📜
๑๖. พนฺธุชีวกวคฺโค
๑. พนฺธุชีวกตฺเถรอปทานวณฺณนา
จนฺทํว ¶ ¶ วิมลํ สุทฺธนฺติอาทิกํ อายสฺมโต พนฺธุชีวกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปายสฺมา ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต ¶ วิฺุตํ ปตฺโต ฆราวาสํ สณฺเปตฺวา วสนฺโต สิขิสฺส ภควโต รูปกายสมฺปตฺตึ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส พนฺธุชีวกปุปฺผานิ คเหตฺวา ภควโต ปาทมูเล ปูเชสิ. ภควา ตสฺส จิตฺตปฺปสาทวฑฺฒนตฺถาย อนุโมทนมกาสิ. โส ยาวตายุตํ ตฺวา เตเนว ปฺุเน เทวโลเก นิพฺพตฺโต ฉ กามาวจรสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ จ จกฺกวตฺติอาทิสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺส อมฺหากํ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อุปฺปนฺนกาเล คหปติกุเล นิพฺพตฺโต รูปคฺคยสคฺคปฺปตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สทฺธาชาโต เคหํ ปหาย ปพฺพชิโต อรหตฺตํ ปาปุณิ.
๑. โส ปุพฺเพนิวาสาเณน ปุพฺเพ กตกุสลกมฺมํ อนุสฺสริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต จนฺทํว วิมลํ สุทฺธนฺติอาทิมาห. ตตฺถ จนฺทํว วิมลํ สุทฺธนฺติ อพฺภา, มหิกา, ธุโม, รโช, ราหูติ อิเมหิ อุปกฺกิเลสมเลหิ วิมุตฺตํ จนฺทํ อิว ทิยฑฺฒสหสฺสุปกฺกิเลสมลานํ ปหีนตฺตา วิมลํ นิกฺกิเลสตฺตา สุทฺธํ ปสนฺนํ สิขึ สมฺพุทฺธนฺติ สมฺพนฺโธ. กิเลสกทฺทมานํ อภาเวน อนาวิลํ. นนฺทีภวสงฺขาตาย พลวสฺเนหาย ปริสมนฺตโต ขีณตฺตา นนฺทีภวปริกฺขีณํ. ติณฺณํ โลเกติ โลกตฺตยโต ติณฺณํ อุตฺติณฺณํ อติกฺกนฺตํ. วิสตฺติกนฺติ วิสตฺติกํ วุจฺจติ ตณฺหา, นิตฺตณฺหนฺติ อตฺโถ.
๒. นิพฺพาปยนฺตํ ชนตนฺติ ธมฺมวสฺสํ วสฺสนฺโต ชนตํ ชนสมูหํ กิเลสปริฬาหาภาเวน นิพฺพาปยนฺตํ วูปสเมนฺตํ. สยํ สํสารโต ติณฺณํ, สพฺพสตฺเต สํสารโต ตารยนฺตํ อติกฺกเมนฺตํ จตุนฺนํ สจฺจานํ มุนนโต ชานนโต มุนึ สิขึ สมฺพุทฺธนฺติ สมฺพนฺโธ. วนสฺมึ ฌายมานนฺติ อารมฺมณูปนิชฺฌานลกฺขณูปนิชฺฌาเนหิ ฌายนฺตํ จินฺเตนฺตํ จิตฺเตน ภาเวนฺตํ วนมชฺเฌติ อตฺโถ. เอกคฺคํ ¶ เอกคฺคจิตฺตํ สุสมาหิตํ สุฏฺุ อารมฺมเณ อาหิตํ ปิตจิตฺตํ สิขึ มุนึ ทิสฺวาติ สมฺพนฺโธ.
๓. พนฺธุชีวกปุปฺผานีติ พนฺธูนํ าตีนํ ชีวกํ ชีวิตนิสฺสยํ หทยมํสโลหิตํ พนฺธุชีวกํ หทยมํสโลหิตสมานวณฺณํ ปุปฺผํ พนฺธุชีวกปุปฺผํ คเหตฺวา สิขิโน โลกพนฺธุโน ปูเชสินฺติ อตฺโถ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
พนฺธุชีวกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๒. ตมฺพปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
ปรกมฺมายเน ¶ ¶ ยุตฺโตติอาทิกํ อายสฺมโต ตมฺพปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ อายสฺมา ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ปิยทสฺสิสฺส ภควโต กาเล เกนจิ ปุเร กเตน อกุสลกมฺเมน ทุคฺคตกุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต ปเรสํ กมฺมํ กตฺวา ภติยา ชีวิกํ กปฺเปสิ. โส เอวํ ทุกฺเขน วสนฺโต ปเรสํ อปราธํ กตฺวา มรณภเยน ปลายิตฺวา วนํ ปาวิสิ. ตตฺถ คตฏฺาเน ปาฏลิโพธึ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา สมฺมชฺชิตฺวา เอกสฺมึ รุกฺเข ตมฺพวณฺณํ ปุปฺผํ ทิสฺวา ตํ สพฺพํ กณฺณิเก โอจินิตฺวา โพธิปูชํ อกาสิ. ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา วนฺทิตฺวา ปลฺลงฺกมาภุชิตฺวา นิสีทิ. ตสฺมึ ขเณ เต มนุสฺสา ปทานุปทิกํ อนุพนฺธิตฺวา ตตฺถ อคมํสุ. โส เต ทิสฺวา โพธึ อาวชฺเชนฺโตว ปลายิตฺวา ภยานเก คีริทุคฺคปปาเต ปติตฺวา มริ.
๗. โส โพธิปูชาย อนุสฺสริตตฺตา เตเนว ปีติโสมนสฺเสน ตาวตึสาทีสุ อุปปนฺโน ฉ กามาวจรสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ จ จกฺกวตฺติอาทิสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท วิภวสมฺปนฺเน กุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปรกมฺมายเน ยุตฺโตติอาทิมาห. ตตฺถ ปเรสํ กมฺมานิ ปรกมฺมานิ, ปรกมฺมานํ อายเน กรเณ วาหเน ธารเณ ยุตฺโต โยชิโต อโหสินฺติ อตฺโถ. เสสํ ปากฏเมวาติ.
ตมฺพปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๓. วีถิสมฺมชฺชกตฺเถรอปทานวณฺณนา
อุเทนฺตํ ¶ สตรํสึ วาติอาทิกํ อายสฺมโต วีถิสมฺมชฺชกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อเนเกสุ ชาติสเตสุ กตปฺุสฺจโย สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต ฆราวาสํ วสนฺโต นครวาสีหิ สทฺธึ วีถึ สชฺเชตฺวา นียมานํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส วีถึ สมํ กตฺวา ธชํ ตตฺถ อุสฺสาเปสิ.
๑๕. โส ¶ เตเนว ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ พหุมานหทโย ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ อนุสฺสรนฺโต ปจฺจกฺขโต ชานิตฺวา ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อุเทนฺตํ สตรํสึ วาติอาทิมาห. ตตฺถ ¶ อุเทนฺตํ อุคฺคจฺฉนฺตํ สตรํสึ สตปภํ. สตรํสีติ เทสนาสีสมตฺตํ, อเนกสตสหสฺสปภํ สูริยํ อิวาติ อตฺโถ. ปีตรํสึว ภาณุมนฺติ ปีตรํสึ สํกุจิตปภํ ภาณุมํ ปภาวนฺตํ จนฺทมณฺฑลํ อิว สมฺพุทฺธํ ทิสฺวาติ อตฺโถ. เสสํ สุวิฺเยฺยเมวาติ.
วีถิสมฺมชฺชกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๔. กกฺการุปุปฺผปูชกตฺเถรอปทานวณฺณนา
เทวปุตฺโต อหํ สนฺโตติอาทิกํ อายสฺมโต กกฺการุปุปฺผปูชกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว กตปฺุสฺจโย สิขิสฺส ภควโต กาเล ภุมฺมฏฺกเทวปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺโต สิขึ สมฺมาสมฺพุทฺธํ ทิสฺวา ทิพฺพกกฺการุปุปฺผํ คเหตฺวา ปูเชสิ.
๒๑. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต เอกตึสกปฺปพฺภนฺตเร อุภยสุขํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สตฺถริ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ ปจฺจกฺขโต ตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต เทวปุตฺโต อหํ สนฺโตติอาทิมาห. ตตฺถ ทิพฺพนฺติ กีฬนฺติ ปฺจหิ ทิพฺเพหิ กามคุเณหีติ เทวา, เทวานํ ปุตฺโต, เทโว เอว วา ปุตฺโต เทวปุตฺโต, อหํ เทวปุตฺโต ¶ สนฺโต วิชฺชมาโน ทิพฺพํ กกฺการุปุปฺผํ ปคฺคยฺห ปกาเรน, คเหตฺวา สิขิสฺส ภควโต อภิโรปยึ ปูเชสินฺติ อตฺโถ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
กกฺการุปุปฺผปูชกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๕. มนฺทารวปุปฺผปูชกตฺเถรอปทานวณฺณนา
เทวปุตฺโต ¶ อหํ สนฺโตติอาทิกํ อายสฺมโต มนฺทารวปุปฺผปูชกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ เถโร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต สิขิสฺส ภควโต กาเล ภุมฺมฏฺกเทวปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺโต สิขึ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ทิพฺพมนฺทารวปุปฺเผหิ ปูเชสิ.
๒๕. โส เตน ปฺุเนาติอาทิกํ สพฺพํ อนนฺตรตฺเถรสฺส อปทานวณฺณนาย วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติ.
มนฺทารวปุปฺผปูชกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๖. กทมฺพปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิกํ อายสฺมโต กทมฺพปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺุเ โลเก เอกสฺมึ ¶ กุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย ฆราวาสํ วสนฺโต ตตฺถ อาทีนวํ ทิสฺวา ฆราวาสํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตสมีเป กุกฺกุเฏ นาม ปพฺพเต อสฺสมํ กตฺวา วิหาสิ. โส ตตฺถ สตฺต ปจฺเจกพุทฺเธ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปุปฺผิตํ กทมฺพปุปฺผํ โอจินิตฺวา เต ปจฺเจกพุทฺเธ ปูเชสิ. เตปิ ‘‘อิจฺฉิตํ ปตฺถิต’’นฺติอาทินา อนุโมทนํ อกํสุ.
๓๐. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ¶ หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิมาห. ตํ วุตฺตตฺถเมว. กุกฺกุโฏ นาม ปพฺพโตติ ตสฺส อุโภสุ ปสฺเสสุ กุกฺกุฏจูฬากาเรน ปพฺพตกูฏานํ วิชฺชมานตฺตา กุกฺกุโฏติ สงฺขํ คโต. ปกาเรน ติโร หุตฺวา ปติฏฺหตีติ ปพฺพโต. ตมฺหิ ปพฺพตปาทมฺหีติ ตสฺมึ ปพฺพตสมีเป. สตฺต พุทฺธา วสนฺตีติ สตฺต ปจฺเจกพุทฺธา ตสฺมึ กุกฺกุฏปพฺพตปาเท ปณฺณสาลายํ วสนฺตีติ อตฺโถ.
๓๑. ทีปราชํว ¶ อุคฺคตนฺติ ทีปานํ ราชา ทีปราชา, สพฺเพสํ ทีปานํ ชลมานานํ ตารกานํ ราชา จนฺโทติ อตฺโถ. อถ วา สพฺเพสุ ชมฺพุทีปปุพฺพวิเทหอปรโคยานอุตฺตรกุรุสงฺขาเตสุ จตูสุ ทีเปสุ ทฺวิสหสฺสปริตฺตทีเปสุ จ ราชา อาโลกผรณโต จนฺโท ทีปราชาติ วุจฺจติ, ตํ นเภ อุคฺคตํ จนฺทํ อิว ปุปฺผิตํ ผุลฺลิตํ กทมฺพรุกฺขํ ทิสฺวา ตโต ปุปฺผํ โอจินิตฺวา อุโภหิ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห ปกาเรน คเหตฺวา สตฺต ปจฺเจกพุทฺเธ สโมกิรึ สุฏฺุ โอกิรึ, อาทเรน ปูเชสินฺติ อตฺโถ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
กทมฺพปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๗. ติณสูลกตฺเถรอปทานวณฺณนา
หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิกํ อายสฺมโต ติณสูลกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ เถโร ปุริมชินวเรสุ กตปฺุสมฺภาโร อุปฺปนฺนุปฺปนฺนภเว กุสลานิ อุปจินนฺโต สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต ฆราวาสํ สณฺเปตฺวา ตตฺถ โทสํ ทิสฺวา ตํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา วสนฺโต หิมวนฺตสมีเป ภูตคเณ นาม ปพฺพเต วสนฺตํ เอกตํ วิเวกมนุพฺรูหนฺตํ สิขึ สมฺพุทฺธํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ติณสูลปุปฺผํ คเหตฺวา ปาทมูเล ปูเชสิ. พุทฺโธปิ ตสฺส อนุโมทนํ อกาสิ.
๓๕. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ วิภวสมฺปนฺเน ¶ เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สาสเน ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา อุปนิสฺสยสมฺปนฺนตฺตา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิตฺวา ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิมาห. ภูตคโณ นาม ปพฺพโตติ ภูตคณานํ เทวยกฺขสมูหานํ อาวาสภูตตฺตา ภวนสทิสตฺตา อวิรูฬฺหภาเวน ปวตฺตตฺตา ¶ จ ภูตคโณ นาม ปพฺพโต, ตสฺมึ เอโก อทุติโย ชิโน ชิตมาโร พุทฺโธ วสเต ทิพฺพพฺรหฺมอริยอิริยาปถวิหาเรหิ วิหรตีติ อตฺโถ.
๓๖. เอกูนสตสหสฺสํ ¶ , กปฺปํ น วินิปาติโกติ เตน ติณสูลปุปฺผปูชากรณผเลน นิรนฺตรํ เอกูนสตสหสฺสกปฺปานํ อวินิปาตโก จตุราปายวินิมุตฺโต สคฺคสมฺปตฺติภวเมว อุปปนฺโนติ อตฺโถ. เสสํ สุวิฺเยฺยเมวาติ.
ติณสูลกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๘. นาคปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
สุวจฺโฉ นาม นาเมนาติอาทิกํ อายสฺมโต นาคปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ เถโร ปุริมชินนิสเภสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต เวทตฺตยาทีสุ สกสิปฺเปสุ นิปฺผตฺตึ ปตฺวา ตตฺถ สารํ อทิสฺวา หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ฌานสมาปตฺติสุเขน วีตินาเมสิ. ตสฺมึ สมเย ปทุมุตฺตโร ภควา ตสฺสานุกมฺปาย ตตฺถ อคมาสิ. โส ตาปโส ตํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ลกฺขณสตฺเถสุ เฉกตฺตา ภควโต ลกฺขณรูปสมฺปตฺติยา ปสนฺโน วนฺทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคยฺห อฏฺาสิ. อากาสโต อโนติณฺณตฺตา ปูชาสกฺกาเร อกเตเยว อากาเสเนว ปกฺกามิ. อถ โส ตาปโส สสิสฺโส นาคปุปฺผํ โอจินิตฺวา เตน ปุปฺเผน ภควโต คตทิสาภาคมคฺคํ ปูเชสิ.
๓๙. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวนฺโต สพฺพตฺถ ปูชิโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สทฺธาสมฺปนฺโน ปพฺพชิตฺวา วตฺตปฏิปตฺติยา สาสนํ โสภยมาโน นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา ‘‘เกน นุ โข กุสลกมฺเมน มยา อยํ โลกุตฺตรสมฺปตฺติ ลทฺธา’’ติ อตีตกมฺมํ สรนฺโต ปุพฺพกมฺมํ ปจฺจกฺขโต ตฺวา สฺชาตโสมนสฺโส ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต สุวจฺโฉ นาม นาเมนาติอาทิมาห. ตตฺถ วจฺฉโคตฺเต ชาตตฺตา วจฺโฉ, สุนฺทโร จ โส วจฺโฉ เจติ สุวจฺโฉ. นาเมน สุวจฺโฉ นาม พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู เวทตฺตยาทิสกลมนฺตสตฺเถ ¶ โกฏิปฺปตฺโตติ อตฺโถ. เสสํ เหฏฺา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวาติ.
นาคปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๙. ปุนฺนาคปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
กานนํ ¶ ¶ วนโมคยฺหาติอาทิกํ อายสฺมโต ปุนฺนาคปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ผุสฺสสฺส ภควโต กาเล เนสาทกุเล นิพฺพตฺโต มหาวนํ ปวิฏฺโ ตตฺถ สุปุปฺผิตปุนฺนาคปุปฺผํ ทิสฺวา เหตุสมฺปนฺนตฺตา พุทฺธารมฺมณปีติวเสน ภควนฺตํ สริตฺวา ตํ ปุปฺผํ สห กณฺณิกาหิ โอจินิตฺวา วาลุกาหิ เจติยํ กตฺวา ปูเชสิ.
๔๖. โส เตน ปฺุเน ทฺเวนวุติกปฺเป นิรนฺตรํ เทวมนุสฺสสมฺปตฺติโยเยว อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ วิภวสมฺปนฺเน กุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย ปุพฺพวาสนาพเลน สาสเน ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา วายมนฺโต นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา ปุพฺเพ กตกุสลํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต กานนํ วนโมคยฺหาติอาทิมาห. ตํ สพฺพํ เหฏฺา วุตฺตตฺตา อุตฺตานตฺถเมวาติ.
ปุนฺนาคปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๑๐. กุมุททายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิกํ อายสฺมโต กุมุททายกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ เถโร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อเนเกสุ ภเวสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หิมวนฺตสฺส อาสนฺเน มหนฺเต ชาตสฺสเร กุกุตฺโถ นาม ปกฺขี หุตฺวา นิพฺพตฺโต เกนจิ อกุสเลน ปกฺขี สมาโนปิ ปุพฺเพ กตสมฺภาเรน พุทฺธิสมฺปนฺโน ปฺุาปฺุเสุ เฉโก สีลวา ปาณโคจรโต ปฏิวิรโต อโหสิ. ตสฺมึ สมเย ปทุมุตฺตโร ภควา อากาเสนาคนฺตฺวา ตสฺส สมีเป จงฺกมติ. อถ โส สกุโณ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต กุมุทปุปฺผํ ฑํสิตฺวา ภควโต ปาทมูเล ปูเชสิ. ภควา ตสฺส โสมนสฺสุปฺปาทนตฺถํ ปฏิคฺคเหตฺวา อนุโมทนมกาสิ.
๕๑. โส ¶ เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ อุภยสมฺปตฺติสุขํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ อฺตรสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย มหทฺธโน มหาโภโค รตนตฺตเย ปสนฺโน สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ ปจฺจกฺขโต ตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิมาห. ปทุมุปฺปลสฺฉนฺโนติ ¶ ¶ เอตฺถ สตปตฺเตหิ สมฺปุณฺโณ เสตปทุโม จ ตีณิ นีลรตฺตเสตุปฺปลานิ จ ปทุมุปฺปลานิ เตหิ สฺฉนฺโน คหนีภูโต สมฺปุณฺโณ มหาชาตสฺสโร อหูติ สมฺพนฺโธ. ปุณฺฑรีกสโมตฺถโฏติ ปุณฺฑรีเกหิ รตฺตปทุเมหิ โอตฺถโฏ สมฺปุณฺโณติ อตฺโถ. เสสํ สุวิฺเยฺยเมวาติ.
กุมุททายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
โสฬสมวคฺควณฺณนา สมตฺตา.