📜
๓๔. คนฺโธทกวคฺโค
๑. คนฺธธูปิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สิทฺธตฺถสฺส ¶ ¶ ¶ ภควโต, คนฺธธูปํ อทาสหํ;
สุมเนหิ ปฏิจฺฉนฺนํ, พุทฺธานุจฺฉวิกฺจ ตํ.
‘‘กฺจนคฺฆิยสงฺกาสํ, พุทฺธํ โลกคฺคนายกํ;
อินฺทีวรํว ชลิตํ, อาทิตฺตํว หุตาสนํ.
‘‘พฺยคฺฆุสภํว ปวรํ, อภิชาตํว เกสรึ;
นิสินฺนํ สมณานคฺคํ, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขตํ.
‘‘ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ปคฺคเหตฺวาน อฺชลึ;
วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, ปกฺกามึ อุตฺตรามุโข.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ คนฺธมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, คนฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คนฺธธูปิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
คนฺธธูปิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. อุทกปูชกตฺเถรอปทานํ
‘‘สุวณฺณวณฺณํ ¶ สมฺพุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนิลฺชเส;
ฆตาสนํว ชลิตํ, อาทิตฺตํว หุตาสนํ.
‘‘ปาณินา อุทกํ คยฺห, อากาเส อุกฺขิปึ อหํ;
สมฺปฏิจฺฉิ มหาวีโร, พุทฺโธ การุณิโก อิสิ.
‘‘อนฺตลิกฺเข ิโต สตฺถา, ปทุมุตฺตรนามโก;
มม สงฺกปฺปมฺาย, อิมํ คาถมภาสถ.
‘‘‘อิมินา ¶ ทกทาเนน, ปีติอุปฺปาทเนน จ;
กปฺปสตสหสฺสมฺปิ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชสิ’.
‘‘เตน ¶ กมฺเมน ทฺวิปทินฺท, โลกเชฏฺ นราสภ;
ปตฺโตมฺหิ อจลํ านํ, หิตฺวา ชยปราชยํ.
‘‘สหสฺสราชนาเมน, ตโย จ จกฺกวตฺติโน;
ปฺจสฏฺิกปฺปสเต, จาตุรนฺตา ชนาธิปา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุทกปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อุทกปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. ปุนฺนาคปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘กานนํ ¶ วนโมคยฺห, วสามิ ลุทฺทโก อหํ;
ปุนฺนาคํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, พุทฺธเสฏฺํ อนุสฺสรึ.
‘‘ตํ ปุปฺผํ โอจินิตฺวาน, สุคนฺธํ คนฺธิตํ สุภํ;
ถูปํ กตฺวาน ปุลิเน, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.
‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘เอกมฺหิ นวุเต กปฺเป, เอโก อาสึ ตโมนุโท;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุนฺนาคปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปุนฺนาคปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. เอกทุสฺสทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘นคเร หํสวติยา, อโหสึ ติณหารโก;
ติณหาเรน ชีวามิ, เตน โปเสมิ ทารเก.
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ ¶ นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
ตมนฺธการํ นาเสตฺวา, อุปฺปชฺชิ โลกนายโก.
‘‘สเก ¶ ฆเร นิสีทิตฺวา, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา;
‘พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน, เทยฺยธมฺโม จ นตฺถิ เม.
‘‘‘อิทํ เม สาฏกํ เอกํ, นตฺถิ เม โกจิ ทายโก;
ทุกฺโข นิรยสมฺผสฺโส, โรปยิสฺสามิ ทกฺขิณํ’.
‘‘เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ;
เอกํ ทุสฺสํ คเหตฺวาน, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ.
‘‘เอกํ ทุสฺสํ ททิตฺวาน, อุกฺกุฏฺึ สมฺปวตฺตยึ;
ยทิ พุทฺโธ ตุวํ วีร, ตาเรหิ มํ มหามุนิ.
‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
มม ทานํ ปกิตฺเตนฺโต, อกา เม อนุโมทนํ.
‘‘‘อิมินา เอกทุสฺเสน, เจตนาปณิธีหิ จ;
กปฺปสตสหสฺสานิ, วินิปาตํ น คจฺฉติ.
‘‘‘ฉตฺตึสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;
เตตฺตึสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;
ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.
‘‘‘เทวโลเก มนุสฺเส วา, สํสรนฺโต ตุวํ ภเว;
รูปวา คุณสมฺปนฺโน, อนวกฺกนฺตเทหวา;
อกฺโขภํ อมิตํ ทุสฺสํ, ลภิสฺสสิ ยทิจฺฉกํ’.
‘‘อิทํ ¶ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ชลชุตฺตมนามโก;
นภํ อพฺภุคฺคมี ธีโร, หํสราชาว อมฺพเร.
‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;
โภเค เม อูนตา นตฺถิ, เอกทุสฺสสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ปทุทฺธาเร ปทุทฺธาเร, ทุสฺสํ นิพฺพตฺตเต มมํ;
เหฏฺา ทุสฺสมฺหิ ติฏฺามิ, อุปริ ฉทนํ มม.
‘‘จกฺกวาฬมุปาทาย, สกานนํ สปพฺพตํ;
อิจฺฉมาโน จหํ อชฺช, ทุสฺเสหิ ฉาทเยยฺยหํ.
‘‘เตเนว ¶ เอกทุสฺเสน, สํสรนฺโต ภวาภเว;
สุวณฺณวณฺโณ หุตฺวาน, สํสรามิ ภวาภเว.
‘‘วิปากํ เอกทุสฺสสฺส, นชฺฌคํ กตฺถจิกฺขยํ;
อยํ เม อนฺติมา ชาติ, วิปจฺจติ อิธาปิ เม.
‘‘สตสหสฺสิโต ¶ กปฺเป, ยํ ทุสฺสมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เอกทุสฺสสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกทุสฺสทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
เอกทุสฺสทายกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. ผุสิตกมฺปิยตฺเถรอปทานํ
‘‘วิปสฺสี ¶ ¶ นาม [สพฺพตฺถปิ เอวเมว ทิสฺสติ]
สมฺพุทฺโธ, โลกเชฏฺโ นราสโภ.
ขีณาสเวหิ สหิโต, สงฺฆาราเม วสี ตทา.
‘‘อารามทฺวารา นิกฺขมฺม, วิปสฺสี [สพฺพตฺถปิ เอวเมว ทิสฺสติ] โลกนายโก;
สห สตสหสฺเสหิ, อฏฺ [สหสฺสสตสิสฺเสหิ, อฏฺ (ก.), อฏฺ สตสหสฺเสหิ, สห (?)] ขีณาสเวหิ โส.
‘‘อชิเนน นิวตฺโถหํ, วากจีรธโรปิ จ;
กุสุโมทกมาทาย [กุสุมฺโภทก… (สี. สฺยา.)], สมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมึ.
‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, เวทชาโต กตฺชลี;
กุสุโมทกมาทาย, พุทฺธมพฺภุกฺกิรึ อหํ.
‘‘เตน กมฺเมน สมฺพุทฺโธ, ชลชุตฺตมนามโก [สพฺพตฺถปิ เอวเมว ทิสฺสติ];
มม กมฺมํ ปกิตฺเตตฺวา, อคมา เยน ปตฺถิตํ.
‘‘ผุสิตา ¶ ปฺจสหสฺสา, เยหิ ปูเชสหํ ชินํ;
อฑฺฒเตยฺยสหสฺเสหิ, เทวรชฺชํ อการยึ.
‘‘อฑฺฒเตยฺยสหสฺเสหิ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;
อวเสเสน กมฺเมน, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘เทวราชา ยทา โหมิ [อโหสึ (สฺยา. ก.)], มนุชาธิปตี ยทา [ตทา (สฺยา. ก.)];
ตเมว นามเธยฺยํ เม, ผุสิโต นาม โหมหํ.
‘‘เทวภูตสฺส สนฺตสฺส, อถาปิ มานุสสฺส วา;
สมนฺตา พฺยามโต มยฺหํ, ผุสิตํว ปวสฺสติ.
‘‘ภวา ¶ ¶ อุคฺฆาฏิตา มยฺหํ, กิเลสา ฌาปิตา มม;
สพฺพาสวปริกฺขีโณ, ผุสิตสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘จนฺทนสฺเสว เม กายา, ตถา คนฺโธ ปวายติ;
สรีรโต มม คนฺโธ, อฑฺฒโกเส ปวายติ.
‘‘ทิพฺพคนฺธํ สมฺปวนฺตํ, ปฺุกมฺมสมงฺคินํ;
คนฺธํ ฆตฺวาน ชานนฺติ, ผุสิโต อาคโต อิธ.
‘‘สาขาปลาสกฏฺานิ ¶ , ติณานิปิ จ สพฺพโส;
มม สงฺกปฺปมฺาย, คนฺโธ สมฺปชฺชเต ขเณ.
‘‘สตสหสฺสิโต [สพฺพตฺถปิ เอวเมว ทิสฺสติ] กปฺเป, จนฺทนํ อภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผุสิตสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ผุสิตกมฺปิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ผุสิตกมฺปิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. ปภงฺกรตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;
วิปิเน เจติยํ อาสิ, วาฬมิคสมากุเล.
‘‘น ¶ ¶ โกจิ วิสหิ คนฺตุํ, เจติยํ อภิวนฺทิตุํ;
ติณกฏฺลโตนทฺธํ, ปลุคฺคํ อาสิ เจติยํ.
‘‘วนกมฺมิโก ตทา อาสึ, ปิตุมาตุมเตนหํ [ปิตุเปตามเหนหํ (สี.), ปิตาเปตามเหนหํ (สฺยา.)];
อทฺทสํ วิปิเน ถูปํ, ลุคฺคํ ติณลตากุลํ.
‘‘ทิสฺวานาหํ พุทฺธถูปํ, ครุจิตฺตํ อุปฏฺหึ;
พุทฺธเสฏฺสฺส ถูโปยํ, ปลุคฺโค อจฺฉตี วเน.
‘‘นจฺฉนฺนํ นปฺปติรูปํ, ชานนฺตสฺส คุณาคุณํ;
พุทฺธถูปํ อโสเธตฺวา, อฺํ กมฺมํ ปโยชเย.
‘‘ติณกฏฺฺจ วลฺลิฺจ, โสธยิตฺวาน เจติเย;
วนฺทิตฺวา อฏฺ วารานิ [อฏฺ านานิ (ก.)], ปฏิกุฏิโก อคจฺฉหํ.
‘‘เตน ¶ กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, โสวณฺณํ สปภสฺสรํ;
สฏฺิโยชนมุพฺพิทฺธํ, ตึสโยชนวิตฺถตํ.
‘‘ติสตานิ จ วารานิ, เทวรชฺชมการยึ;
ปฺจวีสติกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ.
‘‘ภวาภเว สํสรนฺโต, มหาโภคํ ลภามหํ;
โภเค เม อูนตา นตฺถิ, โสธนาย อิทํ ผลํ.
‘‘สิวิกา ¶ หตฺถิขนฺเธน, วิปิเน คจฺฉโต มม;
ยํ ยํ ทิสาหํ คจฺฉามิ, สรณํ สมฺปเต [สิชฺฌเต (ก.)] วนํ.
‘‘ขาณุํ ¶ วา กณฺฏกํ วาปิ, นาหํ ปสฺสามิ จกฺขุนา;
ปฺุกมฺเมน สํยุตฺโต, สยเมวาปนียเร.
‘‘กุฏฺํ คณฺโฑ กิลาโส จ, อปมาโร วิตจฺฉิกา;
ททฺทุ กจฺฉุ [กณฺฑุ (สฺยา.)] จ เม นตฺถิ, โสธนาย อิทํ ผลํ.
‘‘อฺมฺปิ ¶ เม อจฺฉริยํ, พุทฺธถูปสฺส โสธเน [พุทฺธถูปมฺหิ โสธิเต (สฺยา.)];
นาภิชานามิ เม กาเย, ชาตํ ปิฬกพินฺทุกํ.
‘‘อฺมฺปิ เม อจฺฉริยํ, พุทฺธถูปมฺหิ โสธิเต [สพฺพตฺถปิ เอวเมว ทิสฺสติ, ตถา อุปริปิ];
ทุเว ภเว สํสรามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส.
‘‘อฺมฺปิ เม อจฺฉริยํ, พุทฺธถูปมฺหิ โสธิเต;
สุวณฺณวณฺโณ สพฺพตฺถ, สปฺปภาโส ภวามหํ.
‘‘อฺมฺปิ เม อจฺฉริยํ, พุทฺธถูปมฺหิ โสธิเต;
อมนาปํ วิวชฺชติ, มนาปํ อุปติฏฺติ.
‘‘อฺมฺปิ เม อจฺฉริยํ, พุทฺธถูปมฺหิ โสธิเต;
วิสุทฺธํ โหติ เม จิตฺตํ, เอกคฺคํ สุสมาหิตํ.
‘‘อฺมฺปิ เม อจฺฉริยํ, พุทฺธถูปมฺหิ โสธิเต;
เอกาสเน นิสีทิตฺวา, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โสธนาย อิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา ปภงฺกโร เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปภงฺกรตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. ติณกุฏิทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘นคเร พนฺธุมติยา, อโหสึ ปรกมฺมิโก;
ปรกมฺมายเน ยุตฺโต, ปรภตฺตํ อปสฺสิโต.
‘‘รโหคโต นิสีทิตฺวา, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา;
พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน, อธิกาโร จ นตฺถิ เม.
‘‘กาโล ¶ เม คตึ [กาโล คตึ เม (สี. สฺยา.)] โสเธตุํ, ขโณ เม ปฏิปาทิโต;
ทุกฺโข นิรยสมฺผสฺโส, อปฺุานฺหิ ปาณินํ.
‘‘เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, กมฺมสามึ อุปาคมึ;
เอกาหํ กมฺมํ ยาจิตฺวา, วิปินํ ปาวิสึ อหํ.
‘‘ติณกฏฺฺจ ¶ วลฺลิฺจ, อาหริตฺวานหํ ตทา;
ติทณฺฑเก เปตฺวาน, อกํ ติณกุฏึ อหํ.
‘‘สงฺฆสฺสตฺถาย กุฏิกํ, นิยฺยาเทตฺวาน [นิยฺยาเตตฺวาน (สี.)] ตํ อหํ;
ตทเหเยว อาคนฺตฺวา, กมฺมสามึ อุปาคมึ.
‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, ตาวตึสมคจฺฉหํ;
ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, กุฏิกาย สุนิมฺมิตํ [ติณกุฏิกาย นิมฺมิตํ (สี.)].
‘‘สหสฺสกณฺฑํ ¶ สตเภณฺฑุ, ธชาลุ หริตามยํ;
สตสหสฺสนิยฺยูหา, พฺยมฺเห ปาตุภวึสุ เม.
‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;
มม สงฺกปฺปมฺาย, ปาสาโท อุปติฏฺติ.
‘‘ภยํ วา ฉมฺภิตตฺตํ วา, โลมหํโส น วิชฺชติ;
ตาสํ มม น ชานามิ, ติณกุฏิกายิทํ [ติณกุฏิยิทํ (ก.)] ผลํ.
‘‘สีหพฺยคฺฆา จ ทีปี จ, อจฺฉโกกตรจฺฉกา [ตรจฺฉโย (สฺยา. ก.)];
สพฺเพ มํ ปริวชฺเชนฺติ, ติณกุฏิกายิทํ ผลํ.
‘‘สรีสปา ¶ [สิรึสปา (สี. สฺยา.), สรึสปา (ก.)] จ ภูตา จ, อหี กุมฺภณฺฑรกฺขสา;
เตปิ มํ ปริวชฺเชนฺติ, ติณกุฏิกายิทํ ผลํ.
‘‘น ปาปสุปินสฺสาปิ, สรามิ ทสฺสนํ มม;
อุปฏฺิตา สติ มยฺหํ, ติณกุฏิกายิทํ ผลํ.
‘‘ตาเยว ติณกุฏิกาย, อนุโภตฺวาน สมฺปทา;
โคตมสฺส ภควโต, ธมฺมํ สจฺฉิกรึ อหํ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ติณกุฏิกายิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา ติณกุฏิทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ติณกุฏิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. อุตฺตเรยฺยทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘นคเร ¶ ¶ หํสวติยา, อโหสึ พฺราหฺมโณ ตทา;
อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทาน ปารคู.
‘‘ปุรกฺขโต สสิสฺเสหิ, ชาติมา จ สุสิกฺขิโต;
โตยาภิเสจนตฺถาย, นครา นิกฺขมึ ตทา.
‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
ขีณาสวสหสฺเสหิ, ปาวิสี นครํ ชิโน.
‘‘สุจารุรูปํ ทิสฺวาน, อาเนฺชการิตํ วิย;
ปริวุตํ อรหนฺเตหิ, ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาทยึ.
‘‘สิรสฺมึ อฺชลึ กตฺวา, นมสฺสิตฺวาน สุพฺพตํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อุตฺตรียมทาสหํ.
‘‘อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, สาฏกํ อุกฺขิปึ อหํ;
ยาวตา พุทฺธปริสา, ตาว ฉาเทสิ สาฏโก.
‘‘ปิณฺฑจารํ จรนฺตสฺส, มหาภิกฺขุคณาทิโน;
ฉทํ กโรนฺโต อฏฺาสิ, หาสยนฺโต มมํ ตทา.
‘‘ฆรโต ¶ ¶ นิกฺขมนฺตสฺส, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;
วีถิยํว ิโต สตฺถา, อกา เม [อกาสิ (สฺยา.)] อนุโมทนํ.
‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, โย เม อทาสิ สาฏกํ;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุโณถ มม ภาสโต.
‘‘‘ตึสกปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสติ;
ปฺาสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ.
‘‘‘เทวโลเก วสนฺตสฺส, ปฺุกมฺมสมงฺคิโน;
สมนฺตา โยชนสตํ, ทุสฺสจฺฉนฺนํ ภวิสฺสติ.
‘‘‘ฉตฺตึสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;
ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.
‘‘‘ภเว สํสรมานสฺส, ปฺุกมฺมสมงฺคิโน;
มนสา ปตฺถิตํ สพฺพํ, นิพฺพตฺติสฺสติ ตาวเท.
‘‘‘โกเสยฺยกมฺพลิยานิ ¶ [โกเสยฺยกมฺพลียานิ (สี.)], โขมกปฺปาสิกานิ จ;
มหคฺฆานิ จ ทุสฺสานิ, ปฏิลจฺฉติยํ นโร.
‘‘‘มนสา ¶ ปตฺถิตํ สพฺพํ, ปฏิลจฺฉติยํ นโร;
เอกทุสฺสสฺส วิปากํ, อนุโภสฺสติ สพฺพทา.
‘‘‘โส ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
โคตมสฺส ภควโต, ธมฺมํ สจฺฉิกริสฺสติ’.
‘‘อโห เม สุกตํ กมฺมํ, สพฺพฺุสฺส มเหสิโน;
เอกาหํ สาฏกํ ทตฺวา, ปตฺโตมฺหิ อมตํ ปทํ.
‘‘มณฺฑเป ¶ รุกฺขมูเล วา, วสโต สฺุเก ฆเร;
ธาเรติ ทุสฺสฉทนํ, สมนฺตา พฺยามโต มม.
‘‘อวิฺตฺตํ นิวาเสมิ [อวิฺตฺตานิ เสวามิ (?)], จีวรํ ปจฺจยฺจหํ;
ลาภี [ลาภิมฺหิ (สฺยา.)] อนฺนสฺส ปานสฺส, อุตฺตเรยฺยสฺสิทํ ผลํ.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, วตฺถทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุตฺตเรยฺยทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อุตฺตเรยฺยทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. ธมฺมสวนิยตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
จตุสจฺจํ ปกาเสนฺโต, สนฺตาเรสิ พหุํ ชนํ.
‘‘อหํ เตน สมเยน, ชฏิโล อุคฺคตาปโน;
ธุนนฺโต วากจีรานิ, คจฺฉามิ อมฺพเร ตทา.
‘‘พุทฺธเสฏฺสฺส อุปริ, คนฺตุํ น วิสหามหํ;
ปกฺขีว เสลมาสชฺช [เสลมาปชฺช (สฺยา.)], คมนํ น ลภามหํ.
‘‘น ¶ ¶ เม อิทํ ภูตปุพฺพํ, อิริยสฺส วิโกปนํ;
ทเก ยถา อุมฺมุชฺชิตฺวา, เอวํ คจฺฉามิ อมฺพเร.
‘‘อุฬารภูโต ¶ มนุโช, เหฏฺาสีโน [เหฏฺาปิ โน (ก.)] ภวิสฺสติ;
หนฺท เมนํ คเวสิสฺสํ, อปิ อตฺถํ ลเภยฺยหํ.
‘‘โอโรหนฺโต อนฺตลิกฺขา, สทฺทมสฺโสสิ สตฺถุโน;
อนิจฺจตํ กเถนฺตสฺส, ตมหํ อุคฺคหึ ตทา.
‘‘อนิจฺจสฺมุคฺคยฺห, อคมาสึ มมสฺสมํ;
ยาวตายุํ วสิตฺวาน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.
‘‘จริเม วตฺตมานมฺหิ, ตํ ธมฺมสวนํ [ธมฺมสวณํ (สี.)] สรึ;
เตน กมฺเมน สุกเตน, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ตึสกปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมึ อหํ;
เอกปฺาสกฺขตฺตฺุจ, เทวรชฺชมการยึ.
‘‘เอกสตฺตติกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;
ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.
‘‘ปิตุเคเห นิสีทิตฺวา, สมโณ ภาวิตินฺทฺริโย;
คาถาย ปริทีเปนฺโต, อนิจฺจตมุทาหริ [อนิจฺจวตฺถุทาหริ (สฺยา. ก.)].
‘‘อนุสฺสรามิ ตํ สฺํ, สํสรนฺโต ภวาภเว;
น โกฏึ ปฏิวิชฺฌามิ [น โกจิ ปฏิวชฺชามิ (ก.)], นิพฺพานํ อจฺจุตํ ปทํ [อยํ คาถา อุปริ ๔๓ วคฺเค สตฺตมาปทาเน ปุริมคาถาย ปุเรตรํ ทิสฺสติ].
‘‘อนิจฺจา วต สงฺขารา, อุปฺปาทวยธมฺมิโน;
อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ, เตสํ วูปสโม สุโข.
‘‘สห ¶ ¶ คาถํ สุณิตฺวาน, ปุพฺพกมฺมํ อนุสฺสรึ;
เอกาสเน นิสีทิตฺวา, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, อรหตฺตมปาปุณึ;
อุปสมฺปาทยิ พุทฺโธ, คุณมฺาย จกฺขุมา.
‘‘ทารโกว ¶ อหํ สนฺโต, กรณียํ สมาปยึ;
กึ เม กรณียํ อชฺช, สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สทฺธมฺมสวเน ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ธมฺมสวนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ธมฺมสวนิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. อุกฺขิตฺตปทุมิยตฺเถรอปทานํ
‘‘นคเร ¶ หํสวติยา, อโหสึ มาลิโก ตทา;
โอคาเหตฺวา ปทุมสรํ, สตปตฺตํ โอจินามหํ.
‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
สห สตสหสฺเสหิ [สตสหสฺสสิสฺเสหิ (ก.)], สนฺตจิตฺเตหิ ตาทิภิ.
‘‘ขีณาสเวหิ ¶ สุทฺเธหิ, ฉฬภิฺเหิ ฌายิภิ [โส ตทา (สี.), โส สห (ก.)];
มม วุทฺธึ สมนฺเวสํ, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ [มม สนฺติเก (สี.), ปุริสุตฺตโม (สฺยา. ก.)].
‘‘ทิสฺวานหํ เทวเทวํ, สยมฺภุํ โลกนายกํ;
วณฺเฏ เฉตฺวา สตปตฺตํ, อุกฺขิปิมมฺพเร ตทา.
‘‘ยทิ พุทฺโธ ตุวํ วีร, โลกเชฏฺโ นราสโภ;
สยํ คนฺตฺวา สตปตฺตา, มตฺถเก ธารยนฺตุ เต.
‘‘อธิฏฺหิ มหาวีโร, โลกเชฏฺโ นราสโภ;
พุทฺธสฺส อานุภาเวน, มตฺถเก ธารยึสุ เต.
‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ตตฺถ ¶ ¶ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, สตปตฺตนฺติ วุจฺจติ;
สฏฺิโยชนมุพฺพิทฺธํ, ตึสโยชนวิตฺถตํ.
‘‘สหสฺสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยึ;
ปฺจสตฺตติกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ.
‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;
อนุโภมิ สกํ กมฺมํ, ปุพฺเพ สุกตมตฺตโน.
‘‘เตเนเวกปทุเมน, อนุโภตฺวาน สมฺปทา;
โคตมสฺส ภควโต, ธมฺมํ สจฺฉิกรึ อหํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สตสหสฺสิโต ¶ กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เอกปทุมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุกฺขิตฺตปทุมิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อุกฺขิตฺตปทุมิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
คนฺโธทกวคฺโค จตุตึสติโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
คนฺธธูโป อุทกฺจ, ปุนฺนาค เอกทุสฺสกา;
ผุสิโต จ ปภงฺกโร, กุฏิโท อุตฺตรียโก.
สวนี เอกปทุมี, คาถาโย สพฺพปิณฺฑิตา;
เอกํ คาถาสตฺเจว, จตุตาลีสเมว จ.