📜
๑๔. โสภิตวคฺโค
๑. โสภิตตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ ¶ ¶ นาม ชิโน, โลกเชฏฺโ นราสโภ;
มหโต ชนกายสฺส, เทเสติ อมตํ ปทํ.
‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, วาจาสภิมุทีริตํ [วาจาสภิมุทีรยึ (?)];
อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, เอกคฺโค อาสหํ ตทา.
‘‘ยถา ¶ สมุทฺโท อุทธีนมคฺโค, เนรู นคานํ ปวโร สิลุจฺจโย;
ตเถว เย จิตฺตวเสน วตฺตเร, น พุทฺธาณสฺส กลํ อุเปนฺติ เต.
‘‘ธมฺมวิธึ [ธมฺเม วิธึ (สี.)] เปตฺวาน, พุทฺโธ การุณิโก อิสิ;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘โย โส าณํ ปกิตฺเตสิ, พุทฺธมฺหิ โลกนายเก;
กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ น คมิสฺสติ.
‘‘‘กิเลเส ฌาปยิตฺวาน, เอกคฺโค สุสมาหิโต;
โสภิโต นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.
‘‘ปฺาเส ¶ กปฺปสหสฺเส, สตฺเตวาสุํ ยสุคฺคตา [สมุคฺคตา (สฺยา.)];
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โสภิโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
โสภิตตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. สุทสฺสนตฺเถรอปทานํ
‘‘วินตา ¶ ¶ นทิยา [วิตฺถตาย นทิยา (สฺยา.)] ตีเร, ปิลกฺขุ [ปิลกฺโข (สี. เถรคาถา อฏฺ.)] ผลิโต อหุ;
ตาหํ รุกฺขํ คเวสนฺโต, อทฺทสํ โลกนายกํ.
‘‘เกตกํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, วณฺเฏ เฉตฺวานหํ ตทา;
พุทฺธสฺส อภิโรเปสึ, สิขิโน โลกพนฺธุโน.
‘‘เยน าเณน ปตฺโตสิ, อจฺจุตํ อมตํ ปทํ;
ตํ าณํ อภิปูเชมิ, พุทฺธเสฏฺ มหามุนิ.
‘‘าณมฺหิ ปูชํ กตฺวาน, ปิลกฺขุมทฺทสํ อหํ;
ปฏิลทฺโธมฺหิ ตํ ปฺํ [ตํ สฺํ (สฺยา.), ตํ ปฺุํ (ก.)], าณปูชายิทํ ผลํ.
‘‘เอกตฺตึเส ¶ อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, าณปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต ¶ เตรสกปฺปมฺหิ, ทฺวาทสาสุํ ผลุคฺคตา;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหปฺผลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุทสฺสโน เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สุทสฺสนตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. จนฺทนปูชนกตฺเถรอปทานํ
‘‘จนฺทภาคานทีตีเร, อโหสึ กินฺนโร ตทา;
ปุปฺผภกฺโข จหํ อาสึ, ปุปฺผานิวสโน ตถา [ปุปฺผานํ วสโน อหํ (สฺยา.)].
‘‘อตฺถทสฺสี ตุ ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;
วิปินคฺเคน นิยฺยาสิ, หํสราชาว อมฺพเร.
‘‘นโม เต ปุริสาชฺ, จิตฺตํ เต สุวิโสธิตํ;
ปสนฺนมุขวณฺโณสิ, วิปฺปสนฺนมุขินฺทฺริโย.
‘‘โอโรหิตฺวาน ¶ อากาสา, ภูริปฺโ สุเมธโส;
สงฺฆาฏึ ปตฺถริตฺวาน, ปลฺลงฺเกน อุปาวิสิ.
‘‘วิลีนํ ¶ จนฺทนาทาย, อคมาสึ ชินนฺติกํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.
‘‘อภิวาเทตฺวาน ¶ สมฺพุทฺธํ, โลกเชฏฺํ นราสภํ;
ปาโมชฺชํ ชนยิตฺวาน, ปกฺกามึ อุตฺตรามุโข.
‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, จนฺทนํ ยํ อปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘จตุทฺทเส กปฺปสเต, อิโต อาสึสุ เต ตโย;
โรหณี นาม [โรหิตา นาม (สี.), โรหิณี นาม (สฺยา.)] นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จนฺทนปูชนโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;
จนฺทนปูชนกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
อฏฺมภาณวารํ.
๔. ปุปฺผจฺฉทนิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สุนนฺโท ¶ นาม นาเมน, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู;
อชฺฌายโก ยาจโยโค, วาชเปยฺยํ อยาชยิ.
‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อคฺโค การุณิโก อิสิ;
ชนตํ อนุกมฺปนฺโต, อมฺพเร จงฺกมี ตทา.
‘‘จงฺกมิตฺวาน สมฺพุทฺโธ, สพฺพฺู โลกนายโก;
เมตฺตาย อผริ สตฺเต, อปฺปมาเณ [อปฺปมาณํ (สี. สฺยา.)] นิรูปธิ.
‘‘วณฺเฏ ¶ เฉตฺวาน ปุปฺผานิ, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู;
สพฺเพ สิสฺเส สมาเนตฺวา, อากาเส อุกฺขิปาปยิ.
‘‘ยาวตา ¶ นครํ อาสิ, ปุปฺผานํ ฉทนํ ตทา;
พุทฺธสฺส อานุภาเวน, สตฺตาหํ น วิคจฺฉถ.
‘‘เตเนว สุกฺกมูเลน, อนุโภตฺวาน สมฺปทา;
สพฺพาสเว ปริฺาย, ติณฺโณ โลเก วิสตฺติกํ.
‘‘เอการเส ¶ กปฺปสเต, ปฺจตึสาสุ ขตฺติยา;
อมฺพรํสสนามา เต, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุปฺผจฺฉทนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปุปฺผจฺฉทนิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. รโหสฺกตฺเถรอปทานํ
‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, วสโภ นาม ปพฺพโต;
ตสฺมึ ปพฺพตปาทมฺหิ, อสฺสโม อาสิ มาปิโต.
‘‘ตีณิ สิสฺสสหสฺสานิ, วาเจสึ พฺราหฺมโณ [พฺราหฺมเณ (สี.)] ตทา;
สํหริตฺวาน [สํสาวิตฺวาน (สฺยา.)] เต สิสฺเส, เอกมนฺตํ อุปาวิสึ.
‘‘เอกมนฺตํ ¶ ¶ นิสีทิตฺวา, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู;
พุทฺธเวทํ คเวสนฺโต [ปเวสนฺโต (ก.)], าเณ จิตฺตํ ปสาทยึ.
‘‘ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, นิสีทึ ปณฺณสนฺถเร;
ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวาน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.
‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ สฺมลภึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, าณสฺายิทํ ผลํ.
‘‘สตฺตวีสติกปฺปมฺหิ, ราชา สิริธโร อหุ;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา รโหสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
รโหสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. จมฺปกปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘กณิการํว โชตนฺตํ, นิสินฺนํ ปพฺพตนฺตเร;
โอภาเสนฺตํ ทิสา สพฺพา, โอสธึ วิย ตารกํ [โอสธี วิย ตารกา (ก.)].
‘‘ตโย ¶ มาณวกา อาสุํ, สเก สิปฺเป สุสิกฺขิตา;
ขาริภารํ คเหตฺวาน, อนฺเวนฺติ มม ปจฺฉโต.
‘‘ปุฏเก ¶ สตฺต ปุปฺผานิ, นิกฺขิตฺตานิ ตปสฺสินา;
คเหตฺวา ตานิ าณมฺหิ, เวสฺสภุสฺสาภิโรปยึ.
‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, าณปูชายิทํ ผลํ.
‘‘เอกูนตึสกปฺปมฺหิ, วิปุลาภ [วิหตาภา (สฺยา.)] สนามโก;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี [ราชา โหสิ (ก.)] มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จมฺปกปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;
จมฺปกปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. อตฺถสนฺทสฺสกตฺเถรอปทานํ
‘‘วิสาลมาเฬ ¶ อาสีโน, อทฺทสํ โลกนายกํ;
ขีณาสวํ พลปฺปตฺตํ, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขตํ.
‘‘สตสหสฺสา ¶ เตวิชฺชา, ฉฬภิฺา มหิทฺธิกา;
ปริวาเรนฺติ สมฺพุทฺธํ, โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ.
‘‘าเณ อุปนิธา ยสฺส, น วิชฺชติ สเทวเก;
อนนฺตาณํ สมฺพุทฺธํ, โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ.
‘‘ธมฺมกายฺจ ¶ ทีเปนฺตํ, เกวลํ รตนากรํ;
วิกปฺเปตุํ [วิโกเปตุํ (สี. สฺยา.)] น สกฺโกนฺติ, โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ.
‘‘อิมาหิ ตีหิ คาถาหิ, นารโทวฺหยวจฺฉโล [สรคจฺฉิโย (สี.), ปุรคจฺฉิโย (สฺยา.)];
ปทุมุตฺตรํ ถวิตฺวาน, สมฺพุทฺธํ อปราชิตํ.
‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, พุทฺธสนฺถวเนน จ;
กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ, นุปปชฺชหํ.
‘‘อิโต ตึสกปฺปสเต, สุมิตฺโต นาม ขตฺติโย;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อตฺถสนฺทสฺสโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อตฺถสนฺทสฺสกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. เอกปสาทนิยตฺเถรอปทานํ
‘‘นารโท อิติ เม นามํ [นารโท อิติ นาเมน (สฺยา. ก.) อุปริ เตวีสติมวคฺเค ปน ฉฏฺาปทาเน ‘‘เม นามํ‘‘อิจฺเจว ทิสฺสติ], เกสโว อิติ มํ วิทู;
กุสลากุสลํ เอสํ, อคมํ พุทฺธสนฺติกํ.
‘‘เมตฺตจิตฺโต การุณิโก, อตฺถทสฺสี มหามุนิ;
อสฺสาสยนฺโต สตฺเต โส, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา.
‘‘สกํ ¶ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, สิเร กตฺวาน อฺชลึ;
สตฺถารํ อภิวาเทตฺวา, ปกฺกามึ ปาจินามุโข.
‘‘สตฺตรเส ¶ ¶ กปฺปสเต, ราชา อาสิ มหีปติ;
อมิตฺตตาปโน นาม, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกปสาทนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
เอกปสาทนิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. สาลปุปฺผทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘มิคราชา ตทา อาสึ, อภิชาโต สุเกสรี;
คิริทุคฺคํ คเวสนฺโต, อทฺทสํ โลกนายกํ.
‘‘อยํ นุ โข มหาวีโร, นิพฺพาเปติ มหาชนํ;
ยํนูนาหํ อุปาเสยฺยํ, เทวเทวํ นราสภํ.
‘‘สาขํ สาลสฺส ภฺชิตฺวา, สโกสํ ปุปฺผมาหรึ;
อุปคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ, อทาสึ ปุปฺผมุตฺตมํ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อิโต ¶ ¶ จ นวเม กปฺเป, วิโรจนสนามกา;
ตโย อาสึสุ ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สาลปุปฺผทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สาลปุปฺผทายกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. ปิยาลผลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘ปาราวโต ¶ [ปโรธโก (สฺยา.)] ตทา อาสึ, ปรํ อนุปโรธโก;
ปพฺภาเร เสยฺยํ กปฺเปมิ, อวิทูเร สิขิสตฺถุโน.
‘‘สายํ ปาตฺจ ปสฺสามิ, พุทฺธํ โลกคฺคนายกํ;
เทยฺยธมฺโม จ เม นตฺถิ, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน.
‘‘ปิยาลผลมาทาย ¶ , อคมํ พุทฺธสนฺติกํ;
ปฏิคฺคเหสิ ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ.
‘‘ตโต ปรํ อุปาทาย, ปริจารึ วินายกํ;
เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.
‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ อหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อิโต ¶ ปนฺนรเส กปฺเป, ตโย อาสุํ ปิยาลิโน;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปิยาลผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปิยาลผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
โสภิตวคฺโค จุทฺทสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
โสภิตสุทสฺสโน จ, จนฺทโน ปุปฺผฉทโน;
รโห จมฺปกปุปฺผี จ, อตฺถสนฺทสฺสเกน จ.
เอกปสาที [เอกรํสิ (สฺยา.)] สาลทโท, ทสโม ผลทายโก;
คาถาโย สตฺตติ ทฺเว จ, คณิตาโย วิภาวิภิ.