📜
๔๐. ปิลินฺทวจฺฉวคฺโค
๑. ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรอปทานวณฺณนา
จตฺตาลีสมวคฺเค ¶ ¶ อปทาเน นคเร หํสวติยาติอาทิกํ อายสฺมโต ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร โทวาริกกุเล นิพฺพตฺโต มหทฺธโน มหาโภโค อโหสิ. โส โกฏิสนฺนิจิตธนราสึ โอโลเกตฺวา รโห นิสินฺโน ‘‘อิมํ สพฺพธนํ มยา สมฺมา คเหตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส สพฺพปริกฺขารทานํ ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติ สนฺนิฏฺานํ กตฺวา ฉตฺตสตสหสฺสํ อาทึ กตฺวา สพฺพปริโภคปริกฺขารานิปิ สตสหสฺสวเสน กาเรตฺวา ปทุมุตฺตรํ ภควนฺตํ นิมนฺเตตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส มหาทานํ อทาสิ. เอวํ สตฺตาหํ ทานํ ทตฺวา ปริโยสานทิวเส นิพฺพานาธิคมํ ปตฺเถตฺวา ยาวชีวํ ปฺุานิ กตฺวา ¶ ชีวิตปริโยสาเน เทวโลเก นิพฺพตฺโต ฉ กามาวจเร ทิพฺพสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ จ จกฺกวตฺติอาทิสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต สพฺพสิปฺเปสุ นิปฺผตฺตึ ปตฺโต โคตฺตวเสน ปิลินฺทวจฺโฉติ ปากโฏ อโหสิ.
๑. โส เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต อุทานวเสน ตํ ปกาเสนฺโต นคเร หํสวติยาติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ เหฏฺา วุตฺโตว. อาสึ โทวาริโก อหนฺติ อหํ หํสวตีนคเร รฺโ เคหทฺวาเร ทฺวารปาลโก อาสึ อโหสินฺติ อตฺโถ. อกฺโขภํ อมิตํ โภคนฺติ รฺโ วลฺลภตฺตา อฺเหิ โขเภตุํ จาเลตุํ อสกฺกุเณยฺยํ อมิตํ อปริมาณโภคํ ธนํ มม ฆเร สนฺนิจิตํ ราสีกตํ อโหสีติ อตฺโถ.
๓. พหู เมธิคตา โภคาติ อเนกา โภคา เม มยา อธิคตา ปตฺตา ปฏิลทฺธาติ อตฺโถ ¶ . สตฺถวาสิอาทีนํ ปริกฺขารานํ นามานิ นยานุโยเคน สุวิฺเยฺยานิ. ปริกฺขารทานานิสํสานิ จ สุวิฺเยฺยาเนวาติ.
ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
ทุติยตติยจตุตฺถปฺจมาปทานานิ อุตฺตานาเนวาติ.
๖. พากุลตฺเถรอปทานวณฺณนา
ฉฏฺาปทาเน ¶ หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิกํ พากุลตฺเถรสฺส อปทานํ. อยํ กิร เถโร อตีเต อิโต กปฺปสตสหสฺสาธิกสฺส อสงฺขฺเยยฺยสฺส มตฺถเก อโนมทสฺสิสฺส ภควโต อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ตตฺถ สารํ อปสฺสนฺโต ‘‘สมฺปรายิกตฺถํ คเวสิสฺสามี’’ติ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ปพฺพตปาเท วิหรนฺโต ปฺจาภิฺาอฏฺสมาปตฺตีนํ ลาภี หุตฺวา วิหรนฺโต พุทฺธุปฺปาทํ สุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา สรเณสุ ปติฏฺิโต สตฺถุ วาตาพาเธ อุปฺปนฺเน อรฺโต เภสชฺชานิ อาเนตฺวา ตํ วูปสเมตฺวา ตํ ปฺุํ อาโรคฺยตฺถาย ปริณาเมตฺวา ตโต จุโต พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต เอกํ อสงฺขฺเยยฺยํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต วิฺุตํ ปตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ¶ สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ อปฺปาพาธานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา สยํ ตํ านนฺตรํ อากงฺขนฺโต ปณิธานํ กตฺวา ยาวชีวํ กุสลกมฺมํ อุปจินิตฺวา สุคตีสุเยว สํสรนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว พนฺธุมตีนคเร พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต สพฺพสิปฺเปสุ นิปฺผตฺตึ ปตฺโต ตตฺถ สารํ อปสฺสนฺโต อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ฌานาภิฺาลาภี หุตฺวา ปพฺพตปาเท วสนฺโต พุทฺธุปฺปาทํ สุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา สรเณสุ ปติฏฺาย ภิกฺขูนํ ติณปุปฺผกโรเค อุปฺปนฺเน ตํ วูปสเมตฺวา ตตฺถ ยาวตายุกํ ตฺวา ตโต จุโต พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติตฺวา ตโต เอกนวุติกปฺเป เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต กาเล พาราณสิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา ฆราวาสํ วสนฺโต เอกํ ชิณฺณํ วินสฺสมานํ มหาวิหารํ ทิสฺวา ตตฺถ อุโปสถาคาราทิกํ สพฺพํ อาวสถํ การาเปตฺวา ตตฺถ ภิกฺขุสงฺฆสฺส สพฺพํ เภสชฺชํ ปฏิยาเทตฺวา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อมฺหากํ ภควโต อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว โกสมฺพิยํ เสฏฺิกุเล นิพฺพตฺติ.
โส ¶ มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมิตฺวา ธาตีหิ อโรคภาวาย ยมุนายํ นฺหาปิยมาโน ตาสํ หตฺถโต มุจฺจิตฺวา มจฺเฉน คิลิโต อโหสิ. เกวฏฺฏา ตํ มจฺฉํ ชาลาย คเหตฺวา พาราณสิยํ เสฏฺิภริยาย วิกฺกิณึสุ. สา ตํ คเหตฺวา ผาลยมานา ปุพฺเพ กตปฺุผเลน อโรคํ ¶ ทารกํ ทิสฺวา ‘‘ปุตฺโต เม ลทฺโธ’’ติ คเหตฺวา โปเสสิ. โส ชนเกหิ มาตาปิตูหิ ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา อาคนฺตฺวา ‘‘อยํ อมฺหากํ ปุตฺโต, เทถ โน ปุตฺต’’นฺติ อนุโยเค กเต รฺา ‘‘อุภเยสมฺปิ สาธารโณ โหตู’’ติ ทฺวินฺนํ กุลานํ ทายาทภาเวน วินิจฺฉยํ กตฺวา ปิตตฺตา พากุโลติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต มหาสมฺปตฺตึ อนุภวนฺโต ทฺวีสุ เสฏฺิกุเลสุ เอเกกสฺมึ ฉมาสํ ฉมาสํ วสติ. เต อตฺตโน วาเร สมฺปตฺเต นาวาสงฺฆาฏํ พนฺธิตฺวา ตตฺรูปริ รตนมณฺฑปํ กาเรตฺวา ปฺจงฺคิกตูริเย นิปฺผาเทตฺวา กุมารํ ตตฺถ นิสีทาเปตฺวา อุภยนครมชฺฌฏฺานํ คงฺคาย อาคจฺฉนฺติ, อปรเสฏฺิมนุสฺสาปิ เอวเมว สชฺเชตฺวา ตํ านํ คนฺตฺวา กุมารํ ตตฺถ อาโรเปตฺวา คจฺฉนฺติ. โส เอวํ วฑฺฒมาโน อาสีติโก หุตฺวา อุภยเสฏฺิปุตฺโตติ ปากโฏ. สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สตฺตาหํ วายมนฺโต อฏฺเม ทิวเส สห ปฏิสมฺภิทาย อรหตฺตํ ¶ ปาปุณิ.
๓๘๖. โส อรหา หุตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ เหฏฺา วุตฺโตว. อปทานปาฬิอตฺโถปิ สุวิฺเยฺโยว. โส อรหตฺตํ ปตฺวา วิมุตฺติสุเขน วิหรนฺโต สฏฺิวสฺสสตายุโก หุตฺวา ปรินิพฺพายีติ.
พากุลตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
๗. คิริมานนฺทตฺเถรอปทานวณฺณนา
สตฺตมาปทาเน ภริยา เม กาลงฺกตาติอาทิกํ อายสฺมโต คิริมานนฺทตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปฺุานิ อุปจินนฺโต สุเมธสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วยปฺปตฺโต ฆราวาสํ สณฺเปตฺวา วสนฺโต อตฺตโน ภริยาย จ ปุตฺเต จ กาลงฺกเต โสกสลฺลสมปฺปิโต อรฺํ ปวิสิตฺวา ปวตฺตผลโภชโน รุกฺขมูเล วิหาสิ. ตทา สุเมโธ ภควา ตสฺสานุกมฺปาย ตตฺถ คนฺตฺวา ธมฺมํ เทเสตฺวา โสกสลฺลํ อพฺพูฬฺเหสิ ¶ . โส ธมฺมํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส สุคนฺธปุปฺเผหิ ภควนฺตํ ปูเชตฺวา ปฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา สิรสิ อฺชลึ กตฺวา อภิตฺถวิ.
โส ¶ เตน ปฺุเน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยตฺถ สุขํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พิมฺพิสารรฺโ ปุโรหิตสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, คิริมานนฺโทติสฺส นามํ อโหสิ. โส วิฺุตํ ปตฺวา สตฺถุ ราชคหาคมเน พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺโต กติปยํ ทิวสํ คามกาวาเส วสิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตุํ ราชคหํ อคมาสิ. พิมฺพิสารมหาราชา ตสฺส อาคมนํ สุตฺวา ตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อิเธว, ภนฺเต, วสถ, อหํ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺหามี’’ติ สมฺปวาเรตฺวา คโตปิ พหุกิจฺจตฺตา ตํ น สริ. ‘‘เถโร อพฺโภกาเสเยว วสตี’’ติ. เทวตา เถรสฺส เตมนภเยน วสฺสธารํ วาเรสุํ. ราชา อวสฺสนการณํ อุปธาเรตฺวา ตฺวา เถรสฺส กุฏิกํ การาเปสิ. เถโร กุฏิกายํ วสนฺโต เสนาสนสปฺปายลาเภน จิตฺตสมาธานํ ลภิตฺวา วีริยสมตํ โยเชตฺวา วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ.
๔๑๙. โส อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา สฺชาตโสมนสฺโส ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ภริยา เม กาลงฺกตาติอาทิมาห. ตํ ภควโต นิเวทนฺจ ภควตา กตานุสาสนฺจ มคฺคํ ผลาธิคมาปทานฺจ ปาานุสาเรน สุวิฺเยฺยเมวาติ.
คิริมานนฺทตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตา.
อฏฺมนวมทสมาปทานานิ ¶ อุตฺตานตฺถาเนวาติ.
จตฺตาลีสมวคฺควณฺณนา สมตฺตา.