📜
๑๘. กุมุทวคฺโค
๑. กุมุทมาลิยตฺเถรอปทานํ
‘‘ปพฺพเต ¶ ¶ ¶ หิมวนฺตมฺหิ, มหาชาตสฺสโร อหุ;
ตตฺถโช รกฺขโส อาสึ, โฆรรูโป มหพฺพโล.
‘‘กุมุทํ ปุปฺผเต ตตฺถ, จกฺกมตฺตานิ ชายเร;
โอจินามิ จ ตํ ปุปฺผํ, พลิโน สมิตึ ตทา.
‘‘อตฺถทสฺสี ¶ ตุ ภควา, ทฺวิปทินฺโท นราสโภ;
ปุปฺผสงฺโกจิตํ [ปุปฺผํ สงฺโกจิตํ (สี. สฺยา.), ปุปฺผํ สโมจิตํ (?)] ทิสฺวา, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.
‘‘อุปาคตฺจ สมฺพุทฺธํ, เทวเทวํ นราสภํ;
สพฺพฺจ ปุปฺผํ ปคฺคยฺห, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.
‘‘ยาวตา หิมวนฺตนฺตา, ปริสา สา [หิมวนฺตสฺมึ, ยาว มาลา (สฺยา.)] ตทา อหุ;
ตาวจฺฉทนสมฺปนฺโน, อคมาสิ ตถาคโต.
‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต ปนฺนรเส กปฺเป, สตฺตาเหสุํ ชนาธิปา;
สหสฺสรถนามา เต, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา กุมุทมาลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
กุมุทมาลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. นิสฺเสณิทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘โกณฺฑฺสฺส ¶ ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;
อาโรหตฺถาย ปาสาทํ, นิสฺเสณี การิตา มยา.
‘‘เตน ¶ จิตฺตปฺปสาเทน, อนุโภตฺวาน สมฺปทา;
ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.
‘‘เอกตฺตึสมฺหิ กปฺปานํ, สหสฺสมฺหิ ตโย อหุํ [มหา (สี. สฺยา.)];
สมฺพหุลา นาม ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นิสฺเสณิทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
นิสฺเสณิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. รตฺติปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘มิคลุทฺโท ¶ ปุเร อาสึ, อรฺเ กานเน อหํ;
วิปสฺสึ อทฺทสํ พุทฺธํ, เทวเทวํ นราสภํ.
‘‘รตฺติกํ ¶ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, กุฏชํ ธรณีรุหํ;
สมูลํ ปคฺคเหตฺวาน, อุปเนสึ มเหสิโน.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อิโต จ อฏฺเม กปฺเป, สุปฺปสนฺนสนามโก;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, ราชาโหสึ มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา รตฺติปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
รตฺติปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. อุทปานทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘วิปสฺสิโน ¶ ภควโต, อุทปาโน กโต มยา;
ปิณฺฑปาตฺจ ทตฺวาน [คเหตฺวาน (สฺยา.)], นิยฺยาเทสิมหํ ตทา.
‘‘เอกนวุติโต ¶ กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อุทปานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา อุทปานทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อุทปานทายกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. สีหาสนทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘นิพฺพุเต โลกนาถมฺหิ, ปทุมุตฺตรนายเก;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สีหาสนมทาสหํ.
‘‘พหูหิ คนฺธมาเลหิ, ทิฏฺธมฺมสุขาวเห;
ตตฺถ ปูชฺจ กตฺวาน, นิพฺพายติ พหุชฺชโน.
‘‘ปสนฺนจิตฺโต ¶ สุมโน, วนฺทิตฺวา โพธิมุตฺตมํ;
กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.
‘‘ปนฺนรสสหสฺสมฺหิ, กปฺปานํ อฏฺ อาสุ เต [อฏฺ อาสยุํ (ก.)];
สิลุจฺจยสนามา จ, ราชาโน จกฺกวตฺติโน.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สีหาสนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;
สีหาสนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. มคฺคทตฺติกตฺเถรอปทานํ
‘‘อโนมทสฺสี ¶ ภควา, ทฺวิปทินฺโท นราสโภ;
ทิฏฺธมฺมสุขตฺถาย, อพฺโภกาสมฺหิ จงฺกมิ.
‘‘อุทฺธเต ¶ ¶ ปาเท ปุปฺผานิ, โสภํ มุทฺธนิ ติฏฺเร;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, วนฺทิตฺวา ปุปฺผโมกิรึ.
‘‘วีสกปฺปสหสฺสมฺหิ, อิโต ปฺจ ชนา อหุํ;
ปุปฺผจฺฉทนิยา นาม, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มคฺคทตฺติโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
มคฺคทตฺติกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. เอกทีปิยตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรสฺส มุนิโน, สฬเล โพธิมุตฺตเม;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, เอกทีปํ อทาสหํ.
‘‘ภเว นิพฺพตฺตมานมฺหิ, นิพฺพตฺเต ปฺุสฺจเย;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ทีปทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘โสฬเส ¶ กปฺปสหสฺเส, อิโต เต จตุโร ชนา;
จนฺทาภา นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกทีปิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
เอกทีปิยตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
นวมํ ภาณวารํ.
๘. มณิปูชกตฺเถรอปทานํ
‘‘โอเรน ¶ หิมวนฺตสฺส, นทิกา สมฺปวตฺตถ;
ตสฺสา จานุปเขตฺตมฺหิ, สยมฺภู วสเต ตทา.
‘‘มณึ ¶ ปคฺคยฺห ปลฺลงฺกํ, สาธุจิตฺตํ มโนรมํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.
‘‘จตุนฺนวุติโต ¶ กปฺเป, ยํ มณึ อภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต จ ทฺวาทเส กปฺเป, สตรํสีสนามกา;
อฏฺ เต อาสุํ ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา มณิปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
มณิปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. ติกิจฺฉกตฺเถรอปทานํ
‘‘นคเร พนฺธุมติยา, เวชฺโช อาสึ สุสิกฺขิโต;
อาตุรานํ สทุกฺขานํ, มหาชนสุขาวโห.
‘‘พฺยาธิตํ สมณํ ทิสฺวา, สีลวนฺตํ มหาชุตึ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, เภสชฺชมททึ ตทา.
‘‘อโรโค อาสิ เตเนว, สมโณ สํวุตินฺทฺริโย;
อโสโก นาม นาเมน, อุปฏฺาโก วิปสฺสิโน.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ โอสธมทาสหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เภสชฺชสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘อิโต จ อฏฺเม กปฺเป, สพฺโพสธสนามโก;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติกิจฺฉโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ติกิจฺฉกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. สงฺฆุปฏฺากตฺเถรอปทานํ
‘‘เวสฺสภุมฺหิ ¶ ¶ ¶ ภควติ, อโหสารามิโก อหํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อุปฏฺึ สงฺฆมุตฺตมํ.
‘‘เอกตฺตึเส ¶ อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อุปฏฺานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อิโต เต สตฺตเม กปฺเป, สตฺเตวาสุํ สโมทกา;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สงฺฆุปฏฺาโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สงฺฆุปฏฺากตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
กุมุทวคฺโค อฏฺารสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
กุมุโท อถ นิสฺเสณี, รตฺติโก อุทปานโท;
สีหาสนี มคฺคทโท, เอกทีปี มณิปฺปโท;
ติกิจฺฉโก อุปฏฺาโก, เอกปฺาส คาถกาติ.