📜
๘. นาคสมาลวคฺโค
๑. นาคสมาลตฺเถรอปทานํ
‘‘อปาฏลึ ¶ ¶ ¶ อหํ ปุปฺผํ, อุชฺฌิตํ สุมหาปเถ;
ถูปมฺหิ อภิโรเปสึ, สิขิโน โลกพนฺธุโน.
‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ถูปปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต ปนฺนรเส กปฺเป, ภูมิโย [ปุปฺผิโย (สฺยา.)] นาม ขตฺติโย;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นาคสมาโล เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
นาคสมาลตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. ปทสฺกตฺเถรอปทานํ
‘‘อกฺกนฺตฺจ ¶ ปทํ ทิสฺวา, ติสฺสสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;
หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, ปเท จิตฺตํ ปสาทยึ.
‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ สฺมลภึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปทสฺายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต สตฺตมเก กปฺเป, สุเมโธ นาม ขตฺติโย;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปทสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปทสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. พุทฺธสฺกตฺเถรอปทานํ
‘‘ทุมคฺเค ¶ ¶ ¶ ปํสุกูลิกํ, ลคฺคํ ทิสฺวาน สตฺถุโน;
ตโต ตมฺชลึ กตฺวา, ปํสุกูลํ อวนฺทหํ.
‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธสฺายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต ¶ จตุตฺถเก กปฺเป, ทุมสาโรสิ ขตฺติโย;
จาตุรนฺโต วิชิตาวี, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พุทฺธสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
พุทฺธสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. ภิสาลุวทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘กานนํ วนโมคยฺห, วสามิ วิปิเน อหํ;
วิปสฺสึ อทฺทสํ พุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ.
‘‘ภิสาลุวฺจ ปาทาสึ, อุทกํ หตฺถโธวนํ;
วนฺทิตฺวา สิรสา ปาเท, ปกฺกามิ อุตฺตรามุโข.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ภิสาลุวมทํ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปฺุกมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อิโต ตติยเก กปฺเป, ภิสสมฺมตขตฺติโย;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา ภิสาลุวทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ภิสาลุวทายกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
ฉฏฺภาณวารํ.
๕. เอกสฺกตฺเถรอปทานํ
‘‘ขณฺโฑ ¶ ¶ ¶ นามาสิ นาเมน, วิปสฺสิสฺสคฺคสาวโก;
เอกา ภิกฺขา มยา ทินฺนา, โลกาหุติปฏิคฺคเห.
‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ทฺวิปทินฺท นราสภ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เอกภิกฺขายิทํ ผลํ.
‘‘จตฺตาลีสมฺหิโต กปฺเป, วรุโณ นาม ขตฺติโย;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
เอกสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. ติณสนฺถรทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, มหาชาตสฺสโร อหุ;
สตปตฺเตหิ สฺฉนฺโน, นานาสกุณมาลโย.
‘‘ตมฺหิ ¶ นฺหตฺวา จ ปิตฺวา [ปีตฺวา (สี. สฺยา.)] จ, อวิทูเร วสามหํ;
อทฺทสํ สมณานคฺคํ, คจฺฉนฺตํ อนิลฺชเส.
‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;
อพฺภโต โอรุหิตฺวาน, ภูมิยําสิ ตาวเท.
‘‘วิสาเณน [ลายเนน (สฺยา.)] ติณํ คยฺห, นิสีทนมทาสหํ;
นิสีทิ ภควา ตตฺถ, ติสฺโส โลกคฺคนายโก.
‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, อวนฺทิ โลกนายกํ;
ปฏิกุฏิโก [อุกฺกุฏิโก (สฺยา. ก.)] อปสกฺกึ, นิชฺฌายนฺโต มหามุนึ.
‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, นิมฺมานํ อุปปชฺชหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สนฺถรสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘อิโต ¶ ¶ ทุติยเก กปฺเป, มิค [มิตฺต (สฺยา.)] สมฺมตขตฺติโย;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติณสนฺถรทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ติณสนฺถรทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. สูจิทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, สมฺพุทฺโธ โลกนายโก;
สุเมโธ นาม นาเมน, พาตฺตึสวรลกฺขโณ.
‘‘ตสฺส ¶ กฺจนวณฺณสฺส, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน;
ปฺจ สูจี มยา ทินฺนา, สิพฺพนตฺถาย จีวรํ.
‘‘เตเนว สูจิทาเนน, นิปุณตฺถวิปสฺสกํ;
ติกฺขํ ลหฺุจ ผาสฺุจ, าณํ เม อุทปชฺชถ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.
‘‘ทฺวิปทาธิปตี นาม, ราชาโน จตุโร อหุํ;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สูจิทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สูจิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. ปาฏลิปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนฺตราปเณ;
กฺจนคฺฆิยสงฺกาสํ, พาตฺตึสวรลกฺขณํ.
‘‘เสฏฺิปุตฺโต ¶ ตทา อาสึ, สุขุมาโล สุเขธิโต;
อุจฺฉงฺเค ปาฏลิปุปฺผํ, กตฺวาน [กตฺวา ตํ (สี. สฺยา.)] อภิสํหรึ.
‘‘หฏฺโ ¶ ¶ หฏฺเน จิตฺเตน, ปุปฺเผหิ อภิปูชยึ;
ติสฺสํ โลกวิทุํ นาถํ, นรเทวํ นมสฺสหํ.
‘‘ทฺเวนวุเต ¶ อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิโต เตสฏฺิกปฺปมฺหิ, อภิสมฺมตนามโก;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปาฏลิปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปาฏลิปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. ิตฺชลิยตฺเถรอปทานํ
‘‘มิคลุทฺโท ปุเร อาสึ, อรฺเ กานเน อหํ;
ตตฺถ อทฺทสํ [ตตฺถทฺทสาสึ (สี. สฺยา.)] สมฺพุทฺธํ, พาตฺตึสวรลกฺขณํ.
‘‘ตตฺถาหํ อฺชลึ กตฺวา, ปกฺกามึ ปาจินามุโข;
อวิทูเร นิสินฺนสฺส, นิยเก ปณฺณสนฺถเร.
‘‘ตโต เม อสนีปาโต, มตฺถเก นิปตี ตทา;
โสหํ มรณกาลมฺหิ, อกาสึ ปุนรฺชลึ.
‘‘ทฺเวนวุเต ¶ อิโต กปฺเป, อฺชลึ อกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อฺชลิสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘จตุปณฺณาสกปฺปมฺหิ, มิคเกตุสนามโก;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ิตฺชลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ิตฺชลิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. ติปทุมิยตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ ¶ นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
ทนฺโต ทนฺตปริวุโต, นครา นิกฺขมี ตทา.
‘‘นคเร ¶ หํสวติยํ, อโหสึ มาลิโก ตทา;
ยํ ตตฺถ อุตฺตมํ โตณิ, ปทฺมปุปฺผานิ [อุตฺตมํ ปุปฺผํ, ตีณิ ปุปฺผานิ (สี.)] อคฺคหึ.
‘‘อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, ปฏิมคฺคนฺตราปเณ;
สห [โสหํ (สี.)] ทิสฺวาน สมฺพุทฺธํ, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา.
‘‘กึ เม อิเมหิ ปุปฺเผหิ, รฺโ อุปนิเตหิ เม;
คามํ วา คามเขตฺตํ วา, สหสฺสํ วา ลเภยฺยหํ.
‘‘อทนฺตทมนํ ¶ วีรํ, สพฺพสตฺตสุขาวหํ;
โลกนาถํ ปูชยิตฺวา, ลจฺฉามิ อมตํ ธนํ.
‘‘เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ;
ตีณิ โลหิตเก คยฺห, อากาเส อุกฺขิปึ ตทา.
‘‘มยา อุกฺขิตฺตมตฺตมฺหิ, อากาเส ปตฺถรึสุ เต;
ธารึสุ มตฺถเก ตตฺถ, อุทฺธํวณฺฏา อโธมุขา.
‘‘เย เกจิ มนุชา ทิสฺวา, อุกฺกุฏฺึ สมฺปวตฺตยุํ;
เทวตา อนฺตลิกฺขมฺหิ, สาธุการํ ปวตฺตยุํ.
‘‘อจฺเฉรํ โลเก อุปฺปนฺนํ, พุทฺธเสฏฺสฺส วาหสา;
สพฺเพ ธมฺมํ สุณิสฺสาม, ปุปฺผานํ วาหสา มยํ.
‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
วีถิยฺหิ ิโต สนฺโต, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘โย โส พุทฺธํ อปูเชสิ, รตฺตปทฺเมหิ [รตฺตปทุเมหิ (สี. สฺยา.)] มาณโว;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘ตึสกปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสติ;
ตึสกปฺปานิ [ตึสกฺขตฺตฺุจ (สฺยา.)] เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ.
‘‘‘มหาวิตฺถาริกํ ¶ นาม, พฺยมฺหํ เหสฺสติ ตาวเท;
ติโยชนสตุพฺพิทฺธํ, ทิยฑฺฒสตวิตฺถตํ.
‘‘‘จตฺตาริสตสหสฺสานิ ¶ , นิยฺยูหา จ สุมาปิตา;
กูฏาคารวรูเปตา, มหาสยนมณฺฑิตา.
‘‘‘โกฏิสตสหสฺสิโย ¶ ¶ , ปริวาเรสฺสนฺติ อจฺฉรา;
กุสลา นจฺจคีตสฺส, วาทิเตปิ ปทกฺขิณา.
‘‘‘เอตาทิเส พฺยมฺหวเร, นารีคณสมากุเล;
วสฺสิสฺสติ ปุปฺผวสฺโส, ทิพฺโพ [ปท (ก.)] โลหิตโก สทา.
‘‘‘ภิตฺติขีเล นาคทนฺเต, ทฺวารพาหาย โตรเณ;
จกฺกมตฺตา โลหิตกา, โอลมฺพิสฺสนฺติ ตาวเท.
‘‘‘ปตฺเตน ปตฺตสฺฉนฺเน, อนฺโตพฺยมฺหวเร อิมํ;
อตฺถริตฺวา ปารุปิตฺวา, ตุวฏฺฏิสฺสนฺติ ตาวเท.
‘‘‘ภวนํ ปริวาเรตฺวา, สมนฺตา สตโยชเน;
เตปิ ปทฺมา [เต วิสุทฺธา (สี. สฺยา.)] โลหิตกา, ทิพฺพคนฺธํ ปวายเร.
‘‘‘ปฺจสตฺตติกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;
ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.
‘‘‘สมฺปตฺติโย ทุเว ภุตฺวา, อนีติ อนุปทฺทโว;
สมฺปตฺเต ปริโยสาเน, นิพฺพานํ ปาปุณิสฺสติ’ [ผสฺสยิสฺสติ (สี.), ปสฺสยิสฺสติ (ก.)].
‘‘สุทิฏฺโ วต เม พุทฺโธ, วาณิชฺชํ สุปโยชิตํ;
ปทฺมานิ ตีณิ ปูเชตฺวา, อนุโภสึ ติสมฺปทา [อนุภูยนฺติ สมฺปทา (ก.)].
‘‘อชฺช เม ธมฺมปฺปตฺตสฺส, วิปฺปมุตฺตสฺส สพฺพโส;
สุปุปฺผิตํ โลหิตกํ, ธารยิสฺสติ มตฺถเก.
‘‘มม กมฺมํ กเถนฺตสฺส, ปทุมุตฺตรสตฺถุโน;
สตปาณสหสฺสานํ, ธมฺมาภิสมโย อหุ.
‘‘สตสหสฺสิโต ¶ กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ติปทุมานิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
สพฺพาสวา ปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติปทุมิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ติปทุมิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
นาคสมาลวคฺโค อฏฺโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
นาคสมาโล ปทสฺี, สฺกาลุวทายโก;
เอกสฺี ติณสนฺถาโร, สูจิปาฏลิปุปฺผิโย;
ิตฺชลี ติปทุมี, คาถาโย ปฺจสตฺตติ.