📜
๖. พีชนิวคฺโค
๑. วิธูปนทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส ¶ ¶ , โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;
พีชนิกา [วีชนิกา (สี. สฺยา.)] มยา ทินฺนา, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน.
‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ปคฺคเหตฺวาน อฺชลึ;
สมฺพุทฺธมภิวาเทตฺวา, ปกฺกมึ อุตฺตรามุโข.
‘‘พีชนึ ¶ ปคฺคเหตฺวาน, สตฺถา โลกคฺคนายโก [โลเก อนุตฺตโร (สี.)];
ภิกฺขุสงฺเฆ ิโต สนฺโต, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘อิมินา พีชนิทาเนน, จิตฺตสฺส ปณิธีหิ [เจตนาปณิธีหิ (อฺตฺถ)] จ;
กปฺปานํ สตสหสฺสํ, วินิปาตํ น คจฺฉติ’.
‘‘อารทฺธวีริโย ปหิตตฺโต, เจโตคุณสมาหิโต;
ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, อรหตฺตํ อปาปุณึ.
‘‘สฏฺิกปฺปสหสฺสมฺหิ, พีชมานสนามกา;
โสฬสาสึสุ ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วิธูปนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
วิธูปนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. สตรํสิตฺเถรอปทานํ
‘‘อุพฺพิทฺธํ เสลมารุยฺห, นิสีทิ ปุริสุตฺตโม;
ปพฺพตสฺสาวิทูรมฺหิ, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู.
‘‘อุปวิฏฺํ ¶ มหาวีรํ, เทวเทวํ นราสภํ;
อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, สนฺถวึ โลกนายกํ.
‘‘‘เอส ¶ ¶ พุทฺโธ มหาวีโร, วรธมฺมปฺปกาสโก;
ชลติ อคฺคิขนฺโธว, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขโต.
‘‘‘มหาสมุทฺโทว‘กฺขุพฺโภ [’กฺโขโภ (สี. สฺยา.)], อณฺณโวว ทุรุตฺตโร;
มิคราชาวสมฺภีโต [ฉมฺภิโต (ก.)], ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา’.
‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, ปทุมุตฺตรนายโก;
ภิกฺขุสงฺเฆ ิโต สตฺถา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘เยนายํ [เยนาหํ (ก.)] อฺชลี ทินฺโน, พุทฺธเสฏฺโ จ โถมิโต;
ตึสกปฺปสหสฺสานิ, เทวรชฺชํ กริสฺสติ.
‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, องฺคีรสสนามโก;
วิวฏฺฏจฺฉโท [วิวตฺถจฺฉทฺโท (สี.)] สมฺพุทฺโธ, อุปฺปชฺชิสฺสติ ตาวเท.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
สตรํสีติ นาเมน, อรหา โส ภวิสฺสติ’.
‘‘ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
สตรํสิมฺหิ นาเมน, ปภา นิทฺธาวเต มม.
‘‘มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา, ฌายี ฌานรโต อหํ;
ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.
‘‘สฏฺิกปฺปสหสฺสมฺหิ, จตุโร รามนามกา;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา สตรํสิ เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สตรํสิตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. สยนทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, สพฺพโลกานุกมฺปิโน;
สยนํ ตสฺส ปาทาสึ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘เตน ¶ ¶ สยนทาเนน, สุเขตฺเต พีชสมฺปทา;
โภคา นิพฺพตฺตเร ตสฺส, สยนสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘อากาเส เสยฺยํ กปฺเปมิ, ธาเรมิ ปถวึ อิมํ;
ปาเณสุ เม อิสฺสริยํ, สยนสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘ปฺจกปฺปสหสฺสมฺหิ, อฏฺ อาสุํ มหาเตชา [มหาวรา (สี.), มหาวีรา (สฺยา.)];
จตุตฺตึเส กปฺปสเต, จตุโร จ มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สยนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สยนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. คนฺโธทกิยตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส ¶ , มหาโพธิมโห อหุ;
วิจิตฺตํ ฆฏมาทาย, คนฺโธทกมทาสหํ.
‘‘นฺหานกาเล จ โพธิยา, มหาเมโฆ ปวสฺสถ;
นินฺนาโท จ มหา อาสิ, อสนิยา ผลนฺติยา.
‘‘เตเนวาสนิเวเคน, ตตฺถ กาลงฺกโต [กาลกโต (สี. สฺยา.)] อหํ [อหุํ (สี.)];
เทวโลเก ิโต สนฺโต, อิมา คาถา อภาสหํ.
‘‘‘อโห ¶ พุทฺโธ อโห ธมฺโม, อโห โน สตฺถุสมฺปทา;
กเฬวรํ [กเลพรํ (สี.)] เม ปติตํ, เทวโลเก รมามหํ.
‘‘‘อุพฺพิทฺธํ ภวนํ มยฺหํ, สตภูมํ สมุคฺคตํ;
กฺาสตสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทา.
‘‘‘อาพาธา เม น วิชฺชนฺติ, โสโก มยฺหํ น วิชฺชติ;
ปริฬาหํ น ปสฺสามิ, ปฺุกมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘‘อฏฺวีเส กปฺปสเต, ราชา สํวสิโต อหุํ;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล’.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คนฺโธทกิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
คนฺโธทกิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. โอปวยฺหตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส ¶ ¶ , อาชานียมทาสหํ;
นิยฺยาเทตฺวาน สมฺพุทฺเธ [สมฺพุทฺธํ (สี. ก.)], อคมาสึ สกํ ฆรํ.
‘‘เทวโล นาม นาเมน, สตฺถุโน อคฺคสาวโก;
วรธมฺมสฺส ทายาโท, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.
‘‘สปตฺตภาโร ภควา, อาชาเนยฺโย น กปฺปติ;
ตว สงฺกปฺปมฺาย, อธิวาเสสิ จกฺขุมา.
‘‘อคฺฆาเปตฺวา วาตชวํ, สินฺธวํ สีฆวาหนํ;
ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, ขมนียมทาสหํ.
‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ [เทเว จ มานุเส ภเว (สี. ก.)];
ขมนียํ วาตชวํ, จิตฺตํ นิพฺพตฺตเต [อาชานียา วาตชวา, วิตฺติ นิพฺพตฺตเร (สฺยา.), ขมนียา วาตชวา, จิตฺตา นิพฺพตฺตเร (สี.)] มม.
‘‘ลาภํ ¶ เตสํ สุลทฺธํว, เย ลภนฺตุปสมฺปทํ;
ปุนปิ ปยิรุปาเสยฺยํ, พุทฺโธ โลเก สเจ ภเว.
‘‘อฏฺวีสติกฺขตฺตุํหํ, ราชา อาสึ มหพฺพโล;
จาตุรนฺโต วิชิตาวี, ชมฺพุสณฺฑสฺส [ชมฺพุทีปสฺส (สฺยา.), ชมฺพุมณฺฑสฺส (ก.)] ชมฺพุอิสฺสโร.
‘‘อิทํ ปจฺฉิมกํ มยฺหํ, จริโม วตฺตเต ภโว;
ปตฺโตสฺมิ อจลํ านํ, หิตฺวา ชยปราชยํ.
‘‘จตุตึสสหสฺสมฺหิ, มหาเตโชสิ ขตฺติโย;
สตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โอปวยฺโห เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
โอปวยฺหตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. สปริวาราสนตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, ปิณฺฑปาตํ อทาสหํ;
คนฺตฺวา กิลิฏฺกํ านํ [ตํ โภชนฏฺานํ (สี.)], มลฺลิกาหิ ปริกฺขิตํ [ปริกฺขิปึ (สี.)].
‘‘ตมฺหาสนมฺหิ ¶ อาสีโน, พุทฺโธ โลกคฺคนายโก;
อกิตฺตยิ ปิณฺฑปาตํ, อุชุภูโต สมาหิโต.
‘‘ยถาปิ ภทฺทเก เขตฺเต, พีชํ อปฺปมฺปิ โรปิตํ;
สมฺมา ธารํ ปเวจฺฉนฺเต, ผลํ โตเสติ กสฺสกํ.
‘‘ตเถวายํ ปิณฺฑปาโต, สุเขตฺเต โรปิโต ตยา;
ภเว นิพฺพตฺตมานมฺหิ, ผลํ เต [นิพฺพตฺตมานํ หิ, ผลโต (สี.)] โตสยิสฺสติ [ตปฺปยิสฺสติ (ก.)].
‘‘อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ชลชุตฺตมนามโก;
ปิณฺฑปาตํ คเหตฺวาน, ปกฺกามิ อุตฺตรามุโข.
‘‘สํวุโต ปาติโมกฺขสฺมึ, อินฺทฺริเยสุ จ ปฺจสุ;
ปวิเวกมนุยุตฺโต, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สปริวาราสโน เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สปริวาราสนตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. ปฺจทีปกตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, สพฺพภูตานุกมฺปิโน;
สทฺทหิตฺวาน [สุสณฺหิตฺวา (สี.)] สทฺธมฺเม, อุชุทิฏฺิ อโหสหํ.
‘‘ปทีปทานํ ¶ ปาทาสึ, ปริวาเรตฺวาน โพธิยํ;
สทฺทหนฺโต ปทีปานิ, อกรึ ตาวเท อหํ.
‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;
อากาเส อุกฺกํ ธาเรนฺติ, ทีปทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ติโรกุฏฺฏํ ติโรเสลํ, สมติคฺคยฺห ปพฺพตํ;
สมนฺตา โยชนสตํ, ทสฺสนํ อนุโภมหํ.
‘‘เตน กมฺมาวเสเสน, ปตฺโตมฺหิ อาสวกฺขยํ;
ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, ทฺวิปทินฺทสฺส สาสเน.
‘‘จตุตฺตึเส กปฺปสเต, สตจกฺขุสนามกา;
ราชาเหสุํ มหาเตชา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปฺจทีปโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปฺจทีปกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. ธชทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, โพธิยา ปาทปุตฺตเม;
หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, ธชมาโรปยึ อหํ.
‘‘ปติตปตฺตานิ คณฺหิตฺวา, พหิทฺธา ฉฑฺฑยึ อหํ;
อนฺโตสุทฺธํ พหิสุทฺธํ, อธิมุตฺตมนาสวํ.
‘‘สมฺมุขา วิย สมฺพุทฺธํ, อวนฺทึ โพธิมุตฺตมํ;
ปทุมุตฺตโร ¶ โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห.
‘‘ภิกฺขุสงฺเฆ ิโต สตฺถา, อิมา คาถา อภาสถ;
‘‘‘อิมินา ธชทาเนน, อุปฏฺาเนน จูภยํ.
‘‘‘กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ โส น คจฺฉติ;
เทเวสุ เทวโสภคฺยํ, อนุโภสฺสตินปฺปกํ.
‘‘‘อเนกสตกฺขตฺตฺุจ ¶ , ราชา รฏฺเ ภวิสฺสติ;
อุคฺคโต นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
‘‘‘สมฺปตฺตึ ¶ อนุโภตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
โคตมสฺส ภควโต, สาสเนภิรมิสฺสติ’.
‘‘ปธานปหิตตฺโตมฺหิ, อุปสนฺโต นิรูปธิ;
ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.
‘‘เอกปฺาสสหสฺเส, กปฺเป อุคฺคตสวฺหโย [สวฺหยา (สฺยา.)];
ปฺาสสตสหสฺเส, ขตฺติโย เมฆสวฺหโย [ขตฺติยา เขมสวฺหยา (สฺยา.)].
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ธชทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ธชทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. ปทุมตฺเถรอปทานํ
‘‘จตุสจฺจํ ¶ ปกาเสนฺโต, วรธมฺมปฺปวตฺตโก;
วสฺสเต [วสฺเสติ (?)] อมตํ วุฏฺึ, นิพฺพาเปนฺโต มหาชนํ.
‘‘สธชํ [สทณฺฑํ (สี.)] ปทุมํ คยฺห, อฑฺฒโกเส ิโต อหํ;
ปทุมุตฺตรมุนิสฺส, ปหฏฺโ อุกฺขิปิมมฺพเร.
‘‘อาคจฺฉนฺเต จ ปทุเม, อพฺภุโต อาสิ ตาวเท;
มม สงฺกปฺปมฺาย, ปคฺคณฺหิ วทตํ วโร.
‘‘กรเสฏฺเน ¶ ปคฺคยฺห, ชลชํ ปุปฺผมุตฺตมํ;
ภิกฺขุสงฺเฆ ิโต สตฺถา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘เยนิทํ ปทุมํ ขิตฺตํ, สพฺพฺุมฺหิ วินายเก [สพฺพฺุตมนายเก (สฺยา. ก.)];
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘ตึสกปฺปานิ ¶ ¶ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;
ปถพฺยา รชฺชํ สตฺตสตํ, วสุธํ อาวสิสฺสติ.
‘‘‘ตตฺถ ปตฺตํ คเณตฺวาน, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;
อากาสโต ปุปฺผวุฏฺิ, อภิวสฺสิสฺสตี ตทา.
‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม นาเมน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.
‘‘นิกฺขมิตฺวาน กุจฺฉิมฺหา, สมฺปชาโน ปติสฺสโต;
ชาติยา ปฺจวสฺโสหํ, อรหตฺตํ อปาปุณึ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปทุโม เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปทุมตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. อสนโพธิยตฺเถรอปทานํ
‘‘ชาติยา ¶ ¶ สตฺตวสฺโสหํ, อทฺทสํ โลกนายกํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อุปคจฺฉึ นรุตฺตมํ.
‘‘ติสฺสสฺสาหํ ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;
หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, โรปยึ โพธิมุตฺตมํ.
‘‘อสโน นามเธยฺเยน, ธรณีรุหปาทโป;
ปฺจวสฺเส ปริจรึ, อสนํ โพธิมุตฺตมํ.
‘‘ปุปฺผิตํ ปาทปํ ทิสฺวา, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;
สกํ กมฺมํ ปกิตฺเตนฺโต, พุทฺธเสฏฺํ อุปาคมึ.
‘‘ติสฺโส ตทา โส สมฺพุทฺโธ, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘เยนายํ ¶ โรปิตา โพธิ, พุทฺธปูชา จ สกฺกตา;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘ตึสกปฺปานิ เทเวสุ, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;
จตุสฏฺิ จกฺขตฺตุํ โส, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตุสิตา ¶ หิ จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
ทฺเว สมฺปตฺตี อนุโภตฺวา, มนุสฺสตฺเต รมิสฺสติ.
‘‘‘ปธานปหิตตฺโต โส, อุปสนฺโต นิรูปธิ;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.
‘‘วิเวกมนุยุตฺโตหํ ¶ , อุปสนฺโต นิรูปธิ;
นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, โพธึ โรเปสหํ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โพธิโรปสฺสิทํ ผลํ.
‘‘จตุสตฺตติโต กปฺเป, ทณฺฑเสโนติ วิสฺสุโต;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี ตทา อหุํ.
‘‘เตสตฺตติมฺหิโต กปฺเป, สตฺตาเหสุํ มหีปตี;
สมนฺตเนมินาเมน, ราชาโน จกฺกวตฺติโน.
‘‘ปณฺณวีสติโต ¶ กปฺเป, ปุณฺณโก นาม ขตฺติโย;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อสนโพธิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อสนโพธิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
พีชนิวคฺโค ฉฏฺโ.
ตสฺสุทฺทานํ –
พีชนี สตรํสี จ, สยโนทกิวาหิโย;
ปริวาโร ปทีปฺจ, ธโช ปทุมปูชโก;
โพธิ จ ทสโม วุตฺโต, คาถา ทฺเวนวุติ ตถา.