📜
๔๐. ปิลินฺทวจฺฉวคฺโค
๑. ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรอปทานํ
‘‘นคเร ¶ ¶ ¶ ¶ หํสวติยา, อาสึ โทวาริโก อหํ;
อกฺโขภํ อมิตํ โภคํ, ฆเร สนฺนิจิตํ มม.
‘‘รโหคโต นิสีทิตฺวา, ปหํสิตฺวาน มานสํ [สมฺปหํสิตฺว มานสํ (สี.)];
นิสชฺช ปาสาทวเร, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา.
(จินฺตนากาโร)
‘‘‘พหู เมธิคตา โภคา, ผีตํ อนฺเตปุรํ มม;
ราชาปิ [ราชิสิ (ก.)] สนฺนิมนฺเตสิ, อานนฺโท ปถวิสฺสโร.
‘‘‘อยฺจ พุทฺโธ อุปฺปนฺโน, อธิจฺจุปฺปตฺติโก มุนิ;
สํวิชฺชนฺติ จ เม โภคา, ทานํ ทสฺสามิ สตฺถุโน.
‘‘‘ปทุเมน ราชปุตฺเตน, ทินฺนํ ทานวรํ ชิเน;
หตฺถินาเค จ ปลฺลงฺเก, อปสฺเสนฺจนปฺปกํ.
‘‘‘อหมฺปิ ทานํ ทสฺสามิ, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
อทินฺนปุพฺพมฺเสํ, ภวิสฺสํ อาทิกมฺมิโก.
‘‘‘จินฺเตตฺวาหํ พหุวิธํ, ยาเค ยสฺส สุขํผลํ;
ปริกฺขารทานมทฺทกฺขึ, มม สงฺกปฺปปูรณํ.
‘‘‘ปริกฺขารานิ ทสฺสามิ, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
อทินฺนปุพฺพมฺเสํ, ภวิสฺสํ อาทิกมฺมิโก’.
(ทานวตฺถุสมฺปาทนํ)
‘‘นฬกาเร ¶ อุปาคมฺม, ฉตฺตํ กาเรสิ ตาวเท;
ฉตฺตสตสหสฺสานิ, เอกโต สนฺนิปาตยึ.
‘‘ทุสฺสสตสหสฺสานิ, เอกโต สนฺนิปาตยึ;
ปตฺตสตสหสฺสานิ, เอกโต สนฺนิปาตยึ.
‘‘วาสิโย ¶ ¶ สตฺถเก จาปิ, สูจิโย นขเฉทเน;
เหฏฺาฉตฺเต ปาเปสึ, กาเรตฺวา ตทนุจฺฉเว.
‘‘วิธูปเน ตาลวณฺเฏ, โมรหตฺเถ จ จามเร;
ปริสฺสาวเน เตลธาเร [เตลธเร (สี.)], การยึ ตทนุจฺฉเว.
‘‘สูจิฆเร อํสพทฺเธ, อโถปิ กายพนฺธเน;
อาธารเก จ สุกเต, การยึ ตทนุจฺฉเว.
‘‘ปริโภคภาชเน จ, อโถปิ โลหถาลเก;
เภสชฺเช ¶ ปูรยิตฺวาน, เหฏฺาฉตฺเต เปสหํ.
‘‘วจํ อุสีรํ ลฏฺิมธุํ, ปิปฺผลี มริจานิ จ;
หรีตกึ สิงฺคีเวรํ, สพฺพํ ปูเรสิ ภาชเน.
‘‘อุปาหนา ปาทุกาโย, อโถ อุทกปฺุฉเน;
กตฺตรทณฺเฑ สุกเต, การยึ ตทนุจฺฉเว.
‘‘โอสธฺชนนาฬี จ [โอสธํ อฺชนาปิจ (สฺยา.)], สลากา ธมฺมกุตฺตรา;
กฺุจิกา ปฺจวณฺเณหิ, สิพฺพิเต กฺุจิกาฆเร.
‘‘อาโยเค ธูมเนตฺเต จ, อโถปิ ทีปธารเก;
ตุมฺพเก จ กรณฺเฑ จ, การยึ ตทนุจฺฉเว.
‘‘สณฺฑาเส ¶ ปิปฺผเล เจว, อโถปิ มลหารเก;
เภสชฺชถวิเก เจว, การยึ ตทนุจฺฉเว.
‘‘อาสนฺทิโย ปีเก จ, ปลฺลงฺเก จตุโรมเย;
ตทนุจฺฉเว การยิตฺวา, เหฏฺาฉตฺเต เปสหํ.
‘‘อุณฺณาภิสี ตูลภิสี, อโถปิ ปีิกาภิสี [ปีกาภิสี (สฺยา. ก.)];
พิมฺโพหเน [พิพฺโพหเน (สฺยา. ก.)] จ สุกเต, การยึ ตทนุจฺฉเว.
‘‘กุรุวินฺเท มธุสิตฺเถ, เตลํ หตฺถปฺปตาปกํ;
สิปาฏิผลเก สุจี, มฺจํ อตฺถรเณน จ.
‘‘เสนาสเน ปาทปฺุเฉ, สยนาสนทณฺฑเก;
ทนฺตโปเณ จ อาฏลี [กถลึ (สฺยา.)], สีสาเลปนคนฺธเก.
‘‘อรณี ¶ ผลปีเ [ปลาลปีเ (สี.)] จ, ปตฺตปิธานถาลเก;
อุทกสฺส กฏจฺฉู จ, จุณฺณกํ รชนมฺพณํ [รชนมฺมณํ (สี.)].
‘‘สมฺมชฺชนํ ¶ [สมฺมฺุชนํ (สฺยา.), สมฺมชฺชนึ, สมฺมฺุชนึ (?)] อุทปตฺตํ, ตถา วสฺสิกสาฏิกํ;
นิสีทนํ กณฺฑุจฺฉาทิ, อถ อนฺตรวาสกํ.
‘‘อุตฺตราสงฺคสงฺฆาฏี, นตฺถุกํ มุขโสธนํ;
พิฬงฺคโลณํ ปหูตฺจ [โลณภูตฺจ (ก.)], มธฺุจ ทธิปานกํ.
‘‘ธูปํ [ธูมํ (ก.)] สิตฺถํ ปิโลติฺจ, มุขปฺุฉนสุตฺตกํ;
ทาตพฺพํ นาม ยํ อตฺถิ, ยฺจ กปฺปติ สตฺถุโน.
‘‘สพฺพเมตํ สมาเนตฺวา, อานนฺทํ อุปสงฺกมึ;
อุปสงฺกมฺม ¶ ราชานํ, ชเนตารํ มเหสิโน [มเหสินํ (สี.), มหายสํ (สฺยา.), มหิสฺสรํ (ก.)];
สิรสา ¶ อภิวาเทตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวึ.
(ทาโนกาสยาจนา)
‘‘‘เอกโต ชาตสํวทฺธา, อุภินฺนํ เอกโต มนํ [ยโส (สฺยา.), มโน (?)];
สาธารณา สุขทุกฺเข, อุโภ จ อนุวตฺตกา.
‘‘‘อตฺถิ เจตสิกํ ทุกฺขํ, ตวาเธยฺยํ อรินฺทม;
ยทิ สกฺโกสิ ตํ ทุกฺขํ, วิโนเทยฺยาสิ ขตฺติย.
‘‘‘ตว ทุกฺขํ มม ทุกฺขํ, อุภินฺนํ เอกโต มโน [มนํ (สี. สฺยา.)];
นิฏฺิตนฺติ วิชานาหิ, มมาเธยฺยํ สเจ ตุวํ.
‘‘‘ชานาหิ โข มหาราช, ทุกฺขํ เม ทุพฺพิโนทยํ;
ปหุ สมาโน คชฺชสุ, เอกํ เต ทุจฺจชํ วรํ.
‘‘‘ยาวตา วิชิเต อตฺถิ, ยาวตา มม ชีวิตํ;
เอเตหิ ยทิ เต อตฺโถ, ทสฺสามิ อวิกมฺปิโต.
‘‘‘คชฺชิตํ โข ตยา เทว, มิจฺฉา ตํ พหุ คชฺชิตํ;
ชานิสฺสามิ ตุวํ อชฺช, สพฺพธมฺเม [สจฺจธมฺเม (?)] ปติฏฺิตํ.
‘‘‘อติพาฬฺหํ ¶ นิปีเฬสิ, ททมานสฺส เม สโต;
กึ เต เม ปีฬิเตนตฺโถ, ปตฺถิตํ เต กเถหิ เม.
‘‘‘อิจฺฉามหํ มหาราช, พุทฺธเสฏฺํ อนุตฺตรํ;
โภชยิสฺสามิ สมฺพุทฺธํ, วชฺชํ [วฺจุํ (?)] เม มาหุ ชีวิตํ.
‘‘‘อฺํ เตหํ วรํ ทมฺมิ, มา ยาจิตฺโถ ตถาคตํ [อยาจิโต ตถาคโต (สฺยา. ก.)];
อเทยฺโย กสฺสจิ พุทฺโธ, มณิ โชติรโส ยถา.
‘‘‘นนุ ¶ เต คชฺชิตํ เทว, ยาว ชีวิตมตฺตโน [วิชิตมตฺถิตํ (ก.), ชีวิตมตฺถิกํ (สฺยา.)];
ชีวิตํ ¶ [วิชิตํ (ก.)] ททมาเนน, ยุตฺตํ ทาตุํ ตถาคตํ.
‘‘‘ปนีโย มหาวีโร, อเทยฺโย กสฺสจิ ชิโน;
น เม ปฏิสฺสุโต พุทฺโธ, วรสฺสุ อมิตํ ธนํ.
‘‘‘วินิจฺฉยํ ปาปุณาม, ปุจฺฉิสฺสาม วินิจฺฉเย;
ยถาสณฺํ [ยถาสนฺตํ (สี.)] กเถสฺสนฺติ, ปฏิปุจฺฉาม ตํ ตถา.
‘‘‘รฺโ หตฺเถ คเหตฺวาน, อคมาสึ วินิจฺฉยํ;
ปุรโต อกฺขทสฺสานํ, อิทํ วจนมพฺรวึ.
‘‘‘สุณนฺตุ ¶ เม อกฺขทสฺสา, ราชา วรมทาสิ เม;
น กิฺจิ ปยิตฺวาน, ชีวิตมฺปิ [วิชิตํปิ (ก.)] ปวารยิ.
‘‘‘ตสฺส เม วรทินฺนสฺส, พุทฺธเสฏฺํ วรึ อหํ;
สุทินฺโน โหติ เม พุทฺโธ, ฉินฺทถ สํสยํ มม.
‘‘‘โสสฺสาม ตว วจนํ, ภูมิปาลสฺส ราชิโน;
อุภินฺนํ วจนํ สุตฺวา, ฉินฺทิสฺสาเมตฺถ สํสยํ.
‘‘‘สพฺพํ เทว ตยา ทินฺนํ, อิมสฺส สพฺพคาหิกํ [สพฺพคาหิตํ (สฺยา. ก.)];
น กิฺจิ ปยิตฺวาน, ชีวิตมฺปิ ปวารยิ.
‘‘‘กิจฺฉปฺปตฺโตว หุตฺวาน, ยาจี วรมนุตฺตรํ [ยาวชีวมนุตฺตรํ (สฺยา. ก.)];
อิมํ สุทุกฺขิตํ ตฺวา, อทาสึ สพฺพคาหิกํ.
‘‘‘ปราชโย ¶ ตุวํ [ตวํ (สี.)] เทว, อสฺส เทยฺโย ตถาคโต;
อุภินฺนํ สํสโย ฉินฺโน, ยถาสณฺมฺหิ [ยถาสนฺตมฺหิ (สี.)] ติฏฺถ.
‘‘‘ราชา ตตฺเถว ตฺวาน, อกฺขทสฺเสตทพฺรวิ;
สมฺมา ¶ มยฺหมฺปิ เทยฺยาถ, ปุน พุทฺธํ ลภามหํ.
‘‘‘ปูเรตฺวา ตว สงฺกปฺปํ, โภชยิตฺวา ตถาคตํ;
ปุน เทยฺยาสิ [เทยฺยาถ (ก.)] สมฺพุทฺธํ, อานนฺทสฺส ยสสฺสิโน’.
(นิมนฺตนกถา)
‘‘อกฺขทสฺเสภิวาเทตฺวา, อานนฺทฺจาปิ ขตฺติยํ;
ตุฏฺโ ปมุทิโต หุตฺวา, สมฺพุทฺธมุปสงฺกมึ.
‘‘อุปสงฺกมฺม สมฺพุทฺธํ, โอฆติณฺณมนาสวํ;
สิรสา อภิวาเทตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวึ.
‘วสีสตสหสฺเสหิ ¶ , อธิวาเสหิ จกฺขุม;
หาสยนฺโต มม จิตฺตํ, นิเวสนมุเปหิ เม’.
‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
มม สงฺกปฺปมฺาย, อธิวาเสสิ จกฺขุมา.
‘‘อธิวาสนมฺาย, อภิวาทิย สตฺถุโน;
หฏฺโ อุทคฺคจิตฺโตหํ, นิเวสนมุปาคมึ.
(ทานปฏิยาทนํ)
‘‘มิตฺตามจฺเจ สมาเนตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวึ;
‘สุทุลฺลโภ มยา ลทฺโธ, มณิ โชติรโส ยถา.
‘‘‘เกน ตํ ปูชยิสฺสาม, อปฺปเมยฺโย อนูปโม;
อตุโล อสโม ธีโร, ชิโน อปฺปฏิปุคฺคโล.
‘‘‘ตถาสมสโม เจว, อทุติโย นราสโภ;
ทุกฺกรํ อธิการฺหิ, พุทฺธานุจฺฉวิกํ มยา.
‘‘‘นานาปุปฺเผ ¶ สมาเนตฺวา, กโรม ปุปฺผมณฺฑปํ;
พุทฺธานุจฺฉวิกํ ¶ เอตํ, สพฺพปูชา ภวิสฺสติ’.
‘‘อุปฺปลํ ¶ ปทุมํ วาปิ, วสฺสิกํ อธิมุตฺตกํ [อติมุตฺตกํ (?)];
จมฺปกํ [จนฺทนํ (ก.)] นาคปุปฺผฺจ, มณฺฑปํ การยึ อหํ.
‘‘สตาสนสหสฺสานิ, ฉตฺตจฺฉายาย ปฺปึ;
ปจฺฉิมํ อาสนํ มยฺหํ, อธิกํ สตมคฺฆติ.
‘‘สตาสนสหสฺสานิ, ฉตฺตจฺฉายาย ปฺปึ;
ปฏิยาเทตฺวา อนฺนปานํ, กาลํ อาโรจยึ อหํ.
‘‘อาโรจิตมฺหิ กาลมฺหิ, ปทุมุตฺตโร มหามุนิ;
วสีสตสหสฺเสหิ, นิเวสนมุเปสิ เม.
‘‘ธาเรนฺตํ อุปริจฺฉตฺตํ [ธาเรนฺตมุปริจฺฉตฺเต (สี.)], สุผุลฺลปุปฺผมณฺฑเป;
วสีสตสหสฺเสหิ, นิสีทิ ปุริสุตฺตโม.
‘‘‘ฉตฺตสตสหสฺสานิ, สตสหสฺสมาสนํ;
กปฺปิยํ อนวชฺชฺจ, ปฏิคณฺหาหิ จกฺขุม’.
‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
มมํ ตาเรตุกาโม โส, สมฺปฏิจฺฉิ มหามุนิ.
(ทานกถา)
‘‘ภิกฺขุโน ¶ เอกเมกสฺส, ปจฺเจกํ ปตฺตมทาสหํ;
ชหึสุ สุมฺภกํ [ปุพฺพกํ (สี.), สมฺภตํ (สฺยา.), มตฺติกํ (?)] ปตฺตํ, โลหปตฺตํ อธารยุํ.
‘‘สตฺตรตฺตินฺทิวํ พุทฺโธ, นิสีทิ ปุปฺผมณฺฑเป;
โพธยนฺโต พหู สตฺเต, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ.
‘‘ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺโต, เหฏฺโต ปุปฺผมณฺฑเป;
จุลฺลาสีติสหสฺสานํ ¶ , ธมฺมาภิสมโย อหุ.
‘‘สตฺตเม ทิวเส ปตฺเต, ปทุมุตฺตโร มหามุนิ;
ฉตฺตจฺฉายายมาสีโน, อิมา คาถา อภาสถ.
(พฺยากรณํ)
‘‘‘อนูนกํ ทานวรํ, โย เม ปาทาสิ มาณโว;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘หตฺถี ¶ อสฺสา รถา ปตฺตี, เสนา จ จตุรงฺคินี;
ปริวาเรสฺสนฺติมํ [ตํ (สฺยา.)] นิจฺจํ, สพฺพทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, สิวิกา สนฺทมานิกา;
อุปฏฺิสฺสนฺติมํ นิจฺจํ, สพฺพทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘‘สฏฺิ รถสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ, สพฺพทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘‘สฏฺิ ¶ ตูริยสหสฺสานิ, เภริโย สมลงฺกตา;
วชฺชยิสฺสนฺติมํ นิจฺจํ, สพฺพทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘‘ฉฬาสีติสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
วิจิตฺตวตฺถาภรณา, อามุกฺกมณิกุณฺฑลา [อามุตฺตมณิกุณฺฑลา (สี. สฺยา.)].
‘‘‘อฬารปมฺหา หสุลา, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;
ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ, สพฺพทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘‘ตึสกปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสติ;
สหสฺสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ.
‘‘‘สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;
ปเทสรชฺชํ ¶ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.
‘‘‘เทวโลเก ¶ วสนฺตสฺส, ปฺุกมฺมสมงฺคิโน;
เทวโลกปริยนฺตํ, รตนฉตฺตํ ธริสฺสติ.
‘‘‘อิจฺฉิสฺสติ ยทา ฉายํ [ยทา วายํ (สฺยา. ก.)], ฉทนํ ทุสฺสปุปฺผชํ;
อิมสฺส จิตฺตมฺาย, นิพทฺธํ ฉาทยิสฺสติ.
‘‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
ปฺุกมฺเมน สํยุตฺโต, พฺรหฺมพนฺธุ ภวิสฺสติ.
‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน [นาเมน (สพฺพตฺถ) เอวมุปริปิ; อฏฺถายํ ปน ปุพฺเพ โคตฺเตนาติปทํ วณฺณิตํ], สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘สพฺพเมตํ อภิฺาย, โคตโม สกฺยปุงฺคโว;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, เอตทคฺเค เปสฺสติ.
‘‘‘ปิลินฺทวจฺฉนาเมน ¶ [ปิลินฺทิวจฺฉนาเมน (สี.)], เหสฺสติ สตฺถุสาวโก;
เทวานํ อสุรานฺจ, คนฺธพฺพานฺจ สกฺกโต.
‘‘‘ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ, คิหีนฺจ ตเถว โส;
ปิโย หุตฺวาน สพฺเพสํ, วิหริสฺสตินาสโว’.
(ทานานิสํสกถา)
‘‘สตสหสฺเส กตํ กมฺมํ, ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ;
สุมุตฺโต สรเวโคว, กิเลเส ฌาปยี มม [ฌาปยิสฺสติ (สี. ก.), ฌาปยึ อหํ (สฺยา.)].
‘‘อโห เม สุกตํ กมฺมํ, ปฺุกฺเขตฺเต อนุตฺตเร;
ยตฺถ การํ กริตฺวาน, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.
‘‘อนูนกํ ทานวรํ, อทาสิ โย [โส (ก.)] หิ มาณโว;
อาทิปุพฺพงฺคโม ¶ อาสิ, ตสฺส ทานสฺสิทํ ผลํ.
(๑. ฉตฺตานิสํโส)
‘‘ฉตฺเต จ สุคเต ทตฺวา [ฉตฺเต สุคเต ทตฺวาน (สี. สฺยา.)], สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
อฏฺานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สีตํ ¶ อุณฺหํ น ชานามิ, รโชชลฺลํ น ลิมฺปติ;
อนุปทฺทโว อนีติ จ, โหมิ อปจิโต สทา.
‘‘สุขุมจฺฉวิโก โหมิ, วิสทํ โหติ มานสํ;
ฉตฺตสตสหสฺสานิ, ภเว สํสรโต มม.
‘‘สพฺพาลงฺการยุตฺตานิ ¶ , ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา;
อิมํ ชาตึ เปตฺวาน, มตฺถเก ธารยนฺติ เม.
‘‘กสฺมา [ตสฺมา (สฺยา. ก.)] อิมาย ชาติยา, นตฺถิ เม ฉตฺตธารณา;
มม สพฺพํ กตํ กมฺมํ, วิมุตฺติฉตฺตปตฺติยา.
(๒. ทุสฺสานิสํโส)
‘‘ทุสฺสานิ สุคเต ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
อฏฺานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สุวณฺณวณฺโณ ¶ วิรโช, สปฺปภาโส ปตาปวา;
สินิทฺธํ โหติ เม คตฺตํ, ภเว สํสรโต มม.
‘‘ทุสฺสสตสหสฺสานิ, เสตา ปีตา จ โลหิตา;
ธาเรนฺติ มตฺถเก มยฺหํ, ทุสฺสทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘โกเสยฺยกมฺพลิยานิ, โขมกปฺปาสิกานิ จ;
สพฺพตฺถ ปฏิลภามิ, เตสํ นิสฺสนฺทโต อหํ.
(๓. ปตฺตานิสํโส)
‘‘ปตฺเต สุคเต ทตฺวาน, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ทสานิสํเส ¶ อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สุวณฺณถาเล มณิถาเล, รชเตปิ จ ถาลเก;
โลหิตงฺคมเย ถาเล, ปริภฺุชามิ สพฺพทา.
‘‘อนุปทฺทโว อนีติ จ, โหมิ อปจิโต สทา;
ลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส, วตฺถสฺส สยนสฺส จ.
‘‘น วินสฺสนฺติ เม โภคา, ิตจิตฺโต ภวามหํ;
ธมฺมกาโม สทา โหมิ, อปฺปกฺเลโส อนาสโว.
‘‘เทวโลเก มนุสฺเส วา, อนุพนฺธา อิเม คุณา;
ฉายา ยถาปิ รุกฺขสฺส, สพฺพตฺถ น ชหนฺติ มํ.
(๔. วาสิอานิสํโส)
‘‘จิตฺตพนฺธนสมฺพทฺธา [จิตฺตพนฺธนสมฺปนฺนา (ก.)], สุกตา วาสิโย พหู;
ทตฺวาน พุทฺธเสฏฺสฺส, สงฺฆสฺส จ ตเถวหํ.
‘‘อฏฺานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม;
สูโร ¶ โหมวิสารี จ, เวสารชฺเชสุ ปารมี.
‘‘ธิติวีริยวา ¶ โหมิ, ปคฺคหีตมโน สทา;
กิเลสจฺเฉทนํ าณํ, สุขุมํ อตุลํ สุจึ;
สพฺพตฺถ ปฏิลภามิ, ตสฺส นิสฺสนฺทโต อหํ.
(๕. สตฺถกานิสํโส)
‘‘อกกฺกเส ¶ อผรุเส, สุโธเต สตฺถเก พหู;
ปสนฺนจิตฺโต ทตฺวาน, พุทฺเธ สงฺเฆ ตเถว จ.
‘‘ปฺจานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม;
กลฺยาณมิตฺตํ [กลฺยาณจิตฺตํ (สี.)] วีริยํ, ขนฺติฺจ เมตฺตสตฺถกํ.
‘‘ตณฺหาสลฺลสฺส ¶ ฉินฺนตฺตา, ปฺาสตฺถํ อนุตฺตรํ;
วชิเรน สมํ าณํ, เตสํ นิสฺสนฺทโต ลเภ.
(๖. สูจิอานิสํโส)
‘‘สูจิโย สุคเต ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ปฺจานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘น สํสโย กงฺขจฺเฉโท, อภิรูโป จ โภควา;
ติกฺขปฺโ สทา โหมิ, สํสรนฺโต ภวาภเว.
‘‘คมฺภีรํ นิปุณํ านํ, อตฺถํ าเณน ปสฺสยึ;
วชิรคฺคสมํ าณํ, โหติ เม ตมฆาตนํ.
(๗. นขจฺเฉทนานิสํโส)
‘‘นขจฺเฉทเน สุคเต, ทตฺวา สงฺเฆ คณุตฺตเม;
ปฺจานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘ทาสิทาเส [ทาสิทาส (ก.)] ควสฺเส จ, ภตเก นาฏเก [อารกฺขเก (สี.)] พหู;
นฺหาปิเต ภตฺตเก สูเท, สพฺพตฺเถว ลภามหํ.
(๘. วิธูปนตาลวณฺฏานิสํโส)
‘‘วิธูปเน สุคเต ทตฺวา, ตาลวณฺเฏ จ โสภเณ;
อฏฺานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สีตํ อุณฺหํ น ชานามิ, ปริฬาโห น วิชฺชติ;
ทรถํ นาภิชานามิ, จิตฺตสนฺตาปนํ มม.
‘‘ราคคฺคิ ¶ โทสโมหคฺคิ, มานคฺคิ ทิฏฺิอคฺคิ จ;
สพฺพคฺคี นิพฺพุตา มยฺหํ, ตสฺส นิสฺสนฺทโต มม.
(๙. โมรหตฺถ-จามรํ)
‘‘โมรหตฺเถ ¶ จามริโย, ทตฺวา สงฺเฆ คณุตฺตเม;
อุปสนฺตกิเลโสหํ, วิหรามิ อนงฺคโณ.
(๑๐. ปริสฺสาวน-ธมฺมกรํ)
‘‘ปริสฺสาวเน ¶ ¶ สุคเต, ทตฺวา ธมฺมกรุตฺตเม [ทตฺวา สุกเต ธมฺมกุตฺตเร (สฺยา. ก.)];
ปฺจานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สพฺเพสํ สมติกฺกมฺม, ทิพฺพํ อายุํ ลภามหํ;
อปฺปสยฺโห สทา โหมิ, โจรปจฺจตฺถิเกหิ วา.
‘‘สตฺเถน วา วิเสน วา, วิเหสมฺปิ น กุพฺพเต;
อนฺตรามรณํ นตฺถิ, เตสํ นิสฺสนฺทโต มม.
(๑๑. เตลธารานิสํโส)
‘‘เตลธาเร สุคเต ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ปฺจานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สุจารุรูโป สุภทฺโท [สุคโท (สี.), สุวาโจ (?)], สุสมุคฺคตมานโส;
อวิกฺขิตฺตมโน โหมิ, สพฺพารกฺเขหิ รกฺขิโต.
(๑๒. สูจิฆรานิสํโส)
‘‘สูจิฆเร สุคเต ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ตีณานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘เจโตสุขํ กายสุขํ, อิริยาปถชํ สุขํ;
อิเม คุเณ ปฏิลเภ, ตสฺส นิสฺสนฺทโต อหํ.
(๑๓. อํสพทฺธานิสํโส)
‘‘อํสพทฺเธ ชิเน ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ตีณานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สทฺธมฺเม ¶ คาธํ [เจโตาณํ จ (สี.)] วินฺทามิ, สรามิ ทุติยํ ภวํ;
สพฺพตฺถ สุจฺฉวี โหมิ, ตสฺส นิสฺสนฺทโต อหํ.
(๑๔. กายพนฺธนานิสํโส)
‘‘กายพนฺเธ ชิเน ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ฉานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สมาธีสุ ¶ ¶ น กมฺปามิ, วสี โหมิ สมาธิสุ;
อเภชฺชปริโส โหมิ, อาเทยฺยวจโน สทา.
‘‘อุปฏฺิตสติ โหมิ, ตาโส มยฺหํ น วิชฺชติ;
เทวโลเก มนุสฺเส วา, อนุพนฺธา อิเม คุณา.
(๑๕. อาธารกานิสํโส)
‘‘อาธารเก ชิเน ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ปฺจวณฺเณหิ ทายาโท [ปฺจวณฺเณ ภยาภาโว (สฺยา.)], อจโล โหมิ เกนจิ.
‘‘เย ¶ เกจิ เม สุตา ธมฺมา, สติาณปฺปโพธนา;
ธตา [ิตา (ก.)] เม น วินสฺสนฺติ, ภวนฺติ สุวินิจฺฉิตา.
(๑๖. ภาชนานิสํโส)
‘‘ภาชเน ปริโภเค จ, ทตฺวา พุทฺเธ คณุตฺตเม;
ตีณานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘โสณฺณมเย มณิมเย, อโถปิ ผลิกามเย;
โลหิตงฺคมเย เจว, ลภามิ ภาชเน อหํ.
‘‘ภริยา ทาสทาสี [สพฺพตฺถปิ เอวเมว ทิสฺสติ] จ, หตฺถิสฺสรถปตฺติเก;
อิตฺถี ปติพฺพตา เจว, ปริโภคานิ สพฺพทา.
‘‘วิชฺชา มนฺตปเท เจว, วิวิเธ อาคเม พหู;
สพฺพํ สิปฺปํ นิสาเมมิ, ปริโภคานิ สพฺพทา.
(๑๗. ถาลกานิสํโส)
‘‘ถาลเก สุคเต ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ตีณานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘โสณฺณมเย ¶ มณิมเย, อโถปิ ผลิกามเย;
โลหิตงฺคมเย เจว, ลภามิ ถาลเก อหํ.
‘‘อสตฺถเก ¶ [อสตฺถเก (สี.), อสฺสฏฺเก (สฺยา.)] ผลมเย, อโถ โปกฺขรปตฺตเก;
มธุปานกสงฺเข จ, ลภามิ ถาลเก อหํ.
‘‘วตฺเต คุเณ ปฏิปตฺติ, อาจารกิริยาสุ จ;
อิเม คุเณ ปฏิลเภ, ตสฺส นิสฺสนฺทโต อหํ.
(๑๘. เภสชฺชานิสํโส)
‘‘เภสชฺชํ ¶ สุคเต ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ทสานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘อายุวา พลวา ธีโร, วณฺณวา ยสวา สุขี;
อนุปทฺทโว อนีติ จ, โหมิ อปจิโต สทา;
น เม ปิยวิโยคตฺถิ, ตสฺส นิสฺสนฺทโต มม.
(๑๙. อุปาหนานิสํโส)
‘‘อุปาหเน ชิเน ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ตีณานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, สิวิกา สนฺทมานิกา;
สฏฺิสตสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทา.
‘‘มณิมยา ตมฺพมยา [กมฺพลิกา (สี. ก.)], โสณฺณรชตปาทุกา;
นิพฺพตฺตนฺติ ปทุทฺธาเร, ภเว สํสรโต มม.
‘‘นิยามํ ¶ สติ ธาวนฺติ [นิยมํ ปฏิธาวนฺตี (สี.), นิยามํ ปฏิธาวนฺติ (สฺยา.)], อาคุอาจารโสธนํ [อาจารคุณโสธนํ (สี. สฺยา.)];
อิเม คุเณ ปฏิลเภ, ตสฺส นิสฺสนฺทโต อหํ.
(๒๐. ปาทุกานิสํโส)
‘‘ปาทุเก สุคเต ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
อิทฺธิปาทุกมารุยฺห, วิหรามิ ยทิจฺฉกํ.
(๒๑. อุทกปฺุฉนานิสํโส)
‘‘อุทกปุจฺฉนโจเฬ ¶ , ทตฺวา พุทฺเธ คณุตฺตเม;
ปฺจานิสํเส ¶ อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สุวณฺณวณฺโณ วิรโช, สปฺปภาโส ปตาปวา;
สินิทฺธํ โหติ เม คตฺตํ, รโชชลฺลํ น ลิมฺปติ;
อิเม คุเณ ปฏิลเภ, ตสฺส นิสฺสนฺทโต อหํ.
(๒๒. กตฺตรทณฺฑานิสํโส)
‘‘กตฺตรทณฺเฑ สุคเต, ทตฺวา สงฺเฆ คณุตฺตเม;
ฉานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘ปุตฺตา ¶ มยฺหํ พหู โหนฺติ, ตาโส มยฺหํ น วิชฺชติ;
อปฺปสยฺโห สทา โหมิ, สพฺพารกฺเขหิ รกฺขิโต;
ขลิตมฺปิ [ขลิตํ มํ (สี. ก.)] น ชานามิ, อภนฺตํ มานสํ มม.
(๒๓. โอสธฺชนานิสํโส)
‘‘โอสธํ อฺชนํ ทตฺวา, พุทฺเธ สงฺเฆ คณุตฺตเม;
อฏฺานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘วิสาลนยโน โหมิ, เสตปีโต จ โลหิโต;
อนาวิลปสนฺนกฺโข, สพฺพโรควิวชฺชิโต.
‘‘ลภามิ ทิพฺพนยนํ, ปฺาจกฺขุํ อนุตฺตรํ;
อิเม คุเณ ปฏิลเภ, ตสฺส นิสฺสนฺทโต อหํ.
(๒๔. กฺุจิกานิสํโส)
‘‘กฺุจิเก สุคเต ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ธมฺมทฺวารวิวรณํ, ลภามิ าณกฺุจิกํ.
(๒๕. กฺุจิกาฆรานิสํโส)
‘‘กฺุจิกานํ ฆเร ทตฺวา, พุทฺเธ สงฺเฆ คณุตฺตเม;
ทฺวานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม;
อปฺปโกโธ ¶ อนายาโส, สํสรนฺโต ภเว อหํ.
(๒๖. อาโยคานิสํโส)
‘‘อาโยเค ¶ สุคเต ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ปฺจานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สมาธีสุ น กมฺปามิ, วสี โหมิ สมาธิสุ;
อเภชฺชปริโส โหมิ, อาเทยฺยวจโน สทา;
ชายติ โภคสมฺปตฺติ, ภเว สํสรโต มม.
(๒๗. ธูมเนตฺตานิสํโส)
‘‘ธูมเนตฺเต ชิเน ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ตีณานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สติ ¶ เม อุชุกา โหติ, สุสมฺพนฺธา จ นฺหารโว;
ลภามิ ทิพฺพนยนํ [ทิพฺพสยนํ (สฺยา.)], ตสฺส นิสฺสนฺทโต อหํ.
(๒๘. ทีปธารานิสํโส)
‘‘ทีปธาเร ¶ [ทีปฏฺาเน (สี.), ทีปทาเน (สฺยา.), ทีปฏฺาเป (ก.)] ชิเน ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ตีณานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘ชาติมา องฺคสมฺปนฺโน, ปฺวา พุทฺธสมฺมโต [พุทฺธิสมฺมโต (สี. ก.)];
อิเม คุเณ ปฏิลเภ, ตสฺส นิสฺสนฺทโต อหํ.
(๒๙. ตุมฺพก-กรณฺโฑ)
‘‘ตุมฺพเก จ กรณฺเฑ จ, ทตฺวา พุทฺเธ คณุตฺตเม;
ทสานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สุคุตฺโต [สทาคุตฺโต (สี. สฺยา.) สํคุตฺโต (ก.)] สุขสมงฺคี, มหายโส ตถาคติ;
วิปตฺติวิคโต [วิภตฺติคตฺโต (สฺยา.)] สุขุมาโล, สพฺพีติปริวชฺชิโต.
‘‘วิปุเล จ คุเณ ลาภี, สมาว จลนา มม;
สุวิวชฺชิตอุพฺเพโค, ตุมฺพเก จ กรณฺฑเก.
‘‘ลภามิ ¶ จตุโร วณฺเณ, หตฺถิสฺสรตนานิ จ;
ตานิ เม น วินสฺสนฺติ, ตุมฺพทาเน อิทํ ผลํ.
(๓๐. มลหรณานิสํโส)
‘‘มลหรณิโย ¶ [อฺชนนาฬิโย (สี.), หตฺถลิลงฺคเก (สฺยา. ปี.), หตฺถลิลงฺคเต (ก.)] ทตฺวา, พุทฺเธ สงฺเฆ คณุตฺตเม;
ปฺจานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สพฺพลกฺขณสมฺปนฺโน, อายุปฺาสมาหิโต;
สพฺพายาสวินิมุตฺโต, กาโย เม โหติ สพฺพทา.
(๓๑. ปิปฺผลานิสํโส)
‘‘ตณุธาเร สุนิสิเต, สงฺเฆ ทตฺวาน ปิปฺผเล;
กิเลสกนฺตนํ าณํ, ลภามิ อตุลํ สุจึ.
(๓๒. ภณฺฑาสานิสํโส)
‘‘สณฺฑาเส สุคเต ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
กิเลสภฺชนํ [กิเลสลฺุจนํ (สี. สฺยา. ปี.)] าณํ, ลภามิ อตุลํ สุจึ.
(๓๓. นตฺถุกานิสํโส)
‘‘นตฺถุเก [ถวิเก (?) เภสชฺชถวิเกติ หิ ปุพฺเพ วุตฺตํ] สุคเต ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
อฏฺานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สทฺธํ ¶ สีลํ หิริฺจาปิ, อถ โอตฺตปฺปิยํ คุณํ;
สุตํ จาคฺจ ขนฺติฺจ, ปฺํ เม อฏฺมํ คุณํ.
(๓๔. ปีกานิสํโส)
‘‘ปีเก ¶ สุคเต ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ปฺจานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘อุจฺเจ กุเล ปชายามิ, มหาโภโค ภวามหํ;
สพฺเพ มํ อปจายนฺติ, กิตฺติ อพฺภุคฺคตา มม.
‘‘กปฺปสตสหสฺสานิ, ปลฺลงฺกา จตุรสฺสกา;
ปริวาเรนฺติ มํ นิจฺจํ, สํวิภาครโต อหํ.
(๓๕. ภิสิอานิสํโส)
‘‘ภิสิโย ¶ ¶ สุคเต ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ฉานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สมสุคตฺโตปจิโต, มุทุโก จารุทสฺสโน;
ลภามิ าณปริวารํ, ภิสิทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ตูลิกา วิกติกาโย, กฏฺฏิสฺสา [กฏฺิสฺสา (สี.), กุฏฺฏกา (ก.)] จิตฺตกา พหู;
วรโปตฺถเก กมฺพเล จ, ลภามิ วิวิเธ อหํ.
‘‘ปาวาริเก จ มุทุเก, มุทุกาชินเวณิโย;
ลภามิ วิวิธตฺถาเร [วิวิธฏฺาเน (สฺยา. ก.)], ภิสิทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺโตสฺมิ วิฺุตํ;
อตุจฺโฉ ฌานมฺโจมฺหิ, ภิสิทานสฺสิทํ ผลํ.
(๓๖. พิพฺโพหนานิสํโส)
‘‘พิพฺโพหเน ชิเน ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ฉานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘อุณฺณิเก ปทุมเก จ, อโถ โลหิตจนฺทเน;
พิพฺโพหเน อุปาเธมิ, อุตฺตมงฺคํ สทา มม.
‘‘อฏฺงฺคิเก มคฺควเร, สามฺเ จตุโร ผเล;
เตสุ าณํ อุปฺปาเทตฺวา [อุปเนตฺวา (สี.)], วิหเร นิจฺจกาลิกํ.
‘‘ทาเน ¶ ทเม สํยเม จ, อปฺปมฺาสุ รูปิสุ;
เตสุ าณํ อุปฺปาเทตฺวา [อุปเนตฺวา (สี.)], วิหเร สพฺพกาลิกํ.
‘‘วตฺเต คุเณ ปฏิปตฺติ, อาจารกิริยาสุ จ;
เตสุ าณํ อุปฺปาเทตฺวา [าณํ อุปทหิตฺวาน (สี.)], วิหเร สพฺพทา อหํ.
‘‘จงฺกเม ¶ วา ปธาเน วา, วีริเย โพธิปกฺขิเย;
เตสุ าณํ อุปฺปาเทตฺวา, วิหรามิ ยทิจฺฉกํ.
‘‘สีลํ ¶ ¶ สมาธิ ปฺา จ, วิมุตฺติ จ อนุตฺตรา;
เตสุ าณํ อุปฺปาเทตฺวา [าณํ อุปทหิตฺวาน (สี.)], วิหรามิ สุขํ อหํ.
(๓๗. ผลปีานิสํโส)
‘‘ผลปีเ [ปลาลปีฏฺเ (สี.)] ชิเน ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ทฺวานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘โสณฺณมเย มณิมเย, ทนฺตสารมเย พหู;
ปลฺลงฺกเสฏฺเ วินฺทามิ, ผลปีสฺสิทํ ผลํ.
(๓๘. ปาทปีานิสํโส)
‘‘ปาทปีเ ชิเน ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ทฺวานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม;
ลภามิ พหุเก ยาเน, ปาทปีสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ทาสี ทาสา จ ภริยา, เย จฺเ อนุชีวิโน;
สมฺมา ปริจรนฺเต มํ, ปาทปีสฺสิทํ ผลํ.
(๓๙. เตลพฺภฺชนานิสํโส)
‘‘เตลอพฺภฺชเน [เตลานพฺภฺชเน (สี.)] ทตฺวา, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ปฺจานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘อพฺยาธิตา รูปวตา, ขิปฺปํ ธมฺมนิสนฺติตา;
ลาภิตา อนฺนปานสฺส, อายุปฺจมกํ มม.
(๔๐. สปฺปิเตลานิสํโส)
‘‘สปฺปิเตลฺจ ทตฺวาน, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ปฺจานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘ถามวา รูปสมฺปนฺโน, ปหฏฺตนุโช สทา;
อพฺยาธิ ¶ วิสโท โหมิ, สปฺปิเตลสฺสิทํ ผลํ.
(๔๑. มุขโสธนกานิสํโส)
‘‘มุขโสธนกํ ¶ ¶ ทตฺวา, พุทฺเธ สงฺเฆ คณุตฺตเม;
ปฺจานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘วิสุทฺธกณฺโ มธุรสฺสโร, กาสสาสวิวชฺชิโต;
อุปฺปลคนฺโธ มุขโต, อุปวายติ เม สทา.
(๔๒. ทธิอานิสํโส)
‘‘ทธึ ทตฺวาน สมฺปนฺนํ, พุทฺเธ สงฺเฆ คณุตฺตเม;
ภฺุชามิ อมตํ ภตฺตํ [วิตฺตํ (สี. ก.)], วรํ กายคตาสตึ.
(๔๓. มธุอานิสํโส)
‘‘วณฺณคนฺธรโสเปตํ, มธุํ ทตฺวา ชิเน คเณ;
อนูปมํ อตุลิยํ, ปิเว มุตฺติรสํ อหํ.
(๔๔.รสานิสํโส)
‘‘ยถาภูตํ ¶ รสํ ทตฺวา, พุทฺเธ สงฺเฆ คณุตฺตเม;
จตุโร ผเล อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
(๔๕. อนฺนปานานิสํโส)
‘‘อนฺนํ ปานฺจ ทตฺวาน, พุทฺเธ สงฺเฆ คณุตฺตเม;
ทสานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘อายุวา พลวา ธีโร, วณฺณวา ยสวา สุขี;
ลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส, สูโร ปฺาณวา สทา;
อิเม คุเณ ปฏิลเภ, สํสรนฺโต ภเว อหํ.
(๔๖. ธูปานิสํโส)
‘‘ธูปํ [ธูมํ (สี. ก.)] ทตฺวาน สุคเต, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;
ทสานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.
‘‘สุคนฺธเทโห ยสวา, สีฆปฺโ จ กิตฺติมา;
ติกฺขปฺโ ภูริปฺโ, หาสคมฺภีรปฺวา.
‘‘เวปุลฺลชวนปฺโ ¶ ¶ , สํสรนฺโต ภวาภเว;
ตสฺเสว วาหสา ทานิ, ปตฺโต สนฺติสุขํ สิวํ.
(สาธารณานิสํโส)
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก [พุทฺธเสฏฺสฺส สนฺติเก (?) เอวมุปริปิ; เอตเทว หิ อุปาลิตฺเถราปทานฏฺกถายํ วณฺณิตํ];
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. เสลตฺเถรอปทานํ
‘‘นคเร หํสวติยา, วีถิสามี อโหสหํ;
มม าตี สมาเนตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวึ.
‘‘‘พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน, ปฺุกฺเขตฺโต อนุตฺตโร [ปฺุกฺเขตฺตํ อนุตฺตรํ (สี.)];
อาสิ โส [อาสีโส (สี.), อาธาโร (ปี.)] สพฺพโลกสฺส, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห.
‘‘‘ขตฺติยา เนคมา เจว, มหาสาลา จ พฺราหฺมณา;
ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, ปูคธมฺมํ อกํสุ เต.
‘‘‘หตฺถาโรหา ¶ อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;
ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, ปูคธมฺมํ อกํสุ เต.
‘‘‘อุคฺคา ¶ จ ราชปุตฺตา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, ปูคธมฺมํ อกํสุ เต.
‘‘‘อาฬาริกา ¶ กปฺปกา [อาฬาริกา จ สูทา (สฺยา.)] จ, นฺหาปกา มาลการกา;
ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, ปูคธมฺมํ อกํสุ เต.
‘‘‘รชกา เปสการา จ, จมฺมการา จ นฺหาปิตา;
ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, ปูคธมฺมํ อกํสุ เต.
‘‘‘อุสุการา ภมการา, จมฺมการา จ ตจฺฉกา;
ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, ปูคธมฺมํ อกํสุ เต.
‘‘‘กมฺมารา ¶ โสณฺณการา จ, ติปุโลหกรา ตถา;
ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, ปูคธมฺมํ อกํสุ เต.
‘‘‘ภตกา เจฏกา เจว, ทาสกมฺมกรา พหู;
ยถาสเกน ถาเมน, ปูคธมฺมํ อกํสุ เต.
‘‘‘อุทหารา กฏฺหารา, กสฺสกา ติณหารกา;
ยถาสเกน ถาเมน, ปูคธมฺมํ อกํสุ เต.
‘‘‘ปุปฺผิกา มาลิกา เจว, ปณฺณิกา ผลหารกา;
ยถาสเกน ถาเมน, ปูคธมฺมํ อกํสุ เต.
‘‘‘คณิกา กุมฺภทาสี จ, ปูวิกา [สูปิกา (ก.)] มจฺฉิกาปิ จ;
ยถาสเกน ถาเมน, ปูคธมฺมํ อกํสุ เต.
‘‘‘เอถ ¶ สพฺเพ สมาคนฺตฺวา, คณํ พนฺธาม เอกโต;
อธิการํ กริสฺสาม, ปฺุกฺเขตฺเต อนุตฺตเร’.
‘‘เต เม สุตฺวาน วจนํ, คณํ พนฺธึสุ ตาวเท;
อุปฏฺานสาลํ สุกตํ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส การยุํ.
‘‘นิฏฺาเปตฺวาน ตํ สาลํ, อุทคฺโค ตุฏฺมานโส;
ปเรโต เตหิ สพฺเพหิ, สมฺพุทฺธมุปสงฺกมึ.
‘‘อุปสงฺกมฺม สมฺพุทฺธํ, โลกนาถํ นราสภํ;
วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, อิทํ วจนมพฺรวึ.
‘‘‘อิเม ตีณิ สตา วีร, ปุริสา เอกโต คณา;
อุปฏฺานสาลํ สุกตํ, นิยฺยาเทนฺติ [นิยฺยาเตนฺติ (สี.)] ตุวํ [ตวํ (สี.), ตว (สฺยา.)] มุนิ’.
‘‘ภิกฺขุสงฺฆสฺส ¶ ปุรโต, สมฺปฏิจฺฉตฺว จกฺขุมา;
ติณฺณํ สตานํ ปุรโต, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘ติสตาปิ จ เชฏฺโ จ, อนุวตฺตึสุ เอกโต;
สมฺปตฺติฺหิ [สมฺปตฺตีหิ (สฺยา. ก.)] กริตฺวาน, สพฺเพ อนุภวิสฺสถ.
‘‘‘ปจฺฉิเม ¶ ภเว สมฺปตฺเต, สีติภาวมนุตฺตรํ;
อชรํ อมตํ สนฺตํ, นิพฺพานํ ผสฺสยิสฺสถ’.
‘‘เอวํ พุทฺโธ วิยากาสิ, สพฺพฺู สมณุตฺตโร;
พุทฺธสฺส วจนํ สุตฺวา, โสมนสฺสํ ปเวทยึ.
‘‘ตึส ¶ กปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมึ อหํ;
เทวาธิโป ปฺจสตํ, เทวรชฺชมการยึ.
‘‘สหสฺสกฺขตฺตุํ ¶ ราชา จ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;
เทวรชฺชํ กโรนฺตสฺส, มหาเทวา อวนฺทิสุํ.
‘‘อิธ มานุสเก รชฺชํ [รชฺเช (สี.)], ปริสา โหนฺติ พนฺธวา;
ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, วาเสฏฺโ นาม พฺราหฺมโณ.
‘‘อสีติโกฏิ นิจโย, ตสฺส ปุตฺโต อโหสหํ;
เสโล อิติ มม นามํ, ฉฬงฺเค ปารมึ คโต.
‘‘ชงฺฆาวิหารํ วิจรํ, สสิสฺเสหิ ปุรกฺขโต;
ชฏาภาริกภริตํ, เกณิยํ นาม ตาปสํ.
‘‘ปฏิยตฺตาหุตึ ทิสฺวา, อิทํ วจนมพฺรวึ;
‘อาวาโห วา วิวาโห วา, ราชา วา เต นิมนฺติโต’.
‘‘อาหุตึ [นาหุตึ (?)] ยิฏฺุกาโมหํ, พฺราหฺมเณ เทวสมฺมเต;
น นิมนฺเตมิ ราชานํ, อาหุตี เม น วิชฺชติ.
‘‘น จตฺถิ มยฺหมาวาโห, วิวาโห เม น วิชฺชติ;
สกฺยานํ นนฺทิชนโน, เสฏฺโ โลเก สเทวเก.
‘‘สพฺพโลกหิตตฺถาย, สพฺพสตฺตสุขาวโห;
โส เม นิมนฺติโต อชฺช, ตสฺเสตํ ปฏิยาทนํ.
‘‘ติมฺพรูสกวณฺณาโภ ¶ , อปฺปเมยฺโย อนูปโม;
รูเปนาสทิโส พุทฺโธ, สฺวาตนาย นิมนฺติโต.
‘‘อุกฺกามุขปหฏฺโว, ขทิรงฺคารสนฺนิโภ;
วิชฺชูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘ปพฺพตคฺเค ¶ ยถา อจฺจิ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมา;
นฬคฺคิวณฺณสงฺกาโส, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘อสมฺภีโต ภยาตีโต, ภวนฺตกรโณ มุนิ;
สีหูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘กุสโล ¶ พุทฺธธมฺเมหิ, อปสยฺโห ปเรหิ โส;
นาคูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘สทฺธมฺมาจารกุสโล ¶ , พุทฺธนาโค อสาทิโส;
อุสภูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘อนนฺตวณฺโณ อมิตยโส, วิจิตฺตสพฺพลกฺขโณ;
สกฺกูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘วสี คณี ปตาปี จ, เตชสฺสี จ ทุราสโท;
พฺรหฺมูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘ปตฺตธมฺโม ทสพโล, พลาติพลปารโค;
ธรณูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘สีลวีจิสมากิณฺโณ, ธมฺมวิฺาณโขภิโต;
อุทธูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘ทุราสโท ทุปฺปสโห, อจโล อุคฺคโต พฺรหา;
เนรูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘อนนฺตาโณ อสมสโม, อตุโล อคฺคตํ คโต;
คคนูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
ปนฺนรสมํ ภาณวารํ.
‘‘ปติฏฺา ¶ ภยภีตานํ, ตาโณ สรณคามินํ;
อสฺสาสโก มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘อาสโย ¶ พุทฺธิมนฺตานํ, ปฺุกฺเขตฺตํ สุเขสินํ;
รตนากโร มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘อสฺสาสโก เวทกโร, สามฺผลทายโก;
เมฆูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘โลกจกฺขุ มหาเตโช, สพฺพตมวิโนทโน;
สูริยูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘อารมฺมณวิมุตฺตีสุ, สภาวทสฺสโน มุนิ;
จนฺทูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘พุทฺโธ สมุสฺสิโต โลเก, ลกฺขเณหิ อลงฺกโต;
อปฺปเมยฺโย มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘ยสฺส าณํ อปฺปเมยฺยํ, สีลํ ยสฺส อนูปมํ;
วิมุตฺติ อสทิสา ยสฺส, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘ยสฺส ธีติ อสทิสา, ถาโม ยสฺส อจินฺติโย;
ยสฺส ปรกฺกโม เชฏฺโ, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘ราโค ¶ โทโส จ โมโห จ, วิสา สพฺเพ สมูหตา;
อคทูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘กฺเลสพฺยาธิพหุทุกฺข ¶ สพฺพตมวิโนทโน [วิโนทโก (สี. สฺยา.)];
เวชฺชูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโต.
‘‘พุทฺโธติ ¶ โภ ยํ วเทสิ, โฆโสเปโส สุทุลฺลโภ;
พุทฺโธ พุทฺโธติ สุตฺวาน, ปีติ เม อุทปชฺชถ.
‘‘อพฺภนฺตรํ อคณฺหนฺตํ, ปีติ เม พหิ นิจฺฉเร;
โสหํ ปีติมโน สนฺโต, อิทํ วจนมพฺรวึ.
‘‘‘กหํ นุ โข โส ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;
ตตฺถ คนฺตฺวา นมสฺสิสฺสํ, สามฺผลทายกํ’.
‘‘‘ปคฺคยฺห ทกฺขิณํ พาหุํ, เวทชาโต กตฺชลี;
อาจิกฺขิ เม ธมฺมราชํ, โสกสลฺลวิโนทนํ.
‘‘‘อุเทนฺตํว ¶ มหาเมฆํ, นีลํ อฺชนสนฺนิภํ;
สาครํ วิย ทิสฺสนฺตํ, ปสฺสเสตํ มหาวนํ.
‘‘‘เอตฺถ โส วสเต พุทฺโธ, อทนฺตทมโก มุนิ;
วินยนฺโต จ เวเนยฺเย, โพเธนฺโต โพธิปกฺขิเย.
‘‘‘ปิปาสิโตว อุทกํ, โภชนํว ชิฆจฺฉิโต;
คาวี ยถา วจฺฉคิทฺธา, เอวาหํ วิจินึ ชินํ.
‘‘‘อาจารอุปจารฺู, ธมฺมานุจฺฉวิสํวรํ;
สิกฺขาเปมิ สเก สิสฺเส, คจฺฉนฺเต ชินสนฺติกํ.
‘‘‘ทุราสทา ภควนฺโต, สีหาว เอกจาริโน;
ปเท ปทํ นิกฺขิปนฺตา, อาคจฺเฉยฺยาถ มาณวา.
‘‘‘อาสีวิโส ยถา โฆโร, มิคราชาว เกสรี;
มตฺโตว กฺุชโร ทนฺตี, เอวํ พุทฺธา ทุราสทา.
‘‘‘อุกฺกาสิตฺจ ¶ ขิปิตํ, อชฺฌุเปกฺขิย มาณวา;
ปเท ปทํ นิกฺขิปนฺตา, อุเปถ พุทฺธสนฺติกํ.
‘‘‘ปฏิสลฺลานครุกา, อปฺปสทฺทา ทุราสทา;
ทุรูปสงฺกมา พุทฺธา, ครู โหนฺติ สเทวเก.
‘‘‘ยทาหํ ¶ ปฺหํ ปุจฺฉามิ, ปฏิสมฺโมทยามิ วา;
อปฺปสทฺทา ตทา โหถ, มุนิภูตาว ติฏฺถ.
‘‘‘ยํ ¶ โส เทเสติ สมฺพุทฺโธ [สทฺธมฺมํ (สี. สฺยา.)], เขมํ นิพฺพานปตฺติยา;
ตเมวตฺถํ นิสาเมถ, สทฺธมฺมสวนํ สุขํ’.
‘‘อุปสงฺกมฺม สมฺพุทฺธํ, สมฺโมทึ มุนินา อหํ;
ตํ กถํ วีติสาเรตฺวา, ลกฺขเณ อุปธารยึ.
‘‘ลกฺขเณ ทฺเว จ กงฺขามิ, ปสฺสามิ ตึสลกฺขเณ;
โกโสหิตวตฺถคุยฺหํ, อิทฺธิยา ทสฺสยี มุนิ.
‘‘ชิวฺหํ นินฺนามยิตฺวาน, กณฺณโสเต จ นาสิเก;
ปฏิมสิ นลาฏนฺตํ, เกวลํ ฉาทยี ชิโน.
‘‘ตสฺสาหํ ¶ ลกฺขเณ ทิสฺวา, ปริปุณฺเณ สพฺยฺชเน;
พุทฺโธติ นิฏฺํ คนฺตฺวาน, สห สิสฺเสหิ ปพฺพชึ.
‘‘สเตหิ ตีหิ สหิโต, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
อทฺธมาเส อสมฺปตฺเต, สพฺเพ ปตฺตามฺห นิพฺพุตึ.
‘‘เอกโต กมฺมํ กตฺวาน, ปฺุกฺเขตฺเต อนุตฺตเร;
เอกโต สํสริตฺวาน, เอกโต วินิวตฺตยุํ.
‘‘โคปานสิโย ¶ ทตฺวาน, ปูคธมฺเม วสึ อหํ;
เตน กมฺเมน สุกเตน, อฏฺ เหตู ลภามหํ.
‘‘ทิสาสุ ปูชิโต โหมิ, โภคา จ อมิตา มม;
ปติฏฺา โหมิ สพฺเพสํ, ตาโส มม น วิชฺชติ.
‘‘พฺยาธโย เม น วิชฺชนฺติ, ทีฆายุํ ปาลยามิ จ;
สุขุมจฺฉวิโก โหมิ, อาวาเส ปตฺถิเต วเส [อาวาเส ปตฺเต วสฺเส (สฺยา.), อาวาเสว ิเต วเส (ก.)].
‘‘อฏฺ โคปานสี ทตฺวา, ปูคธมฺเม วสึ อหํ;
ปฏิสมฺภิทารหตฺตฺจ, เอตํ เม อปรฏฺมํ.
‘‘สพฺพโวสิตโวสาโน, กตกิจฺโจ อนาสโว;
อฏฺโคปานสี นาม, ตว ปุตฺโต มหามุนิ.
‘‘ปฺจ ถมฺภานิ ทตฺวาน, ปูคธมฺเม วสึ อหํ;
เตน กมฺเมน สุกเตน, ปฺจ เหตู ลภามหํ.
‘‘อจโล ¶ โหมิ เมตฺตาย, อนูนงฺโค ภวามหํ;
อาเทยฺยวจโน โหมิ, น ธํเสมิ ยถา อหํ.
‘‘อภนฺตํ โหติ เม จิตฺตํ, อขิโล โหมิ กสฺสจิ;
เตน กมฺเมน สุกเตน, วิมโล โหมิ สาสเน.
‘‘สคารโว ¶ สปฺปติสฺโส, กตกิจฺโจ อนาสโว;
สาวโก เต มหาวีร, ภิกฺขุ ตํ วนฺทเต มุนิ.
‘‘กตฺวา สุกตปลฺลงฺกํ, สาลายํ ปฺเปสหํ;
เตน กมฺเมน สุกเตน, ปฺจ เหตู ลภามหํ.
‘‘อุจฺเจ ¶ ¶ กุเล ปชายิตฺวา, มหาโภโค ภวามหํ;
สพฺพสมฺปตฺติโก โหมิ, มจฺเฉรํ เม น วิชฺชติ.
‘‘คมเน ปตฺถิเต มยฺหํ, ปลฺลงฺโก อุปติฏฺติ;
สห ปลฺลงฺกเสฏฺเน, คจฺฉามิ มม ปตฺถิตํ.
‘‘เตน ปลฺลงฺกทาเนน, ตมํ สพฺพํ วิโนทยึ;
สพฺพาภิฺาพลปฺปตฺโต, เถโร [เสโล (?)] วนฺทติ ตํ มุนิ.
‘‘ปรกิจฺจตฺตกิจฺจานิ, สพฺพกิจฺจานิ สาธยึ;
เตน กมฺเมน สุกเตน, ปาวิสึ อภยํ ปุรํ.
‘‘ปรินิฏฺิตสาลมฺหิ, ปริโภคมทาสหํ;
เตน กมฺเมน สุกเตน, เสฏฺตฺตํ อชฺฌุปาคโต.
‘‘เย เกจิ ทมกา โลเก, หตฺถิอสฺเส ทเมนฺติ เย;
กริตฺวา การณา นานา, ทารุเณน ทเมนฺติ เต.
‘‘น เหวํ ตฺวํ มหาวีร, ทเมสิ นรนาริโย;
อทณฺเฑน อสตฺเถน, ทเมสิ อุตฺตเม ทเม.
‘‘ทานสฺส วณฺเณ กิตฺเตนฺโต, เทสนากุสโล มุนิ;
เอกปฺหํ กเถนฺโตว, โพเธสิ ติสเต มุนิ.
‘‘ทนฺตา มยํ สารถินา, สุวิมุตฺตา อนาสวา;
สพฺพาภิฺาพลปตฺตา, นิพฺพุตา อุปธิกฺขเย.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;
อติกฺกนฺตา ภยา สพฺเพ, สาลาทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ ¶ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เสโล สปริโส ภควโต สนฺติเก อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
เสลตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. สพฺพกิตฺติกตฺเถรอปทานํ
‘‘กณิการํว ¶ ¶ ชลิตํ [โชตนฺตํ (สี.)], ทีปรุกฺขํว อุชฺชลํ [โชติตํ (สฺยา.)];
โอสธึว วิโรจนฺตํ, วิชฺชุตํ คคเน ยถา.
‘‘อสมฺภีตํ อนุตฺตาสึ, มิคราชํว เกสรึ;
าณาโลกํ ปกาเสนฺตํ, มทฺทนฺตํ ติตฺถิเย คเณ.
‘‘อุทฺธรนฺตํ อิมํ โลกํ, ฉิทฺทนฺตํ สพฺพสํสยํ;
คชฺชนฺตํ [อสมฺภีตํ (สฺยา.), คจฺฉนฺตํ (ก.)] มิคราชํว, อทฺทสํ โลกนายกํ.
‘‘ชฏาชินธโร อาสึ, พฺรหา อุชุ ปตาปวา;
วากจีรํ คเหตฺวาน, ปาทมูเล อปตฺถรึ.
‘‘กาฬานุสาริยํ คยฺห, อนุลิมฺปึ ตถาคตํ;
สมฺพุทฺธมนุลิมฺเปตฺวา, สนฺถวึ โลกนายกํ.
‘‘สมุทฺธรสิมํ ¶ โลกํ, โอฆติณฺณ [โอฆติณฺโณ (สฺยา. ก.)] มหามุนิ;
าณาโลเกน โชเตสิ, นาวฏํ [ปวรํ (สฺยา.), วชิร (ปี.)] าณมุตฺตมํ.
‘‘ธมฺมจกฺกํ [ตุวํ จกฺกํ (ก.)] ปวตฺเตสิ, มทฺทเส ปรติตฺถิเย;
อุสโภ ชิตสงฺคาโม, สมฺปกมฺเปสิ เมทนึ.
‘‘มหาสมุทฺเท อูมิโย, เวลนฺตมฺหิ ปภิชฺชเร;
ตเถว ตว าณมฺหิ, สพฺพทิฏฺี ปภิชฺชเร.
‘‘สุขุมจฺฉิกชาเลน, สรมฺหิ สมฺปตานิเต;
อนฺโตชาลิกตา [ชาลคตา (สี.)] ปาณา, ปีฬิตา โหนฺติ ตาวเท.
‘‘ตเถว ติตฺถิยา โลเก, ปุถุปาสณฺฑนิสฺสิตา [มูฬฺหา สจฺจวินิสฺสฏา (สฺยา.), มุฏฺสจฺจวินิสฺสฏา (ก.)];
อนฺโตาณวเร ตุยฺหํ, ปริวตฺตนฺติ มาริส.
‘‘ปติฏฺา ¶ วุยฺหตํ โอเฆ, ตฺวฺหิ นาโถ อพนฺธุนํ;
ภยฏฺฏิตานํ สรณํ, มุตฺติตฺถีนํ ปรายณํ.
‘‘เอกวีโร ¶ อสทิโส, เมตฺตากรุณสฺจโย [สฺุโต (สฺยา.)];
อสโม สุสโม สนฺโต [สุสีโล อสโม สนฺโต (สี.), ปฺวา ยุตฺตจาโค จ (สฺยา.)], วสี ตาที ชิตฺชโย.
‘‘ธีโร ¶ วิคตสมฺโมโห, อเนโช อกถํกถี;
ตุสิโต [วุสิโต (สี.)] วนฺตโทโสสิ, นิมฺมโล สํยโต สุจิ.
‘‘สงฺคาติโค หตมโท [คตมโท (สฺยา.), ตมนุโท (ก.)], เตวิชฺโช ติภวนฺตโค;
สีมาติโค ธมฺมครุ, คตตฺโถ หิตวพฺภุโต [หิตวปฺปโถ (สี. สฺยา.)].
‘‘ตารโก ¶ ตฺวํ ยถา นาวา, นิธีวสฺสาสการโก;
อสมฺภีโต ยถา สีโห, คชราชาว ทปฺปิโต.
‘‘โถเมตฺวา ทสคาถาหิ, ปทุมุตฺตรํ มหายสํ;
วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, ตุณฺหี อฏฺาสหํ ตทา.
‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
ภิกฺขุสงฺเฆ ิโต สตฺถา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘โย เม สีลฺจ าณฺจ, สทฺธมฺมฺจาปิ วณฺณยิ [ธมฺมฺจาปิ ปกิตฺตยิ (สี. สฺยา.)];
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘สฏฺิ กปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสติ;
อฺเ เทเวภิภวิตฺวา, อิสฺสรํ การยิสฺสติ.
‘‘‘โส ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
โคตมสฺส ภควโต, สาสเน ปพฺพชิสฺสติ.
‘‘‘ปพฺพชิตฺวาน กาเยน, ปาปกมฺมํ วิวชฺชิย;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.
‘‘ยถาปิ เมโฆ ถนยํ, ตปฺเปติ เมทินึ อิมํ;
ตเถว ตฺวํ มหาวีร, ธมฺเมน ตปฺปยี มมํ.
‘‘สีลํ ปฺฺจ ธมฺมฺจ, ถวิตฺวา โลกนายกํ;
ปตฺโตมฺหิ ปรมํ สนฺตึ, นิพฺพานํ ปทมจฺจุตํ.
‘‘อโห ¶ นูน ส ภควา, จิรํ ติฏฺเยฺย จกฺขุมา;
อฺาตฺจ วิชาเนยฺยุํ, ผุเสยฺยุํ [อฺาตฺจาปิ ชาเนยฺย, ปสฺเสยฺย (ก.)] อมตํ ปทํ.
‘‘อยํ ¶ ¶ เม ปจฺฉิมา ชาติ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิโถมยึ
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, กิตฺตนาย อิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
สพฺพาสวา ปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สพฺพกิตฺติโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สพฺพกิตฺติกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. มธุทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘สินฺธุยา นทิยา ตีเร, สุกโต อสฺสโม มม;
ตตฺถ วาเจมหํ สิสฺเส, อิติหาสํ สลกฺขณํ.
‘‘ธมฺมกามา วินีตา เต, โสตุกามา สุสาสนํ;
ฉฬงฺเค ปารมิปฺปตฺตา, สินฺธุกูเล วสนฺติ เต.
‘‘อุปฺปาตคมเน ¶ เจว, ลกฺขเณสุ จ โกวิทา;
อุตฺตมตฺถํ คเวสนฺตา, วสนฺติ วิปิเน ตทา.
‘‘สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ, โลเก อุปฺปชฺชิ ตาวเท;
อมฺหากํ อนุกมฺปนฺโต, อุปาคจฺฉิ วินายโก.
‘‘อุปาคตํ มหาวีรํ, สุเมธํ โลกนายกํ;
ติณสนฺถารกํ กตฺวา, โลกเชฏฺสฺสทาสหํ.
‘‘วิปินาโต ¶ มธุํ คยฺห, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ;
สมฺพุทฺโธ ปริภฺุชิตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘‘โย ตํ อทาสิ มธุํ เม, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘อิมินา มธุทาเนน, ติณสนฺถารเกน จ;
ตึส กปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสติ.
‘‘‘ตึส ¶ กปฺปสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.
‘‘‘เทวโลกา อิธาคนฺตฺวา, มาตุกุจฺฉึ อุปาคเต;
มธุวสฺสํ ปวสฺสิตฺถ, ฉาทยํ มธุนา มหึ’.
‘‘มยิ นิกฺขนฺตมตฺตมฺหิ, กุจฺฉิยา จ สุทุตฺตรา;
ตตฺราปิ มธุวสฺสํ เม, วสฺสเต นิจฺจกาลิกํ.
‘‘อคารา ¶ ¶ อภินิกฺขมฺม, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
ลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส, มธุทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘สพฺพกามสมิทฺโธหํ, ภวิตฺวา เทวมานุเส;
เตเนว มธุทาเนน, ปตฺโตมฺหิ อาสวกฺขยํ.
‘‘วุฏฺมฺหิ เทเว จตุรงฺคุเล ติเณ, สมฺปุปฺผิเต [สุปุปฺผิเต (สฺยา.)] ธรณีรุเห สฺฉนฺเน [วปฺปเทเส (สฺยา.)];
สฺุเ ฆเร มณฺฑปรุกฺขมูลเก, วสามิ นิจฺจํ สุขิโต อนาสโว.
‘‘มชฺเฌ มหนฺเต หีเน จ [มชฺเฌ มยฺหํ ภวา อสฺสุ (สฺยา. ปี. ก.)], ภเว สพฺเพ อติกฺกมึ [เย ภเว สมติกฺกมึ (สฺยา. ก.), โย ภเวสุ ปกิตฺตยิ (ก.)];
อชฺช เม อาสวา ขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ ทานมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, มธุทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
สพฺพาสวา ปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มธุทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
มธุทายกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. ปทุมกูฏาคาริยตฺเถรอปทานํ
‘‘ปิยทสฺสี ¶ นาม ภควา, สยมฺภู โลกนายโก;
วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ, สมาธิกุสโล มุนิ.
‘‘วนสณฺฑํ ¶ สโมคยฺห, ปิยทสฺสี มหามุนิ;
ปํสุกูลํ ปตฺถริตฺวา, นิสีทิ ปุริสุตฺตโม.
‘‘มิคลุทฺโท ปุเร อาสึ, อรฺเ [วิปิเน (สี.), อิริเน (สฺยา. ก.)] กานเน อหํ;
ปสทํ มิคเมสนฺโต, อาหิณฺฑามิ อหํ ตทา.
‘‘ตตฺถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, โอฆติณฺณมนาสวํ;
ปุปฺผิตํ สาลราชํว, สตรํสึว อุคฺคตํ.
‘‘ทิสฺวานหํ เทวเทวํ, ปิยทสฺสึ มหายสํ;
ชาตสฺสรํ สโมคยฺห, ปทุมํ อาหรึ ตทา.
‘‘อาหริตฺวาน ปทุมํ, สตปตฺตํ มโนรมํ;
กูฏาคารํ กริตฺวาน, ฉาทยึ ปทุเมนหํ.
‘‘อนุกมฺปโก ¶ การุณิโก, ปิยทสฺสี มหามุนิ;
สตฺตรตฺตินฺทิวํ พุทฺโธ, กูฏาคาเร วสี ชิโน.
‘‘ปุราณํ ฉฑฺฑยิตฺวาน, นเวน ฉาทยึ อหํ;
อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, อฏฺาสึ ตาวเท อหํ.
‘‘วุฏฺหิตฺวา ¶ สมาธิมฺหา, ปิยทสฺสี มหามุนิ;
ทิสํ อนุวิโลเกนฺโต, นิสีทิ โลกนายโก.
‘‘ตทา ¶ สุทสฺสโน นาม, อุปฏฺาโก มหิทฺธิโก;
จิตฺตมฺาย พุทฺธสฺส, ปิยทสฺสิสฺส สตฺถุโน.
‘‘อสีติยา สหสฺเสหิ, ภิกฺขูหิ ปริวาริโต;
วนนฺเต สุขมาสีนํ, อุเปสิ โลกนายกํ.
‘‘ยาวตา วนสณฺฑมฺหิ, อธิวตฺถา จ เทวตา;
พุทฺธสฺส จิตฺตมฺาย, สพฺเพ สนฺนิปตุํ ตทา.
‘‘สมาคเตสุ ยกฺเขสุ, กุมฺภณฺเฑ สหรกฺขเส;
ภิกฺขุสงฺเฆ จ สมฺปตฺเต, คาถา ปพฺยาหรี [สพฺยาหรี (สฺยา.), มาพฺยาหรี (สี.)] ชิโน.
‘‘‘โย มํ สตฺตาหํ ปูเชสิ, อาวาสฺจ อกาสิ เม;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘สุทุทฺทสํ สุนิปุณํ, คมฺภีรํ สุปฺปกาสิตํ;
าเณน กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘จตุทฺทสานิ ¶ กปฺปานิ, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;
กูฏาคารํ มหนฺตสฺส [พฺรหํ ตสฺส (สี. สฺยา.)], ปทฺมปุปฺเผหิ ฉาทิตํ.
‘‘‘อากาเส ธารยิสฺสติ, ปุปฺผกมฺมสฺสิทํ [ปุพฺพกมฺมสฺสิทํ (สฺยา.)] ผลํ;
จตุพฺพีเส [จตุทฺทเส (สฺยา.)] กปฺปสเต, โวกิณฺณํ สํสริสฺสติ.
‘‘‘ตตฺถ ปุปฺผมยํ พฺยมฺหํ, อากาเส ธารยิสฺสติ;
ยถา ปทุมปตฺตมฺหิ, โตยํ น อุปลิมฺปติ.
‘‘‘ตเถวีมสฺส าณมฺหิ, กิเลสา โนปลิมฺปเร;
มนสา วินิวฏฺเฏตฺวา, ปฺจ นีวรเณ อยํ.
‘‘‘จิตฺตํ ¶ ชเนตฺวา เนกฺขมฺเม, อคารา ปพฺพชิสฺสติ;
ตโต ปุปฺผมเย พฺยมฺเห, ธาเรนฺเต [ปุปฺผมยํ พฺยมฺหํ, ธาเรนฺตํ (สฺยา. ก.)] นิกฺขมิสฺสติ.
‘‘‘รุกฺขมูเล วสนฺตสฺส, นิปกสฺส สตีมโต;
ตตฺถ ปุปฺผมยํ พฺยมฺหํ, มตฺถเก ธารยิสฺสติ.
‘‘‘จีวรํ ¶ ¶ ปิณฺฑปาตฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;
ทตฺวาน ภิกฺขุสงฺฆสฺส, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.
‘‘กูฏาคาเรน จรตา [จรณา (สี. ปี. ก.), จริเต (สฺยา.)], ปพฺพชฺชํ อภินิกฺขมึ;
รุกฺขมูเล วสนฺตมฺปิ [วสนฺตมฺหิ (สี.), วสโตปิ (?)], กูฏาคารํ ธรียติ.
‘‘จีวเร ปิณฺฑปาเต จ, เจตนา เม น วิชฺชติ;
ปฺุกมฺเมน สํยุตฺโต, ลภามิ ปรินิฏฺิตํ.
‘‘คณนาโต อสงฺเขยฺยา, กปฺปโกฏี พหู มม;
ริตฺตกา เต อติกฺกนฺตา, ปมุตฺตา โลกนายกา.
‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ปิยทสฺสี วินายโก;
ตมหํ ปยิรุปาสิตฺวา, อิมํ โยนึ อุปาคโต.
‘‘อิธ ปสฺสามิ [อิธทฺทสาสึ (สี.)] สมฺพุทฺธํ, อโนมํ นาม จกฺขุมํ;
ตมหํ อุปคนฺตฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ.
‘‘ทุกฺขสฺสนฺตกโร พุทฺโธ, มคฺคํ เม เทสยี ชิโน;
ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาน, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.
‘‘โตสยิตฺวาน สมฺพุทฺธํ, โคตมํ สกฺยปุงฺควํ;
สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘อฏฺารเส ¶ ¶ กปฺปสเต, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
สพฺพาสวา ปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปทุมกูฏาคาริโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปทุมกูฏาคาริยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. พากุลตฺเถรอปทานํ
‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร ¶ , โสภิโต นาม ปพฺพโต;
อสฺสโม สุกโต มยฺหํ, สกสิสฺเสหิ มาปิโต.
‘‘มณฺฑปา จ พหู ตตฺถ, ปุปฺผิตา สินฺทุวารกา;
กปิตฺถา จ พหู ตตฺถ, ปุปฺผิตา ชีวชีวกา [จมฺปกา นาคเกตกา (สฺยา.)].
‘‘นิคฺคุณฺฑิโย พหู ตตฺถ, พทรามลกานิ จ;
ผารุสกา อลาพู จ, ปุณฺฑรีกา จ ปุปฺผิตา.
‘‘อาฬกา ¶ [อฬกฺกา (สฺยา.)] เพลุวา ตตฺถ, กทลี มาตุลุงฺคกา;
มหานามา พหู ตตฺถ, อชฺชุนา จ ปิยงฺคุกา.
‘‘โกสมฺพา ¶ สฬลา นิมฺพา [นีปา (สี.)], นิคฺโรธา จ กปิตฺถนา;
เอทิโส อสฺสโม มยฺหํ, สสิสฺโสหํ ตหึ วสึ.
‘‘อโนมทสฺสี ภควา, สยมฺภู โลกนายโก;
คเวสํ ปฏิสลฺลานํ, มมสฺสมมุปาคมิ.
‘‘อุเปตมฺหิ มหาวีเร, อโนมทสฺสิมหายเส;
ขเณน โลกนาถสฺส, วาตาพาโธ สมุฏฺหิ.
‘‘วิจรนฺโต อรฺมฺหิ, อทฺทสํ โลกนายกํ;
อุปคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ, จกฺขุมนฺตํ มหายสํ.
‘‘อิริยฺจาปิ ทิสฺวาน, อุปลกฺเขสหํ ตทา;
อสํสยฺหิ พุทฺธสฺส, พฺยาธิ โน อุทปชฺชถ.
‘‘ขิปฺปํ ¶ อสฺสมมาคฺฉึ, มม สิสฺสาน สนฺติเก;
เภสชฺชํ กตฺตุกาโมหํ, สิสฺเส อามนฺตยึ ตทา.
‘‘ปฏิสฺสุณิตฺวาน เม วากฺยํ, สิสฺสา สพฺเพ สคารวา;
เอกชฺฌํ สนฺนิปตึสุ, สตฺถุคารวตา มม.
‘‘ขิปฺปํ ปพฺพตมารุยฺห, สพฺโพสธมหาสหํ [มกาสหํ (สฺยา. ก.)];
ปานียโยคํ [ปานียโยคฺคํ (สี.)] กตฺวาน, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ.
‘‘ปริภุตฺเต ¶ มหาวีเร, สพฺพฺุโลกนายเก;
ขิปฺปํ วาโต วูปสมิ, สุคตสฺส มเหสิโน.
‘‘ปสฺสทฺธํ ¶ ทรถํ ทิสฺวา, อโนมทสฺสี มหายโส;
สกาสเน นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘โย เม ปาทาสิ เภสชฺชํ, พฺยาธิฺจ สมยี มม;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘กปฺปสตสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสติ;
วาทิเต ตูริเย ตตฺถ, โมทิสฺสติ สทา อยํ.
‘‘‘มนุสฺสโลกมาคนฺตฺวา, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
‘‘‘ปฺจปฺาสกปฺปมฺหิ, อโนโม นาม ขตฺติโย;
จาตุรนฺโต วิชิตาวี, ชมฺพุมณฺฑสฺส [ชมฺพุทีปสฺส (สฺยา.)] อิสฺสโร.
‘‘‘สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล;
ตาวตึเสปิ โขเภตฺวา, อิสฺสรํ การยิสฺสติ.
‘‘‘เทวภูโต ¶ มนุสฺโส วา, อปฺปาพาโธ ภวิสฺสติ;
ปริคฺคหํ วิวชฺเชตฺวา, พฺยาธึ โลเก ตริสฺสติ.
‘‘‘อปฺปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.
‘‘‘กิเลเส ฌาปยิตฺวาน, ตณฺหาโสตํ ตริสฺสติ;
พากุโล [พกฺกุโล (สี. สฺยา.)] นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.
‘‘‘อิทํ ¶ ¶ สพฺพํ อภิฺาย, โคตโม สกฺยปุงฺคโว;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, เอตทคฺเค เปสฺสติ’.
‘‘อโนมทสฺสี ภควา, สยมฺภู โลกนายโก;
วิเวกานุวิโลเกนฺโต, มมสฺสมมุปาคมิ.
‘‘อุปาคตํ ¶ มหาวีรํ, สพฺพฺุํ โลกนายกํ;
สพฺโพสเธน ตปฺเปสึ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.
‘‘ตสฺส เม สุกตํ กมฺมํ, สุเขตฺเต พีชสมฺปทา;
เขเปตุํ เนว สกฺโกมิ, ตทา หิ สุกตํ มม.
‘‘ลาภา มม สุลทฺธํ เม, โยหํ อทฺทกฺขิ นายกํ;
เตน กมฺมาวเสเสน, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.
‘‘สพฺพเมตํ อภิฺาย, โคตโม สกฺยปุงฺคโว;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, เอตทคฺเค เปสิ มํ.
‘‘อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เภสชฺชสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
สพฺพาสวา ปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา พากุโล [พกฺกุโล (สี. สฺยา.)] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;
พากุลตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. คิริมานนฺทตฺเถรอปทานํ
‘‘ภริยา เม กาลงฺกตา, ปุตฺโต สีวถิกํ คโต;
มาตา ปิตา มตา ภาตา, เอกจิตมฺหิ [มาตา ปิตา จ ภาตา จ, เอกจิตกมฺหิ (สี. สฺยา.)] ฑยฺหเร.
‘‘เตน โสเกน สนฺตตฺโต, กิโส ปณฺฑุ อโหสหํ;
จิตฺตกฺเขโป จ เม อาสิ, เตน โสเกน อฏฺฏิโต.
‘‘โสกสลฺลปเรโตหํ ¶ , วนนฺตมุปสงฺกมึ;
ปวตฺตผลํ ภฺุชิตฺวา, รุกฺขมูเล วสามหํ.
‘‘สุเมโธ ¶ ¶ นาม สมฺพุทฺโธ, ทุกฺขสฺสนฺตกโร ชิโน;
มมุทฺธริตุกาโม โส, อาคฺฉิ มม สนฺติกํ.
‘‘ปทสทฺทํ สุณิตฺวาน, สุเมธสฺส มเหสิโน;
ปคฺคเหตฺวานหํ สีสํ, อุลฺโลเกสึ มหามุนึ.
‘‘อุปาคเต มหาวีเร, ปีติ เม อุทปชฺชถ;
ตทาสิเมกคฺคมโน, ทิสฺวา ตํ โลกนายกํ.
‘‘สตึ ปฏิลภิตฺวาน, ปณฺณมุฏฺิมทาสหํ;
นิสีทิ ภควา ตตฺถ, อนุกมฺปาย จกฺขุมา.
‘‘นิสชฺช ¶ ตตฺถ ภควา, สุเมโธ โลกนายโก;
ธมฺมํ เม กถยี พุทฺโธ, โสกสลฺลวิโนทนํ.
‘‘‘อนวฺหิตา ตโต อาคุํ, อนนฺุาตา อิโต คตา;
ยถาคตา ตถา คตา, ตตฺถ กา ปริเทวนา.
‘‘‘ยถาปิ ปถิกา สตฺตา, วสฺสมานาย วุฏฺิยา;
สภณฺฑา อุปคจฺฉนฺติ, วสฺสสฺสาปตนาย เต.
‘‘‘วสฺเส จ เต โอรมิเต, สมฺปยนฺติ ยทิจฺฉกํ;
เอวํ มาตา ปิตา ตุยฺหํ, ตตฺถ กา ปริเทวนา.
‘‘‘อาคนฺตุกา ปาหุนกา, จลิเตริตกมฺปิตา;
เอวํ มาตา ปิตา ตุยฺหํ, ตตฺถ กา ปริเทวนา.
‘‘‘ยถาปิ อุรโค ชิณฺณํ, หิตฺวา คจฺฉติ สํ ตจํ [สํตนุํ (สฺยา. ก.)];
เอวํ มาตา ปิตา ตุยฺหํ, สํ ตนุํ อิธ หียเร’.
‘‘พุทฺธสฺส คิรมฺาย, โสกสลฺลํ วิวชฺชยึ;
ปาโมชฺชํ ชนยิตฺวาน, พุทฺธเสฏฺํ อวนฺทหํ.
‘‘วนฺทิตฺวาน มหานาคํ, ปูชยึ คิริมฺชรึ [คิริมฺชริมปูชยึ (สี. สฺยา.)];
ทิพฺพคนฺธํ สมฺปวนฺตํ [ทิพฺพคนฺเธน สมฺปนฺนํ (สี. สฺยา.)], สุเมธํ โลกนายกํ.
‘‘ปูชยิตฺวาน สมฺพุทฺธํ, สิเร กตฺวาน อฺชลึ;
อนุสฺสรํ คุณคฺคานิ, สนฺถวึ โลกนายกํ.
‘‘นิตฺติณฺโณสิ ¶ ¶ [นิตฺตณฺโหสิ (สี.), วิติณฺโณสิ (สฺยา.)] มหาวีร, สพฺพฺุ โลกนายก;
สพฺเพ สตฺเต อุทฺธรสิ, าเณน ตฺวํ มหามุเน.
‘‘วิมตึ ¶ ¶ ทฺเวฬฺหกํ วาปิ, สฺฉินฺทสิ มหามุเน;
ปฏิปาเทสิ เม มคฺคํ, ตว าเณน จกฺขุม.
‘‘อรหา วสิปตฺตา [สิทฺธิปตฺตา (สี. สฺยา.)] จ, ฉฬภิฺา มหิทฺธิกา;
อนฺตลิกฺขจรา ธีรา, ปริวาเรนฺติ ตาวเท.
‘‘ปฏิปนฺนา จ เสขา จ, ผลฏฺา สนฺติ สาวกา;
สูโรทเยว ปทุมา, ปุปฺผนฺติ ตว สาวกา.
‘‘มหาสมุทฺโทวกฺโขโภ, อตุโลปิ [ยถา สมุทฺโท อกฺโขโภ, อตุโล จ (สี.)] ทุรุตฺตโร;
เอวํ าเณน สมฺปนฺโน, อปฺปเมยฺโยสิ จกฺขุม.
‘‘วนฺทิตฺวาหํ โลกชินํ, จกฺขุมนฺตํ มหายสํ;
ปุถุ ทิสา นมสฺสนฺโต, ปฏิกุฏิโก อคฺฉหํ.
‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สมฺปชาโน ปติสฺสโต;
โอกฺกมึ มาตุยา กุจฺฉึ, สนฺธาวนฺโต ภวาภเว.
‘‘อคารา อภินิกฺขมฺม, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
อาตาปี นิปโก ฌายี, ปฏิสลฺลานโคจโร.
‘‘ปธานํ ปทหิตฺวาน, โตสยิตฺวา มหามุนึ;
จนฺโทวพฺภฆนา มุตฺโต, วิจรามิ อหํ สทา.
‘‘วิเวกมนุยุตฺโตมฺหิ, อุปสนฺโต นิรูปธิ;
สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
สพฺพาสวา ปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คิริมานนฺโท เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
คิริมานนฺทตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. สฬลมณฺฑปิยตฺเถรอปทานํ
‘‘นิพฺพุเต ¶ ¶ กกุสนฺธมฺหิ, พฺราหฺมณมฺหิ วุสีมติ;
คเหตฺวา สฬลํ มาลํ, มณฺฑปํ การยึ อหํ.
‘‘ตาวตึสคโต สนฺโต, ลภามิ พฺยมฺหมุตฺตมํ;
อฺเ เทเวติโรจามิ, ปฺุกมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ, จงฺกมนฺโต ิโต จหํ;
ฉนฺโน สฬลปุปฺเผหิ, ปฺุกมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อิมสฺมึเยว กปฺปมฺหิ, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สฬลมณฺฑปิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สฬลมณฺฑปิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. สพฺพทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘มหาสมุทฺทํ โอคยฺห, ภวนํ เม สุนิมฺมิตํ;
สุนิมฺมิตา โปกฺขรณี, จกฺกวากปกูชิตา.
‘‘มนฺทาลเกหิ สฺฉนฺนา, ปทุมุปฺปลเกหิ จ;
นที จ สนฺทเต ตตฺถ, สุปติตฺถา มโนรมา.
‘‘มจฺฉกจฺฉปสฺฉนฺนา ¶ , นานาทิชสโมตฺถตา;
มยูรโกฺจาภิรุทา, โกกิลาทีหิ วคฺคุหิ.
‘‘ปาเรวตา รวิหํสา จ, จกฺกวากา นทีจรา;
ทินฺทิภา สาฬิกา เจตฺถ, ปมฺมกา [ปมฺปกา (สี.), จปฺปกา (สฺยา.)] ชีวชีวกา.
‘‘หํสา ¶ โกฺจาปิ นทิตา [โกฺจาภินทิตา (สี. สฺยา.)], โกสิยา ปิงฺคลา พหู;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, มณิมุตฺติกวาลุกา.
‘‘สพฺพโสณฺณมยา ¶ รุกฺขา, นานาคนฺธสเมริตา;
อุชฺโชเตนฺติ ทิวารตฺตึ, ภวนํ สพฺพกาลิกํ.
‘‘สฏฺิ ¶ ตูริยสหสฺสานิ, สายํ ปาโต ปวชฺชเร;
โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทา.
‘‘อภินิกฺขมฺม ภวนา, สุเมธํ โลกนายกํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, วนฺทยึ ตํ มหายสํ.
‘‘สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, สสงฺฆํ ตํ นิมนฺตยึ;
อธิวาเสสิ โส ธีโร, สุเมโธ โลกนายโก.
‘‘มม ธมฺมกถํ กตฺวา, อุยฺโยเชสิ มหามุนิ;
สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, ภวนํ เม อุปาคมึ.
‘‘อามนฺตยึ ปริชนํ, สพฺเพ สนฺนิปตาถ [สนฺนิปตตฺถ (ก.)] โว;
ปุพฺพณฺหสมยํ พุทฺโธ, ภวนํ อาคมิสฺสติ.
‘‘ลาภา อมฺหํ สุลทฺธํ โน, เย วสาม ตวนฺติเก;
มยมฺปิ พุทฺธเสฏฺสฺส, ปูชํ กสฺสาม สตฺถุโน.
‘‘อนฺนปนํ ปฏฺเปตฺวา, กาลํ อาโรจยึ อหํ;
วสีสตสหสฺเสหิ, อุเปสิ โลกนายโก.
‘‘ปฺจงฺคิเกหิ ตูริเยหิ, ปจฺจุคฺคมนมกาสหํ;
สพฺพโสณฺณมเย ปีเ, นิสีทิ ปุริสุตฺตโม.
‘‘อุปริจฺฉทนํ ¶ อาสิ, สพฺพโสณฺณมยํ ตทา;
พีชนิโย ปวายนฺติ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส อนฺตเร.
‘‘ปหูเตนนฺนปาเนน ¶ , ภิกฺขุสงฺฆมตปฺปยึ;
ปจฺเจกทุสฺสยุคเฬ, ภิกฺขุสงฺฆสฺสทาสหํ.
‘‘ยํ วทนฺติ สุเมโธติ, โลกาหุติปฏิคฺคหํ;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘โย เม อนฺเนน ปาเนน, สพฺเพ อิเม จ ตปฺปยึ;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, เทวโลเก รมิสฺสติ;
สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
‘‘อุปฺปชฺชติ ¶ [อุปคจฺฉติ (สี.)] ยํ โยนึ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;
สพฺพทา สพฺพโสวณฺณํ, ฉทนํ ธารยิสฺสติ.
‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุสลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘ตสฺส ¶ ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.
‘‘‘ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, สีหนาทํ นทิสฺสติ;
จิตเก ฉตฺตํ ธาเรนฺติ, เหฏฺา ฉตฺตมฺหิ ฑยฺหถ’.
‘‘สามฺํ เม อนุปฺปตฺตํ, กิเลสา ฌาปิตา มยา;
มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา, สนฺตาโป เม น วิชฺชติ.
‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ ¶ , ยํ ทานมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สพฺพทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สพฺพทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สพฺพทายกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. อชิตตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
อชฺโฌคาเหตฺวา หิมวนฺตํ, นิสีทิ โลกนายโก.
‘‘นาหํ อทฺทกฺขึ [ปสฺสามิ (?)] สมฺพุทฺธํ, นปิ สทฺทํ สุโณมหํ;
มม ภกฺขํ คเวสนฺโต, อาหิณฺฑามิ วเน อหํ [ตทา (สี.)].
‘‘ตตฺถทฺทสฺสาสึ สมฺพุทฺธํ, ทฺวตฺตึสวรลกฺขณํ;
ทิสฺวาน วิตฺติมาปชฺชึ [จิตฺตมาปชฺชิ (สี.), จิตฺตมาปชฺชึ (สฺยา.)], สตฺโต โก นามยํ ภเว.
‘‘ลกฺขณานิ ¶ วิโลเกตฺวา, มม วิชฺชํ อนุสฺสรึ;
สุตฺหิ เมตํ วุฑฺฒานํ, ปณฺฑิตานํ สุภาสิตํ.
‘‘เตสํ ¶ ยถา ตํ วจนํ, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ;
ยํนูนาหํ สกฺกเรยฺยํ, คตึ เม โสธยิสฺสติ.
‘‘ขิปฺปํ อสฺสมมาคนฺตฺวา, มธุเตลํ คหึ อหํ;
โกลมฺพกํ คเหตฺวาน, อุปคจฺฉึ วินายกํ [นราสภํ (สี.)].
‘‘ติทณฺฑเก คเหตฺวาน, อพฺโภกาเส เปสหํ;
ปทีปํ ปชฺชลิตฺวาน, อฏฺกฺขตฺตุํ อวนฺทหํ.
‘‘สตฺตรตฺตินฺทิวํ ¶ พุทฺโธ, นิสีทิ ปุริสุตฺตโม;
ตโต รตฺยา วิวสาเน, วุฏฺาสิ โลกนายโก.
‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สพฺพรตฺตินฺทิวํ อหํ;
ทีปํ พุทฺธสฺส ปาทาสึ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.
‘‘สพฺเพ วนา คนฺธมยา, ปพฺพเต คนฺธมาทเน;
พุทฺธสฺส อานุภาเวน, อาคจฺฉุํ พุทฺธสนฺติกํ [อุปคจฺฉุํ ตทา ชินํ (สี.)].
‘‘เย เกจิ ปุปฺผคนฺธาเส, ปุปฺผิตา ธรณีรุหา;
พุทฺธสฺส อานุภาเวน, สพฺเพ สนฺนิปตุํ ตทา.
‘‘ยาวตา หิมวนฺตมฺหิ, นาคา จ ครุฬา อุโภ;
ธมฺมฺจ โสตุกามา เต, อาคจฺฉุํ พุทฺธสนฺติกํ.
‘‘เทวโล ¶ นาม สมโณ, พุทฺธสฺส อคฺคสาวโก;
วสีสตสหสฺเสหิ, พุทฺธสนฺติกุปาคมิ.
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘โย เม ทีปํ ปทีเปสิ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘สฏฺิ กปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสติ;
สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
โสฬสมํ ภาณวารํ.
‘‘‘ฉตฺติสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;
ปถวิยํ สตฺตสตํ, วิปุลํ รชฺชํ กริสฺสติ.
‘‘‘ปเทสรชฺชํ ¶ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;
อิมินา ทีปทาเนน, ทิพฺพจกฺขุ ภวิสฺสติ.
‘‘‘สมนฺตโต อฏฺโกสํ [อฑฺฒโกสํ (สี. สฺยา.)], ปสฺสิสฺสติ อยํ สทา;
เทวโลกา จวนฺตสฺส, นิพฺพตฺตนฺตสฺส ชนฺตุโน.
‘‘‘ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ, ปทีปํ ธารยิสฺสติ;
ชายมานสฺส สตฺตสฺส, ปฺุกมฺมสมงฺคิโน.
‘‘‘ยาวตา นครํ อาสิ, ตาวตา โชตยิสฺสติ;
อุปปชฺชติ ยํ โยนึ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ.
‘‘‘อสฺเสว ทีปทานสฺส, [อฏฺทีปผเลน หิ; อุปฏฺิสฺสนฺติมํ ชนฺตุํ (สฺยา.), อฏฺ ทีปา ผเลน หิ; น ชหิสฺสนฺติ’มํ ชนฺตุํ (?)] อฏฺทีปผเลน หิ;
น ชยิสฺสนฺติมํ ชนฺตู [อฏฺทีปผเลน หิ; อุปฏฺิสฺสนฺติมํ ชนฺตุํ (สฺยา.), อฏฺ ทีปา ผเลน หิ; น ชหิสฺสนฺติ’มํ ชนฺตุํ (?)], ทีปทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ ¶ ¶ , โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.
‘‘‘โตสยิตฺวาน ¶ สมฺพุทฺธํ, โคตมํ สกฺยปุงฺควํ;
อชิโต นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.
‘‘สฏฺิ กปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมึ อหํ;
ตตฺราปิ เม ทีปสตํ, โชตเต นิจฺจกาลิกํ [สพฺพกาลิกํ (สี.)].
‘‘เทวโลเก มนุสฺเส วา, นิทฺธาวนฺติ ปภา มม;
พุทฺธเสฏฺํ สริตฺวาน, ภิยฺโย หาสํ ชเนสหํ.
‘‘ตุสิตาหํ จวิตฺวาน, โอกฺกมึ มาตุกุจฺฉิยํ;
ชายมานสฺส สนฺตสฺส, อาโลโก วิปุโล อหุ.
‘‘อคารา อภินิกฺขมฺม, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
พาวรึ อุปสงฺกมฺม, สิสฺสตฺตํ อชฺฌุปาคมึ.
‘‘หิมวนฺเต วสนฺโตหํ, อสฺโสสึ โลกนายกํ;
อุตฺตมตฺถํ คเวสนฺโต, อุปคจฺฉึ วินายกํ.
‘‘ทนฺโต พุทฺโธ ทเมตาวี, โอฆติณฺโณ นิรูปธิ;
นิพฺพานํ กถยี พุทฺโธ, สพฺพทุกฺขปฺปโมจนํ.
‘‘ตํ ¶ เม อาคมนํ สิทฺธํ, โตสิโตหํ มหามุนึ;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘สตสหสฺสิโต ¶ กปฺเป, ยํ ทีปมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ทีปทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อชิโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อชิตตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
ปิลินฺทวจฺฉวคฺโค จตฺตาลีสโม.
ตสฺสุทฺทานํ ¶ –
ปิลินฺทวจฺโฉ เสโล จ, สพฺพกิตฺตี มธุํทโท;
กูฏาคารี พากุโล จ, คิริ สฬลสวฺหโย.
สพฺพโท ¶ อชิโต เจว, คาถาโย คณิตา อิห;
สตานิ ปฺจ คาถานํ, วีสติ จ ตทุตฺตรีติ.
อถ วคฺคุทฺทานํ –
ปทุมารกฺขโท ¶ เจว, อุมา คนฺโธทเกน จ;
เอกปทฺม สทฺทสฺี, มนฺทารํ โพธิวนฺทโก.
อวฏฺจ ปิลินฺทิ [เอวเมว ทิสฺสติ] จ, คาถาโย คณิตา อิห;
จตุสตฺตติ คาถาโย, เอกาทส สตานิ จ.
ปทุมวคฺคทสกํ.
จตุตฺถสตกํ สมตฺตํ.