📜
๕๔. กจฺจายนวคฺโค
๑. มหากจฺจายนตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ ¶ ¶ นาม ชิโน, อเนโช อชิตํ ชโย;
สตสหสฺเส กปฺปานํ, อิโต อุปฺปชฺชิ นายโก.
‘‘วีโร กมลปตฺตกฺโข, สสงฺกวิมลานโน;
กนกาจลสงฺกาโส [กฺจนตจสงฺกาโส (สฺยา.)], รวิทิตฺติสมปฺปโภ.
‘‘สตฺตเนตฺตมโนหารี, วรลกฺขณภูสิโต;
สพฺพวากฺยปถาตีโต, มนุชามรสกฺกโต.
‘‘สมฺพุทฺโธ โพธยํ สตฺเต, วาคีโส มธุรสฺสโร;
กรุณานิพนฺธสนฺตาโน, ปริสาสุ วิสารโท.
‘‘เทเสติ ¶ มธุรํ ธมฺมํ, จตุสจฺจูปสํหิตํ;
นิมุคฺเค โมหปงฺกมฺหิ, สมุทฺธรติ ปาณิเน.
‘‘ตทา เอกจโร หุตฺวา, ตาปโส หิมวาลโย;
นภสา มานุสํ โลกํ, คจฺฉนฺโต ชินมทฺทสํ.
‘‘อุเปจฺจ สนฺติกํ ตสฺส, อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ;
วณฺณยนฺตสฺส วีรสฺส, สาวกสฺส มหาคุณํ.
‘‘สงฺขิตฺเตน มยา วุตฺตํ, วิตฺถาเรน ปกาสยํ;
ปริสํ มฺจ โตเสติ, ยถา กจฺจายโน อยํ.
‘‘‘นาหํ ¶ เอวมิเธกจฺจํ [เอวํวิธํ กฺจิ (สี. ปี.)], อฺํ ปสฺสามิ สาวกํ;
ตสฺมาตทคฺเค [ตสฺเมตทคฺเค (สี.)] เอสคฺโค, เอวํ ธาเรถ ภิกฺขโว’.
‘‘ตทาหํ วิมฺหิโต หุตฺวา, สุตฺวา วากฺยํ มโนรมํ;
หิมวนฺตํ คมิตฺวาน, อาหิตฺวา [อาหตฺวา (สี. ปี.)] ปุปฺผสฺจยํ.
‘‘ปูเชตฺวา โลกสรณํ, ตํ านมภิปตฺถยึ;
ตทา มมาสยํ ตฺวา, พฺยากาสิ ส รณฺชโห.
‘‘‘ปสฺสเถตํ ¶ อิสิวรํ, นิทฺธนฺตกนกตฺตจํ;
อุทฺธคฺคโลมํ ปีณํสํ, อจลํ ปฺชลึ ิตํ.
‘‘‘หาสํ ¶ สุปุณฺณนยนํ, พุทฺธวณฺณคตาสยํ;
ธมฺมชํ อุคฺคหทยํ [ธมฺมํว วิคฺคหวรํ (สี.), ธมฺมปฏิคฺคหวรํ (ปี.)], อมตาสิตฺตสนฺนิภํ’.
‘‘กจฺจานสฺส คุณํ สุตฺวา, ตํ านํ ปตฺถยํ ิโต;
อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, โคตมสฺส มหามุเน.
‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
กจฺจาโน นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.
‘‘พหุสฺสุโต มหาาณี, อธิปฺปายวิทู มุเน;
ปาปุณิสฺสติ ตํ านํ, ยถายํ พฺยากโต มยา.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ทุเว ภเว สํสรามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;
อฺํ คตึ น คจฺฉามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ทุเว ¶ กุเล ปชายามิ, ขตฺติเย อถ พฺราหฺมเณ;
นีเจ กุเล น ชายามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ปจฺฉิเม ¶ จ ภเว ทานิ, ชาโต อุชฺเชนิยํ ปุเร [ชาโต, อุชฺเชนิยํ ปุเร รเม (สฺยา.)];
ปชฺโชตสฺส จ จณฺฑสฺส, ปุโรหิตทิชาธิโน [ปุโรหิตทิชาติโน (สี. ปี.)].
‘‘ปุตฺโต ติริฏิวจฺฉสฺส [ติริฏวจฺฉสฺส (สี.), ติปิติวจฺฉสฺส (สฺยา.)], นิปุโณ เวทปารคู;
มาตา จ จนฺทิมา นาม, กจฺจาโนหํ วรตฺตโจ.
‘‘วีมํสนตฺถํ พุทฺธสฺส, ภูมิปาเลน เปสิโต;
ทิสฺวา โมกฺขปุรทฺวารํ, นายกํ คุณสฺจยํ.
‘‘สุตฺวา จ วิมลํ วากฺยํ, คติปงฺกวิโสสนํ;
ปาปุณึ อมตํ สนฺตํ, เสเสหิ สห สตฺตหิ.
‘‘อธิปฺปายวิทู ชาโต, สุคตสฺส มหามเต;
ปิโต เอตทคฺเค จ, สุสมิทฺธมโนรโถ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ ¶ ¶ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก; ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหากจฺจายโน เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
มหากจฺจายนตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. วกฺกลิตฺเถรอปทานํ
‘‘อิโต ¶ สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก;
อโนมนาโม อมิโต, นาเมน ปทุมุตฺตโร.
‘‘ปทุมาการวทโน, ปทุมามลสุจฺฉวี;
โลเกนานุปลิตฺโตว โตเยน ปทุมํ ยถา.
‘‘วีโร ปทุมปตฺตกฺโข, กนฺโต จ ปทุมํ ยถา;
ปทุมุตฺตรคนฺโธว, ตสฺมา โส ปทุมุตฺตโร.
‘‘โลกเชฏฺโ จ นิมฺมาโน, อนฺธานํ นยนูปโม;
สนฺตเวโส คุณนิธิ, กรุณามติสาคโร.
‘‘ส กทาจิ มหาวีโร, พฺรหฺมาสุรสุรจฺจิโต;
สเทวมนุชากิณฺเณ, ชนมชฺเฌ ชินุตฺตโม [ชนุตฺตโม (สฺยา. ปี.), อนุตฺตโม (ก.) วงฺคีสตฺเถราปทาเนปิ].
‘‘วทเนน สุคนฺเธน, มธุเรน รุเตน จ;
รฺชยํ ปริสํ สพฺพํ, สนฺถวี สาวกํ สกํ.
‘‘สทฺธาธิมุตฺโต ¶ สุมติ, มม ทสฺสนลาลโส [ทสฺสนสาลโย (สฺยา.)];
นตฺถิ เอตาทิโส อฺโ, ยถายํ ภิกฺขุ วกฺกลิ.
‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, นคเร พฺราหฺมณตฺรโช;
หุตฺวา สุตฺวา จ ตํ วากฺยํ, ตํ านมภิโรจยึ.
‘‘สสาวกํ ¶ ตํ วิมลํ, นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ;
สตฺตาหํ โภชยิตฺวาน, ทุสฺเสหจฺฉาทยึ ตทา.
‘‘นิปจฺจ ¶ ¶ สิรสา ตสฺส, อนนฺตคุณสาคเร;
นิมุคฺโค ปีติสมฺปุณฺโณ, อิทํ วจนมพฺรวึ.
‘‘‘โย โส ตยา สนฺถวิโต, อิโต สตฺตมเก มุนิ [อิธ สทฺธาธิมุตฺโต อิสิ (สฺยา.), อิโต สตฺตมเกหนิ (สี. ปี.)];
ภิกฺขุ สทฺธาวตํ อคฺโค, ตาทิโส โหมหํ มุเน’.
‘‘เอวํ วุตฺเต มหาวีโร, อนาวรณทสฺสโน;
อิมํ วากฺยํ อุทีเรสิ, ปริสาย มหามุนิ.
‘‘‘ปสฺสเถตํ มาณวกํ, ปีตมฏฺนิวาสนํ;
เหมยฺโปจิตงฺคํ [เหมยฺโปวีตงฺคํ (สี.)], ชนเนตฺตมโนหรํ.
‘‘‘เอโส อนาคตทฺธาเน, โคตมสฺส มเหสิโน;
อคฺโค สทฺธาธิมุตฺตานํ, สาวโกยํ ภวิสฺสติ.
‘‘‘เทวภูโต มนุสฺโส วา, สพฺพสนฺตาปวชฺชิโต;
สพฺพโภคปริพฺยูฬฺโห, สุขิโต สํสริสฺสติ.
‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
วกฺกลิ นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.
‘‘เตน กมฺมวิเสเสน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘สพฺพตฺถ สุขิโต หุตฺวา, สํสรนฺโต ภวาภเว;
สาวตฺถิยํ ปุเร ชาโต, กุเล อฺตเร อหํ.
‘‘โนนีตสุขุมาลํ ¶ มํ, ชาตปลฺลวโกมลํ;
มนฺทํ อุตฺตานสยนํ, ปิสาจภยตชฺชิตา.
‘‘ปาทมูเล มเหสิสฺส, สาเยสุํ ทีนมานสา;
อิมํ ททาม เต นาถ, สรณํ โหหิ นายก.
‘‘ตทา ¶ ¶ ปฏิคฺคหิ โส มํ, ภีตานํ สรโณ มุนิ;
ชาลินา จกฺกงฺกิเตน [สงฺกลงฺเกน (สี.)], มุทุโกมลปาณินา.
‘‘ตทา ปภุติ เตนาหํ, อรกฺเขยฺเยน รกฺขิโต;
สพฺพเวรวินิมุตฺโต [สพฺพพฺยาธิวินิมุตฺโต (สฺยา.), สพฺพูปธิวินิมุตฺโต (ปี.)], สุเขน ปริวุทฺธิโต.
‘‘สุคเตน ¶ วินา ภูโต, อุกฺกณฺามิ มุหุตฺตกํ;
ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, ปพฺพชึ อนคาริยํ.
‘‘สพฺพปารมิสมฺภูตํ, นีลกฺขินยนํ [ลงฺกินีลยนํ (สี.)] วรํ;
รูปํ สพฺพสุภากิณฺณํ, อติตฺโต วิหรามหํ [วิหยามหํ (สี. ปี.)].
‘‘พุทฺธรูปรตึ [พุทฺโธ รูปรตึ (สี.)] ตฺวา, ตทา โอวทิ มํ ชิโน;
‘อลํ วกฺกลิ กึ รูเป, รมเส พาลนนฺทิเต.
‘‘‘โย หิ ปสฺสติ สทฺธมฺมํ, โส มํ ปสฺสติ ปณฺฑิโต;
อปสฺสมาโน สทฺธมฺมํ, มํ ปสฺสมฺปิ น ปสฺสติ.
‘‘‘อนนฺตาทีนโว กาโย, วิสรุกฺขสมูปโม;
อาวาโส สพฺพโรคานํ, ปฺุโช ทุกฺขสฺส เกวโล.
‘‘‘นิพฺพินฺทิย ตโต รูเป, ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ;
ปสฺส อุปกฺกิเลสานํ, สุเขนนฺตํ คมิสฺสติ’.
‘‘เอวํ ¶ เตนานุสิฏฺโหํ, นายเกน หิเตสินา;
คิชฺฌกูฏํ สมารุยฺห, ฌายามิ คิริกนฺทเร.
‘‘ิโต ปพฺพตปาทมฺหิ, อสฺสาสยิ [มมาหโส (สี.)] มหามุนิ;
วกฺกลีติ ชิโน วาจํ, ตํ สุตฺวา มุทิโต อหํ.
‘‘ปกฺขนฺทึ เสลปพฺภาเร, อเนกสตโปริเส;
ตทา พุทฺธานุภาเวน, สุเขเนว มหึ คโต.
‘‘ปุโนปิ [ปุนาปิ (สฺยา.), มุนิ มํ (ก.)] ธมฺมํ เทเสติ, ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ;
ตมหํ ธมฺมมฺาย, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘สุมหาปริสมชฺเฌ ¶ , ตทา มํ จรณนฺตโค;
อคฺคํ สทฺธาธิมุตฺตานํ, ปฺเปสิ มหามติ.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วกฺกลิตฺเถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
วกฺกลิตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. มหากปฺปินตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
อุทิโต อชฏากาเส [ชคทากาเส (สี.), ชลทากาเส (ปี.)], รวีว สรทมฺพเร.
‘‘วจนาภาย โพเธติ, เวเนยฺยปทุมานิ โส;
กิเลสปงฺกํ โสเสติ, มติรํสีหิ นายโก.
‘‘ติตฺถิยานํ ยเส [ยโส (สี. ปี.)] หนฺติ, ขชฺโชตาภา ยถา รวิ;
สจฺจตฺถาภํ ปกาเสติ, รตนํว ทิวากโร.
‘‘คุณานํ อายติภูโต, รตนานํว สาคโร;
ปชฺชุนฺโนริว ภูตานิ, ธมฺมเมเฆน วสฺสติ.
‘‘อกฺขทสฺโส ตทา อาสึ, นคเร หํสสวฺหเย;
อุเปจฺจ ธมฺมมสฺโสสึ, ชลชุตฺตมนามิโน.
‘‘โอวาทกสฺส ภิกฺขูนํ, สาวกสฺส กตาวิโน;
คุณํ ปกาสยนฺตสฺส, ตปฺปยนฺตสฺส [โตสยนฺตสฺส (สี.), หาสยนฺตสฺส (สฺยา.), วาสยนฺตสฺส (ปี.)] เม มนํ.
‘‘สุตฺวา ปตีโต สุมโน, นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ;
สสิสฺสํ โภชยิตฺวาน, ตํ านมภิปตฺถยึ.
‘‘ตทา ¶ หํสสมภาโค, หํสทุนฺทุภินิสฺสโน [หํสทุนฺทุภิสุสฺสโร (สี.)];
ปสฺสเถตํ มหามตฺตํ, วินิจฺฉยวิสารทํ.
‘‘ปติตํ ปาทมูเล เม, สมุคฺคตตนูรุหํ;
ชีมูตวณฺณํ ปีณํสํ, ปสนฺนนยนานนํ.
‘‘ปริวาเรน ¶ มหตา, ราชยุตฺตํ มหายสํ;
เอโส กตาวิโน านํ, ปตฺเถติ มุทิตาสโย.
‘‘‘อิมินา ¶ ¶ ปณิปาเตน, จาเคน ปณิธีหิ จ [ปิณฺฑปาเตน, เจตนา ปณิธีหิ จ (สี.)];
กปฺปสตสหสฺสานิ, นุปปชฺชติ ทุคฺคตึ.
‘‘‘เทเวสุ เทวโสภคฺคํ, มนุสฺเสสุ มหนฺตตํ;
อนุโภตฺวาน เสเสน [อภุตฺวาว เสเสน (สี.), อนุโภตฺวาว เสเสน (สฺยา.)], นิพฺพานํ ปาปุณิสฺสติ.
‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
กปฺปิโน นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.
‘‘ตโตหํ สุกตํ การํ, กตฺวาน ชินสาสเน;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตุสิตํ อคมาสหํ.
‘‘เทวมานุสรชฺชานิ, สตโส อนุสาสิย;
พาราณสิยมาสนฺเน, ชาโต เกนิยชาติยํ.
‘‘สหสฺสปริวาเรน [สตสหสฺสปริวาโร (สฺยา.)], สปชาปติโก อหํ;
ปฺจ ปจฺเจกพุทฺธานํ, สตานิ สมุปฏฺหึ.
‘‘เตมาสํ โภชยิตฺวาน, ปจฺฉาทมฺห ติจีวรํ;
ตโต จุตา มยํ สพฺเพ, อหุมฺห ติทสูปคา.
‘‘ปุโน สพฺเพ มนุสฺสตฺตํ, อคมิมฺห ตโต จุตา;
กุกฺกุฏมฺหิ ปุเร ชาตา, หิมวนฺตสฺส ปสฺสโต.
‘‘กปฺปิโน ¶ ¶ นามหํ อาสึ, ราชปุตฺโต มหายโส;
เสสามจฺจกุเล ชาตา, มเมว ปริวารยุํ.
‘‘มหารชฺชสุขํ ปตฺโต, สพฺพกามสมิทฺธิมา;
วาณิเชหิ สมกฺขาตํ, พุทฺธุปฺปาทมหํ สุณึ.
‘‘‘พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน, อสโม เอกปุคฺคโล;
โส ปกาเสติ สทฺธมฺมํ, อมตํ สุขมุตฺตมํ.
‘‘‘สุยุตฺตา ตสฺส สิสฺสา จ, สุมุตฺตา จ อนาสวา’;
‘‘สุตฺวา เนสํ สุวจนํ, สกฺกริตฺวาน วาณิเช.
‘‘ปหาย รชฺชํ สามจฺโจ, นิกฺขมึ พุทฺธมามโก;
นทึ ทิสฺวา มหาจนฺทํ, ปูริตํ สมติตฺติกํ.
‘‘อปฺปติฏฺํ ¶ อนาลมฺพํ, ทุตฺตรํ สีฆวาหินึ;
คุณํ สริตฺวา พุทฺธสฺส, โสตฺถินา สมติกฺกมึ.
‘‘‘ภวโสตํ สเจ พุทฺโธ, ติณฺโณ โลกนฺตคู วิทู [วิภู (ก.)];
เอเตน สจฺจวชฺเชน, คมนํ เม สมิชฺฌตุ.
‘‘‘ยทิ ¶ สนฺติคโม มคฺโค, โมกฺโข จจฺจนฺติกํ [โมกฺขทํ สนฺติกํ (สฺยา.)] สุขํ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, คมนํ เม สมิชฺฌตุ.
‘‘‘สงฺโฆ เจ ติณฺณกนฺตาโร, ปฺุกฺเขตฺโต อนุตฺตโร;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, คมนํ เม สมิชฺฌตุ’.
‘‘สห กเต สจฺจวเร, มคฺคา อปคตํ ชลํ;
ตโต สุเขน อุตฺติณฺโณ, นทีตีเร มโนรเม.
‘‘นิสินฺนํ ¶ อทฺทสํ พุทฺธํ, อุเทนฺตํว ปภงฺกรํ;
ชลนฺตํ เหมเสลํว, ทีปรุกฺขํว โชติตํ.
‘‘สสึว ตาราสหิตํ, สาวเกหิ ปุรกฺขตํ;
วาสวํ วิย วสฺสนฺตํ, เทสนาชลทนฺตรํ [เทเวน ชลนนฺทนํ (สฺยา. ปี.)].
‘‘วนฺทิตฺวาน สหามจฺโจ, เอกมนฺตมุปาวิสึ;
ตโต โน อาสยํ [ตโต อชฺฌาสยํ (สฺยา.)] ตฺวา, พุทฺโธ ธมฺมมเทสยิ.
‘‘สุตฺวาน ¶ ธมฺมํ วิมลํ, อโวจุมฺห มยํ ชินํ;
‘ปพฺพาเชหิ มหาวีร, นิพฺพินฺทามฺห [นิพฺพินฺนามฺห (สี. ปี.), โอติณฺณมฺห (สฺยา.)] มยํ ภเว’.
‘‘‘สฺวกฺขาโต ภิกฺขเว ธมฺโม, ทุกฺขนฺตกรณาย โว;
จรถ พฺรหฺมจริยํ’, อิจฺจาห มุนิสตฺตโม.
‘‘สห วาจาย สพฺเพปิ, ภิกฺขุเวสธรา มยํ;
อหุมฺห อุปสมฺปนฺนา, โสตาปนฺนา จ สาสเน.
‘‘ตโต เชตวนํ คนฺตฺวา, อนุสาสิ วินายโก;
อนุสิฏฺโ ชิเนนาหํ, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘ตโต ภิกฺขุสหสฺสานิ [ภิกฺขุสหสฺสํ ตํ (สี. ปี.)], อนุสาสิมหํ ตทา;
มมานุสาสนกรา, เตปิ อาสุํ อนาสวา.
‘‘ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโ, เอตทคฺเค เปสิ มํ;
ภิกฺขุโอวาทกานคฺโค, กปฺปิโนติ มหาชเน.
‘‘สตสหสฺเส ¶ กตํ กมฺมํ, ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ;
ปมุตฺโต สรเวโคว, กิเลเส ฌาปยึ [ฌาปยี (สี.)] มม.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหากปฺปิโน เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
มหากปฺปินตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. ทพฺพมลฺลปุตฺตตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ นาม ชิโน, สพฺพโลกวิทู มุนิ;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา.
‘‘โอวาทโก วิฺาปโก, ตารโก สพฺพปาณินํ;
เทสนากุสโล พุทฺโธ, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
‘‘อนุกมฺปโก ¶ การุณิโก, หิเตสี สพฺพปาณินํ;
สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ, ปฺจสีเล ปติฏฺปิ [ปติฏฺหิ (สฺยา. ก.)].
‘‘เอวํ นิรากุลํ อาสิ, สฺุตํ [สฺุกํ (สี.) เอวมุปริปิ] ติตฺถิเยหิ จ;
วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ, วสีภูเตหิ ตาทิภิ.
‘‘รตนานฏฺปฺาสํ, อุคฺคโต โส มหามุนิ;
กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, พาตฺตึสวรลกฺขโณ.
‘‘วสฺสสตสหสฺสานิ ¶ , อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, เสฏฺิปุตฺโต มหายโส;
อุเปตฺวา โลกปชฺโชตํ, อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ.
‘‘เสนาสนานิ ภิกฺขูนํ, ปฺาเปนฺตํ สสาวกํ;
กิตฺตยนฺตสฺส วจนํ, สุณิตฺวา มุทิโต อหํ.
‘‘อธิการํ ¶ สสงฺฆสฺส, กตฺวา ตสฺส มเหสิโน;
นิปจฺจ สิรสา ปาเท, ตํ านมภิปตฺถยึ.
‘‘ตทาห ส มหาวีโร, มม กมฺมํ ปกิตฺตยํ;
‘โย สสงฺฆมโภเชสิ, สตฺตาหํ โลกนายกํ.
‘‘‘โสยํ กมลปตฺตกฺโข, สีหํโส กนกตฺตโจ;
มม ปาทมูเล นิปติ [ปติโต (ปี.)], ปตฺถยํ านมุตฺตมํ.
‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘สาวโก ตสฺส พุทฺธสฺส, ทพฺโพ นาเมน วิสฺสุโต;
เสนาสนปฺาปโก, อคฺโค เหสฺสติยํ ตทา’.
‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘สตานํ ตีณิกฺขตฺตฺุจ, เทวรชฺชมการยึ;
สตานํ ปฺจกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ.
‘‘ปเทสรชฺชํ ¶ ¶ ¶ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;
สพฺพตฺถ สุขิโต อาสึ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, วิปสฺสี นาม นายโก;
อุปฺปชฺชิ จารุทสฺสโน [จารุนยโน (สี. สฺยา. ปี.)], สพฺพธมฺมวิปสฺสโก.
‘‘ทุฏฺจิตฺโต อุปวทึ, สาวกํ ตสฺส ตาทิโน;
สพฺพาสวปริกฺขีณํ, สุทฺโธติ จ วิชานิย.
‘‘ตสฺเสว นรวีรสฺส, สาวกานํ มเหสินํ;
สลากฺจ คเหตฺวาน [สลากํ ปคฺคเหตฺวาน (สี. ปี.)], ขีโรทนมทาสหํ.
‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;
กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.
‘‘สาสนํ โชตยิตฺวาน, อภิภุยฺย กุติตฺถิเย;
วิเนยฺเย วินยิตฺวาว, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
‘‘สสิสฺเส นิพฺพุเต นาเถ, อตฺถเมนฺตมฺหิ สาสเน;
เทวา กนฺทึสุ สํวิคฺคา, มุตฺตเกสา รุทมฺมุขา.
‘‘นิพฺพายิสฺสติ ¶ ธมฺมกฺโข, น ปสฺสิสฺสาม สุพฺพเต;
น สุณิสฺสาม สทฺธมฺมํ, อโห โน อปฺปปฺุตา.
‘‘ตทายํ ปถวี สพฺพา, อจลา สา จลาจลา [จลาจลี (สี.), ปุลาปุลี (สฺยา.)];
สาคโร จ สโสโกว, วินที กรุณํ คิรํ.
‘‘จตุทฺทิสา ทุนฺทุภิโย, นาทยึสุ อมานุสา;
สมนฺตโต อสนิโย, ผลึสุ จ ภยาวหา.
‘‘อุกฺกา ¶ ปตึสุ นภสา, ธูมเกตุ จ ทิสฺสติ;
สธูมา ชาลวฏฺฏา จ [สพฺพถลชสตฺตา จ (สี.)], รวึสุ กรุณํ มิคา.
‘‘อุปฺปาเท ทารุเณ ทิสฺวา, สาสนตฺถงฺคสูจเก;
สํวิคฺคา ภิกฺขโว สตฺต, จินฺตยิมฺห มยํ ตทา.
‘‘สาสเนน วินามฺหากํ, ชีวิเตน อลํ มยํ;
ปวิสิตฺวา มหารฺํ, ยฺุชาม ชินสาสนํ.
‘‘อทฺทสมฺห ¶ ตทารฺเ, อุพฺพิทฺธํ เสลมุตฺตมํ;
นิสฺเสณิยา ตมารุยฺห, นิสฺเสณึ ปาตยิมฺหเส.
‘‘ตทา ¶ โอวทิ โน เถโร, พุทฺธุปฺปาโท สุทุลฺลโภ;
สทฺธาติทุลฺลภา ลทฺธา, โถกํ เสสฺจ สาสนํ.
‘‘นิปตนฺติ ขณาตีตา, อนนฺเต ทุกฺขสาคเร;
ตสฺมา ปโยโค กตฺตพฺโพ, ยาว าติ มุเน มตํ [ยาว ติฏฺติ สาสนํ (สฺยา.)].
‘‘อรหา อาสิ โส เถโร, อนาคามี ตทานุโค;
สุสีลา อิตเร ยุตฺตา, เทวโลกํ อคมฺหเส.
‘‘นิพฺพุโต ติณฺณสํสาโร, สุทฺธาวาเส จ เอกโก;
อหฺจ ปกฺกุสาติ จ, สภิโย พาหิโย ตถา.
‘‘กุมารกสฺสโป เจว, ตตฺถ ตตฺถูปคา มยํ;
สํสารพนฺธนา มุตฺตา, โคตเมนานุกมฺปิตา.
‘‘มลฺเลสุ กุสินารายํ, ชาโต คพฺเภว เม สโต;
มาตา มตา จิตารุฬฺหา, ตโต นิปฺปติโต อหํ.
‘‘ปติโต ¶ ทพฺพปฺุชมฺหิ, ตโต ทพฺโพติ วิสฺสุโต;
พฺรหฺมจารีพเลนาหํ, วิมุตฺโต สตฺตวสฺสิโก.
‘‘ขีโรทนพเลนาหํ ¶ , ปฺจหงฺเคหุปาคโต;
ขีณาสโวปวาเทน, ปาเปหิ พหุโจทิโต.
‘‘อุโภ ปฺฺุจ ปาปฺจ, วีติวตฺโตมฺหิ ทานิหํ;
ปตฺวาน ปรมํ สนฺตึ, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘เสนาสนํ ปฺาปยึ, หาสยิตฺวาน สุพฺพเต;
ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโ, เอตทคฺเค เปสิ มํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ทพฺพมลฺลปุตฺโต เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
ทพฺพมลฺลปุตฺตตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. กุมารกสฺสปตฺเถรอปทานํ
‘‘อิโต ¶ สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก;
สพฺพโลกหิโต วีโร, ปทุมุตฺตรนามโก.
‘‘ตทาหํ ¶ พฺราหฺมโณ หุตฺวา, วิสฺสุโต เวทปารคู;
ทิวาวิหารํ วิจรํ, อทฺทสํ โลกนายกํ.
‘‘จตุสจฺจํ ¶ ปกาเสนฺตํ, โพธยนฺตํ สเทวกํ;
วิจิตฺตกถิกานคฺคํ, วณฺณยนฺตํ มหาชเน.
‘‘ตทา มุทิตจิตฺโตหํ, นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ;
นานารตฺเตหิ วตฺเถหิ, อลงฺกริตฺวาน มณฺฑปํ.
‘‘นานารตนปชฺโชตํ, สสงฺฆํ โภชยึ ตหึ;
โภชยิตฺวาน สตฺตาหํ, นานคฺครสโภชนํ.
‘‘นานาจิตฺเตหิ [นานาวณฺเณหิ (สี.)] ปุปฺเผหิ, ปูชยิตฺวา สสาวกํ [มหาวีรํ (ก.)];
นิปจฺจ ปาทมูลมฺหิ, ตํ านํ ปตฺถยึ อหํ.
‘‘ตทา ¶ มุนิวโร อาห, กรุเณกรสาสโย [กรุโณ กรุณาลโย (สฺยา.)];
‘ปสฺสเถตํ ทิชวรํ, ปทุมานนโลจนํ.
‘‘‘ปีติปาโมชฺชพหุลํ, สมุคฺคตตนูรุหํ;
หาสมฺหิตวิสาลกฺขํ, มม สาสนลาลสํ.
‘‘‘ปติตํ ปาทมูเล เม, เอกาวตฺถสุมานสํ [เอกวตฺถํ สุมานสํ (สฺยา. ก.)];
เอส ปตฺเถติ ตํ านํ, วิจิตฺตกถิกตฺตนํ [วิจิตฺตกถิกตฺตทํ (สี. ปี.)].
‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
กุมารกสฺสโป นาม, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.
‘‘‘วิจิตฺตปุปฺผทุสฺสานํ ¶ , รตนานฺจ วาหสา;
วิจิตฺตกถิกานํ โส, อคฺคตํ ปาปุณิสฺสติ’.
‘‘เตน ¶ กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ปริพฺภมํ ภวาภเว [ภวากาเส (สี. ปี.)], รงฺคมชฺเฌ ยถา นโฏ;
สาขมิคตฺรโช หุตฺวา, มิคิยา กุจฺฉิโมกฺกมึ.
‘‘ตทา มยิ กุจฺฉิคเต, วชฺฌวาโร อุปฏฺิโต;
สาเขน จตฺตา เม มาตา, นิคฺโรธํ สรณํ คตา.
‘‘เตน สา มิคราเชน, มรณา ปริโมจิตา;
ปริจฺจชิตฺวา สปาณํ [สํปาณํ (สี. ปี.)], มเมวํ โอวที ตทา.
‘‘‘นิคฺโรธเมว เสเวยฺย, น สาขมุปสํวเส;
นิคฺโรธสฺมึ มตํ เสยฺโย, ยฺเจ สาขมฺหิ ชีวิตํ’.
‘‘เตนานุสิฏฺา มิคยูถเปน, อหฺจ มาตา จ ตเถตเร จ [จิตเร จ (สฺยา.), ตสฺโสวาเทน (ปี.), จิตเร จ ตสฺโสวาทํ (ก.)];
อาคมฺม ¶ รมฺมํ ตุสิตาธิวาสํ, คตา ปวาสํ สฆรํ ยเถว.
‘‘ปุโน กสฺสปวีรสฺส, อตฺถเมนฺตมฺหิ สาสเน;
อารุยฺห เสลสิขรํ, ยฺุชิตฺวา ชินสาสนํ.
‘‘อิทานาหํ ราชคเห, ชาโต เสฏฺิกุเล อหุํ;
อาปนฺนสตฺตา เม มาตา, ปพฺพชิ อนคาริยํ.
‘‘สคพฺภํ ¶ ¶ ตํ วิทิตฺวาน, เทวทตฺตมุปานยุํ;
โส อโวจ ‘วินาเสถ, ปาปิกํ ภิกฺขุนึ อิมํ’.
‘‘อิทานิปิ มุนินฺเทน, ชิเนน อนุกมฺปิตา;
สุขินี อชนี มยฺหํ, มาตา ภิกฺขุนุปสฺสเย.
‘‘ตํ วิทิตฺวา มหีปาโล, โกสโล มํ อโปสยิ;
กุมารปริหาเรน, นาเมนาหฺจ กสฺสโป.
‘‘มหากสฺสปมาคมฺม, อหํ กุมารกสฺสโป;
วมฺมิกสทิสํ กายํ, สุตฺวา พุทฺเธน เทสิตํ.
‘‘ตโต ¶ จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม, อนุปาทาย สพฺพโส;
ปายาสึ ทมยิตฺวาหํ, เอตทคฺคมปาปุณึ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุมารกสฺสโป เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
กุมารกสฺสปตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
จตุวีสติมํ ภาณวารํ.
๖. พาหิยตฺเถรอปทานํ
‘‘อิโต ¶ สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก;
มหปฺปโภ ติโลกคฺโค, นาเมน ปทุมุตฺตโร.
‘‘ขิปฺปาภิฺสฺส ภิกฺขุสฺส, คุณํ กิตฺตยโต มุเน;
สุตฺวา อุทคฺคจิตฺโตหํ, การํ กตฺวา มเหสิโน.
‘‘ทตฺวา สตฺตาหิกํ ทานํ, สสิสฺสสฺส มุเน อหํ;
อภิวาทิย สมฺพุทฺธํ, ตํ านํ ปตฺถยึ ตทา.
‘‘ตโต มํ พฺยากริ พุทฺโธ, ‘เอตํ ปสฺสถ พฺราหฺมณํ;
ปติตํ ปาทมูเล เม, จริยํ ปจฺจเวกฺขณํ [ปสนฺนนยนานนํ (สี.), ปีนสมฺปนฺนเวกฺขณํ (สฺยา.), ปีณํสํ ปจฺจเวกฺขณํ (ปี.)].
‘‘‘เหมยฺโปจิตงฺคํ ¶ ¶ , อวทาตตนุตฺตจํ;
ปลมฺพพิมฺพตมฺโพฏฺํ, เสตติณฺหสมํ ทิชํ.
‘‘‘คุณถามพหุตรํ, สมุคฺคตตนูรุหํ;
คุโณฆายตนีภูตํ, ปีติสมฺผุลฺลิตานนํ.
‘‘‘เอโส ปตฺถยเต านํ, ขิปฺปาภิฺสฺส ภิกฺขุโน;
อนาคเต มหาวีโร, โคตโม นาม เหสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ¶ ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
พาหิโย นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.
‘‘ตทา หิ ตุฏฺโ วุฏฺาย, ยาวชีวํ มหามุเน;
การํ กตฺวา จุโต สคฺคํ, อคํ สภวนํ ยถา.
‘‘เทวภูโต ¶ มนุสฺโส วา, สุขิโต ตสฺส กมฺมุโน;
วาหสา สํสริตฺวาน, สมฺปตฺติมนุโภมหํ.
‘‘ปุน กสฺสปวีรสฺส, อตฺถเมนฺตมฺหิ [อตฺถงฺคตมฺหิ (สฺยา.)] สาสเน;
อารุยฺห เสลสิขรํ, ยฺุชิตฺวา ชินสาสนํ.
‘‘วิสุทฺธสีโล สปฺปฺโ, ชินสาสนการโก;
ตโต จุตา ปฺจ ชนา, เทวโลกํ อคมฺหเส.
‘‘ตโตหํ พาหิโย ชาโต, ภารุกจฺเฉ ปุรุตฺตเม;
ตโต นาวาย ปกฺขนฺโท [ปกฺขนฺโต (สี.), ปกฺกนฺโต (ปี.)], สาครํ อปฺปสิทฺธิยํ [อตฺถสิทฺธิยํ (ก.)].
‘‘ตโต นาวา อภิชฺชิตฺถ, คนฺตฺวาน กติปาหกํ;
ตทา ภีสนเก โฆเร, ปติโต มกรากเร.
‘‘ตทาหํ วายมิตฺวาน, สนฺตริตฺวา มโหทธึ;
สุปฺปาทปฏฺฏนวรํ [สุปฺปารปฏฺฏนวรํ (สี. ปี.)], สมฺปตฺโต มนฺทเวธิโต [มนฺทเมธิโก (สี.), มนฺทเวทิโต (สฺยา.), มทฺทเวรตํ (ก.)].
‘‘ทารุจีรํ นิวาเสตฺวา, คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสึ;
ตทาห โส ชโน ตุฏฺโ, อรหายมิธาคโต.
‘‘อิมํ อนฺเนน ปาเนน, วตฺเถน สยเนน จ;
เภสชฺเชน จ สกฺกตฺวา, เหสฺสาม สุขิตา มยํ.
‘‘ปจฺจยานํ ตทา ลาภี, เตหิ สกฺกตปูชิโต;
อรหาหนฺติ สงฺกปฺปํ, อุปฺปาเทสึ อโยนิโส.
‘‘ตโต ¶ ¶ เม จิตฺตมฺาย, โจทยี ปุพฺพเทวตา;
‘น ตฺวํ อุปายมคฺคฺู, กุโต ตฺวํ อรหา ภเว’.
‘‘โจทิโต ¶ ตาย สํวิคฺโค, ตทาหํ ปริปุจฺฉิ ตํ;
‘เก วา เอเต กุหึ โลเก, อรหนฺโต นรุตฺตมา.
‘‘‘สาวตฺถิยํ ¶ โกสลมนฺทิเร ชิโน, ปหูตปฺโ วรภูริเมธโส;
โส สกฺยปุตฺโต อรหา อนาสโว, เทเสติ ธมฺมํ อรหตฺตปตฺติยา.
‘‘‘ตทสฺส สุตฺวา วจนํ สุปีณิโต [ปีณิตฺวา (ก.)], นิธึว ลทฺธา กปโณติ วิมฺหิโต;
อุทคฺคจิตฺโต อรหตฺตมุตฺตมํ, สุทสฺสนํ ทฏฺุมนนฺตโคจรํ.
‘‘‘ตทา ตโต นิกฺขมิตฺวาน สตฺถุโน [นิกฺขมิตุน สตฺถุวรํ (สี.)], สทา ชินํ ปสฺสามิ วิมลานนํ [ปราชินํ ปสฺสามิ กมลานนํ (ก.)];
อุเปจฺจ รมฺมํ วิชิตวฺหยํ วนํ, ทิเช อปุจฺฉึ กุหึ โลกนนฺทโน.
‘‘‘ตโต อโวจุํ นรเทววนฺทิโต, ปุรํ ปวิฏฺโ อสเนสนาย โส;
สโสว [ปจฺเจหิ (สี. สฺยา.)] ขิปฺปํ มุนิทสฺสนุสฺสุโก, อุเปจฺจ วนฺทาหิ ตมคฺคปุคฺคลํ’.
‘‘ตโตหํ ตุวฏํ คนฺตฺวา, สาวตฺถึ ปุรมุตฺตมํ;
วิจรนฺตํ ตมทฺทกฺขึ, ปิณฺฑตฺถํ อปิหาคิธํ.
‘‘ปตฺตปาณึ ¶ อโลลกฺขํ, ปาจยนฺตํ ปีตากรํ [ภาชยนฺตํ วิยามตํ (สี.), โชตยนฺตํ อิธามตํ (สฺยา.), ภาชยนฺตํ อิทํมตํ (ปี.)];
สิรีนิลยสงฺกาสํ, รวิทิตฺติหรานนํ.
‘‘ตํ สเมจฺจ นิปจฺจาหํ, อิทํ วจนมพฺรวึ;
‘กุปเถ วิปฺปนฏฺสฺส, สรณํ โหหิ โคตม.
‘‘‘ปาณสนฺตารณตฺถาย ¶ , ปิณฺฑาย วิจรามหํ;
น เต ธมฺมกถากาโล, อิจฺจาห มุนิสตฺตโม’.
‘‘ตทา ปุนปฺปุนํ พุทฺธํ, อายาจึ ธมฺมลาลโส;
โย เม ธมฺมมเทเสสิ, คมฺภีรํ สฺุตํ ปทํ.
‘‘ตสฺส ¶ ธมฺมํ สุณิตฺวาน, ปาปุณึ อาสวกฺขยํ;
ปริกฺขีณายุโก สนฺโต, อโห สตฺถานุกมฺปโก.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘เอวํ เถโร วิยากาสิ, พาหิโย ทารุจีริโย;
สงฺการกูเฏ ปติโต, ภูตาวิฏฺาย คาวิยา.
‘‘อตฺตโน ¶ ปุพฺพจริยํ, กิตฺตยิตฺวา มหามติ;
ปรินิพฺพายิ โส เถโร [วีโร (สี.), ธีโร (สฺยา.)], สาวตฺถิยํ ปุรุตฺตเม.
‘‘นครา ¶ นิกฺขมนฺโต ตํ, ทิสฺวาน อิสิสตฺตโม;
ทารุจีรธรํ ธีรํ, พาหิยํ พาหิตาคมํ.
‘‘ภูมิยํ ปติตํ ทนฺตํ, อินฺทเกตูว ปาติตํ;
คตายุํ สุกฺขกิเลสํ [คตายุ สํคตกฺเลสํ (สี. ปี.), ตทายุ สงฺกตาเลสํ (ก.)], ชินสาสนการกํ.
‘‘ตโต อามนฺตยี สตฺถา, สาวเก สาสเน รเต;
‘คณฺหถ เนตฺวา [หุตฺวา (สฺยา. ปี. ก.)] ฌาเปถ, ตนุํ สพฺรหฺมจาริโน.
‘‘‘ถูปํ กโรถ ปูเชถ, นิพฺพุโต โส มหามติ;
ขิปฺปาภิฺานเมสคฺโค, สาวโก เม วโจกโร.
‘‘‘สหสฺสมปิ เจ คาถา, อนตฺถปทสฺหิตา;
เอกํ คาถาปทํ เสยฺโย, ยํ สุตฺวา อุปสมฺมติ.
‘‘‘ยตฺถ อาโป จ ปถวี, เตโช วาโย น คาธติ;
น ตตฺถ สุกฺกา โชตนฺติ, อาทิจฺโจ น ปกาสติ.
‘‘‘น ตตฺถ จนฺทิมา ภาติ, ตโม ตตฺถ น วิชฺชติ;
ยทา จ อตฺตนา เวทิ, มุนิโมเนน พฺราหฺมโณ.
‘‘‘อถ ¶ รูปา อรูปา จ, สุขทุกฺขา วิมุจฺจติ’;
อิจฺเจวํ อภณี นาโถ, ติโลกสรโณ มุนิ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พาหิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
พาหิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. มหาโกฏฺิกตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ ¶ นาม ชิโน, สพฺพโลกวิทู มุนิ;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา.
‘‘โอวาทโก วิฺาปโก, ตารโก สพฺพปาณินํ;
เทสนากุสโล พุทฺโธ, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
‘‘อนุกมฺปโก ¶ การุณิโก, หิเตสี สพฺพปาณินํ;
สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ, ปฺจสีเล ปติฏฺปิ.
‘‘เอวํ นิรากุลํ อาสิ, สฺุตํ ติตฺถิเยหิ จ;
วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ, วสีภูเตหิ ตาทิภิ.
‘‘รตนานฏฺปฺาสํ, อุคฺคโต โส มหามุนิ;
กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, พาตฺตึสวรลกฺขโณ.
‘‘วสฺสสตสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, พฺราหฺมโณ เวทปารคู;
อุเปจฺจ สพฺพโลกคฺคํ [สพฺพสารคฺคํ (สี.), สตฺตปารคํ (ปี.)], อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ.
‘‘ตทา โส สาวกํ วีโร, ปภินฺนมติโคจรํ;
อตฺเถ ธมฺเม นิรุตฺเต จ, ปฏิภาเน จ โกวิทํ.
‘‘เปสิ เอตทคฺคมฺหิ, ตํ สุตฺวา มุทิโต อหํ;
สสาวกํ ชินวรํ, สตฺตาหํ โภชยึ ตทา.
‘‘ทุสฺเสหจฺฉาทยิตฺวาน ¶ , สสิสฺสํ พุทฺธิสาครํ [พุทฺธสาครํ (ก.)];
นิปจฺจ ปาทมูลมฺหิ, ตํ านํ ปตฺถยึ อหํ.
‘‘ตโต ¶ อโวจ โลกคฺโค, ‘ปสฺสเถตํ ทิชุตฺตมํ;
วินตํ ปาทมูเล เม, กมโลทรสปฺปภํ.
‘‘‘พุทฺธเสฏฺสฺส [เสฏฺํ พุทฺธสฺส (สฺยา. ก.)] ภิกฺขุสฺส, านํ ปตฺถยเต อยํ;
ตาย สทฺธาย จาเคน, สทฺธมฺมสฺสวเนน [เตน ธมฺมสฺสเวน (สี. ปี. ก.)] จ.
‘‘‘สพฺพตฺถ สุขิโต หุตฺวา, สํสริตฺวา ภวาภเว;
อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, ลจฺฉเส ตํ มโนรถํ.
‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ¶ ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
โกฏฺิโก นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.
‘‘ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;
เมตฺตจิตฺโต ปริจรึ, สโต ปฺาสมาหิโต.
‘‘เตน ¶ กมฺมวิปาเกน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘สตานํ ตีณิกฺขตฺตฺุจ, เทวรชฺชมการยึ;
สตานํ ปฺจกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ.
‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;
สพฺพตฺถ สุขิโต อาสึ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา.
‘‘ทุเว ¶ ภเว สํสรามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;
อฺํ คตึ น คจฺฉามิ, สุจิณฺณสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘ทุเว กุเล ปชายามิ, ขตฺติเย อถ พฺราหฺมเณ;
‘‘นีเจ กุเล น ชายามิ, สุจิณฺณสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, พฺรหฺมพนฺธุ อโหสหํ;
สาวตฺถิยํ วิปฺปกุเล, ปจฺจาชาโต มหทฺธเน.
‘‘มาตา จนฺทวตี นาม, ปิตา เม อสฺสลายโน;
ยทา เม ปิตรํ พุทฺโธ, วินยี สพฺพสุทฺธิยา.
‘‘ตทา ¶ ปสนฺโน สุคเต, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
โมคฺคลฺลาโน อาจริโย, อุปชฺฌา สาริสมฺภโว.
‘‘เกเสสุ ฉิชฺชมาเนสุ, ทิฏฺิ ฉินฺนา สมูลิกา;
นิวาเสนฺโต จ กาสาวํ, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน จ เม มติ;
ปภินฺนา เตน โลกคฺโค, เอตทคฺเค เปสิ มํ.
‘‘อสนฺทิฏฺํ วิยากาสึ, อุปติสฺเสน ปุจฺฉิโต;
ปฏิสมฺภิทาสุ เตนาหํ, อคฺโค สมฺพุทฺธสาสเน.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหาโกฏฺิโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
มหาโกฏฺิกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. อุรุเวฬกสฺสปตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ ¶ นาม ชิโน, สพฺพโลกวิทู มุนิ;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา.
‘‘โอวาทโก วิฺาปโก, ตารโก สพฺพปาณินํ;
เทสนากุสโล พุทฺโธ, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
‘‘อนุกมฺปโก การุณิโก, หิเตสี สพฺพปาณินํ;
สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ, ปฺจสีเล ปติฏฺปิ.
‘‘เอวํ นิรากุลํ อาสิ, สฺุตํ ติตฺถิเยหิ จ;
วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ, วสีภูเตหิ ตาทิภิ.
‘‘รตนานฏฺปฺาสํ, อุคฺคโต โส มหามุนิ;
กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, พาตฺตึสวรลกฺขโณ.
‘‘วสฺสสตสหสฺสานิ ¶ , อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
‘‘ตทาหํ หํสวติยา, พฺราหฺมโณ สาธุสมฺมโต;
อุเปจฺจ โลกปชฺโชตํ, อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ.
‘‘ตทา ¶ มหาปริสตึ, มหาปริสสาวกํ;
เปนฺตํ เอตทคฺคมฺหิ, สุตฺวาน มุทิโต อหํ.
‘‘มหตา ปริวาเรน, นิมนฺเตตฺวา มหาชินํ;
พฺราหฺมณานํ สหสฺเสน, สหทานมทาสหํ.
‘‘มหาทานํ ททิตฺวาน, อภิวาทิย นายกํ;
เอกมนฺตํ ิโต หฏฺโ, อิทํ วจนมพฺรวึ.
‘‘‘ตยิ สทฺธาย เม วีร, อธิการคุเณน จ;
ปริสา มหตี โหตุ, นิพฺพตฺตสฺส ตหึ ตหึ’.
‘‘ตทา อโวจ ปริสํ, คชคชฺชิตสุสฺสโร;
กรวีกรุโต สตฺถา, ‘เอตํ ปสฺสถ พฺราหฺมณํ.
‘‘‘เหมวณฺณํ มหาพาหุํ, กมลานนโลจนํ;
อุทคฺคตนุชํ หฏฺํ, สทฺธวนฺตํ คุเณ มม.
‘‘‘เอส ¶ ปตฺถยเต านํ [ปตฺถยิ ตํ านํ (สฺยา.)], สีหโฆสสฺส ภิกฺขุโน;
อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, ลจฺฉเส ตํ มโนรถํ.
‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ¶ ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
กสฺสโป นาม โคตฺเตน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.
‘‘อิโต ทฺเวนวุเต กปฺเป, อหุ สตฺถา อนุตฺตโร;
อนูปโม อสทิโส, ผุสฺโส โลกคฺคนายโก.
‘‘โส ¶ จ สพฺพํ ตมํ หนฺตฺวา, วิชเฏตฺวา มหาชฏํ;
วสฺสเต อมตํ วุฏฺึ, ตปฺปยนฺโต สเทวกํ.
‘‘ตทา ¶ หิ พาราณสิยํ, ราชา ปจฺจา อหุมฺหเส;
ภาตโรมฺห ตโย สพฺเพ, สํวิสฏฺาว ราชิโน.
‘‘วีรงฺครูปา พลิโน, สงฺคาเม อปราชิตา;
ตทา กุปิตปจฺจนฺโต [กุปฺปติ ปจฺจนฺโต (ก.)], อมฺเห อาห มหีปติ.
‘‘‘เอถ คนฺตฺวาน ปจฺจนฺตํ, โสเธตฺวา อฏฺฏวีพลํ;
เขมํ วิชิริตํ กตฺวา, ปุน เทถาติ ภาสถ’.
‘‘ตโต มยํ อโวจุมฺห, ยทิ เทยฺยาสิ นายกํ;
อุปฏฺานาย อมฺหากํ, สาธยิสฺสาม โว ตโต.
‘‘ตโต มยํ ลทฺธวรา, ภูมิปาเลน เปสิตา;
นิกฺขิตฺตสตฺถํ ปจฺจนฺตํ, กตฺวา ปุนรุปจฺจ ตํ.
‘‘ยาจิตฺวา สตฺถุปฏฺานํ, ราชานํ โลกนายกํ;
มุนิวีรํ ลภิตฺวาน, ยาวชีวํ ยชิมฺห ตํ.
‘‘มหคฺฆานิ จ วตฺถานิ, ปณีตานิ รสานิ จ;
เสนาสนานิ รมฺมานิ, เภสชฺชานิ หิตานิ จ.
‘‘ทตฺวา สสงฺฆมุนิโน [สสํฆสฺส มุเน (สี. ปี.)], ธมฺเมนุปฺปาทิตานิ โน;
สีลวนฺโต การุณิกา, ภาวนายุตฺตมานสา.
‘‘สทฺธา ปริจริตฺวาน, เมตฺตจิตฺเตน นายกํ;
นิพฺพุเต ตมฺหิ โลกคฺเค, ปูชํ กตฺวา ยถาพลํ.
‘‘ตโต ¶ ¶ จุตา สนฺตุสิตํ [ตาวตึสํ (สฺยา.)], คตา ตตฺถ มหาสุขํ;
อนุภูตา มยํ สพฺเพ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘มายากาโร ¶ ยถา รงฺเค [ลทฺโธ (สฺยา. ปี.)], ทสฺเสสิ วิกตึ พหุํ;
ตถา ภเว ภมนฺโตหํ [คเมนฺโตหํ (ก.), ภวนฺโตหํ (สฺยา.)], วิเทหาธิปตี อหุํ.
‘‘คุณาเจฬสฺส วากฺเยน, มิจฺฉาทิฏฺิคตาสโย;
นรกํ มคฺคมารูฬฺโห, รุจาย มม ธีตุยา.
‘‘โอวาทํ นาทิยิตฺวาน, พฺรหฺมุนา นารเทนหํ;
พหุธา สํสิโต สนฺโต, ทิฏฺึ หิตฺวาน ปาปิกํ.
‘‘ปูรยิตฺวา ¶ วิเสเสน, ทส กมฺมปถานิหํ;
หิตฺวาน เทหมคมึ, สคฺคํ สภวนํ ยถา.
‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, พฺรหฺมพนฺธุ อโหสหํ;
พาราณสิยํ ผีตายํ, ชาโต วิปฺปมหากุเล.
‘‘มจฺจุพฺยาธิชรา ภีโต, โอคาเหตฺวา มหาวนํ [ชหิตฺวาน มหาธนํ (สี.), ชหิตฺวา จ มหาธนํ (ปี.)];
นิพฺพานํ ปทเมสนฺโต, ชฏิเลสุ ปริพฺพชึ.
‘‘ตทา ทฺเว ภาตโร มยฺหํ, ปพฺพชึสุ มยา สห;
อุรุเวฬายํ มาเปตฺวา, อสฺสมํ นิวสึ อหํ.
‘‘กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุรุเวฬนิวาสิโก [อุรุเวฬาย นิวสึ (สฺยา.)];
ตโต เม อาสิ ปฺตฺติ, อุรุเวฬกสฺสโป อิติ.
‘‘นทีสกาเส ภาตา เม, นทีกสฺสปสวฺหโย;
อาสี สกาสนาเมน, คยายํ คยากสฺสโป.
‘‘ทฺเว ¶ สตานิ กนิฏฺสฺส, ตีณิ มชฺฌสฺส ภาตุโน;
มม ปฺจ สตานูนา, สิสฺสา สพฺเพ มมานุคา.
‘‘ตทา อุเปจฺจ มํ พุทฺโธ, กตฺวาน วิวิธานิ เม [กตฺวา นานาวิธานิ เม (สี.)];
ปาฏิหีรานิ โลกคฺโค, วิเนสิ นรสารถิ.
‘‘สหสฺสปริวาเรน, อโหสึ เอหิภิกฺขุโก;
เตเหว สห สพฺเพหิ, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘เต ¶ เจวฺเ จ พหโว, สิสฺสา มํ ปริวารยุํ;
สาสิตฺุจ สมตฺโถหํ, ตโต มํ อิสิสตฺตโม.
‘‘มหาปริสภาวสฺมึ ¶ , เอตทคฺเค เปสิ มํ;
อโห พุทฺเธ กตํ การํ, สผลํ เม อชายถ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุรุเวฬกสฺสโป เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
อุรุเวฬกสฺสปตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. ราธตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ นาม ชิโน, สพฺพโลกวิทู มุนิ;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา.
‘‘โอวาทโก วิฺาปโก, ตารโก สพฺพปาณินํ;
เทสนากุสโล พุทฺโธ, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
‘‘อนุกมฺปโก การุณิโก, หิเตสี สพฺพปาณินํ;
สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ, ปฺจสีเล ปติฏฺปิ.
‘‘เอวํ นิรากุลํ อาสิ, สฺุตํ ติตฺถิเยหิ จ;
วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ, วสีภูเตหิ ตาทิภิ.
‘‘รตนานฏฺปฺาสํ, อุคฺคโต โส มหามุนิ;
กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, พาตฺตึสวรลกฺขโณ.
‘‘วสฺสสตสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู;
อุเปจฺจ ตํ นรวรํ, อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ.
‘‘ปฺเปนฺตํ มหาวีรํ, ปริสาสุ วิสารทํ;
ปฏิภาเนยฺยกํ ภิกฺขุํ, เอตทคฺเค วินายกํ.
‘‘ตทาหํ การํ กตฺวาน, สสงฺเฆ โลกนายเก;
นิปจฺจ สิรสา ปาเท, ตํ านํ อภิปตฺถยึ.
‘‘ตโต ¶ มํ ภควา อาห, สิงฺคีนิกฺขสมปฺปโภ;
สเรน รชนีเยน, กิเลสมลหารินา.
‘‘‘สุขี ¶ ¶ ภวสฺสุ ทีฆายุ, สิชฺฌตุ ปณิธี ตว;
สสงฺเฆ เม กตํ การํ, อตีว วิปุลํ ตยา.
‘‘‘สตสหสฺสิโต ¶ กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
ราโธติ นามเธยฺเยน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.
‘‘‘ส เต เหตุคุเณ ตุฏฺโ, สกฺยปุตฺโต นราสโภ [อิทํ ปาททฺวยํ สฺยามมูเล นตฺถี];
ปฏิภาเนยฺยกานคฺคํ, ปฺเปสฺสติ นายโก’.
‘‘ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;
เมตฺตจิตฺโต ปริจรึ, สโต ปฺาสมาหิโต.
‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘สตานํ ตีณิกฺขตฺตฺุจ, เทวรชฺชมการยึ;
สตานํ ปฺจกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ.
‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;
สพฺพตฺถ สุขิโต อาสึ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา.
‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, คิริพฺพชปุรุตฺตเม;
ชาโต วิปฺปกุเล นิทฺเธ, วิกลจฺฉาทนาสเน.
‘‘กฏจฺฉุภิกฺขํ ปาทาสึ, สาริปุตฺตสฺส ตาทิโน;
ยทา ¶ ชิณฺโณ จ วุทฺโธ จ, ตทารามมุปาคมึ.
‘‘ปพฺพชติ น มํ โกจิ [ปพฺพาเชนฺติ น มํ เกจิ (สี. สฺยา ปี.)], ชิณฺณทุพฺพลถามกํ;
เตน ทีโน วิวณฺณงฺโค [วิวณฺณโก (ก.)], โสโก จาสึ ตทา อหํ.
‘‘ทิสฺวา มหาการุณิโก, มมมาห [มมาห โส (สี.), มมาห จ (ปี.)] มหามุนิ;
‘กิมตฺถํ ปุตฺตโสกฏฺโฏ, พฺรูหิ เต จิตฺตชํ รุชํ’.
‘‘‘ปพฺพชฺชํ น ลเภ วีร, สฺวากฺขาเต ตว สาสเน;
เตน โสเกน ทีโนสฺมิ, สรณํ โหหิ นายก’.
‘‘ตทา ¶ ภิกฺขู สมาเนตฺวา, อปุจฺฉิ มุนิสตฺตโม;
‘อิมสฺส อธิการํ เย, สรนฺติ พฺยาหรนฺตุ เต’.
‘‘สาริปุตฺโต ¶ ตทาโวจ, ‘การมสฺส สรามหํ;
กฏจฺฉุภิกฺขํ ทาเปสิ, ปิณฺฑาย จรโต มม’.
‘‘‘สาธุ สาธุ กตฺูสิ, สาริปุตฺต อิมํ ตุวํ;
ปพฺพาเชหิ ทิชํ วุฑฺฒํ, เหสฺสตาชานิโย อยํ’.
‘‘ตโต ¶ อลตฺถํ ปพฺพชฺชํ, กมฺมวาโจปสมฺปทํ;
น จิเรเนว กาเลน, ปาปุณึ อาสวกฺขยํ.
‘‘สกฺกจฺจํ มุนิโน วากฺยํ, สุณามิ มุทิโต ยโต;
ปฏิภาเนยฺยกานคฺคํ, ตโต มํ ปยี ชิโน.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ ¶ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ราโธ เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
ราธตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. โมฆราชตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพโลกวิทู มุนิ;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา.
‘‘โอวาทโก วิฺาปโก, ตารโก สพฺพปาณินํ;
เทสนากุสโล พุทฺโธ, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
‘‘อนุกมฺปโก การุณิโก, หิเตสี สพฺพปาณินํ;
สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ, ปฺจสีเล ปติฏฺปิ.
‘‘เอวํ นิรากุลํ อาสิ, สฺุตํ ติตฺถิเยหิ จ;
วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ, วสีภูเตหิ ตาทิภิ.
‘‘รตนานฏฺปฺาสํ ¶ , อุคฺคโต โส มหามุนิ;
กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, พาตฺตึสวรลกฺขโณ.
‘‘วสฺสสตสหสฺสานิ ¶ , อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
‘‘ตทาหํ ¶ หํสวติยํ, กุเล อฺตเร อหุํ;
ปรกมฺมายเน ยุตฺโต, นตฺถิ เม กิฺจิ สํธนํ.
‘‘ปฏิกฺกมนสาลายํ, วสนฺโต กตภูมิยํ;
อคฺคึ อุชฺชาลยึ ตตฺถ, ทฬฺหํ กณฺหาสิ สา [กณฺหา สิยา (สี. ปี.), ฑยฺหกณฺหา สิลา (สฺยา.)] หี.
‘‘ตทา ปริสตึ นาโถ, จตุสจฺจปกาสโก;
สาวกํ สมฺปกิตฺเตสิ, ลูขจีวรธารกํ.
‘‘ตสฺส ตมฺหิ คุเณ ตุฏฺโ, ปณิปจฺจ [ปติปชฺช (สฺยา.)] ตถาคตํ;
ลูขจีวรธารคฺคํ, ปตฺถยึ านมุตฺตมํ.
‘‘ตทา อโวจ ภควา, สาวเก ปทุมุตฺตโร;
‘ปสฺสเถตํ ปุริสกํ, กุเจลํ ตนุเทหกํ.
‘‘‘ปีติปฺปสนฺนวทนํ ¶ , สทฺธาธนสมนฺวิตํ [สทฺธาสฺเนหสมนฺวตํ (ก.)];
อุทคฺคตนุชํ หฏฺํ, อจลํ สาลปิณฺฑิตํ.
‘‘‘เอโส ปตฺเถติ ตํ านํ, สจฺจเสนสฺส ภิกฺขุโน;
ลูขจีวรธาริสฺส, ตสฺส วณฺณสิตาสโย [วณฺณคตาสโย (สี. สฺยา. ปี.)].
‘‘ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา, นิปจฺจ สิรสา ชินํ;
ยาวชีวํ สุภํ กมฺมํ, กริตฺวา ชินสาสเน.
‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสูปโค อหํ.
‘‘ปฏิกฺกมนสาลายํ, ภูมิทาหกกมฺมุนา;
สมสหสฺสํ นิรเย, อทยฺหึ เวทนาฏฺฏิโต.
‘‘เตน ¶ กมฺมาวเสเสน, ปฺจ ชาติสตานิหํ;
มนุสฺโส กุลโช หุตฺวา, ชาติยา ลกฺขณงฺกิโต.
‘‘ปฺจ ¶ ชาติสตาเนว, กุฏฺโรคสมปฺปิโต;
มหาทุกฺขํ อนุภวึ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา.
‘‘อิมสฺมึ ภทฺทเก กปฺเป, อุปริฏฺํ ยสสฺสินํ;
ปิณฺฑปาเตน ตปฺเปสึ, ปสนฺนมานโส อหํ.
‘‘เตน ¶ กมฺมวิเสเสน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, อชายึ ขตฺติเย กุเล;
ปิตุโน อจฺจเยนาหํ, มหารชฺชสมปฺปิโต.
‘‘กุฏฺโรคาธิภูโตหํ, น รตึ น สุขํ ลเภ;
โมฆํ รชฺชํ สุขํ ยสฺมา, โมฆราชา ตโต อหํ.
‘‘กายสฺส โทสํ ทิสฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
พาวริสฺส ทิชคฺคสฺส, สิสฺสตฺตํ อชฺฌุปาคมึ.
‘‘มหตา ปริวาเรน, อุเปจฺจ นรนายกํ;
อปุจฺฉึ นิปุณํ ปฺหํ, ตํ วีรํ วาทิสูทนํ.
‘‘‘อยํ โลโก ปโร โลโก, พฺรหฺมโลโก สเทวโก;
ทิฏฺึ โน [ทิฏฺา โน (สี.), ทิฏฺํ โน (ปี.), ทิฏฺึ เต (สฺยา.)] นาภิชานามิ, โคตมสฺส ยสสฺสิโน.
‘‘‘เอวาภิกฺกนฺตทสฺสาวึ ¶ , อตฺถิ ปฺเหน อาคมํ;
กถํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ, มจฺจุราชา น ปสฺสติ’.
‘‘‘สฺุโต ¶ โลกํ อเวกฺขสฺสุ, โมฆราช สทา สโต;
อตฺตานุทิฏฺึ อุหจฺจ, เอวํ มจฺจุตโร สิยา.
‘‘‘เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ, มจฺจุราชา น ปสฺสติ’;
อิติ มํ อภณิ พุทฺโธ, สพฺพโรคติกิจฺฉโก.
‘‘สห คาถาวสาเนน, เกสมสฺสุวิวชฺชิโต;
กาสาววตฺถวสโน, อาสึ ภิกฺขุ ตถารหา.
‘‘สงฺฆิเกสุ วิหาเรสุ, น วสึ โรคปีฬิโต;
มา วิหาโร ปทุสฺสีติ, วาตโรเคหิ ปีฬิโต [วาจายาภิสุปีฬิโต (สฺยา. ปี.), วาตโรคี สุปีฬิโต (ก.)].
‘‘สงฺการกูฏา ¶ อาหิตฺวา, สุสานา รถิกาหิ จ;
ตโต สงฺฆาฏึ กริตฺวา, ธารยึ ลูขจีวรํ.
‘‘มหาภิสกฺโก ตสฺมึ เม, คุเณ ตุฏฺโ วินายโก;
ลูขจีวรธารีนํ, เอตทคฺเค เปสิ มํ.
‘‘ปฺุปาปปริกฺขีโณ, สพฺพโรควิวชฺชิโต;
สิขีว อนุปาทาโน, นิพฺพายิสฺสมนาสโว.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา โมฆราชา เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
โมฆราชตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
กจฺจายนวคฺโค จตุปฺาสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
กจฺจาโน วกฺกลี เถโร, มหากปฺปินสวฺหโย;
ทพฺโพ กุมารนาโม จ, พาหิโย โกฏฺิโก วสี.
อุรุเวฬกสฺสโป ราโธ, โมฆราชา จ ปณฺฑิโต;
ตีณิ คาถาสตาเนตฺถ, พาสฏฺิ เจว ปิณฺฑิตา.