📜
๑๙. กุฏชปุปฺผิยวคฺโค
๑. กุฏชปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สุวณฺณวณฺณํ ¶ ¶ ¶ สมฺพุทฺธํ, สตรํสึว อุคฺคตํ;
ทิสํ อนุวิโลเกนฺตํ, คจฺฉนฺตํ อนิลฺชเส.
‘‘กุฏชํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, สํวิตฺถตสโมตฺถตํ;
รุกฺขโต โอจินิตฺวาน, ผุสฺสสฺส อภิโรปยึ.
‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต สตฺตรเส กปฺเป, ตโย อาสุํ สุปุปฺผิตา;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุฏชปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
กุฏชปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. พนฺธุชีวกตฺเถรอปทานํ
‘‘สิทฺธตฺโถ ¶ นาม สมฺพุทฺโธ, สยมฺภู สพฺภิ วณฺณิโต;
สมาธึ โส สมาปนฺโน, นิสีทิ ปพฺพตนฺตเร.
‘‘ชาตสฺสเร ¶ คเวสนฺโต, ทกชํ ปุปฺผมุตฺตมํ;
พนฺธุชีวกปุปฺผานิ, อทฺทสํ สมนนฺตรํ.
‘‘อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, อุปาคจฺฉึ มหามุนึ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สิทฺธตฺถสฺสาภิโรปยึ.
‘‘จตุนฺนวุติโต ¶ กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต ¶ จาตุทฺทเส กปฺเป, เอโก อาสึ ชนาธิโป;
สมุทฺทกปฺโป นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พนฺธุชีวโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
พนฺธุชีวกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. โกฏุมฺพริยตฺเถรอปทานํ
‘‘กณิการํว โชตนฺตํ, นิสินฺนํ ปพฺพตนฺตเร;
อปฺปเมยฺยํว อุทธึ, วิตฺถตํ ธรณึ ยถา.
‘‘ปูชิตํ [ปเรตํ (สี.)] เทวสงฺเฆน, นิสภาชานิยํ ยถา;
หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, อุปาคจฺฉึ นรุตฺตมํ.
‘‘สตฺตปุปฺผานิ ¶ ปคฺคยฺห, โกฏุมฺพรสมากุลํ;
พุทฺธสฺส อภิโรเปสึ, สิขิโน โลกพนฺธุโน.
‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต วีสติกปฺปมฺหิ, มหาเนลสนามโก;
เอโก อาสิ มหาเตโช, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โกฏุมฺพริโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
โกฏุมฺพริยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. ปฺจหตฺถิยตฺเถรอปทานํ
‘‘ติสฺโส ¶ นามาสิ ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;
ปุรกฺขโต สาวเกหิ, รถิยํ ปฏิปชฺชถ.
‘‘ปฺจ ¶ ¶ อุปฺปลหตฺถา จ, จาตุรา ปิตา มยา;
อาหุตึ ทาตุกาโมหํ, ปคฺคณฺหึ วตสิทฺธิยา [ปุตฺโตมฺหิ หิตสิทฺธิยา (สฺยา.)].
‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนฺตราปเณ;
พุทฺธรํสีหิ ผุฏฺโสฺมิ [พุทฺธรํสฺยาภิผุฏฺโมฺหิ (สี.), พุทฺธรํสาภิฆุฏฺโสฺมิ (ก.)], ปูเชสึ ทฺวิปทุตฺตมํ.
‘‘ทฺเวนวุเต ¶ อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต เตรสกปฺปมฺหิ, ปฺจ สุสภสมฺมตา;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปฺจหตฺถิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปฺจหตฺถิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. อิสิมุคฺคทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘อุเทนฺตํ สตรํสึว, ปีตรํสึว [สิตรํสึว (สี.)] ภาณุมํ;
กกุธํ วิลสนฺตํว, ปทุมุตฺตรนายกํ.
‘‘อิสิมุคฺคานิ ปิสิตฺวา [อิสิสุคฺคานิ ปึเสตฺวา (สี.), อิสิมุคฺคํ นิมนฺเตตฺวา (สฺยา.)], มธุขุทฺเท อนีฬเก;
ปาสาเทว ิโต สนฺโต, อทาสึ โลกพนฺธุโน.
‘‘อฏฺสตสหสฺสานิ, อเหสุํ พุทฺธสาวกา;
สพฺเพสํ ปตฺตปูเรนฺตํ [ปตฺตปูรํ ตํ (สี.)], ตโต จาปิ พหุตฺตรํ.
‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.
‘‘จตฺตาลีสมฺหิ ¶ ¶ สหสฺเส, กปฺปานํ อฏฺตึส เต;
อิสิมุคฺคสนามา [มหิสมนฺตนามา (สฺยา.)] เต, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อิสิมุคฺคทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อิสิมุคฺคทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. โพธิอุปฏฺากตฺเถรอปทานํ
‘‘นคเร ¶ รมฺมวติยา, อาสึ มุรชวาทโก;
นิจฺจุปฏฺานยุตฺโตมฺหิ, คโตหํ โพธิมุตฺตมํ.
‘‘สายํ ปาตํ อุปฏฺิตฺวา, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
อฏฺารสกปฺปสเต, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.
‘‘ปนฺนรเส กปฺปสเต, อิโต อาสึ ชนาธิโป;
มุรโช [ทมโถ (สฺยา.)] นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โพธิอุปฏฺาโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
โพธิอุปฏฺากตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. เอกจินฺติกตฺเถรอปทานํ
‘‘ยทา ¶ เทโว [เทวา (ก.)] เทวกายา, จวเต [จวนฺติ (ก.)] อายุสงฺขยา;
ตโย สทฺทา นิจฺฉรนฺติ, เทวานํ อนุโมทตํ.
‘อิโต โภ สุคตึ คจฺฉ, มนุสฺสานํ สหพฺยตํ;
มนุสฺสภูโต สทฺธมฺเม, ลภ สทฺธํ อนุตฺตรํ.
‘‘‘สา เต สทฺธา นิวิฏฺาสฺส, มูลชาตา ปติฏฺิตา;
ยาวชีวํ อสํหีรา, สทฺธมฺเม สุปฺปเวทิเต.
‘‘‘กาเยน ¶ ¶ กุสลํ กตฺวา, วาจาย กุสลํ พหุํ;
มนสา กุสลํ กตฺวา, อพฺยาปชฺชํ [อพฺยาปชฺฌํ (สฺยา.), อปฺปมาณํ (อิติวุตฺตเก ๘๓)] นิรูปธึ.
‘‘‘ตโต โอปธิกํ ปฺุํ, กตฺวา ทาเนน ตํ พหุํ;
อฺเปิ มจฺเจ สทฺธมฺเม, พฺรหฺมจริเย นิเวสย’.
‘‘อิมาย อนุกมฺปาย, เทวา เทวํ ยทา วิทู;
จวนฺตํ อนุโมทนฺติ, เอหิ เทว ปุนปฺปุนํ [เทวปุรํ ปุน (สฺยา.)].
‘‘สํเวโค เม [สํวิคฺโคหํ (สฺยา.)] ตทา อาสิ, เทวสงฺเฆ สมาคเต;
กํสุ นาม อหํ โยนึ, คมิสฺสามิ อิโต จุโต.
‘‘มม ¶ สํเวคมฺาย, สมโณ ภาวิตินฺทฺริโย;
มมุทฺธริตุกาโม โส, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.
‘‘สุมโน นาม นาเมน, ปทุมุตฺตรสาวโก;
อตฺถธมฺมานุสาสิตฺวา, สํเวเชสิ มมํ ตทา.
‘‘ตสฺสาหํ ¶ วจนํ สุตฺวา, พุทฺเธ จิตฺตํ ปสาทยึ;
ตํ ธีรํ อภิวาเทตฺวา, ตตฺถ กาลํกโต อหํ.
‘‘อุปปชฺชึ ส [อุปปชฺชิสฺสํ (สี.)] ตตฺเถว, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกจินฺติโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
เอกจินฺติกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. ติกณฺณิปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘เทวภูโต อหํ สนฺโต, อจฺฉราหิ ปุรกฺขโต;
ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวาน, พุทฺธเสฏฺํ อนุสฺสรึ.
‘‘ติกณฺณิปุปฺผํ [กึกณิปุปฺผํ (ก.)] ปคฺคยฺห, สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ;
พุทฺธมฺหิ อภิโรเปสึ, วิปสฺสิมฺหิ นราสเภ.
‘‘เอกนวุติโต ¶ กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘เตสตฺตติมฺหิโต กปฺเป, จตุราสุํ รมุตฺตมา;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติกณฺณิปุปฺผิโย [กึกณิกปุปฺผิโย (ก.)] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ติกณฺณิปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. เอกจาริยตฺเถรอปทานํ
‘‘ตาวตึเสสุ ¶ ¶ เทเวสุ, มหาโฆโส ตทา อหุ;
พุทฺโธ จ โลเก นิพฺพาติ, มยฺจมฺห สราคิโน.
‘‘เตสํ สํเวคชาตานํ, โสกสลฺลสมงฺคินํ;
สพเลน อุปตฺถทฺโธ, อคมํ พุทฺธสนฺติกํ.
‘‘มนฺทารวํ คเหตฺวาน, สงฺคีติ [สณฺหิตํ (สี.), สงฺคิตํ (สฺยา.)] อภินิมฺมิตํ;
ปรินิพฺพุตกาลมฺหิ, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.
‘‘สพฺเพ เทวานุโมทึสุ, อจฺฉราโย จ เม ตทา;
กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.
‘‘สฏฺิกปฺปสหสฺสมฺหิ, อิโต โสฬส เต ชนา;
มหามลฺลชนา นาม, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา เอกจาริโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
เอกจาริยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. ติวณฺฏิปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘อภิภูตํ ¶ ปนิชฺฌนฺติ [อภิภูโตปนิชฺฌนฺติ (สี.)], สพฺเพ สงฺคมฺม เต มมํ [อภิภุํ เถรํ ปนิชฺฌาม, สพฺเพ สงฺคมฺม เต มยํ (สฺยา.)];
เตสํ นิชฺฌายมานานํ, ปริฬาโห อชายถ.
‘‘สุนนฺโท นาม นาเมน, พุทฺธสฺส สาวโก ตทา;
ธมฺมทสฺสิสฺส มุนิโน, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.
‘‘เย เม พทฺธจรา อาสุํ, เต เม ปุปฺผํ อทุํ ตทา;
ตาหํ ปุปฺผํ คเหตฺวาน, สาวเก อภิโรปยึ.
‘‘โสหํ กาลํกโต ตตฺถ, ปุนาปิ อุปปชฺชหํ;
อฏฺารเส กปฺปสเต, วินิปาตํ น คจฺฉหํ.
‘‘เตรเสโต ¶ กปฺปสเต, อฏฺาสุํ ธูมเกตุโน;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติวณฺฏิปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;
ติวณฺฏิปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
กุฏชปุปฺผิยวคฺโค เอกูนวีสติโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
กุฏโช ¶ พนฺธุชีวี จ, โกฏุมฺพริกหตฺถิโย;
อิสิมุคฺโค จ โพธิ จ, เอกจินฺตี ติกณฺณิโก;
เอกจารี ติวณฺฏิ จ, คาถา ทฺวาสฏฺิ กิตฺติตาติ.