📜
๕๖. ยสวคฺโค
๑. ยสตฺเถรอปทานํ
‘‘มหาสมุทฺทํ ¶ ¶ โอคฺคยฺห, ภวนํ เม สุนิมฺมิตํ;
สุนิมฺมิตา โปกฺขรณี, จกฺกวากูปกูชิตา.
‘‘มนฺทารเกหิ สฺฉนฺนา, ปทุมุปฺปลเกหิ จ;
นที จ สนฺทเต ตตฺถ, สุปติตฺถา มโนรมา.
‘‘มจฺฉกจฺฉปสฺฉนฺนา, นานาทิชสโมตฺถฏา [นานามิคสโมตฺถฏา (สฺยา.)];
มยูรโกฺจาภิรุทา, โกกิลาทีหิ วคฺคุหิ.
‘‘ปาเรวตา รวิหํสา, จกฺกวากา นทีจรา;
ติตฺติรา สาฬิกา เจตฺถ, ปาวกา [สมฺพกา (ก.)] ชีวํชีวกา.
‘‘หํสาโกฺจาภินทิตา, โกสิยา ปิงฺคลา [ปิงฺคลี (สี.), สิงฺคลี, สิงฺฆลี (ก.)] พหู;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, มณิมุตฺตปวาฬิกา.
‘‘สพฺเพ โสณฺณมยา รุกฺขา, นานาขนฺธสเมริตา;
อุชฺโชเตนฺติ ทิวารตฺตึ, ภวนํ สพฺพกาลิกํ.
‘‘สฏฺิตุริยสหสฺสานิ, สายํ ปาโต ปวชฺชเร;
โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทา.
‘‘อภินิกฺขมฺม ภวนา, สุเมธํ โลกนายกํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, วนฺทยึ ตํ [สพฺพทสฺสึ (ก.)] มหายสํ.
‘‘สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, สสงฺฆํ ตํ นิมนฺตยึ;
อธิวาเสสิ โส ธีโร, สุเมโธ โลกนายโก.
‘‘มม ธมฺมกถํ กตฺวา, อุยฺโยเชสิ มหามุนิ;
สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, ภวนํ เม อุปาคมึ.
‘‘อามนฺตยึ ปริชนํ, สพฺเพ สนฺนิปตุํ ตทา;
‘ปุพฺพณฺหสมยํ พุทฺโธ, ภวนํ อาคมิสฺสติ’.
‘‘‘ลาภา ¶ อมฺหํ สุลทฺธา โน, เย วสาม ตวนฺติเก;
มยมฺปิ พุทฺธเสฏฺสฺส, ปูชยิสฺสาม สตฺถุโน’.
‘‘อนฺนํ ¶ ปานํ ปฏฺเปตฺวา, กาลํ อาโรจยึ อหํ;
วสีสตสหสฺเสหิ, อุเปสิ โลกนายโก.
‘‘ปฺจงฺคิเกหิ ตุริเยหิ, ปจฺจุคฺคมมกาสหํ;
สพฺพโสณฺณมเย ปีเ, นิสีทิ ปุริสุตฺตโม.
‘‘อุปริจฺฉทนํ อาสิ, สพฺพโสณฺณมยํ ตทา;
พีชนีโย ปวายนฺติ, ภิกฺขุสงฺฆํ อนุตฺตรํ.
‘‘ปหูเตนนฺนปาเนน, ภิกฺขุสงฺฆํ อตปฺปยึ;
ปจฺเจกทุสฺสยุคเล, ภิกฺขุสงฺฆสฺสทาสหํ.
‘‘ยํ วเทติ สุเมโธ โส, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘โย มํ อนฺเนน ปาเนน, สพฺเพ อิเม จ ตปฺปยิ;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, เทวโลเก รมิสฺสติ;
สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชายํ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
‘‘‘อุปคจฺฉติ ยํ โยนึ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;
สพฺพโสณฺณมยํ ตสฺส, ฉทนํ ธารยิสฺสติ.
‘‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.
‘‘‘ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, สีหนาทํ นทิสฺสติ’;
จิตเก ฉตฺตํ ธาเรนฺติ, เหฏฺา ฉตฺตมฺหิ ฑยฺหถ.
‘‘สามฺํ เม อนุปฺปตฺตํ, กิเลสา ฌาปิตา มยา;
มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา, สนฺตาโส เม น วิชฺชติ.
‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ ทานมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สพฺพทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ยโส เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ยสตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. นทีกสฺสปตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;
ปิณฺฑจารํ จรนฺตสฺส, วารโต อุตฺตมํ ยสํ;
อคฺคผลํ คเหตฺวาน, อทาสึ สตฺถุโน อหํ.
‘‘เตน กมฺเมน เทวินฺโท, โลกเชฏฺโ นราสโภ;
สมฺปตฺโตมฺหิ อจลํ านํ, หิตฺวา ชยปราชยํ.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อคฺคทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นทีกสฺสโป เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
นทีกสฺสปตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. คยากสฺสปตฺเถรอปทานํ
‘‘อชินจมฺมวตฺโถหํ ¶ [อชินวตฺตํ นิวตฺโตหํ (สี.)], ขาริภารธโร ตทา;
ขาริกํ หารยิตฺวาน, โกลํ อหาสิ อสฺสมํ.
‘‘ภควา ตมฺหิ สมเย, เอโก อทุติโย ชิโน;
มมสฺสมํ อุปาคจฺฉิ, โชเตนฺโต สพฺพกาลิกํ.
‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, อภิวาเทตฺวาน สุพฺพตํ;
อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, โกลํ พุทฺธสฺสทาสหํ.
‘‘เอกตึเส ¶ อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โกลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คยากสฺสโป เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
คยากสฺสปตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. กิมิลตฺเถรอปทานํ
‘‘นิพฺพุเต กกุสนฺธมฺหิ, พฺราหฺมณมฺหิ วุสีมติ;
คเหตฺวา สลลํ มาลํ, มณฺฑปํ การยึ อหํ.
‘‘ตาวตึสํ คโต สนฺโต, ลภิมฺห [ลภามิ (ก.)] พฺยมฺหมุตฺตมํ;
อฺเ เทเวติโรจามิ, ปฺุกมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ, จงฺกมนฺโต ิโต จหํ;
ฉนฺโน สลลปุปฺเผหิ, ปฺุกมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อิมสฺมึเยว กปฺปมฺหิ, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กิมิโล [กิมฺพิโล (สี.)] เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
กิมิลตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. วชฺชีปุตฺตตฺเถรอปทานํ
‘‘สหสฺสรํสี ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;
วิเวกา วุฏฺหิตฺวาน, โคจรายาภินิกฺขมิ.
‘‘ผลหตฺโถ ¶ อหํ ทิสฺวา, อุปคจฺฉึ นราสภํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สวณฺฏํ อททึ ผลํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วชฺชีปุตฺโต เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
วชฺชีปุตฺตตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. อุตฺตรตฺเถรอปทานํ
‘‘สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ, พาตฺตึสวรลกฺขโณ;
วิเวกกาโม ภควา, หิมวนฺตมุปาคมิ.
‘‘อชฺโฌคาเหตฺวา หิมวนฺตํ, อคฺโค การุณิโก มุนิ;
ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวาน, นิสีทิ ปุริสุตฺตโม.
‘‘วิชฺชธโร ¶ ตทา อาสึ, อนฺตลิกฺขจโร อหํ;
ติสูลํ สุคตํ คยฺห, คจฺฉามิ อมฺพเร ตทา.
‘‘ปพฺพตคฺเค ยถา อคฺคิ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมา;
วนํ โอภาสเต พุทฺโธ, สาลราชาว ผุลฺลิโต.
‘‘วนคฺคา นิกฺขมิตฺวาน, พุทฺธรํสีภิธาวเร [พุทฺธรํสี วิธาวเร (สี. ก.)];
นฬคฺคิวณฺณสงฺกาสา [นฬคฺคิว นสงฺกาสํ (สี.)], ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาทยึ.
‘‘วิจินํ อทฺทสํ ปุปฺผํ, กณิการํ เทวคนฺธิกํ;
ตีณิ ปุปฺผานิ อาทาย, พุทฺธเสฏฺมปูชยึ.
‘‘พุทฺธสฺส อานุภาเวน, ตีณิ ปุปฺผานิ เม ตทา;
อุทฺธํ วณฺฏา อโธปตฺตา, ฉายํ กุพฺพนฺติ สตฺถุโน.
‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, กณิการีติ [กณิกาโรติ (สี.)] ายติ;
สฏฺิโยชนมุพฺเพธํ, ตึสโยชนวิตฺถตํ.
‘‘สหสฺสกณฺฑํ ¶ สตเภณฺฑุ, ธชาลุ หริตามยํ;
สตสหสฺสนิยฺยูหา [สตสหสฺสานิ พฺยูหานิ (สี.)], พฺยมฺเห ปาตุภวึสุ [ปาตุรหํสุ (สี.), ปาตุรหึสุ (ก.)] เม.
‘‘โสณฺณมยา มณิมยา, โลหิตงฺกมยาปิ จ;
ผลิกาปิ จ ปลฺลงฺกา, เยนิจฺฉกา ยทิจฺฉกา.
‘‘มหารหฺจ สยนํ, ตูลิกา วิกตียุตํ;
อุทฺธโลมิฺจ เอกนฺตํ, พิมฺโพหนสมายุตํ.
‘‘ภวนา นิกฺขมิตฺวาน, จรนฺโต เทวจาริกํ;
ยถา อิจฺฉามิ [ยถา คจฺฉามิ (สี.)] คมนํ, เทวสงฺฆปุรกฺขโต.
‘‘ปุปฺผสฺส เหฏฺา ติฏฺามิ, อุปริจฺฉทนํ มม;
สมนฺตา โยชนสตํ, กณิกาเรหิ ฉาทิตํ.
‘‘สฏฺิตุริยสหสฺสานิ ¶ , สายปาตํ อุปฏฺหุํ;
ปริวาเรนฺติ มํ นิจฺจํ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา.
‘‘ตตฺถ นจฺเจหิ คีเตหิ, ตาเลหิ วาทิเตหิ จ;
รมามิ ขิฑฺฑา รติยา, โมทามิ กามกามหํ.
‘‘ตตฺถ ภุตฺวา ปิวิตฺวา จ, โมทามิ ติทเส ตทา;
นารีคเณหิ สหิโต, โมทามิ พฺยมฺหมุตฺตเม.
‘‘สตานํ ปฺจกฺขตฺตฺุจ, เทวรชฺชมการยึ;
สตานํ ตีณิกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;
ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.
‘‘ภเว ภเว สํสรนฺโต, มหาโภคํ ลภามหํ;
โภเค เม อูนตา นตฺถิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ทุเว ภเว สํสรามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;
อฺํ คตึ น ชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ทุเว กุเล ปชายามิ [ยตฺถ ปจฺฉา ปชายามิ (สี.)], ขตฺติเย จาปิ พฺราหฺมเณ;
นีเจ กุเล น ชายามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, สิวิกํ สนฺทมานิกํ;
ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ทาสีคณํ ทาสคณํ, นาริโย สมลงฺกตา;
ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘โกเสยฺยกมฺพลิยานิ, โขมกปฺปาสิกานิ จ;
ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘นววตฺถํ ¶ นวผลํ, นวคฺครสโภชนํ;
ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิมํ ขาท อิมํ ภฺุช, อิมมฺหิ สยเน สย;
ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘สพฺพตฺถ ปูชิโต โหมิ, ยโส อจฺจุคฺคโต มม;
มหาปกฺโข [มเหสกฺโข (ก.)] สทา โหมิ, อเภชฺชปริโส สทา;
าตีนํ อุตฺตโม โหมิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘สีตํ ¶ อุณฺหํ น ชานามิ, ปริฬาโห น วิชฺชติ;
อโถ เจตสิกํ ทุกฺขํ, หทเย เม น วิชฺชติ.
‘‘สุวณฺณวณฺโณ หุตฺวาน, สํสรามิ ภวาภเว;
เววณฺณิยํ น ชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
สาวตฺถิยํ ปุเร ชาโต, มหาสาเลสุ อฑฺฒเก.
‘‘ปฺจ กามคุเณ หิตฺวา, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘อุปสมฺปทายี พุทฺโธ, คุณมฺาย จกฺขุมา;
ตรุโณ ปูชนีโยหํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ทิพฺพจกฺขุวิสุทฺธํ เม, สมาธิกุสโล อหํ;
อภิฺาปารมิปฺปตฺโต, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา อนุปฺปตฺโต, อิทฺธิปาเทสุ โกวิโท;
ธมฺเมสุ ปารมิปฺปตฺโต, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุตฺตโร เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
อุตฺตรตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. อปรอุตฺตรตฺเถรอปทานํ
‘‘นิพฺพุเต ¶ โลกนาถมฺหิ, สิทฺธตฺเถ โลกนายเก;
มม าตี สมาเนตฺวา, ธาตุปูชํ อกาสหํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ธาตุมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ธาตุปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อปรอุตฺตรตฺเถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
อปรสฺส อุตฺตรตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. ภทฺทชิตฺเถรอปทานํ
‘‘โอคยฺห ยํ โปกฺขรณึ, นานากฺุชรเสวิตํ;
อุทฺธรามิ ภิสํ ตตฺถ, ฆาสเหตุ อหํ ตทา.
‘‘ภควา ตมฺหิ สมเย, ปทุมุตฺตรสวฺหโย;
รตฺตมฺพรธโร พุทฺโธ, คจฺฉเต อนิลฺชเส.
‘‘ธุนนฺโต ปํสุกูลานิ, สทฺทํ อสฺโสสหํ ตทา;
อุทฺธํ นิชฺฌายมาโนหํ, อทฺทสํ โลกนายกํ.
‘‘ตตฺเถว ิตโก สนฺโต, อายาจึ โลกนายกํ;
มธุํ ภิเสหิ สหิตํ, ขีรํ สปฺปึ มุฬาลิกํ [มธุํ ภิเสหิ ปจติ, ขีรสปฺปิ มุลาลิภิ (ก.) ภิสทายกตฺเถราปทาเนปิ].
‘‘ปฏิคฺคณฺหาตุ เม พุทฺโธ, อนุกมฺปาย จกฺขุมา;
ตโต การุณิโก สตฺถา, โอโรหิตฺวา มหายโส.
‘‘ปฏิคฺคณฺหิ มม ภิกฺขํ, อนุกมฺปาย จกฺขุมา;
ปฏิคฺคเหตฺวา สมฺพุทฺโธ, อกา เม อนุโมทนํ.
‘‘‘สุขี โหตุ มหาปฺุ, คติ ตุยฺหํ สมิชฺฌตุ;
อิมินา ภิสทาเนน, ลภสฺสุ วิปุลํ สุขํ’.
‘‘อิทํ ¶ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ชลชุตฺตมนามโก;
ภิกฺขมาทาย สมฺพุทฺโธ, อากาเสนาคมา ชิโน.
‘‘ตโต ภิสํ คเหตฺวาน, อคจฺฉึ มม อสฺสมํ;
ภิสํ รุกฺเข ลคฺเคตฺวาน, มม ทานํ อนุสฺสรึ.
‘‘มหาวาโต ¶ อุฏฺหิตฺวา, สฺจาเลสิ วนํ ตทา;
อากาโส อภินาทิตฺถ, อสนี จ ผลี ตทา.
‘‘ตโต เม อสนีปาโต, มตฺถเก นิปตี ตทา;
โสหํ นิสินฺนโก สนฺโต, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.
‘‘ปฺุกมฺเมน สฺุตฺโต, ตุสิตํ อุปปชฺชหํ;
กเฬวรํ เม ปติตํ, เทวโลเก รมามหํ.
‘‘ฉฬสีติสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
สายํ ปาตํ อุปฏฺนฺติ, ภิสทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘มนุสฺสโยนิมาคนฺตฺวา, สุขิโต โหมหํ ตทา;
โภคา เม อูนตา นตฺถิ, ภิสทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อนุกมฺปิตโก เตน, เทวเทเวน ตาทินา;
สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ภิสํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ภิสทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ภทฺทชิตฺเถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
ภทฺทชิตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. สิวกตฺเถรอปทานํ
‘‘เอสนาย จรนฺตสฺส, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน;
ริตฺตกํ ปตฺตํ ทิสฺวาน, กุมฺมาสํ ปูรยึ อหํ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ภิกฺขมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, กุมฺมาสสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ ¶ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สิวกตฺเถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
สิวกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. อุปวานตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว, สมฺพุทฺโธ ปรินิพฺพุโต.
‘‘มหาชนา สมาคมฺม, ปูชยิตฺวา ตถาคตํ;
จิตํ กตฺวาน สุคตํ, สรีรํ อภิโรปยุํ.
‘‘สรีรกิจฺจํ กตฺวาน, ธาตุํ ตตฺถ สมานยุํ;
สเทวมนุสฺสา สพฺเพ, พุทฺธถูปํ อกํสุ เต.
‘‘ปมา กฺจนมยา, ทุติยา จ มณิมยา;
ตติยา รูปิยมยา, จตุตฺถี ผลิกามยา.
‘‘ตตฺถ ปฺจมิกา เจว [ตตฺถ ปฺจมิกา เจติ (สี.)], โลหิตงฺกมยา อหุ;
ฉฏฺา มสารคลฺลสฺส, สพฺพํ รตนมยูปริ.
‘‘ชงฺฆา มณิมยา อาสิ, เวทิกา รตนามยา;
สพฺพโสณฺณมโย ถูโป, อุทฺธํ โยชนมุคฺคโต.
‘‘เทวา ตตฺถ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;
‘มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน.
‘‘‘ธาตุ อาเวณิกา นตฺถิ, สรีรํ เอกปิณฺฑิตํ;
อิมมฺหิ พุทฺธถูปมฺหิ, กสฺสาม กฺจุกํ มยํ’.
‘‘เทวา สตฺตหิ รตฺเนหิ, อฺํ วฑฺเฒสุํ โยชนํ;
ถูโป ทฺวิโยชนุพฺเพโธ, ติมิรํ พฺยปหนฺติ โส.
‘‘นาคา ตตฺถ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;
‘มนุสฺสา เจว เทวา จ, พุทฺธถูปํ อกํสุ เต.
‘‘‘มา ¶ โน ปมตฺตา อสฺสุมฺห, อปฺปมตฺตา สเทวกา;
มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน’.
‘‘อินฺทนีลํ ¶ มหานีลํ, อโถ โชติรสํ มณึ;
เอกโต สนฺนิปาเตตฺวา, พุทฺธถูปํ อฉาทยุํ.
‘‘สพฺพํ มณิมยํ อาสิ, ยาวตา [ตาวตา (ก.)] พุทฺธเจติยํ;
ติโยชนสมุพฺเพธํ, อาโลกกรณํ ตทา.
‘‘ครุฬา จ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;
‘มนุสฺสา เทวนาคา จ, พุทฺธปูชํ อกํสุ เต.
‘‘‘มา โน ปมตฺตา อสฺสุมฺห, อปฺปมตฺตา สเทวกา;
มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน’.
‘‘สพฺพํ มณิมยํ ถูปํ, อกรุํ เต จ กฺจุกํ;
โยชนํ เตปิ วฑฺเฒสุํ, อายตํ พุทฺธเจติยํ.
‘‘จตุโยชนมุพฺเพโธ, พุทฺธถูโป วิโรจติ;
โอภาเสติ ทิสา สพฺพา, สตรํสีว อุคฺคโต.
‘‘กุมฺภณฺฑา จ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;
‘มนุสฺสา เจว เทวา จ, นาคา จ ครุฬา ตถา.
‘‘‘ปจฺเจกํ พุทฺธเสฏฺสฺส, อกํสุ ถูปมุตฺตมํ;
มา โน ปมตฺตา อสฺสุมฺห, อปฺปมตฺตา สเทวกา.
‘‘‘มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน;
รตเนหิ ฉาเทสฺสาม, อายตํ พุทฺธเจติยํ’.
‘‘โยชนํ เตปิ วฑฺเฒสุํ, อายตํ พุทฺธเจติยํ;
ปฺจโยชนมุพฺเพโธ, ถูโป โอภาสเต ตทา.
‘‘ยกฺขา ตตฺถ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;
‘มนุสฺสา เทวนาคา จ, ครุฬา จ กุมฺภณฺฑกา.
‘‘‘ปจฺเจกํ พุทฺธเสฏฺสฺส, อกํสุ ถูปมุตฺตมํ;
มา โน ปมตฺตา อสฺสุมฺห, อปฺปมตฺตา สเทวกา.
‘‘‘มยมฺปิ ¶ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน;
ผลิกา ฉาทยิสฺสาม, อายตํ พุทฺธเจติยํ’.
‘‘โยชนํ เตปิ วฑฺเฒสุํ, อายตํ พุทฺธเจติยํ;
ฉโยชนิกมุพฺเพโธ, ถูโป โอภาสเต ตทา.
‘‘คนฺธพฺพา จ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;
‘มนุชา เทวตา นาคา, กุมฺภณฺฑา ครุฬา ตถา [กุมฺภณฺฑา จ ยกฺขา ตถา (สี.)].
‘‘‘สพฺเพ อกํสุ พุทฺธถูปํ, มยเมตฺถ อการกา;
มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน’.
‘‘เวทิโย ¶ สตฺต กตฺวาน, ธชํ ฉตฺตํ อกํสุ เต;
สพฺพโสณฺณมยํ ถูปํ, คนฺธพฺพา การยุํ ตทา.
‘‘สตฺตโยชนมุพฺเพโธ, ถูโป โอภาสเต ตทา;
รตฺตินฺทิวา น ายนฺติ, อาโลโก โหติ สพฺพทา.
‘‘อภิโภนฺติ น ตสฺสาภา, จนฺทสูรา สตารกา;
สมนฺตา โยชนสเต, ปทีโปปิ น ปชฺชลิ.
‘‘เตน กาเลน เย เกจิ, ถูปํ ปูเชนฺติ มานุสา;
น เต ถูปํ อารุหนฺติ, อมฺพเร อุกฺขิปนฺติ เต.
‘‘เทเวหิ ปิโต ยกฺโข, อภิสมฺมตนามโก;
ธชํ วา ปุปฺผทามํ วา, อภิโรเปติ อุตฺตรึ.
‘‘น เต ปสฺสนฺติ ตํ ยกฺขํ, ทามํ ปสฺสนฺติ คจฺฉโต;
เอวํ ปสฺสิตฺวา คจฺฉนฺตา, สพฺเพ คจฺฉนฺติ สุคฺคตึ.
‘‘วิรุทฺธา เย ปาวจเน, ปสนฺนา เย จ สาสเน;
ปาฏิหีรํ ทฏฺุกามา, ถูปํ ปูเชนฺติ มานุสา.
‘‘นคเร หํสวติยา, อโหสึ ภตโก ตทา;
อาโมทิตํ ชนํ ทิสฺวา, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา.
‘‘‘อุฬาโร ภควา เนโส, ยสฺส ธาตุฆเร ทิสํ;
อิมา จ ชนตา ตุฏฺา, การํ กุพฺพํ น ตปฺปเร.
‘‘‘อหมฺปิ ¶ การํ กสฺสามิ, โลกนาถสฺส ตาทิโน;
ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, ภวิสฺสามิ อนาคเต’.
‘‘สุโธตํ รชเกนาหํ, อุตฺตเรยฺยํ ปฏํ มม;
เวฬคฺเค อาลคฺเคตฺวาน, ธชํ อุกฺขิปิมมฺพเร.
‘‘อภิสมฺมตโก คยฺห, อมฺพเร หาสิ เม ธชํ;
วาเตริตํ ธชํ ทิสฺวา, ภิยฺโย หาสํ ชเนสหํ.
‘‘ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, สมณํ อุปสงฺกมึ;
ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทตฺวา, วิปากํ ปุจฺฉหํ ธเช.
‘‘โส เม กเถสิ อานนฺที, ปีติสฺชนนํ มม;
‘ตสฺส ธชสฺส วิปากํ, อนุโภสฺสสิ สพฺพทา.
‘‘‘หตฺถิอสฺสรถาปตฺตี, เสนา จ จตุรงฺคินี;
ปริวาเรสฺสนฺติ ตํ นิจฺจํ, ธชทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘‘สฏฺิตุริยสหสฺสานิ, เภริโย สมลงฺกตา;
ปริวาเรสฺสนฺติ ตํ นิจฺจํ, ธชทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘‘ฉฬสีติสหสฺสานิ ¶ , นาริโย สมลงฺกตา;
วิจิตฺตวตฺถาภรณา, อามุกฺกมณิกุณฺฑลา.
‘‘‘อาฬารปมฺหา หสุลา, สุสฺา [สุตฺถนา (สี.) อป. เถร ๒.๔๘.๑๙ มณิปูชกตฺเถราปทาเนปิ] ตนุมชฺฌิมา;
ปริวาเรสฺสนฺติ ตํ นิจฺจํ, ธชทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘‘ตึสกปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสสิ;
อสีติกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสสิ.
‘‘‘สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;
ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.
‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
ปฺุกมฺเมน สฺุตฺโต, พฺรหฺมพนฺธุ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘อสีติโกฏึ ¶ ฉฑฺเฑตฺวา, ทาเส กมฺมกเร พหู;
โคตมสฺส ภควโต, สาสเน ปพฺพชิสฺสสิ.
‘‘‘อาราธยิตฺวา สมฺพุทฺธํ, โคตมํ สกฺยปุงฺควํ;
อุปวาโนติ นาเมน, เหสฺสสิ สตฺถุ สาวโก’.
‘‘สตสหสฺเส กตํ กมฺมํ, ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ;
สุมุตฺโต สรเวโคว, กิเลเส ฌาปยึ [กิเลสา ฌาปิตา (สี.)] มม.
‘‘จกฺกวตฺติสฺส สนฺตสฺส, จาตุทฺทีปิสฺสรสฺส เม;
ตีณิ โยชนานิ สามนฺตา, อุสฺสียนฺติ ธชา สทา.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ธชทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุปวานตฺเถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
อุปวานตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
๑๑. รฏฺปาลตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรสฺส ¶ ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;
วรนาโค มยา ทินฺโน, อีสาทนฺโต อุรูฬฺหวา.
‘‘เสตจฺฉตฺโตปโสภิโต, สกปฺปโน [สีทพฺพโน (สี.)] สหตฺถิโป;
อคฺฆาเปตฺวาน ตํ สพฺพํ, สงฺฆารามํ อการยึ.
‘‘จตุปฺาสสหสฺสานิ, ปาสาเท การยึ อหํ;
มโหฆทานํ [มหคฺฆฺจ (สี.), มยา ภตฺตํ (ก.) อป. เถร ๑.๒.๙๙] กริตฺวาน, นิยฺยาเทสึ มเหสิโน.
‘‘อนุโมทิ ¶ มหาวีโร, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;
สพฺเพ ชเน หาสยนฺโต, เทเสสิ อมตํ ปทํ.
‘‘ตํ เม พุทฺโธ วิยากาสิ, ชลชุตฺตมนามโก;
ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘จตุปฺาสสหสฺสานิ, ปาสาเท การยี อยํ;
กถยิสฺสามิ วิปากํ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘อฏฺารสสหสฺสานิ, กูฏาคารา ภวิสฺสเร;
พฺยมฺหุตฺตมมฺหิ นิพฺพตฺตา, สพฺพโสณฺณมยา จ เต.
‘‘‘ปฺาสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;
อฏฺปฺาสกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
อฑฺเฒ กุเล มหาโภเค, นิพฺพตฺติสฺสติ ตาวเท.
‘‘‘โส ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
รฏฺปาโลติ นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.
‘‘‘ปธานปหิตตฺโต โส, อุปสนฺโต นิรูปธิ;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.
‘‘อุฏฺาย อภินิกฺขมฺม, ชหิตา โภคสมฺปทา;
เขฬปิณฺเฑว โภคมฺหิ, เปมํ มยฺหํ น วิชฺชติ.
‘‘วีริยํ เม ธุรโธรยฺหํ, โยคกฺเขมาธิวาหนํ;
ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา รฏฺปาโล เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
รฏฺปาลตฺเถรสฺสาปทานํ เอกาทสมํ.
ยสวคฺโค ฉปฺาสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
ยโส นทีกสฺสโป จ, คยากิมิลวชฺชิโน;
ทุเว อุตฺตรา ภทฺทชี, สิวโก อุปวาหโน;
รฏฺปาโล เอกสตํ, คาถานํ ปฺจนวุติ.
เถราปทานํ สมตฺตํ.
เอตฺตาวตา พุทฺธาปทานฺจ ปจฺเจกาปทานฺจ เถราปทานฺจ
สมตฺตานิ.
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ขุทฺทกนิกาเย
เถรีอปทานปาฬิ