📜
๕. อุปาลิวคฺโค
๑. ภาคิเนยฺยุปาลิตฺเถรอปทานํ
‘‘ขีณาสวสหสฺเสหิ ¶ ¶ , ปริวุโต [ปเรโต (ก. อฏฺ)] โลกนายโก;
วิเวกมนุยุตฺโต โส, คจฺฉเต ปฏิสลฺลิตุํ.
‘‘อชิเนน นิวตฺโถหํ, ติทณฺฑปริธารโก;
ภิกฺขุสงฺฆปริพฺยูฬฺหํ, อทฺทสํ โลกนายกํ.
‘‘เอกํสํ ¶ อชินํ กตฺวา, สิเร กตฺวาน อฺชลึ;
สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, สนฺถวึ โลกนายกํ.
‘‘ยถาณฺฑชา จ สํเสทา, โอปปาตี ชลาพุชา;
กากาทิปกฺขิโน สพฺเพ, อนฺตลิกฺขจรา สทา.
‘‘เย เกจิ ปาณภูตตฺถิ, สฺิโน วา อสฺิโน;
สพฺเพ เต ตว าณมฺหิ, อนฺโต โหนฺติ สโมคธา.
‘‘คนฺธา จ ปพฺพเตยฺยา เย, หิมวนฺตนคุตฺตเม;
สพฺเพ เต ตว สีลมฺหิ, กลายปิ น ยุชฺชเร.
‘‘โมหนฺธการปกฺขนฺโท, อยํ โลโก สเทวโก;
ตว าณมฺหิ โชตนฺเต, อนฺธการา วิธํสิตา.
‘‘ยถา อตฺถงฺคเต สูริเย, โหนฺติ สตฺตา ตโมคตา;
เอวํ พุทฺเธ อนุปฺปนฺเน, โหติ โลโก ตโมคโต.
‘‘ยโถทยนฺโต อาทิจฺโจ, วิโนเทติ ตมํ สทา;
ตเถว ตฺวํ พุทฺธเสฏฺ, วิทฺธํเสสิ ตมํ สทา.
‘‘ปธานปหิตตฺโตสิ ¶ , พุทฺโธ โลเก สเทวเก;
ตว กมฺมาภิรทฺเธน, โตเสสิ ชนตํ พหุํ.
‘‘ตํ สพฺพํ อนุโมทิตฺวา, ปทุมุตฺตโร มหามุนิ;
นภํ อพฺภุคฺคมี ธีโร, หํสราชาว อมฺพเร.
‘‘อพฺภุคฺคนฺตฺวาน ¶ สมฺพุทฺโธ, มเหสิ ปทุมุตฺตโร;
อนฺตลิกฺเข ิโต สตฺถา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘เยนิทํ ¶ ถวิตํ าณํ, โอปมฺเมหิ สมายุตํ;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘อฏฺารสฺจ ขตฺตุํ โส, เทวราชา ภวิสฺสติ;
ปถพฺยา รชฺชํ ติสตํ, วสุธํ อาวสิสฺสติ.
‘‘‘ปฺจวีสติกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;
ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.
‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตุสิตา หิ จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
หีโนว ชาติยา สนฺโต, อุปาลิ นาม เหสฺสติ.
‘‘‘โส ¶ ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวาน, วิราเชตฺวาน ปาปกํ;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.
‘‘‘ตุฏฺโ จ โคตโม พุทฺโธ, สกฺยปุตฺโต มหายโส;
วินยาธิคตํ ตสฺส, เอตทคฺเค เปสฺสติ’.
‘‘สทฺธายาหํ ¶ ปพฺพชิโต, กตกิจฺโจ อนาสโว;
สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘ภควา จานุกมฺปี มํ, วินเยหํ วิสารโท;
สกกมฺมาภิรทฺโธ จ, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สํวุโต ปาติโมกฺขมฺหิ, อินฺทฺริเยสุ จ ปฺจสุ;
ธาเรมิ วินยํ สพฺพํ, เกวลํ รตนากรํ [รตนคฺฆรํ (ก.)].
‘‘มมฺจ คุณมฺาย, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, เอตทคฺเค เปสิ มํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุปาลิเถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ภาคิเนยฺยุปาลิตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. โสณโกฬิวิสตฺเถรอปทานํ
‘‘อโนมทสฺสิสฺส ¶ ¶ มุนิโน, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;
สุธาย เลปนํ กตฺวา, จงฺกมํ การยึ อหํ.
‘‘นานาวเณหิ ปุปฺเผหิ, จงฺกมํ สนฺถรึ อหํ;
อากาเส วิตานํ กตฺวา, โภชยึ พุทฺธมุตฺตมํ.
‘‘อฺชลึ ¶ ปคฺคเหตฺวาน, อภิวาเทตฺวาน สุพฺพตํ [ปุปฺผกํ (ก.)];
ทีฆสาลํ ภควโต, นิยฺยาเทสิมหํ ตทา.
‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;
ปฏิคฺคเหสิ ภควา, อนุกมฺปาย จกฺขุมา.
‘‘ปฏิคฺคเหตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ทกฺขิเณยฺโย สเทวเก;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘โย โส หฏฺเน จิตฺเตน, ทีฆสาลํ อทาสิ [อกาสิ (สี.)] เม;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘อิมสฺส ¶ มจฺจุกาลมฺหิ, ปฺุกมฺมสมงฺคิโน;
สหสฺสยุตฺตสฺสรโถ, อุปฏฺิสฺสติ ตาวเท.
‘‘‘เตน ยาเนนยํ โปโส, เทวโลกํ คมิสฺสติ;
อนุโมทิสฺสเร เทวา, สมฺปตฺเต กุสลพฺภเว [กุสเล ภเว (สี. สฺยา.)].
‘‘‘มหารหํ พฺยมฺหํ เสฏฺํ, รตนมตฺติกเลปนํ;
กูฏาคารวรูเปตํ, พฺยมฺหํ อชฺฌาวสิสฺสติ.
‘‘‘ตึสกปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสติ;
ปฺจวีสติ กปฺปานิ, เทวราชา ภวิสฺสติ.
‘‘‘สตฺตสตฺตติกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;
ยโสธรสนามา [ยเสธรา สมานา (สี.)] เต, สพฺเพปิ เอกนามกา.
‘‘‘ทฺเว สมฺปตฺตี อนุโภตฺวา, วฑฺเฒตฺวา [จินิตฺวา (สฺยา.)] ปฺุสฺจยํ;
อฏฺวีสติกปฺปมฺหิ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตตฺราปิ ¶ ¶ พฺยมฺหํ ปวรํ, วิสฺสกมฺเมน มาปิตํ;
ทสสทฺทาวิวิตฺตํ ตํ, ปุรมชฺฌาวสิสฺสติ.
‘‘‘อปริเมยฺเย ¶ อิโต กปฺเป, ภูมิปาโล มหิทฺธิโก;
โอกฺกาโก นาม นาเมน, ราชา รฏฺเ ภวิสฺสติ.
‘‘‘โสฬสิตฺถิสหสฺสานํ, สพฺพาสํ ปวรา จ สา [ปวราว ยา (สฺยา.), ปวรา ปิยา (?)];
อภิชาตา ขตฺติยานี, นว ปุตฺเต ชเนสฺสติ.
‘‘‘นว ปุตฺเต ชเนตฺวาน, ขตฺติยานี มริสฺสติ;
ตรุณี จ ปิยา กฺา, มเหสิตฺตํ กริสฺสติ.
‘‘‘โอกฺกากํ โตสยิตฺวาน, วรํ กฺา ลภิสฺสติ;
วรํ ลทฺธาน สา กฺา, ปุตฺเต ปพฺพาชยิสฺสติ.
‘‘‘ปพฺพาชิตา จ เต สพฺเพ, คมิสฺสนฺติ นคุตฺตมํ;
ชาติเภทภยา สพฺเพ, ภคินีหิ วสิสฺสเร [สํวสิสฺสเร (สี.)].
‘‘‘เอกา จ กฺา พฺยาธีหิ, ภวิสฺสติ ปริกฺขตา [ปุรกฺขตา (สฺยา. ก.)];
มา โน ชาติ ปภิชฺชีติ, นิขณิสฺสนฺติ ขตฺติยา.
‘‘‘ขตฺติโย นีหริตฺวาน, ตาย สทฺธึ วสิสฺสติ;
ภวิสฺสติ ตทา เภโท, โอกฺกากกุลสมฺภโว.
‘‘‘เตสํ ¶ ปชา ภวิสฺสนฺติ, โกฬิยา นาม ชาติยา;
ตตฺถ มานุสกํ โภคํ, อนุโภสฺสตินปฺปกํ.
‘‘‘ตมฺหา กายา จวิตฺวาน, เทวโลกํ คมิสฺสติ;
ตตฺราปิ ปวรํ พฺยมฺหํ, ลภิสฺสติ มโนรมํ.
‘‘‘เทวโลกา ¶ จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
อาคนฺตฺวาน มนุสฺสตฺตํ, โสโณ นาม ภวิสฺสติ.
‘‘‘อารทฺธวีริโย ปหิตตฺโต, ปทหํ สตฺถุ สาสเน;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.
‘‘‘อนนฺตทสฺสี ภควา, โคตโม สกฺยปุงฺคโว;
วิเสสฺู มหาวีโร, อคฺคฏฺาเน เปสฺสติ’.
‘‘วุฏฺมฺหิ ¶ เทเว จตุรงฺคุลมฺหิ, ติเณ อนิเลริตองฺคณมฺหิ;
ตฺวาน โยคสฺส ปยุตฺตตาทิโน, ตโตตฺตรึ ปารมตา น วิชฺชติ.
‘‘อุตฺตเม ทมเถ ทนฺโต, จิตฺตํ เม สุปณีหิตํ;
ภาโร เม โอหิโต สพฺโพ, นิพฺพุโตมฺหิ อนาสโว.
‘‘องฺคีรโส ¶ มหานาโค, อภิชาโตว เกสรี;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, เอตทคฺเค เปสิ มํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โสโณ โกฬิวิโส [โกฬิยเวสฺโส (สี. สฺยา.), โกฏิกณฺโณ (ก.)] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
โสณโกฬิวิสตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. กาฬิโคธาปุตฺตภทฺทิยตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรสมฺพุทฺธํ ¶ , เมตฺตจิตฺตํ มหามุนึ;
อุเปติ ชนตา สพฺพา, สพฺพโลกคฺคนายกํ.
‘‘สตฺตุกฺจ พทฺธกฺจ [วตฺถํ เสนาสนฺเจว (สี.), สตฺตุกฺจ ปทกฺจ (สี. อฏฺ.), สตฺตุกฺจ ปวากฺจ (สฺยา.)], อามิสํ ปานโภชนํ;
ททนฺติ สตฺถุโน สพฺเพ, ปฺุกฺเขตฺเต อนุตฺตเร.
‘‘อหมฺปิ ¶ ทานํ ทสฺสามิ, เทวเทวสฺส ตาทิโน;
พุทฺธเสฏฺํ นิมนฺเตตฺวา, สงฺฆมฺปิ จ อนุตฺตรํ.
‘‘อุยฺโยชิตา มยา เจเต, นิมนฺเตสุํ ตถาคตํ;
เกวลํ ภิกฺขุสงฺฆฺจ, ปฺุกฺเขตฺตํ อนุตฺตรํ.
‘‘สตสหสฺสปลฺลงฺกํ, โสวณฺณํ โคนกตฺถตํ;
ตูลิกาปฏลิกาย, โขมกปฺปาสิเกหิ จ;
มหารหํ ปฺาปยึ, อาสนํ พุทฺธยุตฺตกํ.
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ โลกวิทู, เทวเทโว นราสโภ;
ภิกฺขุสงฺฆปริพฺยูฬฺโห, มม ทฺวารมุปาคมิ.
‘‘ปจฺจุคฺคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ, โลกนาถํ ยสสฺสินํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อภินามยึ สงฺฆรํ [สกํ ฆรํ (สี.)].
‘‘ภิกฺขูนํ สตสหสฺสํ, พุทฺธฺจ โลกนายกํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ปรมนฺเนน ตปฺปยึ.
‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
ภิกฺขุสงฺเฆ ¶ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘เยนิทํ อาสนํ ทินฺนํ, โสวณฺณํ โคนกตฺถตํ;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘จตุสตฺตติกฺขตฺตุํ ¶ โส, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;
อนุโภสฺสติ สมฺปตฺตึ, อจฺฉราหิ ปุรกฺขโต.
‘‘‘ปเทสรชฺชํ สหสฺสํ, วสุธํ อาวสิสฺสติ;
เอกปฺาสกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
‘‘‘สพฺพาสุ ภวโยนีสุ, อุจฺจากุลี [อุจฺจากุเล (ก.)] ภวิสฺสติ;
โส จ ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวา, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
ภทฺทิโย นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.
‘‘‘วิเวกมนุยุตฺโตมฺหิ, ปนฺตเสนนิวาสหํ;
ผลฺจาธิคตํ สพฺพํ, จตฺตกฺเลโสมฺหิ อชฺชหํ.
‘‘‘มม สพฺพํ [กมฺมํ (?)] อภิฺาย, สพฺพฺู โลกนายโก;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, เอตทคฺเค เปสิ มํ’.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา ภทฺทิโย กาฬิโคธาย ปุตฺโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ภทฺทิยสฺส กาฬิโคธาย ปุตฺตตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. สนฺนิฏฺาปกตฺเถรอปทานํ
‘‘อรฺเ ¶ ¶ กุฏิกํ กตฺวา, วสามิ ปพฺพตนฺตเร;
ลาภาลาเภน สนฺตุฏฺโ, ยเสน อยเสน จ.
‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
วสีสตสหสฺเสหิ [ภิกฺขุสตสหสฺเสหิ (สฺยา.)], อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.
‘‘อุปาคตํ มหานาคํ [มหาวีรํ (สี.)], ชลชุตฺตมนามกํ;
ติณสนฺถรํ [ติณตฺถรํ (ก.)] ปฺาเปตฺวา, อทาสึ สตฺถุโน อหํ.
‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อามณฺฑํ ปานียฺจหํ;
อทาสึ อุชุภูตสฺส, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป [สตสหสฺเส อิโต กปฺเป (สี.)], ยํ ทานมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อามณฺฑสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘เอกตาลีสกปฺปมฺหิ, เอโก อาสึ อรินฺทโม;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สนฺนิฏฺาปโก [สนฺนิธาปโก (สี.)] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สนฺนิฏฺาปกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. ปฺจหตฺถิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สุเมโธ ¶ นาม สมฺพุทฺโธ, คจฺฉเต อนฺตราปเณ;
โอกฺขิตฺตจกฺขุ [ขิตฺตจกฺขุ (ก. สี. ก.)] มิตภาณี, สติมา สํวุตินฺทฺริโย.
‘‘ปฺจ อุปฺปลหตฺถานิ, อาเวฬตฺถํ อหํสุ เม;
เตน พุทฺธํ อปูเชสึ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.
‘‘อาโรปิตา ¶ จ เต ปุปฺผา, ฉทนํ อสฺสุ สตฺถุโน;
สมาธึสุ [สํสาวึสุ (สี.)] มหานาคํ, สิสฺสา อาจริยํ ยถา.
‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ ¶ , ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต วีสกปฺปสเต, อเหสุํ ปฺจ ขตฺติยา;
หตฺถิยา นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปฺจหตฺถิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปฺจหตฺถิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. ปทุมจฺฉทนิยตฺเถรอปทานํ
‘‘นิพฺพุเต โลกนาถมฺหิ, วิปสฺสิมฺหคฺคปุคฺคเล;
สุผุลฺลปทุมํ คยฺห, จิตมาโรปยึ อหํ.
‘‘อาโรปิเต ¶ จ จิตเก, เวหาสํ นภมุคฺคมิ;
อากาเส ฉทนํ [อากาสจฺฉทนํ (สี.)] กตฺวา, จิตกมฺหิ อธารยิ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘สตฺตตาลีสิโต ¶ กปฺเป, ปทุมิสฺสรนามโก;
จาตุรนฺโต วิชิตาวี, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปทุมจฺฉทนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;
ปทุมจฺฉทนิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. สยนทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, เมตฺตจิตฺตสฺส ตาทิโน;
สยนคฺคํ มยา ทินฺนํ, ทุสฺสภณฺเฑหิ [ทุสฺสภณฺเฑน (สฺยา.)] อตฺถตํ.
‘‘ปฏิคฺคเหสิ ¶ ภควา, กปฺปิยํ สยนาสนํ;
อุฏฺาย สยนา [อาสนา (สี.)] ตมฺหา, เวหาสํ อุคฺคมี ชิโน.
‘‘จตุนฺนวุติโต ¶ กปฺเป, ยํ สยนมทาสหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สยนสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘เอกปฺาสิโต ¶ กปฺเป, วรโก [วรุโณ (สี. สฺยา.)] เทวสวฺหโย;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สยนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สยนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. จงฺกมนทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘อตฺถทสฺสิสฺส มุนิโน, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;
อิฏฺกาหิ จินิตฺวาน, จงฺกมํ การยึ อหํ.
‘‘อุจฺจโต ปฺจรตนํ, จงฺกมํ สาธุมาปิตํ;
อายามโต หตฺถสตํ, ภาวนียฺยํ มโนรมํ.
‘‘ปฏิคฺคเหสิ ภควา, อตฺถทสฺสี นรุตฺตโม;
หตฺเถน ปุลินํ คยฺห, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘อิมินา ¶ ปุลินทาเนน, จงฺกมํ สุกเตน จ;
สตฺตรตนสมฺปนฺนํ, ปุลินํ อนุโภสฺสติ.
‘‘‘ตีณิ กปฺปานิ เทเวสุ, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;
อนุโภสฺสติ สมฺปตฺตึ, อจฺฉราหิ ปุรกฺขโต.
‘‘‘มนุสฺสโลกมาคนฺตฺวา ¶ , ราชา รฏฺเ ภวิสฺสติ;
ติกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺตี จ, มหิยา โส ภวิสฺสติ’.
‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, จงฺกมสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จงฺกมนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
จงฺกมนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. สุภทฺทตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
ชนตํ อุทฺธริตฺวาน, นิพฺพายติ มหายโส.
‘‘นิพฺพายนฺเต จ สมฺพุทฺเธ, ทสสหสฺสิ กมฺปถ;
ชนกาโย มหา อาสิ, เทวา สนฺนิปตุํ ตทา.
‘‘จนฺทนํ ปูรยิตฺวาน, ตครามลฺลิกาหิ จ;
หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, อาโรปยึ [อาเลเปสึ (สี.), อาโรเปสึ (สฺยา.)] นรุตฺตมํ.
‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;
นิปนฺนโกว สมฺพุทฺโธ, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘โย ¶ เม ปจฺฉิมเก กาเล, คนฺธมาเลน [คนฺธมลฺเลน (สฺยา. ก.) นปุํสเกกตฺตํ มนสิกาตพฺพํ] ฉาทยิ;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘อิโต จุโต อยํ โปโส, ตุสิตกายํ คมิสฺสติ;
ตตฺถ รชฺชํ กริตฺวาน, นิมฺมานํ โส คมิสฺสติ.
‘‘‘เอเตเนว อุปาเยน, ทตฺวา มาลํ [มลฺยํ (สี.), มลฺลํ (สฺยา. ก.)] วรุตฺตมํ;
สกกมฺมาภิรทฺโธ โส, สมฺปตฺตึ อนุโภสฺสติ.
‘‘‘ปุนาปิ ¶ ตุสิเต กาเย, นิพฺพตฺติสฺสติยํ นโร;
ตมฺหา กายา จวิตฺวาน, มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ.
‘‘‘สกฺยปุตฺโต มหานาโค, อคฺโค โลเก สเทวเก;
โพธยิตฺวา พหู สตฺเต, นิพฺพายิสฺสติ จกฺขุมา.
‘‘‘ตทา ¶ โสปคโต สนฺโต, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
อุปสงฺกมฺม สมฺพุทฺธํ, ปฺหํ ปุจฺฉิสฺสติ ตทา.
‘‘‘หาสยิตฺวาน สมฺพุทฺโธ, สพฺพฺู โลกนายโก;
ปฺุกมฺมํ ปริฺาย, สจฺจานิ วิวริสฺสติ.
‘‘‘อารทฺโธ จ อยํ ปฺโห, ตุฏฺโ เอกคฺคมานโส;
สตฺถารํ อภิวาเทตฺวา, ปพฺพชฺชํ ยาจยิสฺสติ.
‘‘‘ปสนฺนมานสํ ทิสฺวา, สกกมฺเมน โตสิตํ;
ปพฺพาเชสฺสติ โส พุทฺโธ, อคฺคมคฺคสฺส โกวิโท.
‘‘‘วายมิตฺวานยํ โปโส, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.
ปฺจมภาณวารํ.
‘‘ปุพฺพกมฺเมน ¶ ¶ สํยุตฺโต, เอกคฺโค สุสมาหิโต;
พุทฺธสฺส โอรโส ปุตฺโต, ธมฺมโชมฺหิ สุนิมฺมิโต.
‘‘ธมฺมราชํ อุปคมฺม, อปุจฺฉึ ปฺหมุตฺตมํ;
กถยนฺโต จ เม ปฺหํ, ธมฺมโสตํ อุปานยิ.
‘‘ตสฺสาหํ ธมฺมมฺาย, วิหาสึ สาสเน รโต;
สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ชลชุตฺตมนายโก;
นิพฺพายิ อนุปาทาโน, ทีโปว เตลสงฺขยา.
‘‘สตฺตโยชนิกํ อาสิ, ถูปฺจ รตนามยํ;
ธชํ ตตฺถ อปูเชสึ, สพฺพภทฺทํ มโนรมํ.
‘‘กสฺสปสฺส จ พุทฺธสฺส, ติสฺโส นามคฺคสาวโก;
ปุตฺโต เม โอรโส อาสิ, ทายาโท ชินสาสเน.
‘‘ตสฺส หีเนน มนสา, วาจํ ภาสึ อภทฺทกํ;
เตน กมฺมวิปาเกน, ปจฺฉา เม อาสิ ภทฺทกํ [ปจฺฉิเม อทฺทสํ ชินํ (สี.)].
‘‘อุปวตฺตเน ¶ สาลวเน, ปจฺฉิเม สยเน มุนิ;
ปพฺพาเชสิ มหาวีโร, หิโต การุณิโก ชิโน.
‘‘อชฺเชว ¶ ทานิ ปพฺพชฺชา, อชฺเชว อุปสมฺปทา;
อชฺเชว ปรินิพฺพานํ, สมฺมุขา ทฺวิปทุตฺตเม.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา สุภทฺโท เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สุภทฺทตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. จุนฺทตฺเถรอปทานํ
‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;
อคฺฆิยํ การยิตฺวาน, ชาติปุปฺเผหิ ฉาทยึ.
‘‘นิฏฺาเปตฺวาน ตํ ปุปฺผํ, พุทฺธสฺส อุปนามยึ;
ปุปฺผาวเสสํ ปคฺคยฺห, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.
‘‘กฺจนคฺฆิยสงฺกาสํ ¶ , พุทฺธํ โลกคฺคนายกํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ปุปฺผคฺฆิยมุปานยึ.
‘‘วิติณฺณกงฺโข สมฺพุทฺโธ, ติณฺโณเฆหิ ปุรกฺขโต;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘ทิพฺพคนฺธํ ปวายนฺตํ, โย เม ปุปฺผคฺฆิยํ อทา;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘อิโต จุโต อยํ โปโส, เทวสงฺฆปุรกฺขโต;
ชาติปุปฺเผหิ ปริกิณฺโณ, เทวโลกํ คมิสฺสติ.
‘‘‘อุพฺพิทฺธํ ภวนํ ตสฺส, โสวณฺณฺจ มณีมยํ;
พฺยมฺหํ ปาตุภวิสฺสติ, ปฺุกมฺมปฺปภาวิตํ.
‘‘‘จตุสตฺตติกฺขตฺตุํ ¶ โส, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;
อนุโภสฺสติ สมฺปตฺตึ, อจฺฉราหิ ปุรกฺขโต.
‘‘‘ปถพฺยา รชฺชํ ติสตํ, วสุธํ อาวสิสฺสติ;
ปฺจสตฺตติกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
‘‘‘ทุชฺชโย ¶ นาม นาเมน, เหสฺสติ มนุชาธิโป;
อนุโภตฺวาน ตํ ปฺุํ, สกกมฺมํ อปสฺสิโต [สกกมฺมูปสํหิโต (สฺยา.)].
‘‘‘วินิปาตํ ¶ อคนฺตฺวาน, มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ;
หิรฺํ ตสฺส [หิรฺสฺส จ (สี. ก.)] นิจิตํ, โกฏิสตมนปฺปกํ.
‘‘‘นิพฺพตฺติสฺสติ โยนิมฺหิ, พฺราหฺมเณ โส ภวิสฺสติ;
วงฺคนฺตสฺส สุโต ธีมา, สาริยา โอรโส ปิโย.
‘‘‘โส จ ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวา, องฺคีรสสฺส สาสเน;
จูฬจุนฺโทติ [จูลจุนฺโทติ (สี.)] นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.
‘‘‘สามเณโรว โส สนฺโต, ขีณาสโว ภวิสฺสติ;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.
‘‘อุปฏฺหึ มหาวีรํ, อฺเ จ เปสเล พหู;
ภาตรํ เม จุปฏฺาสึ, อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยา.
‘‘ภาตรํ เม อุปฏฺิตฺวา, ธาตุํ ปตฺตมฺหิ โอหิย [โอปิย (สี.), โอจิย (สฺยา.)];
สมฺพุทฺธํ อุปนาเมสึ, โลกเชฏฺํ นราสภํ.
‘‘อุโภ ¶ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, พุทฺโธ โลเก สเทวเก;
สนฺทสฺสยนฺโต ตํ ธาตุํ, กิตฺตยิ อคฺคสาวกํ.
‘‘จิตฺตฺจ ¶ สุวิมุตฺตํ เม, สทฺธา มยฺหํ ปติฏฺิตา;
สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘ปฏิสมฺภิทานุปฺปตฺตา, วิโมกฺขาปิ จ ผสฺสิตา [ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม (สฺยา.)];
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จุนฺโท เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
จุนฺทตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
อุปาลิวคฺโค ปฺจโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อุปาลิ โสโณ ภทฺทิโย, สนฺนิฏฺาปกหตฺถิโย;
ฉทนํ เสยฺยจงฺกมํ, สุภทฺโท จุนฺทสวฺหโย;
คาถาสตํ สตาลีสํ [จ ตาลีสํ (สี. สฺยา.)], จตสฺโส จ ตทุตฺตริ.