📜
๑๓. เสเรยฺยวคฺโค
๑. เสเรยฺยกตฺเถรอปทานวณฺณนา
อชฺฌายโก ¶ ¶ มนฺตธโรติอาทิกํ อายสฺมโต เสเรยฺยกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร ตโต ปเรสุ อตฺตภาวสหสฺเสสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา ติณฺณํ เวทานํ ปารํ คนฺตฺวา อิติหาสาทิสกลพฺราหฺมณธมฺเมสุ โกฏิปฺปตฺโต เอกสฺมึ ทิวเส อพฺโภกาเส สปริวาโร ิโต ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส เสเรยฺยปุปฺผํ คเหตฺวา อากาเส ขิปนฺโต ปูเชสิ. ตานิ ปุปฺผานิ อากาเส วิตานํ หุตฺวา สตฺตาหํ ตฺวา ปจฺฉา อนฺตรธายึสุ. โส ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา อตีว ปสนฺนมานโส เตเนว ปีติโสมนสฺเสน กาลํ กตฺวา ตุสิตาทีสุ นิพฺพตฺโต ตตฺถ ทิพฺพสุขมนุภวิตฺวา ตโต มนุสฺสสุขมนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปาปุณิตฺวา ปุพฺพวาสนาพเลน สตฺถริ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๑. โส อปรภาเค ปุรากตกุสลํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อชฺฌายโก มนฺตธโรติอาทิมาห. ตํ เหฏฺา วุตฺตตฺถเมว.
๓. เสเรยฺยกํ คเหตฺวานาติ สิริเส ภวํ ชาติปุปฺผํ เสเรยฺยํ, เสเรยฺยเมว เสเรยฺยกํ, ตํ เสเรยฺยกํ คเหตฺวานาติ สมฺพนฺโธ. ภควติ ปสนฺโน ชาติสุมนมกุฬจมฺปกาทีนิ ปุปฺผานิ ปติฏฺเปตฺวา ปูเชตุํ กาลํ นตฺถิตาย ตตฺถ สมฺปตฺตํ ตํ เสเรยฺยกํ ปุปฺผํ คเหตฺวา ปูเชสินฺติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
เสเรยฺยกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๒. ปุปฺผถูปิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิกํ ¶ อายสฺมโต ปุปฺผถูปิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิพุทฺธสฺส ภควโต กาเล ¶ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา สกสิปฺเป นิปฺผตฺตึ ปตฺโต ตตฺถ สารํ อปสฺสนฺโต เคหํ ปหาย หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา อตฺตนา สหคเตหิ ปฺจสิสฺสสหสฺเสหิ สทฺธึ ปฺจาภิฺา อฏฺ ¶ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา กุกฺกุรนามปพฺพตสมีเป ปณฺณสาลํ กาเรตฺวา ปฏิวสติ. ตทา พุทฺธุปฺปาทภาวํ สุตฺวา สิสฺเสหิ สห พุทฺธสฺส สนฺติกํ คนฺตุกาโม เกนจิ พฺยาธินา ปีฬิโต ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา สิสฺสสนฺติกา พุทฺธสฺสานุภาวํ ลกฺขณฺจ สุตฺวา ปสนฺนมานโส หิมวนฺตโต จมฺปกาโสกติลกเกฏกาทฺยเนเก ปุปฺเผ อาหราเปตฺวา ถูปํ กตฺวา พุทฺธํ วิย ปูเชตฺวา กาลํ กตฺวา พฺรหฺมโลกูปโค อโหสิ. อถ เต สิสฺสา ตสฺส อาฬหนํ กตฺวา พุทฺธสนฺติกํ คนฺตฺวา ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสุํ. อถ ภควา พุทฺธจกฺขุนา โอโลเกตฺวา อนาคตํสาเณน ปากฏีกรณมกาสิ. โส อปรภาเค อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต ปุพฺพวาสนาพเลน สตฺถริ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๑๐. อถ โส อตฺตโน ปุพฺพกุสลํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิมาห. ตํ เหฏฺา วุตฺตตฺถเมว. กุกฺกุโร นาม ปพฺพโตติ ปพฺพตสฺส สิขรํ กุกฺกุรากาเรน สุนขากาเรน สณฺิตตฺตา ‘‘กุกฺกุรปพฺพโต’’ติ สงฺขฺยํ คโต, ตสฺส สมีเป ปณฺณสาลํ กตฺวา ปฺจตาปสสหสฺเสหิ สห วสมาโนติ อตฺโถ. นยานุสาเรน เสสํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
ปุปฺผถูปิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๓. ปายสทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
สุวณฺณวณฺโณ สมฺพุทฺโธติอาทิกํ อายสฺมโต ปายสทายกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมึ ¶ วิภวสมฺปนฺเน กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา ฆราวาสํ วสนฺโต หตฺถิอสฺสธนธฺสตฺตรตนาทิวิภวสมฺปนฺโน สทฺธาสมฺปนฺโน กมฺมผลํ สทฺทหิตฺวา สหสฺสมตฺตา สุวณฺณปาติโย กาเรตฺวา ตสฺมึ ขีรปายสสหสฺสสฺส ปูเรตฺวา ตา สพฺพา คาหาเปตฺวา สิมฺพลิวนํ อคมาสิ. ตสฺมึ สมเย วิปสฺสี ภควา ฉพฺพณฺณรํสิโย วิสฺสชฺเชตฺวา อากาเส จงฺกมํ มาเปตฺวา จงฺกมติ. โส ปน เสฏฺิ ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา อตีว ปสนฺโน ปาติโย เปตฺวา วนฺทิตฺวา อาโรเจสิ ปฏิคฺคหณาย. อถ ภควา อนุกมฺปํ อุปาทาย ปฏิคฺคเหสิ, ปฏิคฺคเหตฺวา จ ปน ตสฺส ¶ โสมนุสฺสุปฺปาทนตฺถํ สหสฺสมตฺเตหิ ภิกฺขุสงฺเฆหิ สทฺธึ ปริภฺุชิ, ตทวเสสํ อเนกสหสฺสภิกฺขู ปริภฺุชึสุ. โส เตน ปฺุเน สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ¶ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต สทฺธาชาโต ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๒๖. โส อปรภาเค อตฺตโน กุสลํ ปจฺจเวกฺขมาโน ตํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต สุวณฺณวณฺโณ สมฺพุทฺโธติอาทิมาห. ตํ เหฏฺา วุตฺตเมว.
๒๘. จงฺกมํ สุสมารูฬฺโหติ จทินนฺโต ปทวิกฺเขปํ กโรนฺโต กมติ คจฺฉตีติ จงฺกมํ, จงฺกมสฺส ปทวิกฺเขปสฺส อาธารภูตปถวิปเทโส จงฺกมํ นามาติ อตฺโถ, เอตํ จงฺกมํสุ วิเสเสน อารูฬฺโหติ สมฺพนฺโธ. อมฺพเร อนิลายเนติ วรียติ ฉาทิยติ อเนนาติ วรํ, น พรนฺติ อมฺพรํ, เสตวตฺถสทิสํ อากาสนฺติ อตฺโถ. นตฺถิ นิลียนํ โคปนํ เอตฺถาติ อนิลํ, อา สมนฺตโต ยนฺติ คจฺฉนฺติ อเนน อิทฺธิมนฺโตติ อายนํ, อนิลฺจ ตํ อายนฺเจติ อนิลายนํ, ตสฺมึ อมฺพเร อนิลายเน จงฺกมํ มาปยินฺติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
ปายสทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๔. คนฺโธทกิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
นิสชฺช ปาสาทวเรติอาทิกํ อายสฺมโต คนฺโธทกิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว นิพฺพานูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสีภควโต กาเล เสฏฺิกุเล นิพฺพตฺโต ¶ วิฺุตํ ปตฺวา มหทฺธโน มหาโภโค ทิพฺพสุขมนุภวนฺโต วิย มนุสฺสสุขมนุภวนฺโต เอกสฺมึ ทิวเส ปาสาทวเร นิสินฺโน โหติ. ตทา ภควา สุวณฺณมหาเมรุ วิย วีถิยา วิจรติ, ตํ วิจรมานํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา สุคนฺโธทเกน ภควนฺตํ โอสิฺจมาโน ปูเชสิ. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต ฆราวาเสน อนลฺลีโน สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๓๕. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกุสลํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต นิสชฺช ปาสาทวเรติอาทิมาห. ตตฺถ ปาสาโทติ ปสาทํ โสมนสฺสํ ชเนติ อุปฺปาเทตีติ ปาสาโท ¶ , มาลากมฺมจิตฺตกมฺมสุวณฺณกมฺมาทฺยเนกวิจิตฺตํ ทิสฺวา ตตฺถ ปวิฏฺานํ ชนานํ ปสาทํ ชนยตีติ อตฺโถ. ปาสาโท ¶ จ โส ปตฺเถตพฺพฏฺเน วโร จาติ ปาสาทวโร, ตสฺมึ ปาสาทวเร นิสชฺช นิสีทิตฺวา วิปสฺสึ ชินวรํ อทฺทสนฺติ สมฺพนฺโธ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
คนฺโธทกิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๕. สมฺมุขาถวิกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ชายมาเน วิปสฺสิมฺหีติอาทิกํ อายสฺมโต สมฺมุขาถวิกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต สตฺตวสฺสิกกาเลเยว สกสิปฺเป นิปฺผตฺตึ ปตฺโต ฆราวาสํ สณฺเปตฺวา วสนฺโต วิปสฺสิมฺหิ โพธิสตฺเต อุปฺปนฺเน สพฺพพุทฺธานํ ลกฺขณานิ เวทตฺตเย ทิสฺสมานานิ ตานิ ราชปฺปมุขสฺส ชนกายสฺส วิปสฺสีโพธิสตฺตสฺส ลกฺขณฺจ พุทฺธภาวฺจ พฺยากริตฺวา ชนานํ มานสํ นิพฺพาเปสิ, อเนกานิ จ ถุติวจนานิ นิเวเทสิ. โส เตน กุสลกมฺเมน ฉ กามาวจรสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ จ จกฺกวตฺติสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต สทฺธาชาโต ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ. กตกุสลนาเมน สมฺมุขาถวิกตฺเถโรติ ปากโฏ.
๔๑. โส ¶ อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ชายมาเน วิปสฺสิมฺหีติอาทิมาห. วิปสฺสิมฺหิ สมฺมาสมฺพุทฺเธ ชายมาเน อุปฺปชฺชมาเน มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขนฺเต อหํ ปาตุภูตํ นิมิตฺตํ การณํ พุทฺธภาวสฺส เหตุํ พฺยากรึ กเถสึ, อเนกานิ อจฺฉริยานิ ปากฏานิ อกาสินฺติ อตฺโถ. เสสํ วุตฺตนยานุสาเรน สุวิฺเยฺยเมวาติ.
สมฺมุขาถวิกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๖. กุสุมาสนิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
นคเร ธฺวติยาติอาทิกํ อายสฺมโต กุสุมาสนิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ¶ ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต มหทฺธโน มหาโภโค ติณฺณํ เวทานํ ปารํ คโต พฺราหฺมณสิปฺเปสุ โกฏิปฺปตฺโต สกปรสมยกุสโล มาตาปิตโร ปูเชตุกาโม ปฺจ อุปฺปลกลาเป อตฺตโน สมีเป เปตฺวา นิสินฺโน ภิกฺขุสงฺฆปริวุตํ วิปสฺสึ ภควนฺตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา นีลปีตาทิฆนพุทฺธรสฺมิโย ¶ จ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส อาสนํ ปฺาเปตฺวา ตตฺถ ตานิ ปุปฺผานิ สนฺถริตฺวา ภควนฺตํ ตตฺถ นิสีทาเปตฺวา สกฆเร มาตุ อตฺถาย ปฏิยตฺตานิ สพฺพานิ ขาทนียโภชนียานิ คเหตฺวา สปริวารํ ภควนฺตํ สหตฺเถน สนฺตปฺเปนฺโต โภเชสิ. โภชนาวสาเน เอกํ อุปฺปลหตฺถํ อทาสิ. เตน โสมนสฺสชาโต ปตฺถนํ อกาสิ. ภควาปิ อนุโมทนํ กตฺวา ปกามิ. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ ทฺเว สมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ วิภวสมฺปนฺเน เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต โภคยเสหิ วฑฺฒิโต กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวา ฆราวาสํ ปหาย ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๖๕. โส อปรภาเค ปุพฺเพ กตกุสลํ ปุพฺเพนิวาสาเณน สริตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต นคเร ธฺวติยาติอาทิมาห. ธฺานํ ปฺุวนฺตานํ ขตฺติยพฺราหฺมณคหปติมหาสาลานํ อเนเกสํ กุลานํ อากรตฺตา ธฺวตี, อถ วา มุตฺตามณิอาทิสตฺตรตนานํ ¶ สตฺตวิธธฺานํ อุปโภคปริโภคานํ อากรตฺตา ธฺวตี, อถ วา ธฺานํ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธขีณาสวานํ วสนฏฺานํ อารามวิหาราทีนํ อากรตฺตา ธฺวตี, ตสฺสา ธฺวติยา. นครนฺติ ปตฺเถนฺติ เอตฺถ อุปโภคปริโภคตฺถิกา ชนาติ นครํ, น คจฺฉตีติ วา นคํ, ราชยุวราชมหามตฺตาทีนํ วสนฏฺานํ. นคํ ราติ อาททาติ คณฺหาตีติ นครํ, ราชาทีนํ วสนฏฺานสมูหภูตํ ปาการปริขาทีหิ ปริกฺขิตฺตํ ปริจฺฉินฺนฏฺานํ นครํ นามาติ อตฺโถ. นคเร ยทา อหํ วิปสฺสิสฺส ภควโต สนฺติเก พฺยากรณํ อลภึ, ตทา ตสฺมึ ธฺวติยา นคเร พฺราหฺมโณ อโหสินฺติ สมฺพนฺโธ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
กุสุมาสนิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๗. ผลทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
อชฺฌายโก มนฺตธโรติอาทิกํ อายสฺมโต ผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อเนเกสุ ภเวสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา เวทตฺตยาทิสกสิปฺเปสุ ปารปฺปตฺโต อเนเกสํ พฺราหฺมณสหสฺสานึ ¶ ปาโมกฺโข อาจริโย สกสิปฺปานํ ปริโยสานํ อทิสฺวา ตตฺถ จ สารํ อปสฺสนฺโต ¶ ฆราวาสํ ปหาย อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตสฺส อวิทูเร อสฺสมํ กาเรตฺวา สห สิสฺเสหิ วาสํ กปฺเปสิ, ตสฺมึ สมเย ปทุมุตฺตโร ภควา ภิกฺขาย จรมาโน ตสฺสานุกมฺปาย ตํ ปเทสํ สมฺปาปุณิ. ตาปโส ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส อตฺตโน อตฺถาย ปุฏเก นิกฺขิปิตฺวา รุกฺขคฺเค ลคฺคิตานิ มธุรานิ ปทุมผลานิ มธุนา สห อทาสิ. ภควา ตสฺส โสมนสฺสุปฺปาทนตฺถํ ปสฺสนฺตสฺเสว ปริภฺุชิตฺวา อากาเส ิโต ผลทานานิสํสํ กเถตฺวา ปกฺกามิ.
๗๕. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท วิภวสมฺปนฺเน เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต สตฺตวสฺสิโกเยว อรหตฺตํ ปตฺวา ปุพฺเพ กตกุสลกมฺมํ ¶ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อชฺฌายโก มนฺตธโรติอาทิมาห. ตตฺถ อชฺเฌติ จินฺเตตีติ อชฺฌายิ, อชฺฌายิเยว อชฺฌายโก. เอตฺถ หิ อกาโร ‘‘ปฏิเสเธ วุทฺธิตพฺภาเว…เป… อกาโร วิรหปฺปเก’’ติ เอวํ วุตฺเตสุ ทสสุ อตฺเถสุ ตพฺภาเว วตฺตติ. สิสฺสานํ สวนธารณาทิวเสน หิตํ อชฺเฌติ จินฺเตติ สชฺฌายํ กโรตีติ อชฺฌายโก, จินฺตโกติ อตฺโถ. อาจริยสฺส สนฺติเก อุคฺคหิตํ สพฺพํ มนฺตํ มเนน ธาเรติ ปวตฺเตตีติ มนฺตธโร. ติณฺณํ เวทาน ปารคูติ เวทํ วุจฺจติ าณํ, เวเทน เวทิตพฺพา พุชฺฌิตพฺพาติ เวทา, อิรุเวทยชุเวทสามเวทสงฺขาตา ตโย คนฺถา, เตสํ เวทานํ ปารํ ปริโยสานํ โกฏึ คโต ปตฺโตติ ปารคู. เสสํ ปากฏเมวาติ
ผลทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๘. าณสฺิกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหีติอาทิกํ อายสฺมโต าณสฺิกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตสฺมึ ตสฺมึ อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต ฆราวาสํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตสฺส อวิทูเร ปพฺพตนฺตเร ปณฺณสาลํ ¶ กาเรตฺวา ปฺจาภิฺาอฏฺสมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา ¶ วสนฺโต เอกทิวสํ ปริสุทฺธํ ปณฺฑรํ ปุลินตลํ ทิสฺวา ‘‘อีทิสา ปริสุทฺธา พุทฺธา, อีทิสํว ปริสุทฺธํ พุทฺธาณ’’นฺติ พุทฺธฺจ ตสฺส าณฺจ อนุสฺสริ โถเมสิ จ.
๘๔. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา สาสเน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺโต ปุพฺเพ กตปฺุํ อนุสฺสริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ‘‘ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหี’’ติอาทิมาห. ปุลินํ โสภนํ ทิสฺวาติ ปริปุณฺณกตํ วิย ปุลากาเรน ปริโสธิตากาเรน ปวตฺตํ ิตนฺติ ปุลินํ, โสภนํ ¶ วาลุกํ ทิสฺวา เสฏฺํ พุทฺธํ อนุสฺสรินฺติ อตฺโถ. เสสํ สุวิฺเยฺยเมวาติ.
าณสฺิกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๙. คณฺิปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
สุวณฺณวณฺโณ สมฺพุทฺโธติอาทิกํ อายสฺมโต คณฺิปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อเนกาสุ ชาตีสุ กตปฺุสฺจโย วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต อุปโภคปริโภเคหิ อนูโน เอกทิวสํ วิปสฺสึ ภควนฺตํ สคณํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ลาชาปฺจเมหิ ปุปฺเผหิ ปูเชสิ. โส เตเนว จิตฺตปฺปสาเทน ยาวตายุกํ ตฺวา ตโต เทวโลเก นิพฺพตฺโต ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อปรภาเค มนุสฺเสสุ มนุสฺสสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต สทฺธาชาโต ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ.
๙๑. โส เอกทิวสํ ปุพฺเพ กตปฺุํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ‘‘อิมินา กุสเลนาหํ นิพฺพานํ ปตฺโต’’ติ ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต สุวณฺณวณฺโณ สมฺพุทฺโธติอาทิมาห. ตํ สพฺพํ เหฏฺา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวาติ.
คณฺิปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๑๐. ปทุมปูชกตฺเถรอปทานวณฺณนา
หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิกํ ¶ อายสฺมโต ปทุมปูชกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา สกสิปฺเป นิปฺผตฺตึ ปตฺวา ตตฺถ สารํ อปสฺสนฺโต พุทฺธุปฺปตฺติโต ปุเรตรํ ¶ อุปฺปนฺนตฺตา โอวาทานุสาสนํ อลภิตฺวา ฆราวาสํ ปหาย อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตสฺส อวิทูเร โคตมกํ ¶ นาม ปพฺพตํ นิสฺสาย อสฺสมํ กาเรตฺวา ปฺจาภิฺา อฏฺ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา ฌานสุเขเนว วิหาสิ. ตทา ปทุมุตฺตโร ภควา พุทฺโธ หุตฺวา สตฺเต สํสารโต อุทฺธรนฺโต ตสฺสานุกมฺปาย หิมวนฺตํ อคมาสิ. ตาปโส ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส สกสิสฺเส สมาเนตฺวา เตหิ ปทุมปุปฺผานิ อาหราเปตฺวา ปูเชสิ. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต สทฺโธ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๙๗. โส อตฺตโน ปฺุกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิมาห. โคตโม นาม ปพฺพโตติ อเนเกสํ ยกฺขเทวตานํ อาวาสภาเวน อธิฏฺานวเสน โคตมสฺส ภวนตฺตา โคตโมติ ปากโฏ อโหสิ. ปวตฺตติ ติฏฺตีติ ปพฺพโต. นาครุกฺเขหิ สฺฉนฺโนติ รุหติ ติฏฺตีติ รุกฺโข. อถ วา ปถวึ ขนนฺโต อุทฺธํ รุหตีติ รุกฺโข, นานา อเนกปฺปการา จมฺปกกปฺปูรนาคอครุจนฺทนาทโย รุกฺขาติ นานารุกฺขา, เตหิ นานารุกฺเขหิ สฺฉนฺโน ปริกิณฺโณ โคตโม ปพฺพโตติ สมฺพนฺโธ. มหาภูตคณาลโยติ ภวนฺติ ชายนฺติ อุปฺปชฺชนฺติ วฑฺฒนฺติ จาติ ภูตา, มหนฺตา จ เต ภูตา จาติ มหาภูตา, มหาภูตานํ คโณ สมูโหติ มหาภูตคโณ, มหาภูตคณสฺส อาลโย ปติฏฺาติ มหาภูตคณาลโย.
๙๘. เวมชฺฌมฺหิ จ ตสฺสาสีติ ตสฺส โคตมสฺส ปพฺพตสฺส เวมชฺเฌ อพฺภนฺตเร อสฺสโม อภินิมฺมิโต นิปฺผาทิโต กโตติ อตฺโถ. เสสํ อุตฺตานเมวาติ.
ปทุมปูชกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
เตรสมวคฺควณฺณนา สมตฺตา.