📜
๒๐. ตมาลปุปฺผิยวคฺโค
๑. ตมาลปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘จุลฺลาสีติสหสฺสานิ ¶ ¶ , ถมฺภา โสวณฺณยา อหู;
เทวลฏฺิปฏิภาคํ, วิมานํ เม สุนิมฺมิตํ.
‘‘ตมาลปุปฺผํ ปคฺคยฺห, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;
พุทฺธสฺส อภิโรปยึ, สิขิโน โลกพนฺธุโน.
‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต วีสติเม กปฺเป, จนฺทติตฺโตติ เอกโก;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา ตมาลปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ตมาลปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. ติณสนฺถารกตฺเถรอปทานํ
‘‘ยทา ¶ วนวาสี [ยํ ทายวาสิโก (สี.)] อิสิ, ติณํ ลายติ สตฺถุโน;
สพฺเพ ปทกฺขิณาวฏฺฏา [ปทกฺขิณาวตฺตา (สี. สฺยา.)], ปถพฺยา [ปุถวฺยา (สี.)] นิปตึสุ เต.
‘‘ตมหํ ติณมาทาย, สนฺถรึ ธรณุตฺตเม;
ตีเณว ตาลปตฺตานิ, อาหริตฺวานหํ ตทา.
‘‘ติเณน ¶ ฉทนํ กตฺวา, สิทฺธตฺถสฺส อทาสหํ;
สตฺตาหํ ธารยุํ ตสฺส [ตตฺถ (สฺยา.)], เทวมานุสสตฺถุโน.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ติณํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ติณทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ปฺจสฏฺิมฺหิโต ¶ กปฺเป, จตฺตาโรสุํ มหทฺธนา;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติณสนฺถารโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ติณสนฺถารกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. ขณฺฑปุลฺลิยตฺเถรอปทานํ
‘‘ผุสฺสสฺส ¶ โข ภควโต, ถูโป อาสิ มหาวเน;
กฺุชเรหิ ตทา ภินฺโน, ปรูฬฺโห ปาทโป [ปรูฬฺหปาทโป (สี.), สํรูฬฺโห ปาทโป (สฺยา.)] ตหึ.
‘‘วิสมฺจ สมํ กตฺวา, สุธาปิณฺฑํ อทาสหํ;
ติโลกครุโน ตสฺส, คุเณหิ ปริโตสิโต [ปริโต สุโต (ก.)].
‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สุธาปิณฺฑสฺสิทํ ผลํ.
‘‘สตฺตสตฺตติกปฺปมฺหิ, ชิตเสนาสุํ โสฬส;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ขณฺฑผุลฺลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ขณฺฑปุลฺลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. อโสกปูชกตฺเถรอปทานํ
‘‘ติวรายํ ¶ [ติปุรายํ (สฺยา.)] ปุเร รมฺเม, ราชุยฺยานํ อหุ ตทา;
อุยฺยานปาโล ตตฺถาสึ, รฺโ พทฺธจโร อหํ.
‘‘ปทุโม ¶ ¶ ¶ นาม นาเมน, สยมฺภู สปฺปโภ อหุ;
นิสินฺนํ [นิสินฺโน (ก.)] ปุณฺฑรีกมฺหิ, ฉายา น ชหิ ตํ มุนึ.
‘‘อโสกํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, ปิณฺฑิภารํ สุทสฺสนํ;
พุทฺธสฺส อภิโรเปสึ, ชลชุตฺตมนามิโน.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘สตฺตตึสมฺหิโต กปฺเป, โสฬส อรณฺชหา [อรุณฺชหา (สี.)];
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อโสกปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อโสกปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. องฺโกลกตฺเถรอปทานํ
‘‘องฺโกลํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, มาลาวรํ สโกสกํ [สโมคธํ (สฺยา.)];
โอจินิตฺวาน ตํ ปุปฺผํ, อคมํ พุทฺธสนฺติกํ.
‘‘สิทฺธตฺโถ ตมฺหิ สมเย, ปติลีโน มหามุนิ;
มุหุตฺตํ ปฏิมาเนตฺวา, คุหายํ ปุปฺผโมกิรึ.
‘‘จตุนฺนวุติโต ¶ กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผทานสฺสิทํ [พุทฺธปูชายิทํ (สี. สฺยา.)] ผลํ.
‘‘ฉตฺตึสมฺหิ อิโต กปฺเป, อาเสโก เทวคชฺชิโต;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา องฺโกลโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
องฺโกลกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. กิสลยปูชกตฺเถรอปทานํ
‘‘นคเร ¶ ¶ ¶ ทฺวารวติยา, มาลาวจฺโฉ มมํ อหุ;
อุทปาโน จ ตตฺเถว, ปาทปานํ วิโรหโน.
‘‘สพเลน อุปตฺถทฺโธ, สิทฺธตฺโถ อปราชิโต;
มมานุกมฺปมาโน โส, คจฺฉเต อนิลฺชเส.
‘‘อฺํ กิฺจิ น ปสฺสามิ, ปูชาโยคฺคํ มเหสิโน;
อโสกํ ปลฺลวํ ทิสฺวา, อากาเส อุกฺขิปึ อหํ.
‘‘พุทฺธสฺส เต กิสลยา, คจฺฉโต ยนฺติ ปจฺฉโต;
ตาหํ ทิสฺวาน สํวิชึ [โสหํ ทิสฺวาน ตํ อิทฺธึ (สี. สฺยา.)], อโห พุทฺธสฺสุฬารตา.
‘‘จตุนฺนวุติโต ¶ กปฺเป, ปลฺลวํ อภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘สตฺตตึเส [สตฺตวีเส (สี. สฺยา.)] อิโต กปฺเป, เอโก เอกิสฺสโร อหุ;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กิสลยปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
กิสลยปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. ตินฺทุกทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘คิริทุคฺคจโร อาสึ, มกฺกโฏ ถามเวคิโก;
ผลินํ ตินฺทุกํ ทิสฺวา, พุทฺธเสฏฺํ อนุสฺสรึ.
‘‘นิกฺขมิตฺวา กติปาหํ, วิจินึ โลกนายกํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สิทฺธตฺถํ ติภวนฺตคุํ.
‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;
ขีณาสวสหสฺเสหิ, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.
‘‘ปาโมชฺชํ ¶ ชนยิตฺวาน, ผลหตฺโถ อุปาคมึ;
ปฏิคฺคเหสิ ภควา, สพฺพฺู วทตํ วโร.
‘‘จตุนฺนวุติโต ¶ ¶ ¶ กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘สตฺตปฺาสกปฺปมฺหิ, อุปนนฺทสนามโก;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ตินฺทุกทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ตินฺทุกทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. มุฏฺิปูชกตฺเถรอปทานํ
‘‘สุเมโธ นาม ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;
ปจฺฉิเม อนุกมฺปาย, ปธานํ ปทหี ชิโน.
‘‘ตสฺส จงฺกมมานสฺส, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน;
คิริเนลสฺส ปุปฺผานํ, มุฏฺึ พุทฺธสฺส โรปยึ.
‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
ตึสกปฺปสหสฺสานิ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.
‘‘เตวีสติกปฺปสเต, สุเนโล นาม ขตฺติโย;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, เอโก อาสึ มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มุฏฺิปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
มุฏฺิปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. กึกณิกปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สุมงฺคโลติ นาเมน, สยมฺภู อปราชิโต;
ปวนา นิกฺขมิตฺวาน, นครํ ปาวิสี ชิโน.
‘‘ปิณฺฑจารํ ¶ จริตฺวาน, นิกฺขมฺม นครา มุนิ;
กตกิจฺโจว สมฺพุทฺโธ, โส วสี วนมนฺตเร.
‘‘กึกณิปุปฺผํ ¶ ¶ ปคฺคยฺห, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สยมฺภุสฺส มเหสิโน.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ฉฬาสีติมฺหิโต กปฺเป, อปิลาสิสนามโก;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา กึกณิกปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
กึกณิกปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. ยูถิกปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
ปวนา นิกฺขมิตฺวาน, วิหารํ ยาติ จกฺขุมา.
‘‘อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, ยูถิกํ ปุปฺผมุตฺตมํ;
พุทฺธสฺส อภิโรปยึ, เมตฺตจิตฺตสฺส ตาทิโน.
‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, อนุโภตฺวาน สมฺปทา;
กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.
‘‘อิโต ปฺาสกปฺเปสุ, เอโก อาสึ ชนาธิโป;
สมิตฺตนนฺทโน นาม, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ยูถิกปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;
ยูถิกปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
ตมาลปุปฺผิยวคฺโค วีสติโม.
ตสฺสุทฺทานํ ¶ –
ตมาลติณสนฺถาโร ¶ , ขณฺฑผุลฺลิ อโสกิโย;
องฺโกลกี กิสลโย, ตินฺทุโก เนลปุปฺผิโย;
กึกณิโก ยูถิโก จ, คาถา ปฺาส อฏฺ จาติ.
อถ ¶ วคฺคุทฺทานํ –
ภิกฺขาทายี ¶ ปริวาโร, เสเรยฺโย โสภิโต ตถา;
ฉตฺตฺจ พนฺธุชีวี จ, สุปาริจริโยปิ จ.
กุมุโท กุฏโช เจว, ตมาลิ ทสโม กโต;
ฉสตานิ จ คาถานิ, ฉสฏฺิ จ ตตุตฺตริ.
ภิกฺขาวคฺคทสกํ.
ทุติยสตกํ สมตฺตํ.