📜
๑๐. สุธาวคฺโค
๑. สุธาปิณฺฑิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
ปูชารเห ¶ ¶ ปูชยโตติอาทิกํ อายสฺมโต สุธาปิณฺฑิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล ภควติ ธรมาเน ปฺุํ กาตุมสกฺโกนฺโต ปรินิพฺพุเต ภควติ ตสฺส ธาตุํ นิทหิตฺวา เจติเย กรียมาเน สุธาปิณฺฑมทาสิ. โส เตน ปฺุเน จตุนฺนวุติกปฺปโต ปฏฺาย เอตฺถนฺตเร จตุราปายมทิสฺวา เทวมนุสฺสสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา สตฺถริ ปสีทิตฺวา ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๑-๒. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต อตฺตโน ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปูชารเหติอาทิมาห. ตตฺถ ปูชารหา นาม พุทฺธปจฺเจกพุทฺธอริยสาวกาจริยุปชฺฌายมาตาปิตุครุอาทโย, เตสุ ปูชารเหสุ มาลาทิปทุมวตฺถาภรณจตุปจฺจยาทีหิ ¶ ปูชยโต ปูชยนฺตสฺส ปุคฺคลสฺส ปฺุโกฏฺาสํ สหสฺสสตสหสฺสาทิวเสน สงฺขฺยํ กาตุํ เกนจิ มหานุภาเวนาปิ น สกฺกาติ อตฺโถ. น เกวลเมว ธรมาเน พุทฺธาทโย ปูชยโต, ปรินิพฺพุตสฺสาปิ ภควโต เจติยปฏิมาโพธิอาทีสุปิ เอเสว นโย.
๓. ตํ ทีเปตุํ จตุนฺนมปิ ทีปานนฺติอาทิมาห. ตตฺถ จตุนฺนมปิ ทีปานนฺติ ชมฺพุทีปอปรโคยานอุตฺตรกุรุปุพฺพวิเทหสงฺขาตานํ จตุนฺนํ ทีปานํ ตทนุคตานํ ทฺวิสหสฺสปริตฺตทีปานฺจ เอกโต กตฺวา สกลจกฺกวาฬคพฺเภ อิสฺสรํ จกฺกวตฺติรชฺชํ กเรยฺยาติ อตฺโถ. เอกิสฺสา ปูชนาเยตนฺติ ธาตุคพฺเภ เจติเย กตาย เอกิสฺสา ปูชาย เอตํ สกลชมฺพุทีเป สตฺตรตนาทิกํ สกลํ ธนํ. กลํ นาคฺฆติ โสฬสินฺติ เจติเย กตปูชาย โสฬสกฺขตฺตุํ วิภตฺตสฺส โสฬสมโกฏฺาสสฺส น อคฺฆตีติ อตฺโถ.
๔. สิทฺธตฺถสฺส…เป… ¶ ผลิตนฺตเรติ นรานํ อคฺคสฺส เสฏฺสฺส สิทฺธตฺถสฺส ภควโต เจติเย ¶ ธาตุคพฺภมฺหิ สุธากมฺเม กรียมาเน ปริจฺเฉทานํ อุภินฺนมนฺตเร เวมชฺเฌ, อถ วา ปุปฺผทานฏฺานานํ อนฺตเร ผลนฺติยา มยา สุธาปิณฺโฑ ทินฺโน มกฺขิโตติ สมฺพนฺโธ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
สุธาปิณฺฑิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๒. สุจินฺติกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ติสฺสสฺส โลกนาถสฺสาติอาทิกํ อายสฺมโต สุจินฺติกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อเนกาสุ ชาตีสุ นิพฺพานาธิคมาย ปฺุํ อุปจินิตฺวา ติสฺสสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สตฺถริ ปสีทิตฺวา สตฺถุ นิสีทนตฺถาย ปริสุทฺธํ สิลิฏฺํ กฏฺมยมนคฺฆปีมทาสิ. โส เตน ปฺุกมฺเมน สุคติสุขมนุภวิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สตฺถริ ปสีทิตฺวา ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๘. โส ปตฺตอรหตฺตผโล ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ติสฺสสฺส โลกนาถสฺสาติอาทิมาห. ตํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
สุจินฺติกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๓. อฑฺฒเจฬกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ติสฺสสฺสาหํ ¶ ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต อฑฺฒเจฬกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ เถโร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ติสฺสสฺส ภควโต กาเล เอเกนากุสเลน กมฺเมน ทุคฺคตกุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สทฺธมฺมเทสนํ ตฺวา ปสนฺนมานโส จีวรตฺถาย อฑฺฒภาคํ เอกํ ทุสฺสมทาสิ. โส ¶ เตเนว ปีติโสมนสฺเสน กาลํ กตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺโต ฉ กามาวจรสมฺปตฺติมนุภวิตฺวา ตโต จุโต มนุสฺเสสุ มนุสฺสสมฺปตฺตีนํ อคฺคภูตํ จกฺกวตฺติสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ อทฺธกุเล ¶ นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๑๔. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ติสฺสสฺสาหํ ภควโตติอาทิมาห. ตํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
อฑฺฒเจฬกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๔. สูจิทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
กมฺมาโรหํ ปุเร อาสินฺติอาทิกํ อายสฺมโต สูจิทายกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อนฺตรนฺตรา กุสลพีชานิ ปูเรนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล อนฺตรนฺตรา กเตน เอเกน กมฺมจฺฉิทฺเทน กมฺมารกุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สกสิปฺเปสุ นิปฺผตฺตึ ปตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส จีวรสิพฺพนตฺถาย สูจิทานมทาสิ, เตน ปฺุเน ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อปรภาเค มนุสฺเสสุ อุปฺปนฺโน จกฺกวตฺตาทโย สมฺปตฺติโย จ อนุภวนฺโต อุปฺปนฺนุปฺปนฺนภเว ติกฺขปฺโ วชีราโณ อโหสิ. โส กเมน อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต มหทฺธโน สทฺธาชาโต ติกฺขปฺโ อโหสิ. โส เอกทิวสํ สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ธมฺมานุสาเรน าณํ เปเสตฺวา นิสินฺนาสเนเยว อรหา อโหสิ.
๑๙. โส อรหา สมาโน อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต กมฺมาโรหํ ปุเร อาสินฺติอาทิมาห. ตตฺถ กมฺมาโรติ อโยกมฺมโลหกมฺมาทินา กมฺเมน ชีวติ รุหติ วุทฺธึ วิรูฬฺหึ อาปชฺชตีติ กมฺมาโร, ปุพฺเพ ปฺุกรณกาเล กมฺมาโร อาสึ อโหสินฺติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
สูจิทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๕. คนฺธมาลิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
สิทฺธตฺถสฺส ¶ ¶ ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต คนฺธมาลิยตฺเถรสฺส อปทาน. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ ¶ กตาธิกาโร สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต มหทฺธโน มหาโภโค อโหสิ. โส สตฺถริ ปสีทิตฺวา จนฺทนาครุกปฺปูรกสฺสตุราทีนิ อเนกานิ สุคนฺธานิ วฑฺเฒตฺวา สตฺถุ คนฺธถูปํ กาเรสิ. ตสฺสุปริ สุมนปุปฺเผหิ ฉาเทสิ, พุทฺธฺจ อฏฺงฺคนมกฺการํ อกาสิ. โส เตน ปฺุกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท วิภวสมฺปนฺเน เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สตฺถริ ปสีทิตฺวา ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๒๔. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโตติอาทิมาห. ตํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
คนฺธมาลิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๖. ติปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
มิคลุทฺโท ปุเร อาสินฺติอาทิกํ อายสฺมโต ติปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อนฺตรา เกนจิ อกุสลจฺฉิทฺเทน วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล เนสาทกุเล นิพฺพตฺโต มิคลุทฺโท หุตฺวา อรฺเ วิหรติ. ตทา วิปสฺสิสฺส ภควโต ปาฏลิโพธึ สมฺปุณฺณปตฺตปลฺลวํ หริตวณฺณํ นีโลภาสํ มโนรมํ ทิสฺวา ตีหิ ปุปฺเผหิ ปูเชตฺวา ปุราณปตฺตํ ฉฑฺเฑตฺวา ภควโต สมฺมุขา วิย ปาฏลิมหาโพธึ วนฺทิ. โส เตน ปฺุเน ตโต จุโต เทวโลเก อุปฺปนฺโน ตตฺถ ทิพฺพสมฺปตฺตึ อปราปรํ อนุภวิตฺวา ตโต จุโต มนุสฺเสสุ ชาโต ตตฺถ จกฺกวตฺติสมฺปตฺติอาทโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธโสมนสฺสหทโย เคหํ ปหาย ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๓๑. โส ¶ เอวํ สิทฺธิปฺปตฺโต อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต มิคลุทฺโท ปุเร อาสินฺติอาทิมาห. ตตฺถ มรณาย คจฺฉติ ปาปุณาตีติ มิโค, อถ วา มคยมาโน อิหติ ปวตฺตตีติ มิโค, มิคานํ มารเณ ลุทฺโท โลภี เคโธติ มิคลุทฺโท, ปุเร มยฺหํ ปฺุกรณสมเย กานนสงฺขาเต มหาอรฺเ มิคลุทฺโท อาสินฺติ สมฺพนฺโธ. ปาฏลึ หริตํ ทิสฺวาติ ตตฺถ ปกาเรน ตเลน รตฺตวณฺเณน ภวตีติ ปาฏลิ ¶ , ปุปฺผานํ ¶ รตฺตวณฺณตาย ปาฏลีติ โวหาโร, ปตฺตานํ หริตตาย หริตํ นีลวณฺณํ ปาฏลิโพธึ ทิสฺวาติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
ติปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๗. มธุปิณฺฑิกตฺเถรอปทานวณฺณนา
วิวเน กานเน ทิสฺวาติอาทิกํ อายสฺมโต มธุปิณฺฑิกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล เนสาทโยนิยํ นิพฺพตฺโต มหาอรฺเ ปฏิวสติ. ตทา วิเวกาภิรติยา สมฺปตฺตํ สิทฺธตฺถํ ภควนฺตํ ทิสฺวา สมาธิโต วุฏฺิตสฺส ตสฺส สุมธุรํ มธุมทาสิ. ตตฺถ จ ปสนฺนมานโส วนฺทิตฺวา ปกฺกามิ. โส เตเนว ปฺุเน สมฺปตฺตึ อนุภวนฺโต เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต สตฺถริ ปสีทิตฺวา ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๓๗. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต วิวเน กานเน ทิสฺวาติอาทิมาห. ตตฺถ วิวเนติ วิเสเสน วนํ ปตฺถฏํ วิวนํ, หตฺถิอสฺสรถสทฺเทหิ เภริสทฺเทหิ จ วตฺถุกามกิเลสกาเมหิ จ วิคตํ พฺยาปคตนฺติ อตฺโถ, กานนสงฺขาเต มหาอรฺเ วิวเนติ สมฺพนฺโธ. โอสธึว วิโรจนฺตนฺติ ภววฑฺฒกิชนานํ อิจฺฉิติจฺฉิตํ นิปฺผาเทตีติ โอสธํ. โอชานิพฺพตฺติการณํ ปฏิจฺจ ยาย ตารกาย อุคฺคตาย อุทฺธรนฺติ คณฺหนฺตีติ สา โอสธิ. โอสธิตารกา ¶ อิว วิโรจนฺตีติ วตฺตพฺเพ คาถาพนฺธสุขตฺถํ ‘‘โอสธึว วิโรจนฺต’’นฺติ จ วุตฺตํ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
มธุปิณฺฑิกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๘. เสนาสนทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
สิทฺธตฺถสฺส ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต เสนาสนทายกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต ¶ กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต สตฺถริ ปสีทิตฺวา อตฺตโน วสนฏฺานํ วนนฺตรํ สมฺปตฺตสฺส ภควโต ปณามํ กตฺวา ปณฺณสนฺถรํ สนฺถริตฺวา อทาสิ. ภควโต นิสินฺนฏฺานสฺส สมนฺตโต ภิตฺติปริจฺเฉทํ กตฺวา ปุปฺผปูชมกาสิ. โส เตน ปฺุเน ¶ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต สตฺถริ ปสีทิตฺวา ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๔๕. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต อตฺตโน ปุพฺพจริตาปทานํ ทสฺเสนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโตติอาทิมาห. ตํ สพฺพํ เหฏฺา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวาติ.
เสนาสนทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๙. เวยฺยาวจฺจกรตฺเถรอปทานวณฺณนา
วิปสฺสิสฺส ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต เวยฺยาวจฺจกรตฺเถรสฺส อปทานํ. ตสฺส อุปฺปตฺติอาทโย เหฏฺา วุตฺตนิยาเมเนว ทฏฺพฺพา.
เวยฺยาวจฺจกรตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๑๐. พุทฺธุปฏฺากตฺเถรอปทานวณฺณนา
วิปสฺสิสฺส ¶ ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต พุทฺธุปฏฺากตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล สงฺขธมกกุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย อตฺตโน สิปฺเป สงฺขธมเน เฉโก อโหสิ, นิจฺจกาลํ ภควโต สงฺขํ ธเมตฺวา สงฺขสทฺเทเนว ปูเชสิ. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต สพฺพตฺถ ปากโฏ มหาโฆโส มหานาที มธุรสฺสโร อโหสิ, อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ ปากฏกุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต มธุรสฺสโรติ ปากโฏ, สตฺถริ ปสีทิตฺวา ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ, อปรภาเค มธุรสฺสรตฺเถโรติ ปากโฏ.
๕๑. โส ¶ เอกทิวสํ อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโตติอาทิมาห. ตํ เหฏฺา วุตฺตเมว. อโหสึ สงฺขธมโกติ สํ สุฏฺุ ขนนฺโต คจฺฉตีติ สงฺโข, สมุทฺทชลปริยนฺเต จรมาโน คจฺฉติ วิจรตีติ อตฺโถ. ตํ สงฺขํ ธมติ โฆสํ กโรตีติ สงฺขธมโก, โสหํ สงฺขธมโกว อโหสินฺติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
พุทฺธุปฏฺากตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
ทสมวคฺควณฺณนา สมตฺตา.