📜
๑๖. พนฺธุชีวกวคฺโค
๑. พนฺธุชีวกตฺเถรอปทานํ
‘‘จนฺทํว ¶ ¶ ¶ วิมลํ สุทฺธํ, วิปฺปสนฺนมนาวิลํ;
นนฺทีภวปริกฺขีณํ, ติณฺณํ โลเก วิสตฺติกํ.
‘‘นิพฺพาปยนฺตํ ชนตํ, ติณฺณํ [ทิสฺวา (?)] ตารยตํ วรํ [ตารยตํ มุนึ (สฺยา.)];
มุนึ วนมฺหิ ฌายนฺตํ [วนสฺมึ ฌายมานํ ตํ (สี. สฺยา.)], เอกคฺคํ สุสมาหิตํ.
‘‘พนฺธุชีวกปุปฺผานิ, ลเคตฺวา สุตฺตเกนหํ;
พุทฺธสฺส อภิโรปยึ, สิขิโน โลกพนฺธุโน.
‘‘เอกตฺตึเส ¶ อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต สตฺตมเก กปฺเป, มนุชินฺโท มหายโส;
สมนฺตจกฺขุ นามาสิ, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พนฺธุชีวโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
พนฺธุชีวกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. ตมฺพปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘ปรกมฺมายเน ¶ ยุตฺโต, อปราธํ อกาสหํ;
วนนฺตํ อภิธาวิสฺสํ, ภยเวรสมปฺปิโต.
‘‘ปุปฺผิตํ ปาทปํ ทิสฺวา, ปิณฺฑิพนฺธํ สุนิมฺมิตํ;
ตมฺพปุปฺผํ คเหตฺวาน, โพธิยํ โอกิรึ อหํ.
‘‘สมฺมชฺชิตฺวาน ¶ ตํ โพธึ, ปาฏลึ ปาทปุตฺตมํ;
ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวาน, โพธิมูเล อุปาวิสึ.
‘‘คตมคฺคํ ¶ คเวสนฺตา, อาคจฺฉุํ มม สนฺติกํ;
เต จ ทิสฺวานหํ ตตฺถ, อาวชฺชึ โพธิมุตฺตมํ.
‘‘วนฺทิตฺวาน อหํ โพธึ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;
อเนกตาเล ปปตึ, คิริทุคฺเค ภยานเก.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โพธิปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต จ ตติเย กปฺเป, ราชา สุสฺโต อหํ [สํถุสิโต อหุํ (สี.)];
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ตมฺพปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ตมฺพปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. วีถิสมฺมชฺชกตฺเถรอปทานํ
‘‘อุเทนฺตํ ¶ ¶ สตรํสึว, ปีตรํสึว [สิตรํสึว (สี. สฺยา.)] ภาณุมํ;
ปนฺนรเส ยถา จนฺทํ, นิยฺยนฺตํ โลกนายกํ.
‘‘อฏฺสฏฺิสหสฺสานิ, สพฺเพ ขีณาสวา อหุํ;
ปริวารึสุ สมฺพุทฺธํ, ทฺวิปทินฺทํ นราสภํ.
‘‘สมฺมชฺชิตฺวาน ตํ วีถึ, นิยฺยนฺเต โลกนายเก;
อุสฺสาเปสึ ธชํ ตตฺถ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ธชํ อภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ธชทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อิโต จตุตฺถเก กปฺเป, ราชาโหสึ มหพฺพโล;
สพฺพากาเรน สมฺปนฺโน, สุธโช อิติ วิสฺสุโต.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วีถิสมฺมชฺชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
วีถิสมฺมชฺชกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. กกฺการุปุปฺผปูชกตฺเถรอปทานํ
‘‘เทวปุตฺโต ¶ อหํ สนฺโต, ปูชยึ สิขินายกํ;
กกฺการุปุปฺผํ ปคฺคยฺห, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.
‘‘เอกตฺตึเส ¶ อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต จ นวเม กปฺเป, ราชา สตฺตุตฺตโม อหุํ;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กกฺการุปุปฺผปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
กกฺการุปุปฺผปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. มนฺทารวปุปฺผปูชกตฺเถรอปทานํ
‘‘เทวปุตฺโต ¶ อหํ สนฺโต, ปูชยึ สิขินายกํ;
มนฺทารเวน ปุปฺเผน, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.
‘‘สตฺตาหํ ฉทนํ อาสิ, ทิพฺพํ มาลํ ตถาคเต;
สพฺเพ ชนา สมาคนฺตฺวา, นมสฺสึสุ ตถาคตํ.
‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต จ ทสเม กปฺเป, ราชาโหสึ ชุตินฺธโร;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มนฺทารวปุปฺผปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
มนฺทารวปุปฺผปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. กทมฺพปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร ¶ , กุกฺกุโฏ นาม ปพฺพโต;
ตมฺหิ ปพฺพตปาทมฺหิ, สตฺต พุทฺธา วสนฺติ เต.
‘‘กทมฺพํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, ทีปราชํว อุคฺคตํ;
อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, สตฺต พุทฺเธ สโมกิรึ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, สตฺตาสุํ ปุปฺผนามกา;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กทมฺพปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;
กทมฺพปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. ติณสูลกตฺเถรอปทานํ
‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร ¶ ¶ , ภูตคโณ นาม ปพฺพโต;
วสเตโก ชิโน ตตฺถ, สยมฺภู โลกนิสฺสโฏ.
‘‘ติณสูลํ คเหตฺวาน, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ;
เอกูนสตสหสฺสํ, กปฺปํ น วินิปาติโก.
‘‘อิโต เอกาทเส กปฺเป, เอโกสึ ธรณีรุโห;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติณสูลโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ติณสูลกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. นาคปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สุวจฺโฉ ¶ นาม นาเมน, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู;
ปุรกฺขโต สสิสฺเสหิ, วสเต ปพฺพตนฺตเร.
‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
มมุทฺธริตุกาโม โส, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.
‘‘เวหาสมฺหิ ¶ จงฺกมติ, ธูปายติ ชลเต ตถา;
หาสํ มมํ วิทิตฺวาน, ปกฺกามิ ปาจินามุโข.
‘‘ตฺจ อจฺฉริยํ ทิสฺวา, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;
นาคปุปฺผํ คเหตฺวาน, คตมคฺคมฺหิ โอกิรึ.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผํ โอกิรึ อหํ;
เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.
‘‘เอกตฺตึเส กปฺปสเต [เอกตึเส อิโต กมฺเม (สฺยา.)], ราชา อาสิ มหารโห;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นาคปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
นาคปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. ปุนฺนาคปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘กานนํ ¶ วนโมคยฺห, วสามิ ลุทฺทโก อหํ;
ปุนฺนาคํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, พุทฺธเสฏฺํ อนุสฺสรึ.
‘‘ตํ ¶ ปุปฺผํ โอจินิตฺวาน, สุคนฺธํ คนฺธิตํ สุภํ;
ถูปํ กริตฺวา ปุลิเน, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.
‘‘ทฺเวนวุเต ¶ อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘เอกมฺหิ นวุเต กปฺเป, เอโก อาสึ ตโมนุโท;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุนฺนาคปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปุนฺนาคปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. กุมุททายกตฺเถรอปทานํ
‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, มหาชาตสฺสโร อหุ;
ปทุมุปฺปลสฺฉนฺโน, ปุณฺฑรีกสโมตฺถโฏ.
‘‘กุกุตฺโถ นาม นาเมน, ตตฺถาสึ สกุโณ ตทา;
สีลวา พุทฺธิสมฺปนฺโน, ปฺุาปฺุเสุ โกวิโท.
‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
ชาตสฺสรสฺสาวิทูเร, สฺจริตฺถ มหามุนิ.
‘‘ชลชํ กุมุทํ เฉตฺวา, อุปเนสึ มเหสิโน;
มม สงฺกปฺปมฺาย, ปฏิคฺคหิ มหามุนิ.
‘‘ตฺจ ¶ ทานํ ททิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.
‘‘โสฬเสโต กปฺปสเต, อาสุํ วรุณนามกา;
อฏฺ เอเต ชนาธิปา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุมุททายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
กุมุททายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
พนฺธุชีวกวคฺโค โสฬสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
พนฺธุชีโว ตมฺพปุปฺผี, วีถิกกฺการุปุปฺผิโย;
มนฺทารโว กทมฺพี จ, สูลโก นาคปุปฺผิโย;
ปุนฺนาโค โกมุที คาถา, ฉปฺปฺาส ปกิตฺติตาติ.