📜
๑๘. กุมุทวคฺโค
๑. กุมุทมาลิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
ปพฺพเต ¶ หิมวนฺตมฺหีติอาทิกํ อายสฺมโต กุมุทมาลิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ เถโร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล หิมวนฺตปพฺพตสมีเป ชาตสฺสรสฺส อาสนฺเน รกฺขโส หุตฺวา นิพฺพตฺโต อตฺถทสฺสึ ภควนฺตํ ตตฺถ อุปคตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส กุมุทปุปฺผานิ โอจินิตฺวา ภควนฺตํ ปูเชสิ. ภควา อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิ.
๑. โส เตน ปฺุเน ตโต จวิตฺวา เทวโลกํ อุปปนฺโน ฉ กามาวจรสมฺปตฺติโย ¶ อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ จ จกฺกวตฺติอาทิสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต รตนตฺตเย ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา วายมนฺโต พฺรหฺมจริยปริโยสานํ อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหีติอาทิมาห. ตตฺถ ตตฺถโช รกฺขโส อาสินฺติ ตสฺมึ ชาตสฺสรสมีเป ชาโต นิพฺพตฺโต รกฺขโส ปรรุธิรมํสขาทโก นิทฺทโย โฆรรูโป ภยานกสภาโว มหาพโล มหาถาโม กกฺขโฬ ยกฺโข อาสึ อโหสินฺติ อตฺโถ.
กุมุทํ ¶ ปุปฺผเต ตตฺถาติ ตสฺมึ มหาสเร สูริยรํสิยา อภาเว สติ สายนฺเห มกุฬิตํ กฺุจิตากาเรน นิปฺปภํ อวณฺณํ โหตีติ ‘‘กุมุท’’นฺติ ลทฺธนามํ ปุปฺผํ ปุปฺผเต วิกสตีติ อตฺโถ. จกฺกมตฺตานิ ชายเรติ ตานิ ปุปฺผานิ รถจกฺกปมาณานิ หุตฺวา ชายนฺตีติ อตฺโถ. เสสํ สุวิฺเยฺยเมวาติ.
กุมุทมาลิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๒. นิสฺเสณิทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
โกณฺฑฺสฺส ¶ ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต นิสฺเสณิทายกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร อเนกาสุ ชาตีสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต โกณฺฑฺสฺส ภควโต กาเล วฑฺฒกิกุเล นิพฺพตฺโต สทฺโธ ปสนฺโน ภควโต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส ภควโต วสนปาสาทสฺสาโรหนตฺถาย สารกฏฺมยํ นิสฺเสณึ กตฺวา อุสฺสาเปตฺวา เปสิ. ภควา ตสฺส ปสาทสํวฑฺฒนตฺถาย ปสฺสนฺตสฺเสว อุปริปาสาทํ อารุหิ. โส อตีว ปสนฺโน เตเนว ปีติโสมนสฺเสน กาลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺโต ตตฺถ ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ ชายมาโน นิสฺเสณิทานนิสฺสนฺเทน อุจฺจกุเล นิพฺพตฺโต มนุสฺสสุขํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สทฺธาชาโต ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๙. โส อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต โกณฺฑฺสฺส ภควโตติอาทิมาห. ตตฺถ โกณฺฑฺสฺสาติ กุจฺฉิโต หุตฺวา เฑติ ปวตฺตตีติ โกณฺโฑ, ลามกสตฺโต, โกณฺฑโต อฺโติ โกณฺฑฺโ, อลามโก อุตฺตมปุริโสติ อตฺโถ. อถ วา พฺราหฺมณโคตฺเตสุ โกณฺฑฺโคตฺเต อุปฺปนฺนตฺตา ‘‘โกณฺฑฺโ’’ติ ¶ โคตฺตวเสน ตสฺส นามํ, ตสฺส โกณฺฑฺสฺส. เสสํ ปากฏเมวาติ.
นิสฺเสณิทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๓. รตฺติปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
มิคลุทฺโท ¶ ปุเร อาสินฺติอาทิกํ อายสฺมโต รตฺติปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล เนสาทกุเล อุปฺปนฺโน มิควธาย อรฺเ วิจรมาโน ตสฺส การฺุเน อรฺเ จรมานํ วิปสฺสึ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปุปฺผิตํ รตฺติกํ นาม ปุปฺผํ กุฏชปุปฺผฺจ สห วณฺเฏน โอจินิตฺวา โสมนสฺสจิตฺเตน ปูเชสิ. ภควา อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิ.
๑๓. โส เตเนว ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต รตนตฺตเย ปสนฺโน สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา กาเมสุ อาทีนวํ ¶ ทิสฺวา ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺโต อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา ‘‘เนสาทภูเตน มยา กตกุสลํ สุนฺทร’’นฺติ โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต มิคลุทฺโท ปุเร อาสินฺติอาทิมาห. ตตฺถ มิคานํ ลุทฺโท สาหสิโก มารโกติ มิคลุทฺโท, มิเคสุ วา ลุทฺโท โลภีติ มิคลุทฺโท, เนสาโท อาสึ ปุเรติ อตฺโถ.
๑๔. รตฺติกํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวาติ ปทุมปุปฺผาทีนิ อเนกานิ ปุปฺผานิ สูริยรํสิสมฺผสฺเสน ทิวา ปุปฺผนฺติ รตฺติยํ มกุฬิตานิ โหนฺติ. ชาติสุมนมลฺลิกาทีนิ อเนกานิ ปุปฺผานิ ปน รตฺติยํ ปุปฺผนฺติ โน ทิวา. ตสฺมา รตฺติยํ ปุปฺผนโต รตฺติปุปฺผนามกานิ อเนกานิ สุคนฺธปุปฺผานิ จ กุฏชปุปฺผานิ จ คเหตฺวา ปูเชสินฺติ อตฺโถ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
รตฺติปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๔. อุทปานทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
วิปสฺสิโน ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต อุทปานทายกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ เถโร ปุริมมุนิวเรสุ กตาธิกาโร อเนเกสุ ภเวสุ กตปฺุสฺจโย วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห ¶ นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต ‘‘ปานียทานํ มยา ทาตพฺพํ, ตฺจ นิรนฺตรํ กตฺวา ปวตฺเตตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา เอกํ กูปํ ขนาเปตฺวา อุทกสมฺปตฺตกาเล อิฏฺกาหิ จินาเปตฺวา ถิรํ กตฺวา ตตฺถ อุฏฺิเตน อุทเกน ปุณฺณํ ตํ อุทปานํ วิปสฺสิสฺส ภควโต นิยฺยาเทสิ. ภควา ปานียทานานิสํสทีปกํ อนุโมทนํ อกาสิ ¶ . โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺาเน โปกฺขรณีอุทปานปานียาทิสมฺปนฺโน สุขมนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สทฺโธ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๑๘. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต วิปสฺสิโน ภควโตติอาทิมาห. ตตฺถ อุทปาโน กโต มยาติ อุทกํ ปิวนฺติ เอตฺถาติ อุทปาโน, กูปโปกฺขรณีตฬากานเมตํ อธิวจนํ. โส อุทปาโน กูโป วิปสฺสิสฺส ภควโต อตฺถาย กโต ขนิโตติ อตฺโถ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
อุทปานทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๕. สีหาสนทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
นิพฺพุเต ¶ โลกนาถมฺหีติอาทิกํ อายสฺมโต สีหาสนทายกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว นิพฺพานาธิคมตฺถาย กตปฺุูปจโย ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล คหปติกุเล นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา รตนตฺตเย ปสนฺโน ตสฺมึ ภควติ ปรินิพฺพุเต สตฺตหิ รตเนหิ ขจิตํ สีหาสนํ การาเปตฺวา โพธิรุกฺขํ ปูเชสิ, พหูหิ มาลาคนฺธธูเปหิ จ ปูเชสิ.
๒๑. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา สพฺพตฺถ ปูชิโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต ฆราวาสํ วสนฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส าติวคฺคํ ปหาย ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา ¶ ปุพฺพูปจิตกุสลสมฺภารํ สริตฺวา สฺชาตโสมนสฺโส ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต นิพฺพุเต โลกนาถมฺหีติอาทิมาห. ตตฺถ สีหาสนมทาสหนฺติ สีหรูปหิรฺสุวณฺณรตเนหิ ขจิตํ อาสนํ สีหาสนํ, สีหสฺส วา อภีตสฺส ภควโต นิสินฺนารหํ, สีหํ วา เสฏฺํ อุตฺตมํ อาสนนฺติ สีหาสนํ, ตํ อหํ อทาสึ, โพธิรุกฺขํ ปูเชสินฺติ อตฺโถ. เสสํ สุวิฺเยฺยเมวาติ.
สีหาสนทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๖. มคฺคทตฺติกตฺเถรอปทานวณฺณนา
อโนมทสฺสี ภควาติอาทิกํ อายสฺมโต มคฺคทตฺติกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปายสฺมา ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต อโนมทสฺสิสฺส ¶ ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย ฆราวาสํ สณฺเปตฺวา วสนฺโต อโนมทสฺสึ ภควนฺตํ อากาเส จงฺกมนฺตํ ปาทุทฺธาเร ปาทุทฺธารจงฺกมนฏฺาเน ปุปฺผานํ วิกิรณํ อจฺฉริยฺจ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปุปฺผานิ อากาเส อุกฺขิปิ, ตานิ วิตานํ หุตฺวา อฏฺํสุ.
๒๖. โส เตน ปฺุเน สุคตีสุเยว สํสรนฺโต สพฺพตฺถ ปูชิโต สุขํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต กเมน โยพฺพฺํ ปาปุณิตฺวา สทฺธาชาโต ปพฺพชิตฺวา วตฺตสมฺปนฺโน ¶ นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺโต จงฺกมนสฺส ปูชิตตฺตา มคฺคทตฺติกตฺเถโรติ ปากโฏ. โส ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อโนมทสฺสี ภควาติอาทิมาห. ทิฏฺธมฺมสุขตฺถายาติ อิมสฺมึ อตฺตภาเว จงฺกมเนน สรีรสลฺลหุกาทิสุขํ ปฏิจฺจาติ อตฺโถ. อพฺโภกาสมฺหิ จงฺกมีติ อพฺโภกาเส องฺคณฏฺาเน จงฺกมิ, ปทวิกฺเขปํ ปทสฺจารํ อกาสีติ อตฺโถ.
อุทฺธเต ปาเท ปุปฺผานีติ จงฺกมนฺเตน ปาเท อุทฺธเต ปทุมุปฺปลาทีนิ ปุปฺผานิ ปถวิโต อุคฺคนฺตฺวา จงฺกเม วิกิรึสูติ อตฺโถ. โสภํ มุทฺธนิ ติฏฺเรติ พุทฺธสฺส ¶ มุทฺธนิ สีเส โสภยมานา ตานิ ติฏฺนฺตีติ อตฺโถ. เสสํ สุวิฺเยฺยเมวาติ.
มคฺคทตฺติกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๗. เอกทีปิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
ปทุมุตฺตรสฺส มุนิโนติอาทิกํ อายสฺมโต เอกทีปิยตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปายสฺมา ปุริมชินเสฏฺเสุ กตกุสลสมฺภาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล คหปติกุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต สทฺโธ ปสนฺโน ภควโต สลลมหาโพธิมฺหิ เอกปทีปํ ปูเชสิ, ถาวรํ กตฺวา นิจฺจเมกปทีปปูชนตฺถาย เตลวฏฺฏํ ปฏฺเปสิ. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต สพฺพตฺถ ชลมาโน ปสนฺนจกฺขุโก อุภยสุขมนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ วิภวสมฺปนฺเน เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺโต รตนตฺตเย ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺโต ทีปปูชาย ลทฺธวิเสสาธิคมตฺตา เอกทีปิยตฺเถโรติ ปากโฏ.
๓๐. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส มุนิโนติอาทิมาห. ตํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
เอกทีปิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๘. มณิปูชกตฺเถรอปทานวณฺณนา
โอเรน ¶ ¶ หิมวนฺตสฺสาติอาทิกํ อายสฺมโต มณิปูชกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ เถโร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต ฆราวาสํ สณฺเปตฺวา ตตฺถาทีนวํ ทิสฺวา ฆราวาสํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตโอรภาเค เอกิสฺสา นทิยา สมีเป ปณฺณสาลํ กาเรตฺวา วสนฺโต วิเวกกามตาย ตสฺสานุกมฺปาย จ ตตฺถ อุปคตํ ปทุมุตฺตรํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส มณิปลฺลงฺกํ ¶ ภควโต ปูเชสิ. ภควา ตสฺส ปสาทวฑฺฒนตฺถาย ตตฺถ นิสีทิ. โส ภิยฺโยโสมตฺตาย ปสนฺโน นิพฺพานาธิคมตฺถาย ปตฺถนํ อกาสิ. ภควา อนุโมทนํ วตฺวา ปกฺกามิ. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต สพฺพตฺถ ปูชิโต สุขํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ วิภวสมฺปนฺเน กุเล นิพฺพตฺโต ฆราวาสํ วสนฺโต เอกทิวสํ สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ.
๓๔. โส เอกทิวสํ อตฺตนา กตกุสลํ สริตฺวา สฺชาตโสมนสฺโส ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต โอเรน หิมวนฺตสฺสาติอาทิมาห. ตตฺถ โอเรนาติ หิมวนฺตสฺส อปรํ ภาคํ วิหาย โอเรน, ภุมฺมตฺเถ กรณวจนํ, โอรสฺมึ ทิสาภาเคติ อตฺโถ. นทิกา สมฺปวตฺตถาติ อปากฏนามเธยฺยา เอกา นที สํสุฏฺุ ปวตฺตานี วหานี สนฺทมานา อโหสีติ อตฺโถ. ตสฺสา จานุปเขตฺตมฺหีติ ตสฺสา นทิยา อนุปเขตฺตมฺหิ ตีรสมีเปติ อตฺโถ. สยมฺภู วสเต ตทาติ ยทา อหํ มณิปลฺลงฺกํ ปูเชสึ, ตทา อนาจริยโก หุตฺวา สยเมว พุทฺธภูโต ภควา วสเต วิหรตีติ อตฺโถ.
๓๕. มณึ ปคฺคยฺห ปลฺลงฺกนฺติ มณินฺติ จิตฺตํ อาราเธติ โสมนสฺสํ กโรตีติ มณิ, อถ วา มาติ ปมาณํ กโรติ อาภรณนฺติ มณิ, อถ วา มรนฺตาปิ ราชยุวราชาทโย ตํ น ปริจฺจชนฺติ ตทตฺถาย สงฺคามํ กโรนฺตีติ มณิ, ตํ มณึ มณิมยํ ปลฺลงฺกํ มโนรมํ สาธุ จิตฺตํ สุฏฺุ วิจิตฺตํ ปคฺคยฺห คเหตฺวา พุทฺธเสฏฺสฺส อภิโรปยึ ปูเชสินฺติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
มณิปูชกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๙. ติกิจฺฉกตฺเถรอปทานวณฺณนา
นคเร ¶ พนฺธุมติยาติอาทิกํ อายสฺมโต ติกิจฺฉกตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปายสฺมา ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร ¶ ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล พนฺธุมตีนคเร เวชฺชกุเล นิพฺพตฺโต พหุสฺสุโต สุสิกฺขิโต เวชฺชกมฺเม เฉโก ¶ พหู โรคิโน ติกิจฺฉนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต อุปฏฺากสฺส อโสกนามตฺเถรสฺส โรคํ ติกิจฺฉิ. โส เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ อปราปรํ สุขํ อนุภวนฺโต นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตภเว อโรโค ทีฆายุโก สุวณฺณวณฺณสรีโร อโหสิ.
๓๙. โส อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ คหปติกุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สพฺพสิปฺเปสุ นิปฺผตฺตึ ปตฺโต อโรโค สุขิโต วิภวสมฺปนฺโน รตนตฺตเย ปสนฺโน สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ฆราวาสํ ปหาย ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต นคเร พนฺธุมติยาติอาทิมาห. ตํ สพฺพํ เหฏฺา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวาติ.
ติกิจฺฉกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๑๐. สงฺฆุปฏฺากตฺเถรอปทานวณฺณนา
เวสฺสภุมฺหิ ภควตีติอาทิกํ อายสฺมโต สงฺฆุปฏฺากตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ เถโร ปุริมพุทฺเธสุ กตกุสลสมฺภาโร อเนเกสุ ภเวสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต เวสฺสภุสฺส ภควโต กาเล ตสฺสารามิกสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา สทฺโธ ปสนฺโน วิหาเรสุ อารามิกกมฺมํ กโรนฺโต สกฺกจฺจํ สงฺฆํ อุปฏฺาสิ. โส เตเนว กุสลกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ คหปติกุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต วิภวสมฺปนฺโน สุขปฺปตฺโต ปากโฏ สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สาสเน ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา วตฺตสมฺปนฺโน สาสนํ โสภยมาโน วิปสฺสนํ วฑฺเฒนฺโต นจิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺโต ฉฬภิฺโ ปุพฺเพ กตกุสลกมฺมวเสน สงฺฆุปฏฺากตฺเถโรติ ปากโฏ อโหสิ.
๔๕. โส ¶ เอกทิวสํ ‘‘ปุพฺเพ มยา กึ นาม กมฺมํ กตฺวา อยํ โลกุตฺตรสมฺปตฺติ ลทฺธา’’ติ อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา ปจฺจกฺขโต ชานิตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปากฏํ กโรนฺโต เวสฺสภุมฺหิ ภควตีติอาทิมาห. ตตฺถ อโหสารามิโก อหนฺติ อหํ ¶ เวสฺสภุสฺส ภควโต สาสเน อารามิโก อโหสินฺติ อตฺโถ. เสสํ เหฏฺา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถตฺตา จ สุวิฺเยฺยเมวาติ.
สงฺฆุปฏฺากตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
อฏฺารสมวคฺควณฺณนา สมตฺตา.