📜
๒. สีหาสนิยวคฺโค
๑. สีหาสนทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘นิพฺพุเต ¶ ¶ ¶ โลกนาถมฺหิ, สิทฺธตฺเถ ทฺวิปทุตฺตเม [ทิปทุตฺตเม (สี. สฺยา.)];
วิตฺถาริเก ปาวจเน, พาหุชฺมฺหิ สาสเน.
‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สีหาสนมกาสหํ;
สีหาสนํ กริตฺวาน, ปาทปีมกาสหํ.
‘‘สีหาสเน จ วสฺสนฺเต, ฆรํ ตตฺถ อกาสหํ;
เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ตุสิตํ อุปปชฺชหํ.
‘‘อายาเมน ¶ จตุพฺพีส, โยชนํ อาสิ [โยชนาสึสุ (สฺยา. ก.)] ตาวเท;
วิมานํ สุกตํ มยฺหํ, วิตฺถาเรน จตุทฺทส.
‘‘สตํ [สตฺต (สฺยา.)] กฺาสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทา;
โสณฺณมยฺจ ปลฺลงฺกํ, พฺยมฺเห อาสิ สุนิมฺมิตํ.
‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, ทิพฺพยานํ อุปฏฺิตํ;
ปาสาทา สิวิกา เจว, นิพฺพตฺตนฺติ ยทิจฺฉกํ.
‘‘มณิมยา จ ปลฺลงฺกา, อฺเ สารมยา พหู;
นิพฺพตฺตนฺติ มมํ สพฺเพ, สีหาสนสฺสิทํ ผลํ.
‘‘โสณฺณมยา รูปิมยา, ผลิกาเวฬุริยามยา;
ปาทุกา อภิรูหามิ, ปาทปีสฺสิทํ ผลํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต [จตุนวุเต อิโต (สี. สฺยา.)] กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปฺุกมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘เตสตฺตติมฺหิโต กปฺเป, อินฺทนามา ตโย ชนา;
ทฺเวสตฺตติมฺหิโต กปฺเป, ตโย สุมนนามกา.
‘‘สมสตฺตติโต กปฺเป, ตโย วรุณนามกา;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จตุทีปมฺหิ อิสฺสรา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ ¶ จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สีหาสนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สีหาสนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. เอกตฺถมฺภิกตฺเถรอปทานํ
‘‘สิทฺธตฺถสฺส ¶ ¶ ภควโต, มหาปูคคโณ อหุ;
สรณํ คตา จ เต พุทฺธํ, สทฺทหนฺติ ตถาคตํ.
‘‘สพฺเพ สงฺคมฺม มนฺเตตฺวา, มาฬํ กุพฺพนฺติ สตฺถุโน;
เอกตฺถมฺภํ อลภนฺตา, วิจินนฺติ พฺรหาวเน.
‘‘เตหํ อรฺเ ทิสฺวาน, อุปคมฺม คณํ ตทา;
อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, ปริปุจฺฉึ คณํ อหํ.
‘‘เต เม ปุฏฺา วิยากํสุ, สีลวนฺโต อุปาสกา;
มาฬํ มยํ กตฺตุกามา, เอกตฺถมฺโภ น ลพฺภติ.
‘‘เอกตฺถมฺภํ มมํ เทถ, อหํ ทสฺสามิ สตฺถุโน;
อาหริสฺสามหํ ถมฺภํ, อปฺโปสฺสุกฺกา ภวนฺตุ เต [ภวนฺตุ โว (สี.), ภวาถ โว (?)].
‘‘เต เม ถมฺภํ ปเวจฺฉึสุ, ปสนฺนา ตุฏฺมานสา;
ตโต ปฏินิวตฺติตฺวา, อคมํสุ สกํ ฆรํ.
‘‘อจิรํ คเต ปูคคเณ, ถมฺภํ อหาสหํ ตทา;
หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, ปมํ อุสฺสเปสหํ.
‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, วิมานํ อุปปชฺชหํ;
อุพฺพิทฺธํ ภวนํ มยฺหํ, สตฺตภูมํ [สตภูมํ (สี. ก.)] สมุคฺคตํ.
‘‘วชฺชมานาสุ เภรีสุ, ปริจาเรมหํ สทา;
ปฺจปฺาสกปฺปมฺหิ, ราชา อาสึ ยโสธโร.
‘‘ตตฺถาปิ ¶ ¶ ภวนํ มยฺหํ, สตฺตภูมํ สมุคฺคตํ;
กูฏาคารวรูเปตํ, เอกตฺถมฺภํ มโนรมํ.
‘‘เอกวีสติกปฺปมฺหิ, อุเทโน นาม ขตฺติโย;
ตตฺราปิ ภวนํ มยฺหํ, สตฺตภูมํ สมุคฺคตํ.
‘‘ยํ ¶ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;
อนุโภมิ สุขํ สพฺพํ [สพฺพเมตํ (สฺยา.)], เอกตฺถมฺภสฺสิทํ ผลํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต ¶ กปฺเป, ยํ ถมฺภมททํ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เอกตฺถมฺภสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกตฺถมฺภิโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
เอกตฺถมฺภิกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. นนฺทตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;
วตฺถํ โขมํ มยา ทินฺนํ, สยมฺภุสฺส มเหสิโน.
‘‘ตํ เม พุทฺโธ วิยากาสิ, ชลชุตฺตรนามโก;
‘อิมินา วตฺถทาเนน, เหมวณฺโณ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘ทฺเว ¶ สมฺปตฺตี อนุโภตฺวา, กุสลมูเลหิ โจทิโต;
โคตมสฺส ภควโต, กนิฏฺโ ตฺวํ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘ราครตฺโต สุขสีโล, กาเมสุ เคธมายุโต;
พุทฺเธน โจทิโต สนฺโต, ตทา [ตโต (สฺยา.)] ตฺวํ ปพฺพชิสฺสสิ.
‘‘‘ปพฺพชิตฺวาน ตฺวํ ตตฺถ, กุสลมูเลน โจทิโต;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสสินาสโว’.
‘‘สตฺต ¶ [สต (สฺยา.)] กปฺปสหสฺสมฺหิ, จตุโร เจฬนามกา;
สฏฺิ กปฺปสหสฺสมฺหิ, อุปเจลา จตุชฺชนา.
‘‘ปฺจ กปฺปสหสฺสมฺหิ, เจฬาว จตุโร ชนา;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จตุทีปมฺหิ อิสฺสรา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นนฺโท เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
นนฺทตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. จูฬปนฺถกตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ ¶ นาม ชิโน, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
คณมฺหา วูปกฏฺโ โส, หิมวนฺเต วสี ตทา.
‘‘อหมฺปิ ¶ หิมวนฺตมฺหิ, วสามิ อสฺสเม ตทา;
อจิราคตํ มหาวีรํ, อุเปสึ โลกนายกํ.
‘‘ปุปฺผจฺฉตฺตํ คเหตฺวาน, อุปคจฺฉึ นราสภํ;
สมาธึ สมาปชฺชนฺตํ, อนฺตรายมกาสหํ.
‘‘อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, ปุปฺผจฺฉตฺตํ อทาสหํ;
ปฏิคฺคเหสิ ภควา, ปทุมุตฺตโร มหามุนิ.
‘‘สพฺเพ เทวา อตฺตมนา, หิมวนฺตํ อุเปนฺติ เต;
สาธุการํ ปวตฺเตสุํ, อนุโมทิสฺสติ จกฺขุมา.
‘‘อิทํ วตฺวาน เต เทวา, อุปคจฺฉุํ นรุตฺตมํ;
อากาเส ธารยนฺตสฺส [ธารยนฺตํ เม (ก), ธารยโต เม (?)], ปทุมจฺฉตฺตมุตฺตมํ.
‘‘สตปตฺตฉตฺตํ ปคฺคยฺห, อทาสิ ตาปโส มม;
‘ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘ปฺจวีสติกปฺปานิ, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;
จตุตฺตึสติกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
‘‘‘ยํ ¶ ยํ โยนึ สํสรติ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;
อพฺโภกาเส ปติฏฺนฺตํ, ปทุมํ ธารยิสฺสติ’.
‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน [นาเมน (สี. ก.)], สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ปกาสิเต ปาวจเน, มนุสฺสตฺตํ ลภิสฺสติ;
มโนมยมฺหิ กายมฺหิ, อุตฺตโม โส ภวิสฺสติ.
‘‘‘ทฺเว ¶ ภาตโร ภวิสฺสนฺติ, อุโภปิ ปนฺถกวฺหยา;
อนุโภตฺวา อุตฺตมตฺถํ, โชตยิสฺสนฺติ สาสนํ’.
‘‘โสหํ ¶ อฏฺารสวสฺโส [โส อฏฺารสวสฺโสหํ (สฺยา.)], ปพฺพชึ อนคาริยํ;
วิเสสาหํ น วินฺทามิ, สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน.
‘‘ทนฺธา มยฺหํ คตี อาสิ, ปริภูโต ปุเร อหุํ [อหํ (สฺยา.)];
ภาตา จ มํ ปณาเมสิ, คจฺฉ ทานิ สกํ ฆรํ.
‘‘โสหํ ปณามิโต สนฺโต, สงฺฆารามสฺส โกฏฺเก;
ทุมฺมโน ตตฺถ อฏฺาสึ, สามฺสฺมึ อเปกฺขวา.
‘‘ภควา ¶ ตตฺถ [อเถตฺถ สตฺถา (สี. สฺยา.)] อาคจฺฉิ, สีสํ มยฺหํ ปรามสิ;
พาหาย มํ คเหตฺวาน, สงฺฆารามํ ปเวสยิ.
‘‘อนุกมฺปาย เม สตฺถา, อทาสิ ปาทปฺุฉนึ;
เอวํ สุทฺธํ อธิฏฺเหิ, เอกมนฺตมธิฏฺหํ.
‘‘หตฺเถหิ ตมหํ คยฺห, สรึ โกกนทํ อหํ;
ตตฺถ จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม, อรหตฺตํ อปาปุณึ.
‘‘มโนมเยสุ กาเยสุ, สพฺพตฺถ ปารมึ คโต;
สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จูฬปนฺถโก [จุลฺลปนฺถโก (สี. สฺยา.)] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
จูฬปนฺถกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรอปทานํ
‘‘นิพฺพุเต ¶ ¶ โลกนาถมฺหิ, สุเมเธ อคฺคปุคฺคเล;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ถูปปูชํ อกาสหํ.
‘‘เย จ ขีณาสวา ตตฺถ, ฉฬภิฺา มหิทฺธิกา;
เตหํ ตตฺถ สมาเนตฺวา, สงฺฆภตฺตํ อกาสหํ.
‘‘สุเมธสฺส ภควโต, อุปฏฺาโก ตทา อหุ;
สุเมโธ นาม นาเมน, อนุโมทิตฺถ โส ตทา.
‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, วิมานํ อุปปชฺชหํ;
ฉฬาสีติสหสฺสานิ, อจฺฉราโย รมึสุ เม.
‘‘มเมว ¶ อนุวตฺตนฺติ, สพฺพกาเมหิ ตา สทา;
อฺเ เทเว อภิโภมิ, ปฺุกมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ปฺจวีสติกปฺปมฺหิ, วรุโณ นาม ขตฺติโย;
วิสุทฺธโภชโน [สุสุทฺธโภชโน (สี.)] อาสึ, จกฺกวตฺตี อหํ ตทา.
‘‘น เต พีชํ ปวปนฺติ, นปิ นียนฺติ นงฺคลา;
อกฏฺปากิมํ สาลึ, ปริภฺุชนฺติ มานุสา.
‘‘ตตฺถ ¶ รชฺชํ กริตฺวาน, เทวตฺตํ ปุน คจฺฉหํ;
ตทาปิ เอทิสา มยฺหํ, นิพฺพตฺตา โภคสมฺปทา.
‘‘น มํ มิตฺตา อมิตฺตา วา, หึสนฺติ สพฺพปาณิโน;
สพฺเพสมฺปิ ปิโย โหมิ, ปฺุกมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ ¶ , ยํ ทานมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, คนฺธาเลปสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อิมสฺมึ ภทฺทเก กปฺเป, เอโก อาสึ ชนาธิโป;
มหานุภาโว ราชาหํ [ราชีสิ (สฺยา. ก.)], จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘โสหํ ปฺจสุ สีเลสุ, เปตฺวา ชนตํ พหุํ;
ปาเปตฺวา สุคตึเยว, เทวตานํ ปิโย อหุํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ [ปิลินฺทิวจฺโฉ (สี.)] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. ราหุลตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;
สตฺตภูมมฺหิ ปาสาเท, อาทาสํ สนฺถรึ อหํ.
‘‘ขีณาสวสหสฺเสหิ, ปริกิณฺโณ มหามุนิ;
อุปาคมิ คนฺธกุฏึ, ทฺวิปทินฺโท [ทิปทินฺโท (สี. สฺยา.)] นราสโภ.
‘‘วิโรเจนฺโต [วิโรจยํ (สฺยา.)] คนฺธกุฏึ, เทวเทโว นราสโภ;
ภิกฺขุสงฺเฆ ิโต สตฺถา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘เยนายํ ¶ ¶ โชติตา เสยฺยา, อาทาโสว สุสนฺถโต;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘โสณฺณมยา รูปิมยา, อโถ เวฬุริยามยา;
นิพฺพตฺติสฺสนฺติ ปาสาทา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘‘จตุสฏฺิกฺขตฺตุํ ¶ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;
สหสฺสกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺตี, ภวิสฺสติ อนนฺตรา.
‘‘‘เอกวีสติกปฺปมฺหิ, วิมโล นาม ขตฺติโย;
จาตุรนฺโต วิชิตาวี, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
‘‘‘นครํ เรณุวตี นาม, อิฏฺกาหิ สุมาปิตํ;
อายามโต ตีณิ สตํ, จตุรสฺสสมายุตํ.
‘‘‘สุทสฺสโน นาม ปาสาโท, วิสฺสกมฺเมน มาปิโต [วิสุกมฺเมน§มาปิโต (ก.), วิสฺสกมฺเมน นิมฺมิโต (สี.)];
กูฏาคารวรูเปโต, สตฺตรตนภูสิโต.
‘‘‘ทสสทฺทาวิวิตฺตํ ¶ ตํ [อวิวิตฺตํ (สี.)], วิชฺชาธรสมากุลํ;
สุทสฺสนํว นครํ, เทวตานํ ภวิสฺสติ.
‘‘‘ปภา นิคฺคจฺฉเต ตสฺส, อุคฺคจฺฉนฺเตว สูริเย;
วิโรเจสฺสติ ตํ นิจฺจํ, สมนฺตา อฏฺโยชนํ.
‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตุสิตา โส จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
โคตมสฺส ภควโต, อตฺรโช โส ภวิสฺสติ.
‘‘‘สเจ ¶ วเสยฺย [สจา’วเสยฺย (?)] อคารํ, จกฺกวตฺตี ภเวยฺย โส;
อฏฺานเมตํ ยํ ตาที, อคาเร รติมชฺฌคา.
‘‘‘นิกฺขมิตฺวา อคารมฺหา, ปพฺพชิสฺสติ สุพฺพโต;
ราหุโล นาม นาเมน, อรหา โส ภวิสฺสติ’.
‘‘กิกีว อณฺฑํ รกฺเขยฺย, จามรี วิย วาลธึ;
นิปโก สีลสมฺปนฺโน, มมํ รกฺขิ มหามุนิ [เอวํ รกฺขึ มหามุนิ (สี. ก.), มมํ ทกฺขิ มหามุนิ (สฺยา.)].
‘‘ตสฺสาหํ ธมฺมมฺาย, วิหาสึ สาสเน รโต;
สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ราหุโล เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ราหุลตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. อุปเสนวงฺคนฺตปุตฺตตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรํ ¶ ภควนฺตํ, โลกเชฏฺํ นราสภํ;
ปพฺภารมฺหิ นิสีทนฺตํ, อุปคจฺฉึ นรุตฺตมํ.
‘‘กณิการปุปฺผํ ¶ [กณิการํ ปุปฺผิตํ (สี. สฺยา.)] ทิสฺวา, วณฺเฏ เฉตฺวานหํ ตทา;
อลงฺกริตฺวา ฉตฺตมฺหิ, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.
‘‘ปิณฺฑปาตฺจ ¶ ปาทาสึ, ปรมนฺนํ สุโภชนํ;
พุทฺเธน นวเม ตตฺถ, สมเณ อฏฺ โภชยึ.
‘‘อนุโมทิ มหาวีโร, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;
อิมินา ฉตฺตทาเนน, ปรมนฺนปเวจฺฉนา.
‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, สมฺปตฺติมนุโภสฺสสิ;
ฉตฺตึสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ.
‘‘เอกวีสติกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;
ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ [ยํ วทนฺติ สุเมโธติ, ภูริปฺํ สุเมธสํ; กปฺเปโต สตสหสฺเส, เอส พุทฺโธ ภวิสฺสติ; (ก.)].
‘‘สาสเน ทิพฺพมานมฺหิ, มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ;
ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต.
‘‘อุปเสโนติ นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก;
[อิทํ ปาททฺวยํ เถรคาถาอฏฺกถายเมว ทิสฺสติ] สมนฺตปาสาทิกตฺตา, อคฺคฏฺาเน เปสฺสติ
[อิทํ ปาททฺวยํ เถรคาถาอฏฺกถายเมว ทิสฺสติ].
‘‘จริมํ วตฺตเต มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, เชตฺวา มารํ สวาหนํ [สวาหินึ (?)].
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา อุปเสโน วงฺคนฺตปุตฺโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อุปเสนวงฺคนฺตปุตฺตตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
ตติยภาณวารํ.
๘. รฏฺปาลตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรสฺส ¶ ¶ ¶ ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;
วรนาโค มยา ทินฺโน, อีสาทนฺโต อุรูฬฺหวา.
‘‘เสตจฺฉตฺโต ปโสภิโต, สกปฺปโน สหตฺถิโป;
อคฺฆาเปตฺวาน ตํ สพฺพํ, สงฺฆารามํ อการยึ.
‘‘จตุปฺาสสหสฺสานิ, ปาสาเท การยึ อหํ;
มโหฆทานํ [มหาภตฺตํ (สี.), มโหฆฺจ (ก.), มหาทานํ (?)] กริตฺวาน, นิยฺยาเทสึ มเหสิโน.
‘‘อนุโมทิ มหาวีโร, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;
สพฺเพ ชเน หาสยนฺโต, เทเสสิ อมตํ ปทํ.
‘‘ตํ เม พุทฺโธ วิยากาสิ, ชลชุตฺตรนามโก;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘จตุปฺาสสหสฺสานิ, ปาสาเท การยี อยํ;
กถยิสฺสามิ วิปากํ, สุโณถ มม ภาสโต.
‘‘‘อฏฺารสสหสฺสานิ, กูฏาคารา ภวิสฺสเร;
พฺยมฺหุตฺตมมฺหิ นิพฺพตฺตา, สพฺพโสณฺณมยา จ เต.
‘‘‘ปฺาสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;
อฏฺปฺาสกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘เทวโลกา ¶ จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
อฑฺเฒ กุเล มหาโภเค, นิพฺพตฺติสฺสติ ตาวเท.
‘‘‘โส ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
รฏฺปาโลติ นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.
‘‘‘ปธานปหิตตฺโต ¶ โส, อุปสนฺโต นิรูปธิ;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.
‘‘อุฏฺาย อภินิกฺขมฺม, ชหิตา โภคสมฺปทา;
เขฬปิณฺเฑว โภคมฺหิ, เปมํ มยฺหํ น วิชฺชติ.
‘‘วีริยํ ¶ ¶ เม ธุรโธรยฺหํ, โยคกฺเขมาธิวาหนํ;
ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา รฏฺปาโล เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
รฏฺปาลตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. โสปากตฺเถรอปทานํ
‘‘ปพฺภารํ โสธยนฺตสฺส [เสวยนฺตสฺส (สี. ก.)], วิปิเน ปพฺพตุตฺตเม;
สิทฺธตฺโถ นาม ภควา, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.
‘‘พุทฺธํ ¶ อุปคตํ ทิสฺวา, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;
สนฺถรํ สนฺถริตฺวาน [ปฺเปตฺวาน (สฺยา. อฏฺ)], ปุปฺผาสนมทาสหํ.
‘‘ปุปฺผาสเน นิสีทิตฺวา, สิทฺธตฺโถ โลกนายโก;
มมฺจ คติมฺาย, อนิจฺจตมุทาหริ.
‘‘‘อนิจฺจา วต สงฺขารา, อุปฺปาทวยธมฺมิโน;
อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ, เตสํ วูปสโม สุโข’.
‘‘อิทํ วตฺวาน สพฺพฺู, โลกเชฏฺโ นราสโภ;
นภํ อพฺภุคฺคมิ วีโร, หํสราชาว อมฺพเร.
‘‘สกํ ทิฏฺึ ชหิตฺวาน, ภาวยานิจฺจสฺหํ;
เอกาหํ ภาวยิตฺวาน, ตตฺถ กาลํ กโต อหํ.
‘‘ทฺเว สมฺปตฺตี อนุโภตฺวา, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, สปากโยนุปาคมึ.
‘‘อคารา อภินิกฺขมฺม, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘อารทฺธวีริโย ¶ ¶ ปหิตตฺโต, สีเลสุ สุสมาหิโต;
โตเสตฺวาน มหานาคํ, อลตฺถํ อุปสมฺปทํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต ¶ กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ สฺํ ภาวยึ ตทา;
ตํ สฺํ ภาวยนฺตสฺส, ปตฺโต เม อาสวกฺขโย.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โสปาโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
โสปากตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. สุมงฺคลตฺเถรอปทานํ
‘‘อาหุตึ ยิฏฺุกาโมหํ, ปฏิยาเทตฺวาน โภชนํ;
พฺราหฺมเณ ปฏิมาเนนฺโต, วิสาเล มาฬเก ิโต.
‘‘อถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, ปิยทสฺสึ มหายสํ;
สพฺพโลกวิเนตารํ, สยมฺภุํ อคฺคปุคฺคลํ.
‘‘ภควนฺตํ ชุติมนฺตํ, สาวเกหิ ปุรกฺขตํ;
อาทิจฺจมิว โรจนฺตํ, รถิยํ ปฏิปนฺนกํ.
‘‘อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ;
มนสาว นิมนฺเตสึ, ‘อาคจฺฉตุ มหามุนิ’.
‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;
ขีณาสวสหสฺเสหิ, มม ทฺวารํ อุปาคมิ.
‘‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;
ปาสาทํ อภิรูหิตฺวา, สีหาสเน นิสีทตํ [นิสีท ตฺวํ (สี.)].
‘‘ทนฺโต ¶ ¶ ทนฺตปริวาโร, ติณฺโณ ตารยตํ วโร;
ปาสาทํ อภิรูหิตฺวา, นิสีทิ ปวราสเน.
‘‘ยํ เม อตฺถิ สเก เคเห, อามิสํ ปจฺจุปฏฺิตํ;
ตาหํ พุทฺธสฺส ปาทาสึ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.
‘‘ปสนฺนจิตฺโต ¶ สุมโน, เวทชาโต กตฺชลี;
พุทฺธเสฏฺํ นมสฺสามิ, อโห พุทฺธสฺสุฬารตา.
‘‘อฏฺนฺนํ ¶ ปยิรูปาสตํ, ภฺุชํ ขีณาสวา พหู;
ตุยฺเหเวโส อานุภาโว, สรณํ ตํ อุเปมหํ.
‘‘ปิยทสฺสี จ ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘โย โส สงฺฆํ อโภเชสิ, อุชุภูตํ สมาหิตํ;
ตถาคตฺจ สมฺพุทฺธํ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘สตฺตวีสติกฺขตฺตุํ โส, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;
สกกมฺมาภิรทฺโธ โส, เทวโลเก รมิสฺสติ.
‘‘‘ทส อฏฺ จกฺขตฺตุํ [ทสฺจฏฺกฺขตฺถุํ (สี.), ทส จฏฺกฺขตฺตุํ (สฺยา.)] โส, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;
ปถพฺยา รชฺชํ ปฺจสตํ, วสุธํ อาวสิสฺสติ’.
‘‘อรฺวนโมคฺคยฺห, กานนํ พฺยคฺฆเสวิตํ;
ปธานํ ปทหิตฺวาน, กิเลสา ฌาปิตา มยา.
‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ ทานมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ภตฺตทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุมงฺคโล เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สุมงฺคลตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
สีหาสนี ¶ เอกถมฺภี, นนฺโท จ จูฬปนฺถโก;
ปิลินฺทราหุโล เจว, วงฺคนฺโต รฏฺปาลโก.
โสปาโก มงฺคโล เจว, ทเสว ทุติเย วคฺเค;
สตฺจ อฏฺตึส จ, คาถา เจตฺถ ปกาสิตา.
สีหาสนิยวคฺโค ทุติโย.