📜
๓๙. อวฏผลวคฺโค
๑. อวฏผลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘สตรํสิ ¶ ¶ นาม ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;
วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ, โคจรายาภินิกฺขมิ.
‘‘ผลหตฺโถ อหํ ทิสฺวา, อุปคจฺฉึ นราสภํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อวฏํ [อวณฺฏํ (สี.), อมฺพฏํ (สฺยา.)] อททึ ผลํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลมททึ อหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา อวฏผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อวฏผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. ลพุชทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘นคเร พนฺธุมติยา, อาสึ อารามิโก ตทา;
อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนิลฺชเส.
‘‘ลพุชสฺส ผลํ คยฺห, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ;
อากาเส ิตโก สนฺโต, ปฏิคณฺหิ มหายโส.
‘‘วิตฺติสฺชนนํ ¶ มยฺหํ, ทิฏฺธมฺมสุขาวหํ;
ผลํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘อธิคจฺฉึ ¶ ตทา ปีตึ, วิปุลฺจ สุขุตฺตมํ;
อุปฺปชฺชเตว รตนํ, นิพฺพตฺตสฺส ตหึ ตหึ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ลพุชทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ลพุชทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. อุทุมฺพรผลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘วินตานทิยา ตีเร, วิหาสิ ปุริสุตฺตโม;
อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, เอกคฺคํ สุสมาหิตํ.
‘‘ตสฺมึ ปสนฺนมานโส, กิเลสมลโธวเน;
อุทุมฺพรผลํ คยฺห, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา อุทุมฺพรผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อุทุมฺพรผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. ปิลกฺขผลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘วนนฺตเร ¶ ¶ ¶ พุทฺธํ ทิสฺวา, อตฺถทสฺสึ มหายสํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ปิลกฺขสฺสาททึ ผลํ [ปิลกฺขสฺส ผลํ อทํ (สี.), ปิลกฺขุสฺส ผลํ อทํ (สฺยา.)].
‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ ผลมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปิลกฺขผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปิลกฺขผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. ผารุสผลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘สุวณฺณวณฺณํ ¶ สมฺพุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;
รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, ผารุสผลมทาสหํ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลมททึ อหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ผารุสผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ผารุสผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. วลฺลิผลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘สพฺเพ ¶ ชนา สมาคมฺม, อคมึสุ วนํ ตทา;
ผลมนฺเวสมานา เต, อลภึสุ ผลํ ตทา.
‘‘ตตฺถทฺทสาสึ ¶ ¶ สมฺพุทฺธํ, สยมฺภุํ อปราชิตํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, วลฺลิผลมทาสหํ.
‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วลฺลิผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
วลฺลิผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. กทลิผลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘กณิการํว ชลิตํ, ปุณฺณมาเยว [ปุณฺณมาเสว (สี. ก.)] จนฺทิมํ;
ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว, อทฺทสํ โลกนายกํ.
‘‘กทลิผลํ ปคฺคยฺห, อทาสึ สตฺถุโน อหํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, วนฺทิตฺวาน อปกฺกมึ.
‘‘เอกตฺตึเส ¶ อิโต กปฺเป, ยํ ผลมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กทลิผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
กทลิผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. ปนสผลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘อชฺชุโน ¶ นาม สมฺพุทฺโธ, หิมวนฺเต วสี ตทา;
จรเณน จ สมฺปนฺโน, สมาธิกุสโล มุนิ.
‘‘กุมฺภมตฺตํ ¶ คเหตฺวาน, ปนสํ ชีวชีวกํ [เทวคนฺธิกํ (๔๑ วคฺเค, ๕ อปทาเน)];
ฉตฺตปณฺเณ เปตฺวาน, อทาสึ สตฺถุโน อหํ.
‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ ¶ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปนสผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปนสผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. โสณโกฏิวีสตฺเถรอปทานํ
‘‘วิปสฺสิโน ¶ ปาวจเน, เอกํ เลณํ มยา กตํ;
จาตุทฺทิสสฺส สงฺฆสฺส, พนฺธุมาราชธานิยา.
‘‘ทุสฺเสหิ ภูมึ เลณสฺส, สนฺถริตฺวา ปริจฺจชึ;
อุทคฺคจิตฺโต สุมโน, อกาสึ ปณิธึ ตทา.
‘‘อาราธเยยฺยํ สมฺพุทฺธํ, ปพฺพชฺชฺจ ลเภยฺยหํ;
อนุตฺตรฺจ นิพฺพานํ, ผุเสยฺยํ สนฺติมุตฺตมํ.
‘‘เตเนว สุกฺกมูเลน, กปฺเป [กปฺปํ (สี.), กปฺป (ก.)] นวุติ สํสรึ;
เทวภูโต มนุสฺโส จ, กตปฺุโ วิโรจหํ.
‘‘ตโต ¶ กมฺมาวเสเสน, อิธ ปจฺฉิมเก ภเว;
จมฺปายํ อคฺคเสฏฺิสฺส, ชาโตมฺหิ เอกปุตฺตโก.
‘‘ชาตมตฺตสฺส ¶ เม สุตฺวา, ปิตุ ฉนฺโท อยํ อหุ;
ททามหํ กุมารสฺส, วีสโกฏี อนูนกา.
‘‘จตุรงฺคุลา จ เม โลมา, ชาตา ปาทตเล อุโภ;
สุขุมา มุทุสมฺผสฺสา, ตูลาปิจุสมา สุภา.
‘‘อตีตา นวุติ กปฺปา, อยํ เอโก จ อุตฺตริ;
นาภิชานามิ นิกฺขิตฺเต, ปาเท ภูมฺยา อสนฺถเต.
‘‘อาราธิโต ¶ เม สมฺพุทฺโธ, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
อรหตฺตฺจ เม ปตฺตํ, สีติภูโตมฺหิ นิพฺพุโต.
‘‘อคฺโค อารทฺธวีริยานํ, นิทฺทิฏฺโ สพฺพทสฺสินา;
ขีณาสโวมฺหิ อรหา, ฉฬภิฺโ มหิทฺธิโก.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เลณทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
‘‘เถโร ¶ โกฏิวีโส [โกฏิวิโส (สฺยา. ก.), โกฬิวิโส (อฺฏฺาเนสุ)] โสโณ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส อคฺคโต;
ปฺหํ ปุฏฺโ วิยากาสิ, อโนตตฺเต มหาสเร’’ติ.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โสโณ โกฏิวีโส เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
โสณโกฏิวีสตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. ปุพฺพกมฺมปิโลติกพุทฺธอปทานํ
‘‘อโนตตฺตสราสนฺเน ¶ , รมณีเย สิลาตเล;
นานารตนปชฺโชเต, นานาคนฺธวนนฺตเร.
‘‘มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน, ปเรโต [อุเปโต (อุทานฏฺกถายํ ๔ วคฺเค, ๘ สุตฺเต)] โลกนายโก;
อาสีโน พฺยากรี ตตฺถ, ปุพฺพกมฺมานิ อตฺตโน.
[สุณาถ ภิกฺขเว มยฺหํ, ยํ กมฺมํ ปกตํ มยา; เอกํ อรฺิกํ ภิกฺขุํ, ทิสฺวา ทินฺนํ ปิโลติกํ; ปตฺถิตํ ปมํ พุทฺธํ, พุทฺธตฺตาย มยา ตทา; ปิโลติยสฺส กมฺมสฺส, พุทฺธตฺเตปิ วิปจฺจติ; โคปาลโก ปุเร อาสึ, คาวึ ปาเชติ โคจรํ; ปิวนฺตึ อุทกํ อาวิลํ, คาวึ ทิสฺวา นิวารยึ; เตน กมฺมวิปาเกน, อิธ ปจฺฉิมเก ภเว; วิปาสิโต ยทิจฺฉกํ, น หิ ปาตุํ ลภามหํ (สฺยา.)] ‘‘สุณาถ ¶ ภิกฺขโว มยฺหํ, ยํ กมฺมํ ปกตํ มยา;
ปิโลติกสฺส กมฺมสฺส, พุทฺธตฺเตปิ วิปจฺจติ [สุณาถ ภิกฺขเว มยฺหํ, ยํ กมฺมํ ปกตํ มยา; เอกํ อรฺิกํ ภิกฺขุํ, ทิสฺวา ทินฺนํ ปิโลติกํ; ปตฺถิตํ ปมํ พุทฺธํ, พุทฺธตฺตาย มยา ตทา; ปิโลติยสฺส กมฺมสฺส, พุทฺธตฺเตปิ วิปจฺจติ; โคปาลโก ปุเร อาสึ, คาวึ ปาเชติ โคจรํ; ปิวนฺตึ อุทกํ อาวิลํ, คาวึ ทิสฺวา นิวารยึ; เตน กมฺมวิปาเกน, อิธ ปจฺฉิมเก ภเว; วิปาสิโต ยทิจฺฉกํ, น หิ ปาตุํ ลภามหํ (สฺยา.)].
[๑]
‘‘มุนาฬิ ¶ นามหํ ธุตฺโต, ปุพฺเพ อฺาสุ ชาติสุ [อฺาย ชาติยา (อุทาน อฏฺ.)];
ปจฺเจกพุทฺธํ สุรภึ [สรภุํ (สี.)], อพฺภาจิกฺขึ อทูสกํ.
‘‘เตน กมฺมวิปาเกน, นิรเย สํสรึ จิรํ;
พหูวสฺสสหสฺสานิ, ทุกฺขํ เวเทสิ เวทนํ.
‘‘เตน กมฺมาวเสเสน, อิธ ปจฺฉิมเก ภเว;
อพฺภกฺขานํ มยา ลทฺธํ, สุนฺทริกาย การณา.
[๒]
‘‘สพฺพาภิภุสฺส ¶ พุทฺธสฺส, นนฺโท นามาสิ สาวโก;
ตํ อพฺภกฺขาย นิรเย, จิรํ สํสริตํ มยา.
‘‘ทสวสฺสสหสฺสานิ, นิรเย สํสรึ จิรํ;
มนุสฺสภาวํ ลทฺธาหํ, อพฺภกฺขานํ พหุํ ลภึ.
‘‘เตน กมฺมาวเสเสน, จิฺจมานวิกา มมํ;
อพฺภาจิกฺขิ อภูเตน, ชนกายสฺส อคฺคโต.
[๓]
‘‘พฺราหฺมโณ สุตวา อาสึ, อหํ สกฺกตปูชิโต;
มหาวเน ปฺจสเต, มนฺเต วาเจมิ มาณเว.
‘‘ตตฺถาคโต ¶ [ตมาคโต (ก.)] อิสิ ภีโม, ปฺจาภิฺโ มหิทฺธิโก;
ตํ จาหํ อาคตํ ทิสฺวา, อพฺภาจิกฺขึ อทูสกํ.
‘‘ตโตหํ อวจํ สิสฺเส, กามโภคี อยํ อิสิ;
มยฺหมฺปิ ภาสมานสฺส, อนุโมทึสุ มาณวา.
‘‘ตโต มาณวกา สพฺเพ, ภิกฺขมานํ กุเล กุเล;
มหาชนสฺส อาหํสุ, กามโภคี อยํ อิสิ.
‘‘เตน ¶ ¶ กมฺมวิปาเกน, ปฺจ ภิกฺขุสตา อิเม;
อพฺภกฺขานํ ลภุํ สพฺเพ, สุนฺทริกาย การณา.
[๔]
‘‘เวมาตุภาตรํ ปุพฺเพ, ธนเหตุ หนึ อหํ;
ปกฺขิปึ คิริทุคฺคสฺมึ, สิลาย จ อปึสยึ.
‘‘เตน กมฺมวิปาเกน, เทวทตฺโต สิลํ ขิปิ;
องฺคุฏฺํ ปึสยี ปาเท, มม ปาสาณสกฺขรา.
[๕]
‘‘ปุเรหํ ทารโก หุตฺวา, กีฬมาโน มหาปเถ;
ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวาน, มคฺเค สกลิกํ [สกฺขลิกํ (ก.)] ขิปึ [ทหึ (สฺยา.)].
‘‘เตน กมฺมวิปาเกน, อิธ ปจฺฉิมเก ภเว;
วธตฺถํ มํ เทวทตฺโต, อภิมาเร ปโยชยิ.
[๖]
‘‘หตฺถาโรโห ¶ ปุเร อาสึ, ปจฺเจกมุนิมุตฺตมํ;
ปิณฺฑาย วิจรนฺตํ ตํ, อาสาเทสึ คเชนหํ.
‘‘เตน กมฺมวิปาเกน, ภนฺโต [ทนฺโต (ก.)] นาฬาคิรี คโช;
คิริพฺพเช ปุรวเร, ทารุโณ สมุปาคมิ [มํ อุปาคมิ (สี.)].
[๗]
‘‘ราชาหํ ¶ ปตฺถิโว [ปตฺติโก (สฺยา. ก.), ขตฺติโย (อุทาน อฏฺ.)] อาสึ, สตฺติยา ปุริสํ หนึ;
เตน กมฺมวิปาเกน, นิรเย ปจฺจิสํ ภุสํ.
‘‘กมฺมุโน ตสฺส เสเสน, อิทานิ สกลํ มม;
ปาเท ฉวึ ปกปฺเปสิ [ปโกเปสิ (สี.)], น หิ กมฺมํ วินสฺสติ.
[๘]
‘‘อหํ เกวฏฺฏคามสฺมึ, อหุํ เกวฏฺฏทารโก;
มจฺฉเก ฆาติเต ทิสฺวา, ชนยึ โสมนสฺสกํ [โสมนสฺสหํ (อุทาน อฏฺ.)].
‘‘เตน ¶ กมฺมวิปาเกน, สีสทุกฺขํ อหู มม;
สพฺเพ สกฺกา จ หฺึสุ, ยทา หนิ วิฏฏูโภ [วิฏฏุโภ (สฺยา. ก.)].
[๙]
‘‘ผุสฺสสฺสาหํ ปาวจเน, สาวเก ปริภาสยึ;
ยวํ ขาทถ ภฺุชถ, มา จ ภฺุชถ สาลโย.
‘‘เตน กมฺมวิปาเกน, เตมาสํ ขาทิตํ ยวํ;
นิมนฺติโต พฺราหฺมเณน, เวรฺชายํ วสึ ตทา.
[๑๐]
‘‘นิพฺพุทฺเธ วตฺตมานมฺหิ, มลฺลปุตฺตํ นิเหยึ [นิเสธยึ (สฺยา. ก.)];
เตน กมฺมวิปาเกน, ปิฏฺิทุกฺขํ อหู มม.
[๑๑]
‘‘ติกิจฺฉโก อหํ อาสึ, เสฏฺิปุตฺตํ วิเรจยึ;
เตน กมฺมวิปาเกน, โหติ ปกฺขนฺทิกา มม.
[๑๒]
‘‘อวจาหํ โชติปาโล, สุคตํ กสฺสปํ ตทา;
กุโต นุ โพธิ มุณฺฑสฺส, โพธิ ปรมทุลฺลภา.
‘‘เตน ¶ ¶ ¶ กมฺมวิปาเกน, อจรึ ทุกฺกรํ พหุํ;
ฉพฺพสฺสานุรุเวฬายํ, ตโต โพธิมปาปุณึ.
‘‘นาหํ เอเตน มคฺเคน, ปาปุณึ โพธิมุตฺตมํ;
กุมฺมคฺเคน คเวสิสฺสํ, ปุพฺพกมฺเมน วาริโต.
‘‘ปฺุปาปปริกฺขีโณ, สพฺพสนฺตาปวชฺชิโต;
อโสโก อนุปายาโส, นิพฺพายิสฺสมนาสโว.
‘‘เอวํ ชิโน วิยากาสิ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส อคฺคโต;
สพฺพาภิฺาพลปฺปตฺโต, อโนตตฺเต มหาสเร’’ติ.
อิตฺถํ ¶ สุทํ ภควา อตฺตโน ปุพฺพจริตํ กมฺมปิโลติกํ นาม พุทฺธาปทานธมฺมปริยายํ อภาสิตฺถาติ.
ปุพฺพกมฺมปิโลติกํ นาม พุทฺธาปทานํ ทสมํ.
อวฏผลวคฺโค เอกูนจตฺตาลีสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อวฏํ ลพุชฺเจว, อุทุมฺพรปิลกฺขุ จ;
ผารุ วลฺลี จ กทลี, ปนโส โกฏิวีสโก.
ปุพฺพกมฺมปิโลติ จ, อปทานํ มเหสิโน;
คาถาโย เอกนวุติ, คณิตาโย วิภาวิภิ.
จุทฺทสมํ ภาณวารํ.