📜
๔๔. เอกวิหาริวคฺโค
๑. เอกวิหาริกตฺเถรอปทานํ
‘‘อิมมฺหิ ¶ ¶ ¶ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;
กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.
‘‘นิปฺปปฺโจ นิราลมฺโพ, อากาสสมมานโส;
สฺุตาพหุโล ตาที, อนิมิตฺตรโต วสี.
‘‘อสงฺคจิตฺโต นิกฺเลโส [นิลฺเลโป (สฺยา. ก.)], อสํสฏฺโ กุเล คเณ;
มหาการุณิโก วีโร, วินโยปายโกวิโท.
‘‘อุยฺยุตฺโต ปรกิจฺเจสุ, วินยนฺโต สเทวเก;
นิพฺพานคมนํ มคฺคํ, คตึ ปงฺกวิโสสนํ.
‘‘อมตํ ปรมสฺสาทํ, ชรามจฺจุนิวารณํ;
มหาปริสมชฺเฌ โส, นิสินฺโน โลกตารโก.
‘‘กรวีกรุโต [กรวีกรุโท (สฺยา. ปี. ก.)] นาโถ, พฺรหฺมโฆโส ตถาคโต;
อุทฺธรนฺโต มหาทุคฺคา, วิปฺปนฏฺเ อนายเก.
‘‘เทเสนฺโต วิรชํ ธมฺมํ, ทิฏฺโ เม โลกนายโก;
ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ.
‘‘ปพฺพชิตฺวา ตทาปาหํ, จินฺเตนฺโต ชินสาสนํ;
เอกโกว วเน รมฺเม, วสึ สํสคฺคปีฬิโต.
‘‘สกฺกายวูปกาโส ¶ เม, เหตุภูโต มมาภวี [มมาคมี (สฺยา. ปี.)];
มนโส วูปกาสสฺส, สํสคฺคภยทสฺสิโน.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ ¶ จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกวิหาริโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
เอกวิหาริกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. เอกสงฺขิยตฺเถรอปทานํ
‘‘วิปสฺสิโน ภควโต, มหาโพธิมโห อหุ;
มหาชนา สมาคมฺม, ปูเชนฺติ โพธิมุตฺตมํ.
‘‘น หิ ตํ โอรกํ มฺเ, พุทฺธเสฏฺโ ภวิสฺสติ;
ยสฺสายํ อีทิสา โพธิ, ปูชนียา [อีทิโส โพธิ, ปูชนีโย (สฺยา.)] จ สตฺถุโน.
‘‘ตโต สงฺขํ คเหตฺวาน, โพธิรุกฺขมุปฏฺหึ;
ธมนฺโต สพฺพทิวสํ, อวนฺทึ โพธิมุตฺตมํ.
‘‘อาสนฺนเก กตํ กมฺมํ, เทวโลกํ อปาปยี;
กเฬวรํ เม ปติตํ, เทวโลเก รมามหํ.
‘‘สฏฺิตุริยสหสฺสานิ ¶ , ตุฏฺหฏฺา ปโมทิตา;
สทา มยฺหํ อุปฏฺนฺติ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘เอกสตฺตติเม กปฺเป, ราชา อาสึ สุทสฺสโน;
จาตุรนฺโต วิชิตาวี, ชมฺพุมณฺฑสฺส อิสฺสโร.
‘‘ตโต องฺคสตา ตุริยา [ตูรา (สี. ก.)], ปริวาเรนฺติ มํ สทา;
อนุโภมิ สกํ กมฺมํ, อุปฏฺานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;
มาตุกุจฺฉิคตสฺสาปิ, วชฺชเร เภริโย สทา.
‘‘อุปฏฺิตฺวาน สมฺพุทฺธํ, อนุภุตฺวาน สมฺปทา;
สิวํ สุเขมํ อมตํ, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ ¶ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกสงฺขิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
เอกสงฺขิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. ปาฏิหีรสฺกตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ ¶ นาม ชิโน, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
วสีสตสหสฺเสหิ, นครํ ปาวิสี ตทา.
‘‘นครํ ปวิสนฺตสฺส, อุปสนฺตสฺส ตาทิโน;
รตนานิ ปชฺโชตึสุ [ปนาทึสุ (ปี.)], นิคฺโฆโส อาสิ ตาวเท.
‘‘พุทฺธสฺส อานุภาเวน, เภรี วชฺชุมฆฏฺฏิตา;
สยํ วีณา ปวชฺชนฺติ, พุทฺธสฺส ปวิสโต ปุรํ.
‘‘พุทฺธเสฏฺํ นมสฺสามิ [น ปสฺสามิ (สี.)], ปทุมุตฺตรมหามุนึ;
ปาฏิหีรฺจ ปสฺสิตฺวา, ตตฺถ จิตฺตํ ปสาทยึ.
‘‘อโห พุทฺโธ อโห ธมฺโม, อโห โน สตฺถุสมฺปทา;
อเจตนาปิ ตุริยา, สยเมว ปวชฺชเร.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ สฺมลภึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธสฺายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา ปาฏิหีรสฺโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
ปาฏิหีรสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. าณตฺถวิกตฺเถรอปทานํ
‘‘กณิการํว ¶ ¶ ชลิตํ, ทีปรุกฺขํว โชติตํ;
กฺจนํว วิโรจนฺตํ, อทฺทสํ ทฺวิปทุตฺตมํ.
‘‘กมณฺฑลุํ เปตฺวาน, วากจีรฺจ กุณฺฑิกํ;
เอกํสํ อชินํ กตฺวา, พุทฺธเสฏฺํ ถวึ อหํ.
‘‘‘ตมนฺธการํ วิธมํ, โมหชาลสมากุลํ;
าณาโลกํ ทสฺเสตฺวาน, นิตฺติณฺโณสิ มหามุนิ.
‘‘‘สมุทฺธรสิมํ โลกํ, สพฺพาวนฺตมนุตฺตรํ;
าเณ เต อุปมา นตฺถิ, ยาวตาชคโตคติ [ยาวตา จ คโตคติ (ปี. ก.)].
‘‘‘เตน าเณน สพฺพฺู, อิติ พุทฺโธ ปวุจฺจติ;
วนฺทามิ ตํ มหาวีรํ, สพฺพฺุตมนาวรํ’.
‘‘สตสหสฺสิโต ¶ กปฺเป, พุทฺธเสฏฺํ ถวึ อหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, าณตฺถวายิทํ ผลํ;
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว;
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา าณตฺถวิโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
าณตฺถวิกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. อุจฺฉุขณฺฑิกตฺเถรอปทานํ
‘‘นคเร พนฺธุมติยา, ทฺวารปาโล อโหสหํ;
อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, สพฺพธมฺมาน ปารคุํ.
‘‘อุจฺฉุขณฺฑิกมาทาย, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน.
‘‘เอกนวุติโต ¶ ¶ กปฺเป, ยํ อุจฺฉุมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อุจฺฉุขณฺฑสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุจฺฉุขณฺฑิโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
อุจฺฉุขณฺฑิกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. กฬมฺพทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘โรมโส ¶ นาม สมฺพุทฺโธ, วสเต ปพฺพตนฺตเร;
กฬมฺพํ ตสฺส ปาทาสึ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, กฬมฺพสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กฬมฺพทายโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
กฬมฺพทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. อมฺพาฏกทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘วิปิเน ¶ พุทฺธํ ทิสฺวาน, สยมฺภุํ อปราชิตํ;
อมฺพาฏกํ คเหตฺวาน, สยมฺภุสฺส อทาสหํ.
‘‘เอกตึเส ¶ อิโต กปฺเป, ยํ ผลมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อมฺพาฏกทายโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
อมฺพาฏกทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. หรีตกทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘หรีตกํ อามลกํ, อมฺพชมฺพุวิภีตกํ;
โกลํ ภลฺลาตกํ พิลฺลํ, สยเมว หรามหํ.
‘‘ทิสฺวาน ปพฺภารคตํ, ฌายึ ฌานรตํ มุนึ;
อาพาเธน อาปีเฬนฺตํ, อทุตียํ มหามุนึ.
‘‘หรีตกํ คเหตฺวาน, สยมฺภุสฺส อทาสหํ;
ขาทมตฺตมฺหิ เภสชฺเช, พฺยาธิ ปสฺสมฺภิ [ปสฺสทฺธิ (ก.)] ตาวเท.
‘‘ปหีนทรโถ พุทฺโธ, อนุโมทมกาสิ เม;
‘เภสชฺชทาเนนิมินา, พฺยาธิวูปสเมน จ.
‘‘‘เทวภูโต มนุสฺโส วา, ชาโต วา อฺชาติยา;
สพฺพตฺถ สุขิโต โหตุ, มา จ เต พฺยาธิมาคมา’.
‘‘อิทํ ¶ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, สยมฺภู อปราชิโต;
นภํ อพฺภุคฺคมี ธีโร, หํสราชาว อมฺพเร.
‘‘ยโต หรีตกํ ทินฺนํ, สยมฺภุสฺส มเหสิโน;
อิมํ ชาตึ อุปาทาย, พฺยาธิ เม นุปปชฺชถ.
‘‘อยํ ปจฺฉิมโก มยฺหํ, จริโม วตฺตเต ภโว;
ติสฺโส วิชฺชา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, เภสชฺชมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เภสชฺชสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ¶ ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา หรีตกทายโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
หรีตกทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. อมฺพปิณฺฑิยตฺเถรอปทานํ
‘‘หตฺถิราชา ตทา อาสึ, อีสาทนฺโต อุรุฬฺหวา;
วิจรนฺโต พฺรหารฺเ, อทฺทสํ โลกนายกํ.
‘‘อมฺพปิณฺฑํ ¶ คเหตฺวาน, อทาสึ สตฺถุโน อหํ;
ปฏิคฺคณฺหิ มหาวีโร, สิทฺธตฺโถ โลกนายโก.
‘‘มม นิชฺฌายมานสฺส, ปริภฺุชิ ตทา ชิโน;
ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ตุสิตํ อุปปชฺชหํ.
‘‘ตโต อหํ จวิตฺวาน, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;
เอเตเนว อุปาเยน, อนุภุตฺวาน สมฺปทา.
‘‘ปธานปหิตตฺโตหํ, อุปสนฺโต นิรูปธิ;
สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อมฺพปิณฺฑิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
อมฺพปิณฺฑิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. อมฺพผลิยตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส ¶ ¶ ¶ , โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;
ปิณฺฑาย วิจรนฺตสฺส, ธารโต อุตฺตมํ ยสํ.
‘‘อคฺคผลํ คเหตฺวาน, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;
ทกฺขิเณยฺยสฺส วีรสฺส, อทาสึ สตฺถุโน อหํ.
‘‘เตน กมฺเมน ทฺวิปทินฺท [ทิปทินฺท (สี. สฺยา. ปี.)], โลกเชฏฺ นราสภ;
ปตฺโตมฺหิ อจลํ านํ, หิตฺวา ชยปราชยํ.
‘‘สตสหสฺสิโต ¶ กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อคฺคทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อมฺพผลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;
อมฺพผลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
เอกวิหาริวคฺโค จตุจตฺตาลีสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
เถโร ¶ เอกวิหารี จ, สงฺขิโย ปาฏิหีรโก;
ถวิโก อุจฺฉุขณฺฑี จ, กฬมฺพอมฺพาฏกโท.
หรีตกมฺพปิณฺฑี จ, อมฺพโท ทสโม ยติ;
ฉฬสีติ จ คาถาโย, คณิตาโย วิภาวิภิ.