📜
๑๗. สุปาริจริยวคฺโค
๑. สุปาริจริยตฺเถรอปทานวณฺณนา
ปทุโม ¶ นาม นาเมนาติอาทิกํ อายสฺมโต สุปาริจริยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมมุนิปุงฺคเวสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล ยกฺขโยนิยํ นิพฺพตฺโต หิมวติ ยกฺขสมาคมํ คโต ภควโต เทวยกฺขคนฺธพฺพนาคานํ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส อุโภ หตฺเถ อาภุชิตฺวา อปฺโผเฏสิ นมสฺสิ จ. โส เตน ปฺุเน ตโต จุโต อุปริ เทวโลเก อุปฺปนฺโน ตตฺถ ทิพฺพสุขํ อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ จ จกฺกวติอาทิสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ คหปติกุเล นิพฺพตฺโต อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค รตนตฺตเย ปสนฺโน สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สทฺธาชาโต ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ.
๑. โส เอกทิวสํ อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปทุโม นาม นาเมนาติอาทิมาห. ตตฺถ ¶ ปทุโมติ ยสฺส ปาทนิกฺเขปสมเย ปถวึ ภินฺทิตฺวา ปทุมํ อุคฺคนฺตฺวา ปาทตลํ สมฺปฏิจฺฉติ, เตน สฺาเณน โส ภควา ปทุโมติ สงฺขํ คโต, อิธ ปทุมุตฺตโร ภควา อธิปฺเปโต. โส ภควา ปวนา วสนวิหารา อภินิกฺขมฺม วนมชฺฌํ ปวิสิตฺวา ธมฺมํ เทเสตีติ สมฺพนฺโธ.
ยกฺขานํ สมโยติ เทวานํ สมาคโม อาสิ อโหสีติ อตฺโถ. อชฺฌาเปกฺขึสุ ตาวเทติ ตสฺมึ เทสนากาเล อธิอเปกฺขึสุ, วิเสเสน ปสฺสนสีลา อเหสุนฺติ อตฺโถ. เสสํ ปากฏเมวาติ.
สุปาริจริยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๒. กณเวรปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
สิทฺธตฺโถ ¶ นาม ภควาติอาทิกํ อายสฺมโต กณเวรปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล สุทฺทกุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย ¶ รฺโ อนฺเตปุรปาลโก อโหสิ. ตสฺมึ สมเย สิทฺธตฺโถ ภควา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ราชวีถึ ปฏิปชฺชิ. อถ โส อนฺเตปุรปาลโก จรมานํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส หุตฺวา กณเวรปุปฺเผน ภควนฺตํ ปูเชตฺวา นมสฺสมาโน อฏฺาสิ. โส เตน ปฺุเน สุคติสมฺปตฺติโยเยว อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺติตฺวา วุทฺธิปฺปตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๗. โส ปตฺตอคฺคผโล ปุพฺเพ กตกุสลํ สริตฺวา สฺชาตโสมนสฺโส ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต สิทฺธตฺโถ นาม ภควาติอาทิมาห. ตํ สพฺพํ เหฏฺา วุตฺตตฺตา อุตฺตานตฺถเมวาติ.
กณเวรปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๓. ขชฺชกทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ติสฺสสฺส โข ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต ขชฺชกทายกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ติสฺสสฺส ภควโต กาเล ¶ สุทฺทกุเล นิพฺพตฺโต ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส อมฺพชมฺพุอาทิมเนกํ มธุรผลาผลํ นาฬิเกรํ ปูวขชฺชกฺจ อทาสิ. ภควา ตสฺส ปสาทวฑฺฒนตฺถาย ปสฺสนฺตสฺเสว ปริภฺุชิ. โส เตน ปฺุเน สุคติสมฺปตฺติโยเยว อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สฺชาตสทฺโธ ปสาทพหุมาโน ปพฺพชิตฺวา วตฺตปฏิปตฺติยา สาสนํ โสเภนฺโต สีลาลงฺการปฏิมณฺฑิโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ.
๑๓. โส ปุพฺพกมฺมํ สรนฺโต ‘‘ปุพฺเพ มยา สุเขตฺเต กุสลํ กตํ สุนฺทร’’นฺติ โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ติสฺสสฺส โข ภควโตติอาทิมาห. ตตฺถ ติสฺโสปิ ภวสมฺปตฺติโย ททมาโน ชาโตติ มาตาปิตูหิ กตนามวเสน ติสฺโส. อถ วา ตีหิ ¶ สรณคมเนหิ อสฺสาเสนฺโต โอวทนฺโต เหตุสมฺปนฺนปุคฺคเล สคฺคโมกฺขทฺวเย ปติฏฺาเปนฺโต พุทฺโธ ชาโตติ ติสฺโส. สมาปตฺติคุณาทีหิ ภเคหิ ยุตฺโตติ ภควา, ตสฺส ติสฺสสฺส ภควโต ปุพฺเพ อหํ ผลํ อทาสินฺติ สมฺพนฺโธ. นาฬิเกรฺจ ปาทาสินฺติ นาฬิกากาเรน ปวตฺตํ ผลํ นาฬิเกรํ, ตฺจ ผลํ อทาสินฺติ อตฺโถ. ขชฺชกํ อภิสมฺมตนฺติ ขาทิตพฺพํ ขชฺชกํ อภิ วิเสเสน มธุสกฺกราทีหิ สมฺมิสฺสํ ¶ กตฺวา นิปฺผาทิตํ สุนฺทรํ มธุรนฺติ สมฺมตํ าตํ อภิสมฺมตํ ขชฺชกฺจ อทาสินฺติ อตฺโถ. เสสํ สุวิฺเยฺยเมวาติ.
ขชฺชกทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๔. เทสปูชกตฺเถรอปทานวณฺณนา
อตฺถทสฺสี ตุ ภควาติอาทิกํ อายสฺมโต เทสปูชกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ เถโร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สทฺโธ ปสนฺโน พุทฺธมามโก ธมฺมมามโก สงฺฆมามโก อโหสิ. ตทา อตฺถทสฺสี ภควา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต จนฺโท วิย สูริโย วิย จ อากาเสน คจฺฉติ. โส อุปาสโก ภควโต คตทิสาภาคํ คนฺธมาลาทีหิ ปูเชนฺโต อฺชลึ ปคฺคยฺห นมสฺสมาโน อฏฺาสิ.
๑๘. โส ¶ เตน ปฺุเน เทวโลเก นิพฺพตฺโต สคฺคสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ จ มนุสฺสสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต อุปโภคปริโภคสมฺปนฺโน สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส ฆราวาเส อนลฺลีโน ปพฺพชิตฺวา วตฺตสมฺปนฺโน นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อตฺถทสฺสี ตุ ภควาติอาทิมาห. ตํ เหฏฺา วุตฺตตฺถเมว. อนิลฺชเสติ ‘‘มคฺโค ปนฺโถ ปโถ ปชฺโช, อฺชสํ วฏุมายน’’นฺติ (จูฬนิ. ปารายนตฺถุติคาถานิทฺเทส ๑๐๑) ปริยายสฺส วุตฺตตฺตา อนิลสฺส วาตสฺส อฺชสํ คมนมคฺโคติ อนิลฺชสํ, ตสฺมึ อนิลฺชเส, อากาเสติ อตฺโถ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
เทสปูชกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๕. กณิการฉตฺติยตฺเถรอปทานวณฺณนา
เวสฺสภู ¶ นาม สมฺพุทฺโธติอาทิกํ อายสฺมโต กณิการฉตฺติยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ เถโร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต เวสฺสภุสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต สทฺธาสมฺปนฺโน อโหสิ. ตสฺมึ สมเย เวสฺสภู ภควา วิเวกกาโม มหาวนํ ปวิสิตฺวา นิสีทิ. อถ โสปิ อุปาสโก เกนจิเทว กรณีเยน ตตฺถ คนฺตฺวา ภควนฺตํ อคฺคิกฺขนฺธํ วิย ชลมานํ นิสินฺนํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส กณิการปุปฺผํ โอจินิตฺวา ฉตฺตํ กตฺวา ภควโต นิสินฺนฏฺาเน วิตานํ กตฺวา ปูเชสิ, ตํ ภควโต อานุภาเวน สตฺตาหํ อมิลาตํ หุตฺวา ตเถว อฏฺาสิ. ภควาปิ ผลสมาปตฺตึ นิโรธสมาปตฺติฺจ สมาปชฺชิตฺวา วิหาสิ ¶ , โส ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา โสมนสฺสชาโต ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคยฺห อฏฺาสิ. ภควา สมาปตฺติโต วุฏฺหิตฺวา วิหารเมว อคมาสิ.
๒๓. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สทฺธาสมฺปนฺโน สตฺถุ ¶ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ฆราวาเส อนลฺลีโน ปพฺพชิตฺวา วตฺตปฏิปตฺติยา ชินสาสนํ โสเภนฺโต นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต เวสฺสภู นาม สมฺพุทฺโธติอาทิมาห. ตตฺถ เวสฺสภูติ เวสฺเส เวสฺสชเน ภุนาติ อภิภวตีติ เวสฺสภู. อถ วา เวสฺเส ปฺจวิธมาเร อภิภุนาติ อชฺโฌตฺถรตีติ เวสฺสภู. สามํเยว พุชฺฌิตา สจฺจานีติ สมฺพุทฺโธ, นาเมน เวสฺสภู นาม สมฺพุทฺโธติ อตฺโถ. ทิวาวิหาราย มุนีติ ทิพฺพติ ปกาเสติ ตํ ตํ วตฺถุํ ปากฏํ กโรตีติ ทิวา. สูริยุคฺคมนโต ปฏฺาย ยาว อตฺถงฺคโม, ตาว ปริจฺฉินฺนกาโล, วิหรณํ จตูหิ อิริยาปเถหิ ปวตฺตนํ วิหาโร, ทิวาย วิหาโร ทิวาวิหาโร, ตสฺส ทิวาวิหาราย โลกเชฏฺโ นราสโภ พุทฺธมุนิ มหาวนํ โอคาหิตฺวา ปวิสิตฺวาติ อตฺโถ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
กณิการฉตฺติยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๖. สปฺปิทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ผุสฺโส ¶ นามาถ ภควาติอาทิกํ อายสฺมโต สปฺปิทายกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อเนเกสุ ภเวสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ผุสฺสสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต อโหสิ. ตทา ภควา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต วีถิยํ จรมาโน ตสฺส อุปาสกสฺส เคหทฺวารํ สมฺปาปุณิ. อถ โส อุปาสโก ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส วนฺทิตฺวา ปตฺตปูรํ สปฺปิเตลํ อทาสิ, ภควา อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิ. โส เตเนว โสมนสฺเสน ยาวตายุกํ ตฺวา ตโต จุโต เตน ปฺุเน เทวโลเก อุปฺปนฺโน ตตฺถ ทิพฺพสุขํ อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ จ นิพฺพตฺโต อุปฺปนฺนุปฺปนฺนภเว สปฺปิเตลมธุผาณิตาทิมธุราหารสมงฺคี สุขํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต สทฺโธ พุทฺธิสมฺปนฺโน สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส ปพฺพชิตฺวา วตฺตสมฺปนฺโน นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๒๘. โส อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา ชาตโสมนสฺโส ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ผุสฺโส นามาถ ภควาติอาทิมาห. ตตฺถ ผุสฺโสติ ¶ ¶ ผุสฺสนกฺขตฺตโยเคน ชาตตฺตา มาตาปิตูหิ กตนามเธยฺเยน ผุสฺโส. อถ วา นิพฺพานํ ผุสิ ปสฺสิ สจฺฉิ อกาสีติ ผุสฺโส. อถ วา สมตึสปารมิตาสตฺตตึสโพธิปกฺขิยธมฺเม สกเล จ เตปิฏเก ปริยตฺติธมฺเม ผุสิ ปสฺสิ อฺาสีติ ผุสฺโส. ภคฺควา ภคฺยวา ยุตฺโตติอาทิปฺุโกฏฺาสสมงฺคิตาย ภควา. อาหุตีนํ ปฏิคฺคโหติ อาหุติโน วุจฺจนฺติ ปูชาสกฺการา, เตสํ อาหุตีนํ ปฏิคฺคเหตุํ อรหตีติ อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห. มหาชนํ นิพฺพาเปนฺโต วีโร ผุสฺโส นาม ภควา วีถิยํ อถ ตทา คจฺฉเตติ สมฺพนฺโธ. เสสํ ปากฏเมวาติ.
สปฺปิทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๗. ยูถิกาปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
จนฺทภาคานทีตีเรติอาทิกํ อายสฺมโต ยูถิกาปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ อายสฺมา ปุริมมุนินฺเทสุ กตาธิกาโร อเนเกสุ จ ชาติสเตสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ผุสฺสสฺเสว ภควโต กาเล สุทฺทกุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต จนฺทภาคาย นทิยา ตีเร ¶ เกนจิเทว กรณีเยน อนุโสตํ จรมาโน ผุสฺสํ ภควนฺตํ นฺหายิตุกามํ อคฺคิกฺขนฺธํ วิย ชลมานํ ทิสฺวา โสมนสฺสชาโต ตตฺถ ชาตํ ยูถิกาปุปฺผํ โอจินิตฺวา ภควนฺตํ ปูเชสิ. ภควา ตสฺส อนุโมทนมกาสิ.
๓๓. โส ตตฺถ เตน ปฺุโกฏฺาเสน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต ภควโต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส ปพฺพชิตฺวา วตฺตปฏิปตฺติยา สาสนํ โสเภนฺโต นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต จนฺทภาคานทีตีเรติอาทิมาห. ตํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
ยูถิกาปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๘. ทุสฺสทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ติวรายํ ¶ ปุเร รมฺเมติอาทิกํ อายสฺมโต ทุสฺสทายกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปายสฺมา ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล ราชกุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺตกาเล ยุวราชภาวํ ปตฺวา ปากโฏ เอกํ ชนปทํ ลภิตฺวา ตตฺราธิปติภูโต สกลชนปทวาสิโน ทานปิยวจนอตฺถจริยาสมานตฺถตาสงฺขาเตหิ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ สงฺคณฺหาติ. ตสฺมึ สมเย สิทฺธตฺโถ ภควา ตํ ชนปทํ สมฺปาปุณิ. อถ โส ยุวราชา ปณฺณาการํ ¶ ลภิตฺวา ตตฺถ สุขุมวตฺเถน ภควนฺตํ ปูเชสิ. ภควา ตํ วตฺถํ หตฺเถน ปรามสิตฺวา อากาสํ ปกฺขนฺทิ. ตมฺปิ วตฺถํ ภควนฺตเมว อนุพนฺธิ. อถ โส ยุวราชา ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา อตีว ปสนฺโน อฺชลึ ปคฺคยฺห อฏฺาสิ. ภควโต สมฺปตฺตสมฺปตฺตฏฺาเน สพฺเพ ชนา ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา อจฺฉริยพฺภุตจิตฺตา อฺชลึ ปคฺคยฺห อฏฺํสุ. ภควา วิหารเมว อคมาสิ. ยุวราชา เตเนว กุสลกมฺเมน ตโต จุโต เทวโลเก อุปฺปนฺโน ตตฺถ ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ จกฺกวตฺติอาทิสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท วิภวสมฺปนฺเน เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต ฆราวาสํ สณฺเปตฺวา รตนตฺตเย ปสนฺโน ภควโต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วายมนฺโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๓๘. โส ¶ เอกทิวสํ อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ติวรายํ ปุเร รมฺเมติอาทิมาห. ตตฺถ ติวรนามเก นคเร รมณีเย อหํ ราชปุตฺโต หุตฺวา สิทฺธตฺถํ ภควนฺตํ วตฺเถน ปูเชสินฺติ อตฺโถ. เสสํ สุวิฺเยฺยเมวาติ.
ทุสฺสทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๙. สมาทปกตฺเถรอปทานวณฺณนา
นคเร พนฺธุมติยาติอาทิกํ อายสฺมโต สมาทปกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ เถโร ปุริมพุทฺธานํ สนฺติเก กตกุสลสมฺภาโร อเนเกสุ ภเวสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต ¶ กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย ฆราวาสํ สณฺเปตฺวา ปฺุานิ กโรนฺโต วสมาโน สทฺโธ ปสนฺโน พหู อุปาสเก สนฺนิปาเตตฺวา คณเชฏฺโก หุตฺวา ‘‘มาฬกํ กริสฺสามา’’ติ เต สพฺเพ สมาทเปตฺวา เอกํ มาฬกํ สมํ กาเรตฺวา ปณฺฑรปุลินํ โอกิริตฺวา ภควโต นิยฺยาเทสิ. โส เตน ปฺุเน เทวโลเก อุปฺปนฺโน ฉ กามาวจรสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ จ จกฺกวตฺติอาทิสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต ภควติ ปสนฺโน ธมฺมํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส สทฺธาชาโต ปพฺพชิตฺวา สีลสมฺปนฺโน วตฺตสมฺปนฺโน นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ.
๔๔. โส อปรภาเค อตฺตโน กตกุสลํ สริตฺวา สฺชาตโสมนสฺโส ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต นคเร พนฺธุมติยาติอาทิมาห. ตตฺถ พนฺธนฺติ าติโคตฺตาทิวเสน เอกสมฺพนฺธา โหนฺติ สกลนครวาสิโนติ พนฺธู, พนฺธู เอตสฺมึ วิชฺชนฺตีติ พนฺธุมตี, ตสฺสา พนฺธุมติยา ¶ นาม นคเร มหาปูคคโณ อุปาสกสมูโห อโหสีติ อตฺโถ. มาฬํ กสฺสาม สงฺฆสฺสาติ เอตฺถ มาติ คณฺหาติ สมฺปตฺตสมฺปตฺตชนานํ จิตฺตนฺติ มาฬํ, อถ วา สมฺปตฺตยติคณานํ จิตฺตสฺส วิเวกกรเณ อลนฺติ มาฬํ, มาฬเมว มาฬกํ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส ผาสุวิหารตฺถาย มาฬกํ กริสฺสามาติ อตฺโถ. เสสํ ปากฏเมวาติ.
สมาทปกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๑๐. ปฺจงฺคุลิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
ติสฺโส ¶ นามาสิ ภควาติอาทิกํ อายสฺมโต ปฺจงฺคุลิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาเร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ติสฺสสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย ฆราวาสํ สณฺเปตฺวา วิภวสมฺปนฺโน สทฺโธ ปสนฺโน วีถิโต วิหารํ ปฏิปนฺนํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ชาติสุมนาทิอเนกานิ สุคนฺธปุปฺผานิ จนฺทนาทีนิ จ วิเลปนานิ คาหาเปตฺวา วิหารํ คโต ปุปฺเผหิ ภควนฺตํ ปูเชตฺวา วิเลปเนหิ ภควโต สรีเร ปฺจงฺคุลิกํ กตฺวา วนฺทิตฺวา ปกฺกามิ.
๕๐. โส ¶ เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท วิภวสมฺปนฺเน เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺติตฺวา วุทฺธิมนฺวาย สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา ปุพฺพกมฺมํ สรนฺโต ปจฺจกฺขโต ตฺวา ‘‘อิมํ นาม กุสลกมฺมํ กตฺวา อีทิสํ โลกุตฺตรสมฺปตฺตึ ปตฺโตมฺหี’’ติ ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ติสฺโส นามาสิ ภควาติอาทิมาห. ตํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
ปฺจงฺคุลิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
สตฺตรสมวคฺควณฺณนา สมตฺตา.