📜
๓๒. อารกฺขทายกวคฺโค
๑. อารกฺขทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘ธมฺมทสฺสิสฺส ¶ ¶ ¶ ¶ มุนิโน, วติ การาปิตา มยา;
อารกฺโข จ มยา ทินฺโน, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน.
‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
เตน กมฺมวิเสเสน, ปตฺโต เม อาสวกฺขโย.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อารกฺขทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อารกฺขทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. โภชนทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘สุชาโต สาลลฏฺีว, โสภฺชนมิวุคฺคโต;
อินฺทลฏฺิริวากาเส, วิโรจติ สทา ชิโน.
‘‘ตสฺส เทวาติเทวสฺส, เวสฺสภุสฺส มเหสิโน;
อทาสิ โภชนมหํ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘ตํ เม พุทฺโธ อนุโมทิ, สยมฺภู อปราชิโต;
ภเว นิพฺพตฺตมานมฺหิ, ผลํ นิพฺพตฺตตู ตว.
‘‘เอกตฺตึเส ¶ อิโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โภชนสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘ปฺจวีเส อิโต กปฺเป, เอโก อาสึ อมิตฺตโก;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โภชนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
โภชนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. คตสฺกตฺเถรอปทานํ
‘‘อากาเสว ¶ ปทํ นตฺถิ, อมฺพเร อนิลฺชเส;
สิทฺธตฺถํ ชินมทฺทกฺขึ, คจฺฉนฺตํ ติทิวงฺคเณ [ติทิวงฺคณํ (สฺยา. ก.)].
‘‘อนิเลเนริตํ ทิสฺวา, สมฺมาสมฺพุทฺธจีวรํ;
วิตฺติ มมาหุ ตาวเท [วิตฺติ เม ปาหุณา ตาว (สฺยา.), วิตฺติ เม ตาวเท ชาตา (สี.)], ทิสฺวาน คมนํ มุนึ [มุเน (สี.)].
‘‘จตุนฺนวุติโต ¶ กปฺเป, ยํ สฺมลภึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธสฺายิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา คตสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
คตสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. สตฺตปทุมิยตฺเถรอปทานํ
‘‘นทีกูเล วสามหํ, เนสาโท นาม พฺราหฺมโณ;
สตปตฺเตหิ ปุปฺเผหิ, สมฺมชฺชิตฺวาน อสฺสมํ.
‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, สิทฺธตฺถํ โลกนายกํ;
ทิสฺวา นเภน [วเนน (สฺยา. ก.)] คจฺฉนฺตํ, หาโส เม อุทปชฺชถ.
‘‘ปจฺจุคฺคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ, โลกเชฏฺํ นราสภํ;
อสฺสมํ อตินาเมตฺวา, ชลชคฺเคหิ โอกิรึ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต เต สตฺตเม กปฺเป, จตุโร ปาทปาวรา;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สตฺตปทุมิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สตฺตปทุมิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. ปุปฺผาสนทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘สุวณฺณวณฺณํ ¶ สมฺพุทฺธํ, ปีตรํสึว [สตรํสึว (สี. สฺยา.)] ภาณุมํ;
อวิทูเรน คจฺฉนฺตํ, สิทฺธตฺถํ อปราชิตํ.
‘‘ตสฺส ปจฺจุคฺคมิตฺวาน, ปเวเสตฺวาน อสฺสมํ;
ปุปฺผาสนํ มยา ทินฺนํ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, เวทชาโต ตทา อหํ;
พุทฺเธ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ตํ กมฺมํ ปริณามยึ.
‘‘ยํ ¶ เม อตฺถิ กตํ ปฺุํ, สยมฺภุมฺหปราชิเต;
สพฺเพน เตน กุสเลน, วิมโล โหมิ สาสเน.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ปุปฺผาสนมทํ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผาสนสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุปฺผาสนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปุปฺผาสนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. อาสนสนฺถวิกตฺเถรอปทานํ
‘‘เจติยํ อุตฺตมํ นาม, สิขิโน โลกพนฺธุโน;
อรฺเ อิรีเณ วเน, อนฺธาหิณฺฑามหํ ตทา.
‘‘ปวนา ¶ นิกฺขมนฺเตน, ทิฏฺํ สีหาสนํ มยา;
เอกํสํ อฺชลึ กตฺวา, สนฺถวึ [ถวิสฺสํ (สี.)] โลกนายกํ.
‘‘ทิวสภาคํ ¶ ถวิตฺวาน, พุทฺธํ โลกคฺคนายกํ;
หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, อิมํ วาจํ อุทีรยึ.
‘‘‘นโม ¶ เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;
สพฺพฺูสิ มหาวีร, โลกเชฏฺ นราสภ’.
‘‘อภิตฺถวิตฺวา สิขินํ, นิมิตฺตกรเณนหํ;
อาสนํ อภิวาเทตฺวา, ปกฺกามึ อุตฺตรามุโข.
‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ถวึ วทตํ วรํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โถมนาย อิทํ ผลํ.
‘‘สตฺตวีเส อิโต กปฺเป, อตุลา สตฺต อาสุ เต;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อาสนสนฺถวิโก [อาสนสนฺถวโก (?), อาสนถวิโก (ก.), อาสนตฺถวิโก (สี. สฺยา.)] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อาสนสนฺถวิกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. สทฺทสฺกตฺเถรอปทานํ
‘‘สุทสฺสโน ¶ มหาวีโร, เทเสติ อมตํ ปทํ;
ปริวุโต สาวเกหิ, วสติ ฆรมุตฺตเม.
‘‘ตาย ¶ วาจาย มธุราย, สงฺคณฺหาติ [สงฺคณฺหนฺเต (สี.)] มหาชนํ;
โฆโส จ วิปุโล อาสิ, อาสีโส [อาสํโส (สี.)] เทวมานุเส.
‘‘นิคฺโฆสสทฺทํ สุตฺวาน, สิทฺธตฺถสฺส มเหสิโน;
สทฺเท จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, อวนฺทึ โลกนายกํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ สฺมลภึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธสฺายิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สทฺทสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สทฺทสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. ติรํสิยตฺเถรอปทานํ
‘‘เกสรึ ¶ อภิชาตํว, อคฺคิกฺขนฺธํว ปพฺพเต;
โอภาเสนฺตํ ทิสา สพฺพา [นิวาเสนฺตํ (ก.), ทิสาสินฺนํ (สฺยา.)], สิทฺธตฺถํ ปพฺพตนฺตเร.
‘‘สูริยสฺส จ อาโลกํ, จนฺทาโลกํ ตเถว จ;
พุทฺธาโลกฺจ ทิสฺวาน, วิตฺติ เม อุทปชฺชถ.
‘‘ตโย อาโลเก ทิสฺวาน, สมฺพุทฺธํ [พุทฺธฺจ (สี.)] สาวกุตฺตมํ;
เอกํสํ อชินํ กตฺวา, สนฺถวึ โลกนายกํ.
‘‘ตโย ¶ หิ อาโลกกรา, โลเก โลกตโมนุทา;
จนฺโท จ สูริโย จาปิ, พุทฺโธ จ โลกนายโก.
‘‘โอปมฺมํ อุปทสฺเสตฺวา, กิตฺติโต เม มหามุนิ;
พุทฺธสฺส วณฺณํ กิตฺเตตฺวา, กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทหํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิกิตฺตยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, กิตฺตนาย อิทํ ผลํ.
‘‘เอกสฏฺิมฺหิโต ¶ กปฺเป, เอโก าณธโร อหุ;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติรํสิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ติรํสิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. กนฺทลิปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สินฺธุยา ¶ นทิยา ตีเร, อโหสึ กสฺสโก ตทา;
ปรกมฺมายเน ยุตฺโต, ปรภตฺตํ อปสฺสิโต.
‘‘สินฺธุํ อนุจรนฺโตหํ, สิทฺธตฺถํ ชินมทฺทสํ;
สมาธินา นิสินฺนํว, สตปตฺตํว ปุปฺผิตํ.
‘‘สตฺต ¶ กนฺทลิปุปฺผานิ, วณฺเฏ เฉตฺวานหํ ตทา;
มตฺถเก อภิโรเปสึ, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน.
‘‘สุวณฺณวณฺณํ ¶ สมฺพุทฺธํ, อนุกูเล สมาหิตํ;
ติธาปภินฺนมาตงฺคํ, กฺุชรํว ทุราสทํ.
‘‘ตมหํ อุปคนฺตฺวาน, นิปกํ ภาวิตินฺทฺริยํ;
อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, อวนฺทึ สตฺถุโน อหํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กนฺทลิปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
กนฺทลิปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. กุมุทมาลิยตฺเถรอปทานํ
‘‘อุสภํ ปวรํ วีรํ, มเหสึ วิชิตาวินํ;
วิปสฺสินํ มหาวีรํ, อภิชาตํว เกสรึ.
‘‘รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;
คเหตฺวา กุมุทํ มาลํ, พุทฺธเสฏฺํ สโมกิรึ.
‘‘เอกนวุติโต ¶ ¶ กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุมุทมาลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
กุมุทมาลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
อารกฺขทายกวคฺโค พาตฺตึสติโม [พตฺตึสติโม (สี. สฺยา.)].
ตสฺสุทฺทานํ –
อารกฺขโท โภชนโท, คตสฺี ปทุมิโย;
ปุปฺผาสนี สนฺถวิโก, สทฺทสฺี ติรํสิโย;
กนฺทลิโก กุมุที จ, สตฺตปฺาส คาถกาติ.