตํ สมณพฺราหฺมเณหิ.
‘‘จกฺขุํ สรีรํ อุปหนฺติ เตน [อุปหนฺติ รุณฺณํ (สี.), อุปหนฺติ โรณฺณํ (สฺยา. ปี.)], นิหียติ วณฺณพลํ มตี จ;
อานนฺทิโน ตสฺส ทิสา ภวนฺติ, หิเตสิโน นาสฺส สุขี ภวนฺติ.
‘‘ตสฺมา หิ อิจฺเฉยฺย กุเล วสนฺเต, เมธาวิโน เจว พหุสฺสุเต จ;
เยสํ ¶ หิ ปฺาวิภเวน กิจฺจํ, ตรนฺติ นาวาย นทึว ปุณฺณ’’นฺติ.
… มหากปฺปิโน เถโร….
๔. จูฬปนฺถกตฺเถรคาถา
‘‘ทนฺธา มยฺหํ คตี อาสิ, ปริภูโต ปุเร อหํ;
ภาตา จ มํ ปณาเมสิ, ‘คจฺฉ ทานิ ตุวํ ฆรํ’.
‘‘โสหํ ปณามิโต สนฺโต [ภาตา (อฏฺ.)], สงฺฆารามสฺส โกฏฺเก;
ทุมฺมโน ตตฺถ อฏฺาสึ, สาสนสฺมึ อเปกฺขวา.
‘‘ภควา ตตฺถ อาคจฺฉิ [อาคฺฉิ (สี. ปี.)], สีสํ มยฺหํ ปรามสิ;
พาหาย มํ คเหตฺวาน, สงฺฆารามํ ปเวสยิ.
‘‘อนุกมฺปาย เม สตฺถา, ปาทาสิ ปาทปฺุฉนึ;
‘เอตํ สุทฺธํ อธิฏฺเหิ, เอกมนฺตํ สฺวธิฏฺิตํ’.
‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, วิหาสึ สาสเน รโต;
สมาธึ ¶ ปฏิปาเทสึ, อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยา.
‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ¶ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘สหสฺสกฺขตฺตุมตฺตานํ ¶ , นิมฺมินิตฺวาน ปนฺถโก;
นิสีทมฺพวเน รมฺเม, ยาว กาลปฺปเวทนา.
‘‘ตโต เม สตฺถา ปาเหสิ, ทูตํ กาลปฺปเวทกํ;
ปเวทิตมฺหิ กาลมฺหิ, เวหาสาทุปสงฺกมึ [เวหาสานุปสงฺกมึ (สฺยา. ก.)].
‘‘วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, เอกมนฺตํ นิสีทหํ;
นิสินฺนํ มํ วิทิตฺวาน, อถ สตฺถา ปฏิคฺคหิ.
‘‘อายาโค สพฺพโลกสฺส, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
ปฺุกฺเขตฺตํ มนุสฺสานํ, ปฏิคณฺหิตฺถ ทกฺขิณ’’นฺติ.
… จูฬปนฺถโก เถโร….
๕. กปฺปตฺเถรคาถา
‘‘นานากุลมลสมฺปุณฺโณ, มหาอุกฺการสมฺภโว;
จนฺทนิกํว ปริปกฺกํ, มหาคณฺโฑ มหาวโณ.
‘‘ปุพฺพรุหิรสมฺปุณฺโณ, คูถกูเปน คาฬฺหิโต [คูถกูเป นิคาฬฺหิโต (สฺยา. ปี. ก.)];
อาโปปคฺฆรโณ กาโย, สทา สนฺทติ ปูติกํ.
‘‘สฏฺิกณฺฑรสมฺพนฺโธ ¶ , มํสเลปนเลปิโต;
จมฺมกฺจุกสนฺนทฺโธ, ปูติกาโย นิรตฺถโก.
‘‘อฏฺิสงฺฆาตฆฏิโต, นฺหารุสุตฺตนิพนฺธโน;
เนเกสํ สํคตีภาวา, กปฺเปติ อิริยาปถํ.
‘‘ธุวปฺปยาโต ¶ มรณาย, มจฺจุราชสฺส สนฺติเก;
อิเธว ฉฑฺฑยิตฺวาน, เยนกามงฺคโม นโร.
‘‘อวิชฺชาย นิวุโต กาโย, จตุคนฺเถน คนฺถิโต;
โอฆสํสีทโน กาโย, อนุสยชาลโมตฺถโต.
‘‘ปฺจนีวรเณ ยุตฺโต, วิตกฺเกน สมปฺปิโต;
ตณฺหามูเลนานุคโต, โมหจฺฉาทนฉาทิโต.
‘‘เอวายํ วตฺตเต กาโย, กมฺมยนฺเตน ยนฺติโต;
สมฺปตฺติ จ วิปตฺยนฺตา, นานาภาโว วิปชฺชติ.
‘‘เยมํ ¶ ¶ กายํ มมายนฺติ, อนฺธพาลา ปุถุชฺชนา;
วฑฺเฒนฺติ กฏสึ โฆรํ, อาทิยนฺติ ปุนพฺภวํ.
‘‘เยมํ กายํ วิวชฺเชนฺติ, คูถลิตฺตํว ปนฺนคํ;
ภวมูลํ วมิตฺวาน, ปรินิพฺพิสฺสนฺตินาสวา’’ติ [ปรินิพฺพนฺตุนาสวา (สี.)].
… กปฺโป เถโร….
๖. วงฺคนฺตปุตฺตอุปเสนตฺเถรคาถา
‘‘วิวิตฺตํ อปฺปนิคฺโฆสํ, วาฬมิคนิเสวิตํ;
เสเว เสนาสนํ ภิกฺขุ, ปฏิสลฺลานการณา.
‘‘สงฺการปฺุชา อาหตฺวา [อาหิตฺวา (ก.)], สุสานา รถิยาหิ จ;
ตโต สงฺฆาฏิกํ กตฺวา, ลูขํ ธาเรยฺย จีวรํ.
‘‘นีจํ มนํ กริตฺวาน, สปทานํ กุลา กุลํ;
ปิณฺฑิกาย จเร ภิกฺขุ, คุตฺตทฺวาโร สุสํวุโต.
‘‘ลูเขนปิ วา [ลูเขนปิ จ (พหูสุ)] สนฺตุสฺเส, นาฺํ ปตฺเถ รสํ พหุํ;
รเสสุ ¶ อนุคิทฺธสฺส, ฌาเน น รมตี มโน.
‘‘อปฺปิจฺโฉ เจว สนฺตุฏฺโ, ปวิวิตฺโต วเส มุนิ;
อสํสฏฺโ คหฏฺเหิ, อนาคาเรหิ จูภยํ.
‘‘ยถา ชโฬ ว มูโค ว, อตฺตานํ ทสฺสเย ตถา;
นาติเวลํ สมฺภาเสยฺย, สงฺฆมชฺฌมฺหิ ปณฺฑิโต.
‘‘น โส อุปวเท กฺจิ, อุปฆาตํ วิวชฺชเย;
สํวุโต ปาติโมกฺขสฺมึ, มตฺตฺู จสฺส โภชเน.
‘‘สุคฺคหีตนิมิตฺตสฺส, จิตฺตสฺสุปฺปาทโกวิโท;
สมํ อนุยฺุเชยฺย, กาเลน จ วิปสฺสนํ.
‘‘วีริยสาตจฺจสมฺปนฺโน ¶ , ยุตฺตโยโค สทา สิยา;
น จ อปฺปตฺวา ทุกฺขนฺตํ, วิสฺสาสํ เอยฺย ปณฺฑิโต.
‘‘เอวํ วิหรมานสฺส, สุทฺธิกามสฺส ภิกฺขุโน;
ขียนฺติ อาสวา สพฺเพ, นิพฺพุติฺจาธิคจฺฉตี’’ติ.
… อุปเสโน วงฺคนฺตปุตฺโต เถโร….
๗. (อปร)-โคตมตฺเถรคาถา
‘‘วิชาเนยฺย ¶ ¶ สกํ อตฺถํ, อวโลเกยฺยาถ ปาวจนํ;
ยฺเจตฺถ อสฺส ปติรูปํ, สามฺํ อชฺฌุปคตสฺส.
‘‘มิตฺตํ อิธ จ กลฺยาณํ, สิกฺขา วิปุลํ สมาทานํ;
สุสฺสูสา จ ครูนํ, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.
‘‘พุทฺเธสุ สคารวตา, ธมฺเม อปจิติ ยถาภูตํ;
สงฺเฆ ¶ จ จิตฺติกาโร, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.
‘‘อาจารโคจเร ยุตฺโต, อาชีโว โสธิโต อคารยฺโห;
จิตฺตสฺส จ สณฺปนํ, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.
‘‘จาริตฺตํ อถ วาริตฺตํ, อิริยาปถิยํ ปสาทนิยํ;
อธิจิตฺเต จ อาโยโค, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.
‘‘อารฺกานิ เสนาสนานิ, ปนฺตานิ อปฺปสทฺทานิ;
ภชิตพฺพานิ มุนินา, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.
‘‘สีลฺจ พาหุสจฺจฺจ, ธมฺมานํ ปวิจโย ยถาภูตํ;
สจฺจานํ อภิสมโย, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.
‘‘ภาเวยฺย จ อนิจฺจนฺติ, อนตฺตสฺํ อสุภสฺฺจ;
โลกมฺหิ จ อนภิรตึ, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.
‘‘ภาเวยฺย จ โพชฺฌงฺเค, อิทฺธิปาทานิ อินฺทฺริยานิ พลานิ;
อฏฺงฺคมคฺคมริยํ, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.
‘‘ตณฺหํ ปชเหยฺย มุนิ, สมูลเก อาสเว ปทาเลยฺย;
วิหเรยฺย วิปฺปมุตฺโต, เอตํ สมณสฺส ปติรูป’’นฺติ.
… โคตโม เถโร….
ทสกนิปาโต นิฏฺิโต.
ตตฺรุทฺทานํ –
กาฬุทายี จ โส เถโร, เอกวิหารี จ กปฺปิโน;
จูฬปนฺถโก กปฺโป จ, อุปเสโน จ โคตโม;
สตฺติเม ทสเก เถรา, คาถาโย เจตฺถ สตฺตตีติ.