📜
๑๒. มหาปริวารวคฺโค
๑. มหาปริวารกตฺเถรอปทานวณฺณนา
วิปสฺสี ¶ ¶ นาม ภควาติอาทิกํ อายสฺมโต มหาปริวารกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต อุปฺปนฺนสมเย ยกฺขโยนิยํ นิพฺพตฺโต อเนกยกฺขสตสหสฺสปริวาโร เอกสฺมึ ขุทฺทกทีเป ทิพฺพสุขมนุภวนฺโต วิหรติ. ตสฺมิฺจ ทีเป เจติยาภิโสภิโต วิหาโร อตฺถิ, ตตฺถ ภควา อคมาสิ. อถ โส ยกฺขเสนาธิปติ ตํ ภควนฺตํ ตตฺถ คตภาวํ ทิสฺวา ทิพฺพวตฺถานิ คเหตฺวา คนฺตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ทิพฺพวตฺเถหิ ปูเชสิ, สปริวาโร สรณมคมาสิ. โส เตน ปฺุกมฺเมน ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา ตตฺถ ฉ กามาวจรสุขมนุภวิตฺวา ตโต จุโต มนุสฺเสสุ อคฺคจกฺกวตฺติอาทิสุขมนุภวิตฺวา อปรภาเค อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต สตฺถริ ปสีทิตฺวา ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๑-๒. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต วิปสฺสี นาม ภควาติอาทิมาห. ตตฺถ วิเสสํ ปรมตฺถํ นิพฺพานํ ปสฺสตีติ วิปสฺสี, วิวิเธ สติปฏฺานาทโย สตฺตตึสโพธิปกฺขิยธมฺเม ปสฺสตีติ วา วิปสฺสี, วิวิเธ ¶ อเนกปฺปกาเร โพธเนยฺยสตฺเต วิสุํ วิสุํ ปสฺสตีติ วา วิปสฺสี, โส วิปสฺสี ภควา ทีปเจติยํ ทีเป ปูชนียฏฺานํ วิหารมคมาสีติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
มหาปริวารกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๒. สุมงฺคลตฺเถรอปทานวณฺณนา
อตฺถทสฺสี ชินวโรติอาทิกํ อายสฺมโต สุมงฺคลตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ¶ ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมึ ตฬากสมีเป รุกฺขเทวตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. ตสฺมึ สมเย ภควา วิหารโต นิกฺขมิตฺวา นหายิตุกาโม ตสฺส ตฬากสฺส ตีรํ คนฺตฺวา ตตฺถ นฺหตฺวา เอกจีวโร ชลมาโน พฺรหฺมา วิย สูริโย วิย สุวณฺณพิมฺพํ วิย อฏฺาสิ. อถ โส เทวปุตฺโต โสมนสฺสชาโต ปฺชลิโก โถมนมกาสิ, อตฺตโน ทิพฺพคีตตูริเยหิ ¶ อุปหารฺจ อกาสิ. โส เตน ปฺุกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อปรภาเค อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต สตฺถริ ปสีทิตฺวา ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๑๑. โส ปจฺฉา ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อตฺถทสฺสี ชินวโรติอาทิมาห. ตตฺถ ปรมตฺถํ นิพฺพานํ ทกฺขติ ปสฺสตีติ อตฺถทสฺสี, อถ วา สพฺพสตฺตานํ จตุราริยสจฺจสงฺขาตํ อตฺถปโยชนํ ทสฺสนสีโลติ อตฺถทสฺสี, กิเลเส อชินิ ชินาติ ชินิสฺสตีติ ชิโน. วริตพฺโพ ปตฺเถตพฺโพ สพฺพสตฺเตหีติ วโร, อตฺถทสฺสี ชิโน จ โส วโร จาติ อตฺถทสฺสี ชินวโร. โลกเชฏฺโติ ลุชฺชติ ปลุชฺชตีติ โลโก, โลกียติ ปสฺสียติ พุทฺธาทีหิ ปารปฺปตฺโตติ วา โลโก, โลโก จ โลโก จ โลโก จาติ โลโก. เอกเสสสมาสวเสน ‘‘โลกา’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘โลโก’’ติ วุตฺโต. โลกสฺส เชฏฺโ โลกเชฏฺโ, โส โลกเชฏฺโ นราสโภติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
สุมงฺคลตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๓. สรณคมนิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
อุภินฺนํ ¶ เทวราชูนนฺตฺยาทิกํ อายสฺมโต สรณคมนิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อุปฺปนฺนุปฺปนฺนภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตเร ภควติ อุปฺปนฺเน อยํ หิมวนฺเต เทวราชา หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ตสฺมึ อปเรน ยกฺขเทวรฺา สทฺธึ สงฺคามตฺถาย อุปฏฺิเต ทฺเว อเนกยกฺขสหสฺสปริวารา ผลกาวุธาทิหตฺถา สงฺคามตฺถาย สมุปพฺยูฬฺหา อเหสุํ. ตทา ปทุมุตฺตโร ภควา เตสุ สตฺเตสุ การฺุํ อุปฺปาเทตฺวา อากาเสน ตตฺถ คนฺตฺวา สปริวารานํ ทฺวินฺนํ เทวราชูนํ ธมฺมํ เทเสสิ. ตทา เต สพฺเพ ผลกาวุธานิ ฉฑฺเฑตฺวา ภควนฺตํ คารวพหุมาเนน วนฺทิตฺวา สรณมคมํสุ. เตสํ อยํ ปมํ สรณมคมาสิ. โส เตน ปฺุเน ¶ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สตฺถริ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๒๐. โส อปรภาเค ปุพฺพกุสลํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อุภินฺนํ เทวราชูนนฺติอาทิมาห. ตตฺถ สุจิโลมขรโลมอาฬวกกุมฺภีรกุเวราทโย วิย นามโคตฺเตน อปากฏา ทฺเว ยกฺขราชาโน อฺาปเทเสน ทสฺเสนฺโต ‘‘อุภินฺนํ เทวราชูน’’นฺติอาทิมาห. สงฺคาโม สมุปฏฺิโตติ ¶ สํ สุฏฺุ คาโม กลหตฺถาย อุปคมนนฺติ สงฺคาโม, โส สงฺคาโม สํ สุฏฺุ อุปฏฺิโต, เอกฏฺาเน อุปคนฺตฺวา ิโตติ อตฺโถ. อโหสิ สมุปพฺยูฬฺโหติ สํ สุฏฺุ อุปสมีเป ราสิภูโตติ อตฺโถ.
๒๑. สํเวเชสิ มหาชนนฺติ เตสํ ราสิภูตานํ ยกฺขานํ อากาเส นิสินฺโน ภควา จตุสจฺจธมฺมเทสนาย สํ สุฏฺุ เวเชสิ, อาทีนวทสฺสเนน คณฺหาเปสิ วิฺาเปสิ โพเธสีติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
สรณคมนิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๔. เอกาสนิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
วรุโณ ¶ นาม นาเมนาติอาทิกํ อายสฺมโต เอกาสนิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล วรุโณ นาม เทวราชา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. โส ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส คนฺธมาลาทีหิ คีตวาทิเตหิ จ อุปฏฺยมาโน สปริวาโร ปูเชสิ. ตโต อปรภาเค ภควติ ปรินิพฺพุเต ตสฺส มหาโพธิรุกฺขํ พุทฺธทสฺสนํ วิย สพฺพตูริยตาฬาวจเรหิ สปริวาโร อุปหารมกาสิ. โส เตน ปฺุเน ตโต กาลงฺกตฺวา นิมฺมานรติเทวโลเก อุปฺปชฺชิ. เอวํ เทวสมฺปตฺติมนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ จ มนุสฺสภูโต จกฺกวตฺติสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา สตฺถุ สาสเน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๓๑. โส ปจฺฉา สกกมฺมํ สริตฺวา ตํ ตถโต ตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ¶ วรุโณ นาม นาเมนาติอาทิมาห. ตตฺถ ยทา อหํ สมฺโพธนตฺถาย พุทฺธํ โพธิฺจ ปูเชสึ, ตทา วรุโณ นาม เทวราชา อโหสินฺติ สมฺพนฺโธ.
๓๔. ธรณีรุหปาทปนฺติ เอตฺถ รุกฺขลตาปพฺพตสตฺถรตนาทโย ธาเรตีติ ธรณี, ตสฺมึ รุหติ ปติฏฺหตีติ ธรณีรุโห. ปาเทน ปิวตีติ ปาทโป, สิฺจิตสิฺจิโตทกํ ปาเทน มูเลน ปิวติ รุกฺขกฺขนฺธสาขาวิฏเปหิ อาโปรสํ ปตฺถริยตีติ อตฺโถ, ตํ ธรณีรุหปาทปํ โพธิรุกฺขนฺติ สมฺพนฺโธ.
๓๕. สกกมฺมาภิรทฺโธติ อตฺตโน กุสลกมฺเมน อภิรทฺโธ ปสนฺโน อุตฺตเม โพธิมฺหิ ปสนฺโนติ สมฺพนฺโธ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
เอกาสนิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๕. สุวณฺณปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
วิปสฺสี ¶ นาม ภควาติอาทิกํ อายสฺมโต สุวณฺณปุปฺผิยตฺเถรสฺส ¶ อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมึ าเน ภูมฏฺกเทวปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺโต ตสฺส ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส จตูหิ สุวณฺณปุปฺเผหิ ปูเชสิ. ตานิ ปุปฺผานิ อากาเส สุวณฺณวิตานํ หุตฺวา ฉาเทสุํ, สุวณฺณปภา จ พุทฺธสฺส สรีรปภา จ เอกโต หุตฺวา มหาโอภาโส อโหสิ. โส อติเรกตรํ ปสนฺโน สกภวนํ คโตปิ สรติเยว. โส เตน ปฺุกมฺเมน ตุสิตภวนาทิสุคตีสุเยว สํสรนฺโต ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สาสเน อุรํ ทตฺวา ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๔๐. โส อปรภาเค ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต อตฺตโน ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต วิปสฺสี นาม ภควาติอาทิมาห. ตํ เหฏฺา วุตฺตตฺถเมว.
๔๔. ปาโมชฺชํ ชนยิตฺวานาติ พลวปีตึ อุปฺปาเทตฺวา ‘‘ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ¶ ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺสา’’ติอาทีสุ (ธ. ส. ๙, ๘๖; มหานิ. ๑) วิย อตฺตมนตา สกภาวํ อุปฺปาเทตฺวาติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
สุวณฺณปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๖. จิตกปูชกตฺเถรอปทานวณฺณนา
วสามิ ราชายตเนติอาทิกํ อายสฺมโต จิตกปูชกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตโต ปรํ อุปฺปนฺนุปฺปนฺนภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต สิขิสฺส ภควโต กาเล ราชายตนรุกฺขเทวตา หุตฺวา นิพฺพตฺโต อนฺตรนฺตรา เทวตาหิ สทฺธึ ธมฺมํ ¶ สุตฺวา ปสนฺโน ภควติ ปรินิพฺพุเต สปริวาโร คนฺธทีปธูปปุปฺผเภริอาทีนิ คาหาเปตฺวา ภควโต อาฬหนฏฺานํ คนฺตฺวา ทีปาทีนิ ปูเชตฺวา อเนเกหิ ตูริเยหิ อเนเกหิ วาทิเตหิ ตํ ปูเชสิ. ตโต ปฏฺาย สกภวนํ อุปวิฏฺโปิ ภควนฺตเมว สริตฺวา สมฺมุขา วิย วนฺทติ. โส เตเนว ปฺุเน เตน จิตฺตปฺปสาเทน ราชายตนโต กาลํ กโต ตุสิตาทีสุ นิพฺพตฺโต ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา ตโต มนุสฺเสสุ มนุสฺสสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต ภควติ อุปฺปนฺนจิตฺตปฺปสาโท ภควโต สาสเน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๔๙. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต วสามิ ราชายตเนติอาทิมาห. ราชายตเนติ ¶ เทวราชูนํ อายตนํ ราชายตนํ, ตสฺส รุกฺขสฺส นามเธยฺโย วา. ปรินิพฺพุเต ภควตีติ ปริสมนฺตโต กิฺจิ อนวเสเสตฺวา ขนฺธปรินิพฺพานกาเล ปรินิพฺพานสมเย ปรินิพฺพานปฺปตฺตสฺส สิขิโน โลกพนฺธุโนติ สมฺพนฺโธ.
๕๐. จิตกํ อคมาสหนฺติ จนฺทนาครุเทวทารุกปฺปูรตกฺโกลาทิสุคนฺธทารูหิ จิตํ ราสิคตนฺติ จิตํ, จิตเมว จิตกํ, พุทฺธคารเวน จิตกํ ปูชนตฺถาย จิตกสฺส สมีปํ อหํ อคมาสินฺติ อตฺโถ. ตตฺถ คนฺตฺวา กตกิจฺจํ ทสฺเสนฺโต ตูริยํ ตตฺถ วาเทตฺวาติอาทิมาห. ตํ สพฺพํ สุวิฺเยฺยเมวาติ.
จิตกปูชกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๗. พุทฺธสฺกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ยทา ¶ วิปสฺสี โลกคฺโคติอาทิกํ อายสฺมโต พุทฺธสฺกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมึ ภูมฏฺกวิมาเน เทวปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ. ตทา วิปสฺสี ภควา อายุสงฺขารํ โวสฺสชฺชิ. อถ สกลทสสหสฺสิโลกธาตุ สสาครปพฺพตา ปกมฺปิตฺถ. ตทา ตสฺส เทวปุตฺตสฺส ภวนมฺปิ กมฺปิตฺถ. ตสฺมึ ขเณ โส เทวปุตฺโต ¶ สํสยชาโต – ‘‘กึ นุ โข ปถวีกมฺปาย นิพฺพตฺตี’’ติ จินฺเตตฺวา พุทฺธสฺส อายุสงฺขารโวสฺสชฺชภาวํ ตฺวา มหาโสกํ โทมนสฺสํ อุปฺปาเทสิ. ตทา เวสฺสวโณ มหาราชา อาคนฺตฺวา ‘‘มา จินฺตยิตฺถา’’ติ อสฺสาเสสิ. โส เทวปุตฺโต ตโต จุโต เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต ฆราวาสํ ปหาย ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๕๗. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ยทา วิปสฺสี โลกคฺโคติอาทิมาห. อายุสงฺขารโมสฺสชฺชีติ อา สมนฺตโต ยุโนติ ปาเลติ สตฺเตติ อายุ, อายุสฺส สงฺขาโร ราสิภาโว อายุสงฺขาโร, ตํ อายุสงฺขารํ โอสฺสชฺชิ ปริจฺจชิ ชหาสีติ อตฺโถ. ตสฺมึ อายุสงฺขารโวสฺสชฺชเน. ชลเมขลาสาคโรทกเมขลาสหิตา สกลทสสหสฺสจกฺกวาฬปถวี กมฺปิตฺถาติ สมฺพนฺโธ.
๕๘. โอตตํ วิตฺถตํ มยฺหนฺติ มยฺหํ ภวนํ โอตตํ วิตฺถตํ จิตฺตํ วิจิตฺตํ สุจิ สุปริสุทฺธํ จิตฺตํ อเนเกหิ ¶ สตฺตหิ รตเนหิ วิจิตฺตํ โสภมานํ ปกมฺปิตฺถ ปกาเรน กมฺปิตฺถาติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
พุทฺธสฺกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๘. มคฺคสฺกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺสาติอาทิกํ อายสฺมโต มคฺคสฺกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตโต โอรํ ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หิมวนฺเต เทวปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺโต อรฺํ คนฺตฺวา มคฺคมูฬฺหานํ มคฺคํ ¶ คเวสนฺตานํ ตสฺส สาวกานํ โภเชตฺวา มคฺคํ อาจิกฺขิ. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺสสมฺปตฺติมนุภวิตฺวา อุปฺปนฺนุปฺปนฺนภเว สพฺพตฺถ อมูฬฺโห สฺวา อโหสิ. อถ อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต ฆราวาเส อนลฺลีโน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๖๖. โส ¶ อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺสาติอาทิมาห. สาวกา วนจาริโนติ ภควโต วุตฺตวจนํ สมฺมา อาทเรน สุณนฺตีติ สาวกา, อถ วา ภควโต เทสนานุสาเรน าณํ เปเสตฺวา สทฺธมฺมํ สุณนฺตีติ สาวกา. วนจาริโน วเน วิจรณกา สาวกา วิปฺปนฏฺา มคฺคมูฬฺหา มหาอรฺเ อนฺธาว จกฺขุวิรหิตาว อนุสุยฺยเร วิจรนฺตีติ สมฺพนฺโธ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
มคฺคสฺกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๙. ปจฺจุปฏฺานสฺกตฺเถรอปทานวณฺณนา
อตฺถทสฺสิมฺหิ สุคเตติอาทิกํ อายสฺมโต ปจฺจุปฏฺานสฺกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล ยกฺขโยนิยํ นิพฺพตฺโต ภควติ ธรมาเน ทสฺสนสฺส อลทฺธตฺตา ปจฺฉา ปรินิพฺพุเต มหาโสกปฺปตฺโต วิหาสิ. ตทา หิสฺส ภควโต สาคโต นาม อคฺคสาวโก อนุสาสนฺโต ภควโต สารีริกธาตุปูชา ภควติ ธรมาเน กตปูชา วิย จิตฺตปฺปสาทวสา มหปฺผลํ ภวตี’’ติ วตฺวา ‘‘ถูปํ กโรหี’’ติ นิโยชิโต ถูปํ กาเรสิ, ตํ ปูเชตฺวา ตโต จุโต เทวมนุสฺเสสุ สกฺกจกฺกวตฺติสมฺปตฺติมนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ¶ ปตฺโต สตฺถริ ปสีทิตฺวา ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๗๒. โส อปรภาเค อตฺตโน ปฺุกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อตฺถทสฺสิมฺหิ สุคเตติอาทิมาห. ตํ เหฏฺา วุตฺตเมว. ยกฺขโยนึ อุปปชฺชินฺติ เอตฺถ ปน อตฺตโน สกาสํ สมฺปตฺตสมฺปตฺเต ขาทนฺตา ยนฺติ คจฺฉนฺตีติ ยกฺขา, ยกฺขานํ โยนิ ชาตีติ ยกฺขโยนิ, ยกฺขโยนิยํ นิพฺพตฺโตติ อตฺโถ.
๗๓. ทุลฺลทฺธํ ¶ วต เม อาสีติ เม มยา ลทฺธยสํ ทุลฺลทฺธํ, พุทฺธภูตสฺส สตฺถุโน สกฺการํ อกตตฺตา วิราเธตฺวา ลทฺธนฺติ อตฺโถ. ทุปฺปภาตนฺติ ทุฏฺุ ¶ ปภาตํ รตฺติยา ปภาตกรณํ, มยฺหํ น สุฏฺุํ ปภาตนฺติ อตฺโถ. ทุรุฏฺิตนฺติ ทุอุฏฺิตํ, สูริยสฺส อุคฺคมนํ มยฺหํ ทุอุคฺคมนนฺติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
ปจฺจุปฏฺานสฺกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๑๐. ชาติปูชกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ชายํ ตสฺส วิปสฺสิสฺสาติอาทิกํ อายสฺมโต ชาติปูชกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต นกฺขตฺตปาเกหิ วิปสฺสิโพธิสตฺตสฺส วุตฺตลกฺขณนิมิตฺตํ สุตฺวา ‘‘อยํ กิร กุมาโร พุทฺโธ หุตฺวา สกลโลกสฺส อคฺโค เสฏฺโ สุตฺวา สพฺพสตฺเต สํสารโต อุทฺธริสฺสตี’’ติ สุตฺวา ตํ ภควนฺตํ กุมารกาเลเยว พุทฺธสฺส วิย มหาปูชมกาสิ. ปจฺฉา กเมน กุมารกาลํ ราชกุมารกาลํ รชฺชกาลนฺติ กาลตฺตยมติกฺกมฺม พุทฺเธ ชาเตปิ มหาปูชํ กตฺวา ตโต จุโต ตุสิตาทีสุ นิพฺพตฺโต ทิพฺพสุขมนุภวิตฺวา ปจฺฉา มนุสฺเสสุ จกฺกวตฺตาทิมนุสฺสสุขมนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต สตฺตฏฺวสฺสกาเลเยว ภควติ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๘๒. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ชายํ ตสฺส วิปสฺสิสฺสาติอาทิมาห. ตํ เหฏฺา วุตฺตตฺถเมว.
๘๔. เนมิตฺตานํ สุณิตฺวานาติ เอตฺถ นิมิตฺตํ การณํ สุขทุกฺขปฺปตฺติเหตุํ ชานนฺตีติ เนมิตฺตา, เตสํ เนมิตฺตานํ นกฺขตฺตปากานํ ¶ วจนํ สุณิตฺวาติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
ชาติปูชกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
ทฺวาทสมวคฺควณฺณนา สมตฺตา.