📜
๑๐. สุธาวคฺโค
๑. สุธาปิณฺฑิยตฺเถรอปทานํ
‘‘ปูชารเห ¶ ¶ ¶ ปูชยโต, พุทฺเธ ยทิ ว สาวเก;
ปปฺจสมติกฺกนฺเต, ติณฺณโสกปริทฺทเว.
‘‘เต ตาทิเส ปูชยโต, นิพฺพุเต อกุโตภเย;
น สกฺกา ปฺุํ สงฺขาตุํ, อิเมตฺตมปิ [อิทมฺมตฺตนฺติ (สี.), อิเมตฺถมปิ (ก.)] เกนจิ.
‘‘จตุนฺนมปิ ทีปานํ, อิสฺสรํ โยธ การเย;
เอกิสฺสา ปูชนาเยตํ, กลํ นาคฺฆติ โสฬสึ.
‘‘สิทฺธตฺถสฺส ¶ นรคฺคสฺส, เจติเย ผลิตนฺตเร;
สุธาปิณฺโฑ มยา ทินฺโน, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปฏิสงฺขารสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อิโต ตึสติกปฺปมฺหิ, ปฏิสงฺขารสวฺหยา;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, เตรส จกฺกวตฺติโน.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุธาปิณฺฑิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สุธาปิณฺฑิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. สุจินฺติกตฺเถรอปทานํ
‘‘ติสฺสสฺส โลกนาถสฺส, สุทฺธปีมทาสหํ;
หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน.
‘‘อฏฺารเส ¶ [อฏฺตึเส (สี. สฺยา.)] อิโต กปฺเป, ราชา อาสึ มหารุจิ;
โภโค จ วิปุโล อาสิ, สยนฺจ อนปฺปกํ.
‘‘ปีํ ¶ พุทฺธสฺส ทตฺวาน, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;
อนุโภมิ สกํ กมฺมํ, ปุพฺเพ สุกตมตฺตโน.
‘‘ทฺเวนวุเต ¶ อิโต กปฺเป, ยํ ปีมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปีทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อฏฺตึเส อิโต กปฺเป, ตโย เต จกฺกวตฺติโน;
รุจิ อุปรุจิ เจว, มหารุจิ ตติยโก.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุจินฺติโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สุจินฺติกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. อฑฺฒเจฬกตฺเถรอปทานํ
‘‘ติสฺสสฺสาหํ ภควโต, อุปฑฺฒทุสฺสมทาสหํ;
ปรมกาปฺปตฺโตมฺหิ [ปรมการฺุปตฺโตมฺหิ (สฺยา. ก.)], ทุคฺคเตน [ทุคฺคนฺเธน (สี.)] สมปฺปิโต.
‘‘อุปฑฺฒทุสฺสํ ทตฺวาน, กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทหํ;
อวเสเสสุ กปฺเปสุ, กุสลํ การิตํ มยา.
‘‘ทฺเวนวุเต ¶ อิโต กปฺเป, ยํ ทุสฺสมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ทุสฺสทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘เอกูนปฺาสกปฺปมฺหิ [เอกปฺาสกปฺปมฺหิ (สฺยา.)], ราชาโน จกฺกวตฺติโน;
สมนฺตจฺฉทนา นาม, พาตฺตึสาสุํ [ขตฺติยาสุํ (สฺยา. ก.)] ชนาธิปา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อฑฺฒเจฬโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อฑฺฒเจฬกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. สูจิทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘กมฺมาโรหํ ¶ ¶ ปุเร อาสึ, พนฺธุมายํ ปุรุตฺตเม;
สูจิทานํ มยา ทินฺนํ, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน.
‘‘วชิรคฺคสมํ าณํ, โหติ กมฺเมน ตาทิสํ;
วิราโคมฺหิ วิมุตฺโตมฺหิ [วิภโวมฺหิ วิภตฺโตมฺหิ (ก.)], ปตฺโตมฺหิ อาสวกฺขยํ.
‘‘อตีเต ¶ จ ภเว สพฺเพ, วตฺตมาเน จนาคเต [อตีตา จ ภวา สพฺเพ, วตฺตมานา จ’นาคตา (สฺยา. ก.)];
าเณน วิจินึ สพฺพํ, สูจิทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, สตฺตาสุํ วชิรวฺหยา;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สูจิทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สูจิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. คนฺธมาลิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สิทฺธตฺถสฺส ¶ ภควโต, คนฺธถูปํ อกาสหํ;
สุมเนหิ ปฏิจฺฉนฺนํ, พุทฺธานุจฺฉวิกํ กตํ.
‘‘กฺจนคฺฆิยสงฺกาสํ, พุทฺธํ โลกคฺคนายกํ;
อินฺทีวรํว ชลิตํ, อาทิตฺตํว หุตาสนํ.
‘‘พฺยคฺฆูสภํว ปวรํ, อภิชาตํว เกสรึ;
นิสินฺนํ สมณานคฺคํ, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขตํ.
‘‘วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, ปกฺกามึ อุตฺตรามุโข;
จตุนฺนวุติโต กปฺเป, คนฺธมาลํ ยโต อทํ.
‘‘พุทฺเธ กตสฺส การสฺส, ผเลนาหํ วิเสสโต;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘จตฺตารีสมฺหิ เอกูเน, กปฺเป อาสึสุ โสฬส;
เทวคนฺธสนามา เต, ราชาโน จกฺกวตฺติโน.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คนฺธมาลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
คนฺธมาลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. ติปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘มิคลุทฺโท ¶ ¶ ปุเร อาสึ, อรฺเ กานเน อหํ [พฺรหา (สฺยา.)];
ปาฏลึ หริตํ ทิสฺวา, ตีณิ ปุปฺผานิ โอกิรึ.
‘‘ปติตปตฺตานิ [สตฺตปตฺตานิ (สี.), สตปตฺตานิ (ก.), สุกฺขปณฺณานิ (สฺยา.)] คณฺหิตฺวา, พหิ ฉฑฺเฑสหํ ตทา;
อนฺโตสุทฺธํ พหิสุทฺธํ, สุวิมุตฺตํ อนาสวํ.
‘‘สมฺมุขา วิย สมฺพุทฺธํ, วิปสฺสึ โลกนายกํ;
ปาฏลึ อภิวาเทตฺวา, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ โพธิมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โพธิปูชายิทํ ผลํ.
‘‘สมนฺตปาสาทิกา นาม, เตรสาสึสุ ราชิโน;
อิโต เตตฺตึสกปฺปมฺหิ [ตึสติกปฺปมฺหิ (สฺยา.)], จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ติปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. มธุปิณฺฑิกตฺเถรอปทานํ
‘‘วิปิเน ¶ [วิวเน (สฺยา. อฏฺ.)] กานเน ทิสฺวา, อปฺปสทฺเท นิรากุเล;
สิทฺธตฺถํ อิสินํ เสฏฺํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ.
‘‘นิพฺพุตตฺตํ ¶ [นิพฺพุตคฺคํ (ก.), นิพฺพูติกํ (สฺยา.)] มหานาคํ, นิสภาชานิยํ ยถา;
โอสธึว วิโรจนฺตํ, เทวสงฺฆนมสฺสิตํ.
‘‘วิตฺติ มมาหุ ตาวเท [วิตฺติ เม ปาหุนา ตาว (สี. สฺยา.)], าณํ อุปฺปชฺชิ ตาวเท;
วุฏฺิตสฺส สมาธิมฺหา, มธุํ ทตฺวาน สตฺถุโน.
‘‘วนฺทิตฺวา ¶ สตฺถุโน ปาเท, ปกฺกามึ ปาจินามุโข;
จตุตฺตึสมฺหิ กปฺปมฺหิ, ราชา อาสึ สุทสฺสโน.
‘‘มธุ ภิเสหิ สวติ, โภชนมฺหิ จ ตาวเท;
มธุวสฺสํ ปวสฺสิตฺถ, ปุพฺพกมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต ¶ กปฺเป, ยํ มธุํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, มธุทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘จตุตฺตึเส อิโต กปฺเป, จตฺตาโร เต สุทสฺสนา;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา มธุปิณฺฑิโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
มธุปิณฺฑิกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. เสนาสนทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, อทาสึ ปณฺณสนฺถรํ;
สมนฺตา อุปหารฺจ, กุสุมํ โอกิรึ อหํ.
‘‘ปาสาเทวํ คุณํ รมฺมํ [ปาสาเท จ คุหํ รมฺมํ (สฺยา.)], อนุโภมิ มหารหํ;
มหคฺฆานิ จ ปุปฺผานิ, สยเนภิสวนฺติ เม.
‘‘สยเนหํ ตุวฏฺฏามิ, วิจิตฺเต ปุปฺผสนฺถเต;
ปุปฺผวุฏฺิ จ สยเน, อภิวสฺสติ ตาวเท.
‘‘จตุนฺนวุติโต ¶ กปฺเป, อทาสึ ปณฺณสนฺถรํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สนฺถรสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘ติณสนฺถรกา นาม, สตฺเตเต จกฺกวตฺติโน;
อิโต เต ปฺจเม กปฺเป, อุปฺปชฺชึสุ ชนาธิปา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เสนาสนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
เสนาสนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. เวยฺยาวจฺจกตฺเถรอปทานํ
‘‘วิปสฺสิสฺส ¶ ¶ ภควโต, มหาปูคคโณ อหุ;
เวยฺยาวจฺจกโร อาสึ, สพฺพกิจฺเจสุ วาวโฏ [พฺยาวโฏ (สี. สฺยา.)].
‘‘เทยฺยธมฺโม จ เม นตฺถิ, สุคตสฺส มเหสิโน;
อวนฺทึ สตฺถุโน ปาเท, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, เวยฺยาวจฺจํ อกาสหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เวยฺยาวจฺจสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อิโต จ อฏฺเม กปฺเป, ราชา อาสึ สุจินฺติโต;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เวยฺยาวจฺจโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
เวยฺยาวจฺจกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. พุทฺธุปฏฺากตฺเถรอปทานํ
‘‘วิปสฺสิสฺส ภควโต, อโหสึ สงฺขธมฺมโก;
นิจฺจุปฏฺานยุตฺโตมฺหิ, สุคตสฺส มเหสิโน.
‘‘อุปฏฺานผลํ ¶ ¶ ปสฺส, โลกนาถสฺส ตาทิโน;
สฏฺิตูริยสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทา.
‘‘เอกนวุติโต ¶ กปฺเป, อุปฏฺหึ มหาอิสึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อุปฏฺานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘จตุวีเส [จตุนวุเต (สฺยา.)] อิโต กปฺเป, มหานิคฺโฆสนามกา;
โสฬสาสึสุ ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พุทฺธุปฏฺาโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
พุทฺธุปฏฺากตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
สุธาวคฺโค ทสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
สุธา ¶ สุจินฺติ เจฬฺจ, สูจี จ คนฺธมาลิโย;
ติปุปฺผิโย มธุเสนา, เวยฺยาวจฺโจ จุปฏฺโก;
สมสฏฺิ จ คาถาโย, อสฺมึ วคฺเค ปกิตฺติตา.
อถ วคฺคุทฺทานํ –
พุทฺธวคฺโค หิ ปโม, สีหาสนิ สุภูติ จ;
กุณฺฑธาโน อุปาลิ จ, พีชนิสกจินฺติ จ.
นาคสมาโล ¶ ติมิโร, สุธาวคฺเคน เต ทส;
จตุทฺทสสตา คาถา, ปฺจปฺาสเมว จ.
พุทฺธวคฺคทสกํ.
ปมสตกํ สมตฺตํ.