📜
๑๕. ฉตฺตวคฺโค
๑. อติฉตฺติยตฺเถรอปทานวณฺณนา
ปรินิพฺพุเต ¶ ภควตีติอาทิกํ อายสฺมโต อติฉตฺติยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต ธรมานสฺส ภควโต อทิฏฺตฺตา ปรินิพฺพุตกาเล ‘‘อโห มม ปริหานี’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘มม ชาตึ สผลํ กริสฺสามี’’ติ กตสนฺนิฏฺาโน ฉตฺตาธิฉตฺตํ กาเรตฺวา ตสฺส ภควโต สรีรธาตุํ นิหิตธาตุคพฺภํ ปูเชสิ. อปรภาเค ปุปฺผจฺฉตฺตํ กาเรตฺวา ตเมว ธาตุคพฺภํ ¶ ปูเชสิ. โส เตเนว ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท คหปติกุเล นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต สตฺถริ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา วายมนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ.
๑. โส อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปรินิพฺพุเต ภควตีติอาทิมาห. ตตฺถ ฉตฺตาติฉตฺตนฺติ ฉาทิยติ สํวริยติ อาตปาทินฺติ ฉตฺตํ, ฉตฺตสฺส อติฉตฺตํ ฉตฺตสฺส อุปริ กตฉตฺตํ ฉตฺตาติฉตฺตํ, ฉตฺตสฺส อุปรูปริ ฉตฺตนฺติ อตฺโถ. ถูปมฺหิ อภิโรปยินฺติ ถูปิยติ ราสิกรียตีติ ถูโป, อถ วา ถูปติ ถิรภาเวน วุทฺธึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชมาโน ปติฏฺาตีติ ถูโป, ตสฺมึ ถูปมฺหิ มยา การิตํ ฉตฺตํ อุปรูปริ ปนวเสน อภิ วิเสเสน อาโรปยึ ปูเชสินฺติ อตฺโถ.
๒. ปุปฺผจฺฉทนํ กตฺวานาติ วิกสิเตหิ สุคนฺเธหิ อเนเกหิ ผุปฺเผหิ ฉทนํ ฉตฺตุปริ วิตานํ กตฺวา ปูเชสินฺติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
อติฉตฺติยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๒. ถมฺภาโรปกตฺเถรอปทานวณฺณนา
นิพฺพุเต ¶ โลกนาถมฺหีติอาทิกํ อายสฺมโต ถมฺภาโรปกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ธมฺมทสฺสิสฺส ภควโต ¶ กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต สทฺโธ ปสนฺโน ปรินิพฺพุเต ภควติ ตสฺส ภควโต ธาตุคพฺภมาฬเก ถมฺภํ นิขนิตฺวา ธชํ อาโรเปสิ. พหูนิ ชาติสุมนปุปฺผานิ คนฺถิตฺวา นิสฺเสณิยา อาโรหิตฺวา ปูเชสิ.
๕. โส ยาวตายุกํ ตฺวา กาลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา สพฺพตฺถ ปูชิโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต ทหรกาลโต ปภุติ ปูชนีโย สาสเน พทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺโต ¶ อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต นิพฺพุเต โลกนาถมฺหีติอาทิมาห. ตตฺถ นิพฺพุเต โลกนาถมฺหีติ สกลโลกสฺส นาเถ ปธานภูเต ปฏิสรเณ จ สตฺถริ ขนฺธปรินิพฺพาเนน นิพฺพุเต นิพฺพุตทีปสิขา วิย อทสฺสนํ คเตติ อตฺโถ. ธมฺมทสฺสีนราสเภติ จตุสจฺจธมฺมํ ปสฺสตีติ ธมฺมทสฺสี, อถ วา สติปฏฺานาทิเก สตฺตตึสโพธิปกฺขิยธมฺเม ทสฺสนสีโล ปสฺสนสีโลติ ธมฺมทสฺสี, นรานํ อาสโภ ปวโร อุตฺตโมติ นราสโภ, ธมฺมทสฺสี จ โส นราสโภ เจติ ธมฺมทสฺสีนราสโภ, ตสฺมึ ธมฺมทสฺสีนราสเภ. อาโรเปสึ ธชํ ถมฺภนฺติ เจติยมาฬเก ถมฺภํ นิขนิตฺวา ตตฺถ ธชํ อาโรเปสึ พนฺธิตฺวา เปสินฺติ อตฺโถ.
๖. นิสฺเสณึ มาปยิตฺวานาติ นิสฺสาย ตํ อิณนฺติ คจฺฉนฺติ อาโรหนฺติ อุปรีติ นิสฺเสณิ, ตํ นิสฺเสณึ มาปยิตฺวา กาเรตฺวา พนฺธิตฺวา ถูปเสฏฺํ สมารุหินฺติ สมฺพนฺโธ. ชาติปุปฺผํ คเหตฺวานาติ ชายมานเมว ชนานํ สุนฺทรํ มนํ กโรตีติ ชาติสุมนํ, ชาติสุมนเมว ปุปฺผํ ‘‘ชาติสุมนปุปฺผ’’นฺติ วตฺตพฺเพ คาถาพนฺธสุขตฺถํ สุมนสทฺทสฺส โลปํ กตฺวา ‘‘ชาติปุปฺผ’’นฺติ วุตฺตํ, ตํ ชาติสุมนปุปฺผํ คเหตฺวา คนฺถิตฺวา ถูปมฺหิ อาโรปยึ, อาโรเปตฺวา ปูเชสินฺติ อตฺโถ. เสสํ สุวิฺเยฺยเมวาติ.
ถมฺภาโรปกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๓. เวทิการกตฺเถรอปทานวณฺณนา
นิพฺพุเต ¶ โลกนาถมฺหีติอาทิกํ อายสฺมโต เวทิการกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ปิยทสฺสิสฺส ภควโต กาเล วิภวสมฺปนฺเน เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา ฆราวาสํ สณฺเปตฺวา นิพฺพุเต สตฺถริ ปสนฺโน ตสฺส เจติเย วลยํ กาเรสิ, สตฺตหิ รตเนหิ ปริปูเรตฺวา มหาปูชํ กาเรสิ. โส ¶ เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อเนเกสุ ชาติสตสหสฺเสสุ ปูชนีโย มหทฺธโน มหาโภโค อุภยสุขํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิภวสมฺปนฺโน ปพฺพชิตฺวา วายมนฺโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๑๐. โส ¶ เอกทิวสํ อตฺตโน ปุพฺเพ กตกุสลํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต นิพฺพุเต โลกนาถมฺหีติอาทิมาห. ตํ เหฏฺา วุตฺตตฺถเมว. ปิยทสฺสีนรุตฺตเมติ ปิยํ โสมนสฺสาการํ ทสฺสนํ ยสฺส โส ปิยทสฺสี, อาโรหปริณาหทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณอสีตานุพฺยฺชนพฺยามปฺปภามณฺฑเลหิ สาธุ มหาชนปฺปสาทํ ชนยนาการทสฺสโนติ อตฺโถ. นรานํ อุตฺตโมติ นรุตฺตโม, ปิยทสฺสี จ โส นรุตฺตโม เจติ ปิยทสฺสีนรุตฺตโม, ตสฺมึ ปิยทสฺสีนรุตฺตเม นิพฺพุเต ธาตุคพฺภมฺหิ มุตฺตเวทึ อหํ อกาสินฺติ สมฺพนฺโธ. ปุปฺผาธารตฺถาย ปริโยสาเน เวทิกาวลยํ อกาสินฺติ อตฺโถ.
๑๑. มณีหิ ปริวาเรตฺวาติ มณติ โชตติ ปภาสตีติ มณิ, อถ วา ชนานํ มนํ ปูเรนฺโต โสมนสฺสํ กโรนฺโต อิโต คโต ปวตฺโตติ มณิ, ชาติรงฺคมณิเวฬุริยมณิอาทีหิ อเนเกหิ มณีหิ กตเวทิกาวลยํ ปริวาเรตฺวา อุตฺตมํ มหาปูชํ อกาสินฺติ อตฺโถ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
เวทิการกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๔. สปริวาริยตฺเถรอปทานวณฺณนา
ปทุมุตฺตโร นาม ชิโนติอาทิกํ อายสฺมโต สปริวาริยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อเนกาสุ ชาตีสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต ¶ กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต มหทฺธโน มหาโภโค อโหสิ. อถ ปทุมุตฺตเร ภควติ ปรินิพฺพุเต มหาชโน ตสฺส ธาตุํ นิทหิตฺวา มหนฺตํ เจติยํ กาเรตฺวา ปูเชสิ. ตสฺมึ กาเล อยํ อุปาสโก ตสฺสุปริ จนฺทนสาเรน เจติยฆรํ กริตฺวา มหาปูชํ อกาสิ. โส เตเนว ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย กุสลํ กตฺวา สทฺธาย สาสเน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๑๕-๘. โส ¶ อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตโร นาม ชิโนติอาทิมาห. ตตฺถ ¶ โอมตฺตนฺติ ลามกภาวํ นีจภาวํ ทุกฺขิตภาวํ วา น ปสฺสามิ น ชานามิ, น ทิฏฺปุพฺโพ มยา นีจภาโวติ อตฺโถ. เสสํ ปากฏเมวาติ.
สปริวาริยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๕. อุมาปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
นิพฺพุเต โลกมหิเตติอาทิกํ อายสฺมโต อุมาปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต ฆราวาสํ สณฺเปตฺวา วสนฺโต นิพฺพุตสฺส ภควโต เจติยมเห วตฺตมาเน อินฺทนีลมณิวณฺณํ อุมาปุปฺผํ คเหตฺวา ปูเชสิ. โส เตน ปฺุเน สุคตีสุเยว สํสรนฺโต ทิพฺพมานุสสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อุปฺปนฺนุปฺปนฺนภเว พหุลํ นีลวณฺโณ ชาติสมฺปนฺโน วิภวสมฺปนฺโน อโหสิ. โส อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท วิภวสมฺปนฺเน เอกสฺมึ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา สทฺธาชาโต ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ.
๒๑. โส ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต นิพฺพุเต โลกมหิเตติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ โลกมหิเตติ โลเกหิ มหิโต ปูชิโตติ โลกมหิโต, ตสฺมึ โลกมหิเต สิทฺธตฺถมฺหิ ภควติ ปรินิพฺพุเตติ สมฺพนฺโธ. อาหุตีนํปฏิคฺคเหติ อาหุติโน วุจฺจนฺติ ปูชาสกฺการา, เตสํ อาหุตีนํ ปฏิคฺคเหตุํ อรหตีติ อาหุตีนํปฏิคฺคโห, อลุตฺตกิตนฺตสมาโส, ตสฺมึ อาหุตีนํปฏิคฺคเห ภควติ ปรินิพฺพุเตติ อตฺโถ.
๒๒. อุมาปุปฺผนฺติ ¶ อุทฺธมุทฺธํ นีลปภํ มฺุจมานํ ปุปฺผติ วิกสตีติ อุมาปุปฺผํ, ตํ อุมาปุปฺผํ คเหตฺวา เจติเย ปูชํ อกาสินฺติ อตฺโถ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
อุมาปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๖. อนุเลปทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
อโนมทสฺสีมุนิโนติอาทิกํ ¶ อายสฺมโต อนุเลปทายกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต อโนมทสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต มหทฺธโน มหาโภโค ตสฺส ภควโต โพธิรุกฺขสฺส เวทิกาวลยํ กาเรตฺวา สุธากมฺมฺจ กาเรตฺวา วาลุกสนฺถรณํ ททฺทฬฺหมานํ รชตวิมานมิว กาเรสิ. โส เตน ปฺุเน สุขปฺปตฺโต อุปฺปนฺนุปฺปนฺนภเว รชตวิมานรชตเคหรชตปาสาเทสุ ¶ สุขมนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา สตฺถริ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนมนุยุตฺโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๒๖. โส อปรภาเค ‘‘กึ นุ โข กุสลํ กตฺวา มยา อยํ วิเสโส อธิคโต’’ติ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติาเณน ปฏิปาฏิยา อนุสฺสริตฺวา ปุพฺเพ กตกุสลํ ชานิตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อโนมทสฺสีมุนิโนติอาทิมาห. ตตฺถ อโนมํ อลามกํ ทสฺสนํ ทสฺสนียํ สรีรํ ยสฺส โส อโนมทสฺสี, ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณอสีตานุพฺยฺชนพฺยามปฺปภาสมุชฺชลวิราชิตสรีรตฺตา สุนฺทรทสฺสโนติ อตฺโถ. สุธาย ปิณฺฑํ ทตฺวานาติ โพธิฆเร เวทิกาวลยํ กาเรตฺวา สกเล โพธิฆเร สุธาเลปนํ กตฺวาติ อตฺโถ. ปาณิกมฺมํ อกาสหนฺติ สารกฏฺเน ผลกปาณิโย กตฺวา ตาหิ ปาณีหิ มฏฺกมฺมํ อกาสินฺติ อตฺโถ. เสสํ สุวิฺเยฺยเมวาติ.
อนุเลปทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๗. มคฺคทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
อุตฺตริตฺวาน นทิกนฺติอาทิกํ อายสฺมโต มคฺคทายกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมชินวเรสุ ¶ กตาธิกาโร อเนเกสุ ภเวสุ นิพฺพานาธิคมตฺถาย ปฺุานิ อุปจินนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล โลกสมฺมเต กุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย ฆราวาสํ วสนฺโต เอกทิวสํ ภควนฺตํ เอกํ นทึ อุตฺตริตฺวา วนนฺตรํ คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ‘‘อิทานิ มยา ภควโต มคฺคํ สมํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา กุทาลฺจ ปิฏกฺจ ¶ อาทาย ภควโต คมนมคฺคํ สมํ กตฺวา วาลุกํ โอกิริตฺวา ภควโต ปาเท วนฺทิตฺวา, ‘‘ภนฺเต, อิมินา มคฺคาลงฺการกรเณน นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺาเน ปูชนีโย ภเวยฺยํ, นิพฺพานฺจ ปาปุเณยฺย’’นฺติ ปตฺถนํ อกาสิ. ภควา ‘‘ยถาธิปฺปายํ สมิชฺฌตู’’ติ อนุโมทนํ วตฺวา ปกฺกามิ.
๓๒-๓. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต สพฺพตฺถ ปูชิโต อโหสิ. อิมสฺมึ ปน พุทฺธุปฺปาเท ปากเฏ เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต สตฺถริ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ ปจฺจกฺขโต ตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อุตฺตริตฺวาน นทิกนฺติอาทิมาห. ตตฺถ นทติ สทฺทํ กโรติ คจฺฉตีติ นที, นทีเยว นทิกา, ตํ นทิกํ อุตฺตริตฺวา อติกฺกมิตฺวาติ อตฺโถ. กุทาลปิฏกมาทายาติ ¶ กุ วุจฺจติ ปถวี, ตํ วิทาลเน ปทาลเน ฉินฺทเน อลนฺติ กุทาลํ, ปิฏกํ วุจฺจติ ปํสุวาลิกาทิวาหกํ, ตาลปณฺณเวตฺตลตาทีหิ กตภาชนํ, กุทาลฺจ ปิฏกฺจ กุทาลปิฏกํ, ตํ อาทาย คเหตฺวาติ อตฺโถ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
มคฺคทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๘. ผลกทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ยานกาโร ปุเร อาสินฺติอาทิกํ อายสฺมโต ผลกทายกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อเนเกสุ อตฺตภาเวสุ กตปฺุสมฺภาโร สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล วฑฺฒกิกุเล นิพฺพตฺโต รตนตฺตเย ปสนฺโน จนฺทเนน อาลมฺพนผลกํ กตฺวา ภควโต อทาสิ. ภควา ตสฺสานุโมทนํ อกาสิ.
๓๗. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต สพฺพตฺถ กาเล จิตฺตสุขปีณิโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สฺชาตปฺปสาโท ปพฺพชิตฺวา วายมนฺโต นจิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ¶ ปตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ¶ ยานกาโร ปุเร อาสินฺติอาทิมาห. ตตฺถ ยานกาโรติ ยนฺติ เอเตน อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺานนฺติ ยานํ, ตํ กโรตีติ ยานกาโร, ปุเร พุทฺธทสฺสนสมเย อหํ ยานกาโร อาสึ อโหสินฺติ อตฺโถ. จนฺทนํ ผลกํ กตฺวาติ จนฺทติ ปริฬาหํ วูปสเมตีติ จนฺทนํ. อถ วา จนฺทนฺติ สุคนฺธวาสนตฺถํ สรีรํ วิลิมฺปนฺติ เอเตนาติ จนฺทนํ, ตํ อาลมฺพนผลกํ กตฺวา. โลกพนฺธุโนติ สกลโลกสฺส พนฺธุ าติภูโตติ โลกพนฺธุ, ตสฺส โลกพนฺธุโน สตฺถุสฺส อทาสินฺติ อตฺโถ. เสสํ สุวิฺเยฺยเมวาติ.
ผลกทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๙. วฏํสกิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
สุเมโธ นาม นาเมนาติอาทิกํ อายสฺมโต วฏํสกิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมมุนินฺเทสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต สุเมธสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต ฆราวาสํ สณฺเปตฺวา ตตฺถ อาทีนวํ ทิสฺวา เคหํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา มหาวเน วิหาสิ. ตสฺมึ สมเย สุเมโธ ภควา วิเวกกามตาย ตํ วนํ สมฺปาปุณิ. อถ โส ตาปโส ภควนฺตํ ¶ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส วิกสิตํ สฬลปุปฺผํ คเหตฺวา วฏํสกากาเรน คนฺเถตฺวา ภควโต ปาทมูเล เปตฺวา ปูเชสิ. ภควา ตสฺส จิตฺตปฺปสาทตฺถาย อนุโมทนมกาสิ. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท วิภวสมฺปนฺเน กุเล ชาโต วุทฺธิมนฺวาย สทฺโธ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๔๓. โส อปรภาเค ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต สุเมโธ นาม นาเมนาติอาทิ วุตฺตํ. วิเวกมนุพฺรูหนฺโตติ ชนากิณฺณตํ ปหาย ชนวิเวกํ จิตฺตวิเวกฺจ อนุพฺรูหนฺโต วฑฺเฒนฺโต พหุลีกโรนฺโต มหาวนํ อชฺโฌคาหิ ปาวิสีติ อตฺโถ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
วฏํสกิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๑๐. ปลฺลงฺกทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
สุเมธสฺส ¶ ¶ ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต ปลฺลงฺกทายกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อเนเกสุ ภเวสุ นิพฺพานาธิคมตฺถาย กตปฺุูปจโย สุเมธสฺส ภควโต กาเล คหปติกุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย มหาโภคสมฺปนฺโน สตฺถริ ปสีทิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ตสฺส สตฺถุโน สตฺตรตนมยํ ปลฺลงฺกํ กาเรตฺวา มหนฺตํ ปูชํ อกาสิ. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต สพฺพตฺถ ปูชิโต อโหสิ. โส อนุกฺกเมน อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท วิภวสมฺปนฺเน เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต ฆราวาสํ สณฺเปตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺวา ปุพฺเพ กตปฺุนาเมน ปลฺลงฺกทายกตฺเถโรติ ปากโฏ อโหสิ. เหฏฺา วิย อุปริปิ ปุพฺเพ กตปฺุนาเมน เถรานํ นามานิ เอวเมว เวทิตพฺพานิ.
๔๗. โส เอกทิวสํ อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต สุเมธสฺส ภควโตติอาทิมาห. ปลฺลงฺโก หิ มยา ทินฺโนติ ปลฺลงฺกํ อูรุพทฺธาสนํ กตฺวา ยตฺถ อุปวีสนฺติ นิสีทนฺติ, โส ปลฺลงฺโกติ วุจฺจติ, โส ปลฺลงฺโก สตฺตรตนมโย มยา ทินฺโน ปูชิโตติ อตฺโถ. สอุตฺตรสปจฺฉโทติ สห อุตฺตรจฺฉเทน สห ปจฺฉเทน สอุตฺตรสปจฺฉโท, อุปริวิตานํ พนฺธิตฺวา อาสนํ อุตฺตมวตฺเถหิ อจฺฉาเทตฺวาติ อตฺโถ. เสสํ ปากฏเมวาติ.
ปลฺลงฺกทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
ปนฺนรสมวคฺควณฺณนา สมตฺตา.