📜
๒. เอกูโปสถิกวคฺโค
๑. เอกูโปสถิกาเถรีอปทานํ
‘‘นคเร ¶ ¶ ¶ พนฺธุมติยา, พนฺธุมา นาม ขตฺติโย;
ทิวเส ปุณฺณมาย โส, อุปวสิ อุโปสถํ.
‘‘อหํ เตน สมเยน, กุมฺภทาสี อหํ ตหึ;
ทิสฺวา สราชกํ เสนํ, เอวาหํ จินฺตยึ ตทา.
‘ราชาปิ รชฺชํ ฉฑฺเฑตฺวา, อุปวสิ อุโปสถํ;
สผลํ นูน ตํ กมฺมํ, ชนกาโย ปโมทิโต’.
‘‘โยนิโส ¶ ปจฺจเวกฺขิตฺวา, ทุคฺคจฺจฺจ [ทุคฺคติฺจ (สฺยา.)] ทลิทฺทตํ [ทฬิทฺทตํ (สี.)];
มานสํ สมฺปหํสิตฺวา, อุปวสึ อุโปสถํ.
‘‘อหํ อุโปสถํ กตฺวา, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน;
เตน กมฺเมน สุกเตน, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, อุพฺภโยชนมุคฺคตํ [อุทฺธํ โยชนมุคฺคตํ (สี. สฺยา. ปี.)];
กูฏาคารวรูเปตํ, มหาสนสุภูสิตํ.
‘‘อจฺฉรา สตสหสฺสา, อุปติฏฺนฺติ มํ สทา;
อฺเ เทเว อติกฺกมฺม, อติโรจามิ สพฺพทา.
‘‘จตุสฏฺิ เทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ;
เตสฏฺิ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยึ.
‘‘สุวณฺณวณฺณา ¶ หุตฺวาน, ภเวสุ สํสรามหํ;
สพฺพตฺถ ปวรา โหมิ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํ.
‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, รถยานฺจ สีวิกํ [เกวลํ (สี. สฺยา. ปี.)];
ลภามิ สพฺพเมเวตํ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํ.
‘‘โสณฺณมยํ รูปิมยํ, อโถปิ ผลิกามยํ;
โลหิตงฺคมยฺเจว, สพฺพํ ปฏิลภามหํ.
‘‘โกเสยฺยกมฺพลิยานิ ¶ , โขมกปฺปาสิกานิ จ;
มหคฺฆานิ จ วตฺถานิ, สพฺพํ ปฏิลภามหํ.
‘‘อนฺนํ ¶ ปานํ ขาทนียํ, วตฺถเสนาสนานิ จ;
สพฺพเมตํ ปฏิลเภ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํ.
‘‘วรคนฺธฺจ มาลฺจ, จุณฺณกฺจ วิเลปนํ;
สพฺพเมตํ ปฏิลเภ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กูฏาคารฺจ ปาสาทํ, มณฺฑปํ หมฺมิยํ คุหํ;
สพฺพเมตํ ปฏิลเภ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ชาติยา สตฺตวสฺสาหํ, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
อฑฺฒมาเส อสมฺปตฺเต, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘เอกนวุติโต ¶ กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ เอกูโปสถิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
เอกูโปสถิกาเถริยาปทานํ ปมํ.
๒. สฬลปุปฺผิกาเถรีอปทานํ
‘‘จนฺทภาคานทีตีเร, อโหสึ กินฺนรี ตทา;
อทฺทสาหํ เทวเทวํ, จงฺกมนฺตํ นราสภํ.
‘‘โอจินิตฺวาน สฬลํ, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ;
อุปสิงฺฆิ มหาวีโร, สฬลํ เทวคนฺธิกํ.
‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา ¶ สมฺพุทฺโธ, วิปสฺสี โลกนายโก;
อุปสิงฺฆิ มหาวีโร, เปกฺขมานาย เม ตทา.
‘‘อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, วนฺทิตฺวา ทฺวิปทุตฺตมํ [ทิปทุตฺตมํ (สี. สฺยา. ปี.)];
สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ตโต ปพฺพตมารุหึ.
‘‘เอกนวุติโต ¶ กปฺเป, ยํ ปุปฺผมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ สฬลปุปฺผิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สฬลปุปฺผิกาเถริยาปทานํ ทุติยํ.
๓. โมทกทายิกาเถรีอปทานํ
‘‘นคเร พนฺธุมติยา, กุมฺภทาสี อโหสหํ;
มม ภาคํ คเหตฺวาน, คจฺฉํ อุทกหาริกา [อุทกหาริกํ (สี.), อุทกหาริเก (สฺยา.)].
‘‘ปนฺถมฺหิ สมณํ ทิสฺวา, สนฺตจิตฺตํ สมาหตํ;
ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, โมทเก ตีณิทาสหํ.
‘‘เตน ¶ กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
เอกนวุติกปฺปานิ [เอกูนตึสกปฺปานิ (สฺยา.)], วินิปาตํ นคจฺฉหํ.
‘‘สมฺปตฺติ ตํ [สมฺปตฺติฺจ (สฺยา.), สมฺปตฺติกํ (ก.)] กริตฺวาน, สพฺพํ อนุภวึ อหํ;
โมทเก ตีณิ ทตฺวาน, ปตฺตาหํ อจลํ ปทํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ ¶ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ โมทกทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
โมทกทายิกาเถริยาปทานํ ตติยํ.
๔. เอกาสนทายิกาเถรีอปทานํ
‘‘นคเร ¶ หํสวติยา, อโหสึ พาลิกา [มาลิกา (สฺยา. ปี.)] ตทา;
มาตา จ เม ปิตา เจว, กมฺมนฺตํ อคมํสุ เต.
‘‘มชฺฌนฺหิกมฺหิ สูริเย, อทฺทสํ สมณํ อหํ;
วีถิยา อนุคจฺฉนฺตํ, อาสนํ ปฺเปสหํ.
‘‘โคนกาวิกติกาหิ [โคนกจิตฺตกาทีหิ (สี.)], ปฺเปตฺวา มมาสนํ;
ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, อิทํ วจนมพฺรวึ.
‘‘‘สนฺตตฺตา กุถิตา ภูมิ, สูโร มชฺฌนฺหิเก ิโต;
มาลุตา จ น วายนฺติ, กาโล เจเวตฺถ เมหิติ [เจตฺถ อุปฏฺิโต (สี.), เจวตฺถํ เอติ ตํ (ปี.)].
‘‘‘ปฺตฺตมาสนมิทํ, ตวตฺถาย มหามุนิ;
อนุกมฺปํ อุปาทาย, นิสีท มม อาสเน’.
‘‘นิสีทิ ตตฺถ สมโณ, สุทนฺโต สุทฺธมานโส;
ตสฺส ปตฺตํ คเหตฺวาน, ยถารนฺธํ อทาสหํ.
‘‘เตน ¶ กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, อาสเนน สุนิมฺมิตํ;
สฏฺิโยชนมุพฺเพธํ, ตึสโยชนวิตฺถตํ.
‘‘โสณฺณมยา ¶ มณิมยา, อโถปิ ผลิกามยา;
โลหิตงฺคมยา เจว, ปลฺลงฺกา วิวิธา มม.
‘‘ตูลิกา วิกติกาหิ, กฏฺฏิสฺสจิตฺตกาหิ จ;
อุทฺทเอกนฺตโลมี จ, ปลฺลงฺกา เม สุสณฺิตา [สุสนฺถตา (สี.)].
‘‘ยทา ¶ อิจฺฉามิ คมนํ, หาสขิฑฺฑสมปฺปิตา;
สห ปลฺลงฺกเสฏฺเน, คจฺฉามิ มม ปตฺถิตํ.
‘‘อสีติ เทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ;
สตฺตติ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยึ.
‘‘ภวาภเว ¶ สํสรนฺตี, มหาโภคํ ลภามหํ;
โภเค เม อูนตา นตฺถิ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ [เอกาสนผลํ อิทํ (สพฺพตฺถ) เอวมุปริปิ].
‘‘ทุเว ภเว สํสรามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;
อฺเ ภเว น ชานามิ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ทุเว กุเล ปชายามิ, ขตฺติเย จาปิ พฺราหฺมเณ;
อุจฺจากุลีนา [อุจฺจากุลิกา (สฺยา. ปี. ก.)] สพฺพตฺถ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ.
‘‘โทมนสฺสํ น ชานามิ, จิตฺตสนฺตาปนํ มม;
เววณฺณิยํ น ชานามิ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ธาติโย ¶ มํ อุปฏฺนฺติ, ขุชฺชา เจลาปิกา [เขลาปิกา (สี.), เจลาวิกา (ปี.)] พหู;
องฺเกน องฺกํ คจฺฉามิ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อฺา นฺหาเปนฺติ โภเชนฺติ, อฺา รเมนฺติ มํ สทา;
อฺา คนฺธํ วิลิมฺปนฺติ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ [อฺา มเมว นฺหาเปนฺติ, อฺา โภเชนฺติ โภชนํ; อฺา มํ อลงฺกโรนฺติ, อฺา รเมนฺติ มํ สทฺธา; (สฺยา.)].
‘‘มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา, สฺุาคาเร วสนฺติยา;
มม สงฺกปฺปมฺาย, ปลฺลงฺโก อุปติฏฺติ.
‘‘อยํ ปจฺฉิมโก มยฺหํ, จริโม วตฺตเต ภโว;
อชฺชาปิ รชฺชํ ฉฑฺเฑตฺวา, ปพฺพชึ อนคาริยํ.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ เอกาสนทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
เอกาสนทายิกาเถริยาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. ปฺจทีปทายิกาเถรีอปทานํ
‘‘นคเร ¶ ¶ ¶ ¶ หํสวติยา, จาริกี [จาริกา (สี. สฺยา.)] อาสหํ ตทา;
อาราเมน จ อารามํ [อาราเมน วิหาเรน (สฺยา. ปี.)], จรามิ กุสลตฺถิกา.
‘‘กาฬปกฺขมฺหิ ทิวเส, อทฺทสํ โพธิมุตฺตมํ;
ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, โพธิมูเล นิสีทหํ.
‘‘ครุจิตฺตํ อุปฏฺเตฺวา, สิเร กตฺวาน อฺชลึ;
โสมนสฺสํ ปเวเทตฺวา, เอวํ จินฺเตสิ ตาวเท.
‘‘‘ยทิ พุทฺโธ อมิตคุโณ, อสมปฺปฏิปุคฺคโล;
ทสฺเสตุ ปาฏิหีรํ เม, โพธิ โอภาสตุ อยํ’.
‘‘สห อาวชฺชิเต มยฺหํ, โพธิ ปชฺชลิ ตาวเท;
สพฺพโสณฺณมยา อาสิ, ทิสา สพฺพา วิโรจติ.
‘‘สตฺตรตฺตินฺทิวํ ตตฺถ, โพธิมูเล นิสีทหํ;
สตฺตเม ทิวเส ปตฺเต, ทีปปูชํ อกาสหํ.
‘‘อาสนํ ปริวาเรตฺวา, ปฺจ ทีปานิ ปชฺชลุํ;
ยาว อุเทติ สูริโย, ทีปา เม ปชฺชลุํ ตทา.
‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, ปฺจทีปาติ วุจฺจติ;
สฏฺิโยชนมุพฺเพธํ, ตึสโยชนวิตฺถตํ.
‘‘อสงฺขิยานิ ¶ ทีปานิ, ปริวาเร ชลึสุ เม;
ยาวตา เทวภวนํ, ทีปาโลเกน โชตติ.
‘‘ปรมฺมุขา [ปุพฺพมุขา (สฺยา.)] นิสีทิตฺวา, ยทิ อิจฺฉามิ ปสฺสิตุํ;
อุทฺธํ อโธ จ ติริยํ, สพฺพํ ปสฺสามิ จกฺขุนา.
‘‘ยาวตา อภิกงฺขามิ, ทฏฺุํ สุคตทุคฺคเต [สุกตทุกฺกเฏ (ปี.)];
ตตฺถ อาวรณํ นตฺถิ, รุกฺเขสุ ปพฺพเตสุ วา.
‘‘อสีติ เทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ;
สตานํ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยึ.
‘‘ยํ ¶ ¶ ¶ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;
ทีปสตสหสฺสานิ, ปริวาเร ชลนฺติ เม.
‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, อุปฺปชฺชึ มาตุกุจฺฉิยํ;
มาตุกุจฺฉิคตา สนฺตี, อกฺขิ เม น นิมีลติ.
‘‘ทีปสตสหสฺสานิ, ปฺุกมฺมสมงฺคิตา;
ชลนฺติ สูติกาเคเห, ปฺจทีปานิทํ ผลํ.
‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, มานสํ วินิวตฺตยึ;
อชรามตํ สีติภาวํ, นิพฺพานํ ผสฺสยึ อหํ.
‘‘ชาติยา สตฺตวสฺสาหํ, อรหตฺตมปาปุณึ;
อุปสมฺปาทยี พุทฺโธ, คุณมฺาย โคตโม.
‘‘มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา, สฺุาคาเร วสนฺติยา;
สทา ปชฺชลเต ทีปํ, ปฺจทีปานิทํ ผลํ.
‘‘ทิพฺพจกฺขุ วิสุทฺธํ ¶ เม, สมาธิกุสลา อหํ;
อภิฺาปารมิปฺปตฺตา, ปฺจทีปานิทํ ผลํ.
‘‘สพฺพโวสิตโวสานา, กตกิจฺจา อนาสวา;
ปฺจทีปา มหาวีร, ปาเท วนฺทามิ จกฺขุม.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทีปมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปฺจทีปานิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ ปฺจทีปทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปฺจทีปทายิกาเถริยาปทานํ ปฺจมํ.
๖. นฬมาลิกาเถรีอปทานํ
‘‘จนฺทภาคานทีตีเร ¶ , อโหสึ กินฺนรี ตทา;
อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, สยมฺภุํ อปราชิตํ.
‘‘ปสนฺนจิตฺตา ¶ ¶ สุมนา, เวทชาตา กตฺชลี;
นฬมาลํ คเหตฺวาน, สยมฺภุํ อภิปูชยึ.
‘‘เตน ¶ กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา กินฺนรีเทหํ [มานสํ เทหํ (สี. ปี. ก.) สุเมธาวคฺเคปิ], ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ฉตฺตึสเทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ;
มนสา ปตฺถิตํ มยฺหํ, นิพฺพตฺตติ ยถิจฺฉิตํ.
‘‘ทสนฺนํ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยึ;
โอจิตตฺตาว [สุจิตตฺตาว (ปี.)] หุตฺวาน, สํสรามิ ภเวสฺวหํ.
‘‘กุสลํ วิชฺชเต มยฺหํ, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
ปูชารหา อหํ อชฺช, สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน.
‘‘วิสุทฺธมนสา อชฺช, อเปตมนปาปิกา;
สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, นฬมาลายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ นฬมาลิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
นฬมาลิกาเถริยาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. มหาปชาปติโคตมีเถรีอปทานํ
‘‘เอกทา ¶ ¶ โลกปชฺโชโต, เวสาลิยํ มหาวเน;
กูฏาคาเร สุสาลายํ, วสเต นรสารถิ.
‘‘ตทา ชินสฺส มาตุจฺฉา, มหาโคตมิ ภิกฺขุนี;
ตหึ กเต [ตหึเยว (สฺยา.)] ปุเร รมฺเม, วสี ภิกฺขุนุปสฺสเย.
‘‘ภิกฺขุนีหิ ¶ วิมุตฺตาหิ, สเตหิ สห ปฺจหิ;
รโหคตาย ตสฺเสวํ, จิตสฺสาสิ [จิตฺตสฺสาปิ (สฺยา.)] วิตกฺกิตํ.
‘‘พุทฺธสฺส ปรินิพฺพานํ, สาวกคฺคยุคสฺส วา;
ราหุลานนฺทนนฺทานํ, นาหํ ลจฺฉามิ ปสฺสิตุํ.
‘‘พุทฺธสฺส ปรินิพฺพานา, สาวกคฺคยุคสฺส วา;
มหากสฺสปนนฺทานํ, อานนฺทราหุลาน จ.
‘‘ปฏิกจฺจายุสงฺขารํ [ปฏิคจฺจายุสงฺขาเร (สี.)] ¶ , โอสชฺชิตฺวาน นิพฺพุตึ;
คจฺเฉยฺยํ โลกนาเถน, อนฺุาตา มเหสินา.
‘‘ตถา ปฺจสตานมฺปิ, ภิกฺขุนีนํ วิตกฺกิตํ;
อาสิ เขมาทิกานมฺปิ, เอตเทว วิตกฺกิตํ.
‘‘ภูมิจาโล ตทา อาสิ, นาทิตา เทวทุนฺทุภี;
อุปสฺสยาธิวตฺถาโย, เทวตา โสกปีฬิตา.
‘‘วิลปนฺตา สุกรุณํ [สกรุณํ (สี. สฺยา. ปี.)], ตตฺถสฺสูนิ ปวตฺตยุํ;
มิตฺตา [สพฺพา (สฺยา. ปี.)] ภิกฺขุนิโย ตาหิ, อุปคนฺตฺวาน โคตมึ.
‘‘นิปจฺจ สิรสา ปาเท, อิทํ วจนมพฺรวุํ;
‘ตตฺถ โตยลวาสิตฺตา, มยมยฺเย รโหคตา.
‘‘‘สา ¶ จลา จลิตา ภูมิ, นาทิตา เทวทุนฺทุภี;
ปริเทวา จ สุยฺยนฺเต, กิมตฺถํ นูน โคตมี’.
‘‘ตทา อโวจ สา สพฺพํ, ยถาปริวิตกฺกิตํ;
ตาโยปิ สพฺพา อาหํสุ, ยถาปริวิตกฺกิตํ.
‘‘‘ยทิ เต รุจิตํ อยฺเย, นิพฺพานํ ปรมํ สิวํ;
นิพฺพายิสฺสาม สพฺพาปิ, พุทฺธานฺุาย สุพฺพเต.
‘‘‘มยํ ¶ สหาว นิกฺขนฺตา, ฆราปิ จ ภวาปิ จ;
สหาเยว คมิสฺสาม, นิพฺพานํ ปทมุตฺตมํ’.
‘‘‘นิพฺพานาย วชนฺตีนํ, กึ วกฺขามี’ติ สา วทํ;
สห สพฺพาหิ นิคฺคฺฉิ, ภิกฺขุนีนิลยา ตทา.
‘‘อุปสฺสเย ¶ ยาธิวตฺถา, เทวตา ตา ขมนฺตุ เม;
ภิกฺขุนีนิลยสฺเสทํ, ปจฺฉิมํ ทสฺสนํ มม.
‘‘น ชรา มจฺจุ วา ยตฺถ, อปฺปิเยหิ สมาคโม;
ปิเยหิ น วิโยโคตฺถิ, ตํ วชิสฺสํ [ตํ วชฺชิยํ (สฺยา.)] อสงฺขตํ.
‘‘อวีตราคา ตํ สุตฺวา, วจนํ สุคโตรสา;
โสกฏฺฏา ปริเทวึสุ, อโห โน อปฺปปฺุตา.
‘‘ภิกฺขุนีนิลโย ¶ สฺุโ, ภูโต ตาหิ วินา อยํ;
ปภาเต วิย ตาราโย, น ทิสฺสนฺติ ชิโนรสา.
‘‘นิพฺพานํ โคตมี ยาติ, สเตหิ สห ปฺจหิ;
นทีสเตหิว สห, คงฺคา ปฺจหิ สาครํ.
‘‘รถิยาย ¶ วชนฺติโย [วชนฺตึ ตํ (สี.), วชนฺติ ตํ (สฺยา.), วชนฺตานํ (ปี.)], ทิสฺวา สทฺธา อุปาสิกา;
ฆรา นิกฺขมฺม ปาเทสุ, นิปจฺจ อิทมพฺรวุํ.
‘‘‘ปสีทสฺสุ มหาโภเค, อนาถาโย วิหาย โน;
ตยา น ยุตฺตา [ยุตฺตํ (สี. สฺยา. ปี.)] นิพฺพาตุํ, อิจฺฉฏฺฏา วิลปึสุ ตา’.
‘‘ตาสํ โสกปหานตฺถํ, อโวจ มธุรํ คิรํ;
‘รุทิเตน อลํ ปุตฺตา, หาสกาโลยมชฺช โว.
‘‘‘ปริฺาตํ มยา ทุกฺขํ, ทุกฺขเหตุ วิวชฺชิโต;
นิโรโธ เม สจฺฉิกโต, มคฺโค จาปิ สุภาวิโต.
ปมํ ภาณวารํ.
‘‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;
โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา.
‘‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา, อคารสฺมานคาริยํ;
โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย.
‘‘‘พุทฺโธ ¶ ตสฺส จ สทฺธมฺโม, อนูโน ยาว ติฏฺติ;
นิพฺพาตุํ ตาว กาโล เม, มา มํ โสจถ ปุตฺติกา.
‘‘‘โกณฺฑฺานนฺทนนฺทาที ¶ , ติฏฺนฺติ ราหุโล ชิโน;
สุขิโต สหิโต สงฺโฆ, หตทพฺพา จ ติตฺถิยา.
‘‘‘โอกฺกากวํสสฺส ยโส, อุสฺสิโต มารมทฺทโน;
นนุ สมฺปติ กาโล เม, นิพฺพานตฺถาย ปุตฺติกา.
‘‘‘จิรปฺปภุติ ¶ ยํ มยฺหํ, ปตฺถิตํ อชฺช สิชฺฌเต;
อานนฺทเภริกาโลยํ, กึ โว อสฺสูหิ ปุตฺติกา.
‘‘‘สเจ มยิ ทยา อตฺถิ, ยทิ จตฺถิ กตฺุตา;
สทฺธมฺมฏฺิติยา สพฺพา, กโรถ วีริยํ ทฬฺหํ.
‘‘‘ถีนํ อทาสิ ปพฺพชฺชํ, สมฺพุทฺโธ ยาจิโต มยา;
ตสฺมา ยถาหํ นนฺทิสฺสํ, ตถา ตมนุติฏฺถ’.
‘‘ตา เอวมนุสาสิตฺวา, ภิกฺขุนีหิ ปุรกฺขตา;
อุเปจฺจ พุทฺธํ วนฺทิตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘‘อหํ ¶ สุคต เต มาตา, ตฺวฺจ วีร ปิตา มม;
สทฺธมฺมสุขท [สทฺธมฺมสุขโท (สี. สฺยา. ปี.)] นาถ, ตยา ชาตามฺหิ โคตม.
‘‘‘สํวทฺธิโตยํ สุคต, รูปกาโย มยา ตว;
อนินฺทิโต [อานนฺทิโย (สฺยา.), อนินฺทิโย (ปี.)] ธมฺมกาโย [ธมฺมตนุ (สี. ปี. ก.)], มม สํวทฺธิโต ตยา.
‘‘‘มุหุตฺตํ ตณฺหาสมณํ, ขีรํ ตฺวํ ปายิโต มยา;
ตยาหํ สนฺตมจฺจนฺตํ, ธมฺมขีรฺหิ [ธมฺมขีรมฺปิ (สฺยา., ก.)] ปายิตา.
‘‘‘พนฺธนารกฺขเน มยฺหํ, อณโณ [อนโณ (สี. สฺยา. ปี.)] ตฺวํ มหามุเน;
ปุตฺตกามา ถิโย ยาจํ, ลภนฺติ ตาทิสํ สุตํ.
‘‘‘มนฺธาตาทินรินฺทานํ, ยา มาตา สา ภวณฺณเว;
นิมุคฺคาหํ ตยา ปุตฺต, ตาริตา ภวสาครา.
‘‘‘รฺโ มาตา มเหสีติ, สุลภํ นามมิตฺถินํ;
พุทฺธมาตาติ ยํ นามํ, เอตํ ปรมทุลฺลภํ.
‘‘‘ตฺจ ¶ ลทฺธํ มหาวีร, ปณิธานํ มมํ ตยา;
อณุกํ วา มหนฺตํ วา, ตํ สพฺพํ ปูริตํ มยา.
‘‘‘ปรินิพฺพาตุมิจฺฉามิ ¶ ¶ , วิหาเยมํ กเฬวรํ;
อนุชานาหิ เม วีร, ทุกฺขนฺตกร นายก.
‘‘‘จกฺกงฺกุสธชากิณฺเณ, ปาเท กมลโกมเล;
ปสาเรหิ ปณามํ เต, กริสฺสํ ปุตฺตอุตฺตเม [ปุตฺตเปมสา (สี. ปี.), ปุตฺตเปมหํ (สฺยา.)].
‘‘‘สุวณฺณราสิสงฺกาสํ, สรีรํ กุรุ ปากฏํ;
กตฺวา เทหํ สุทิฏฺํ เต, สนฺตึ คจฺฉามิ นายก’.
‘‘ทฺวตฺตึสลกฺขณูเปตํ, สุปฺปภาลงฺกตํ ตนุํ;
สฺฌาฆนาว พาลกฺกํ, มาตุจฺฉํ ทสฺสยี ชิโน.
‘‘ผุลฺลารวินฺทสํกาเส, ตรุณาทิจฺจสปฺปเภ;
จกฺกงฺกิเต ปาทตเล, ตโต สา สิรสา ปติ.
‘‘‘ปณมามิ นราทิจฺจ, อาทิจฺจกุลเกตุกํ;
ปจฺฉิเม มรเณ มยฺหํ [สรณํ มยฺหํ (สฺยา.)], น ตํ อิกฺขามหํ ปุโน.
‘‘‘อิตฺถิโย ¶ นาม โลกคฺค, สพฺพโทสากรา มตา;
ยทิ โก จตฺถิ โทโส เม, ขมสฺสุ กรุณากร.
‘‘‘อิตฺถิกานฺจ ปพฺพชฺชํ, หํ ตํ ยาจึ ปุนปฺปุนํ;
ตตฺถ เจ อตฺถิ โทโส เม, ตํ ขมสฺสุ นราสภ.
‘‘‘มยา ภิกฺขุนิโย วีร, ตวานฺุาย สาสิตา;
ตตฺร เจ อตฺถิ ทุนฺนีตํ, ตํ ขมสฺสุ ขมาธิป [ขมาธิติ (สฺยา.), ขมาปิโต (ก.)].
‘‘‘อกฺขนฺเต ¶ นาม ขนฺตพฺพํ, กึ ภเว คุณภูสเน;
กิมุตฺตรํ เต วกฺขามิ, นิพฺพานาย วชนฺติยา.
‘‘‘สุทฺเธ อนูเน มม ภิกฺขุสงฺเฆ, โลกา อิโต นิสฺสริตุํ ขมนฺเต;
ปภาตกาเล พฺยสนงฺคตานํ, ทิสฺวาน นิยฺยาติว จนฺทเลขา’.
‘‘‘ตเทตรา ภิกฺขุนิโย ชินคฺคํ, ตาราว จนฺทานุคตา สุเมรุํ;
ปทกฺขิณํ กจฺจ นิปจฺจ ปาเท, ิตา มุขนฺตํ สมุทิกฺขมานา.
‘‘‘น ¶ ติตฺติปุพฺพํ ตว ทสฺสเนน, จกฺขุํ น โสตํ ตว ภาสิเตน;
จิตฺตํ มมํ เกวลเมกเมว, ปปฺปุยฺย ตํ ธมฺมรเสน ติตฺติ.
‘‘‘นทโต ปริสายํ เต, วาทิตพฺพปหาริโน;
เย เต ทกฺขนฺติ วทนํ, ธฺา เต นรปุงฺคว.
‘‘‘ทีฆงฺคุลี ¶ ตมฺพนเข, สุเภ อายตปณฺหิเก;
เย ปาเท ปณมิสฺสนฺติ [ปณมายนฺติ (สฺยา.)], เตปิ ธฺา คุณนฺธร.
‘‘‘มธุรานิ ¶ ปหฏฺานิ, โทสคฺฆานิ หิตานิ จ;
เย เต วากฺยานิ สุยฺยนฺติ, เตปิ ธฺา นรุตฺตม.
‘‘‘ธฺาหํ ¶ เต มหาวีร, ปาทปูชนตปฺปรา [มานปูชนตปฺปรา (ก.)];
ติณฺณสํสารกนฺตารา, สุวากฺเยน สิรีมโต’.
‘‘ตโต สา อนุสาเวตฺวา [อนุมาเน ตฺวา (ก.)], ภิกฺขุสงฺฆมฺปิ สุพฺพตา;
ราหุลานนฺทนนฺเท จ, วนฺทิตฺวา อิทมพฺรวิ.
‘‘‘อาสีวิสาลยสเม, โรคาวาเส กเฬวเร;
นิพฺพินฺทา ทุกฺขสงฺฆาเฏ, ชรามรณโคจเร.
‘‘‘นานากลิมลากิณฺเณ [นานากุณปมลากิณฺเณ (สฺยา.), นานากาฬมลากิณฺเณ (ก.)], ปรายตฺเต นิรีหเก;
เตน นิพฺพาตุมิจฺฉามิ, อนุมฺถ ปุตฺตกา’.
‘‘นนฺโท ราหุลภทฺโท จ, วีตโสกา นิราสวา;
ิตาจลฏฺิติ ถิรา, ธมฺมตมนุจินฺตยุํ.
‘‘‘ธิรตฺถุ สงฺขตํ โลลํ, อสารํ กทลูปมํ;
มายามรีจิสทิสํ, อิตรํ อนวฏฺิตํ.
‘‘‘ยตฺถ นาม ชินสฺสายํ, มาตุจฺฉา พุทฺธโปสิกา;
โคตมี นิธนํ ยาติ, อนิจฺจํ สพฺพสงฺขตํ’.
‘‘อานนฺโท จ ตทา เสโข, โสกฏฺโฏ [กนิฏฺโ (สฺยา.)] ชินวจฺฉโล;
ตตฺถสฺสูนิ กโรนฺโต โส, กรุณํ ปริเทวติ.
‘‘หา สนฺตึ [ภาสนฺตี (สฺยา.)] โคตมี ยาติ, นูน พุทฺโธปิ นิพฺพุตึ;
คจฺฉติ น จิเรเนว, อคฺคิริว นิรินฺธโน.
‘‘เอวํ ¶ วิลาปมานํ ตํ, อานนฺทํ อาห โคตมี;
สุตสาครคมฺภีร ¶ , พุทฺโธปฏฺานตปฺปร.
‘‘‘น ยุตฺตํ โสจิตุํ ปุตฺต, หาสกาเล อุปฏฺิเต;
ตยา เม สรณํ ปุตฺต, นิพฺพานํ ตมุปาคตํ.
‘‘‘ตยา ตาต สมชฺฌิฏฺโ, ปพฺพชฺชํ อนุชานิ โน;
มา ปุตฺต วิมโน โหหิ, สผโล เต ปริสฺสโม.
‘‘‘ยํ ¶ ¶ น ทิฏฺํ ปุราเณหิ, ติตฺถิกาจริเยหิปิ;
ตํ ปทํ สุกุมารีหิ, สตฺตวสฺสาหิ เวทิตํ.
‘‘‘พุทฺธสาสนปาเลต, ปจฺฉิมํ ทสฺสนํ ตว;
ตตฺถ คจฺฉามหํ ปุตฺต, คโต ยตฺถ น ทิสฺสเต.
‘‘‘กทาจิ ธมฺมํ เทเสนฺโต, ขิปี โลกคฺคนายโก;
ตทาหํ อาสีสวาจํ, อโวจํ อนุกมฺปิกา.
‘‘‘จิรํ ชีว มหาวีร, กปฺปํ ติฏฺ มหามุเน;
สพฺพโลกสฺส อตฺถาย, ภวสฺสุ อชรามโร.
‘‘‘ตํ ตถาวาทินึ พุทฺโธ, มมํ โส เอตทพฺรวิ;
‘น เหวํ วนฺทิยา พุทฺธา, ยถา วนฺทสิ โคตมี.
‘‘‘กถํ จรหิ สพฺพฺู, วนฺทิตพฺพา ตถาคตา;
กถํ อวนฺทิยา พุทฺธา, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
‘‘‘อารทฺธวีริเย ปหิตตฺเต, นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเม;
สมคฺเค สาวเก ปสฺส, เอตํ พุทฺธานวนฺทนํ.
‘‘‘ตโต อุปสฺสยํ คนฺตฺวา, เอกิกาหํ วิจินฺตยึ;
สมคฺคปริสํ นาโถ, โรเธสิ ติภวนฺตโค.
‘‘‘หนฺทาหํ ¶ ปรินิพฺพิสฺสํ, มา วิปตฺติตมทฺทสํ;
เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, ทิสฺวาน อิสิสตฺตมํ.
‘‘‘ปรินิพฺพานกาลํ เม, อาโรเจสึ [อาโรเจมิ (สฺยา.)] วินายกํ;
ตโต โส สมนฺุาสิ, กาลํ ชานาหิ โคตมี.
‘‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘‘ถีนํ ธมฺมาภิสมเย, เย พาลา วิมตึ คตา;
เตสํ ทิฏฺิปฺปหานตฺถํ, อิทฺธึ ทสฺเสหิ โคตมี’.
‘‘ตทา นิปจฺจ สมฺพุทฺธํ, อุปฺปติตฺวาน อมฺพรํ;
อิทฺธี อเนกา ทสฺเสสิ, พุทฺธานฺุาย โคตมี.
‘‘เอกิกา พหุธา อาสิ, พหุกา เจติกา ตถา;
อาวิภาวํ ติโรภาวํ, ติโรกุฏฺฏํ [ติโรกุฑฺฑํ (สฺยา.)] ติโรนคํ.
‘‘อสชฺชมานา ¶ ¶ อคมา, ภูมิยมฺปิ นิมุชฺชถ;
อภิชฺชมาเน อุทเก, อคฺฉิ มหิยา ยถา.
‘‘สกุณีว ตถากาเส, ปลฺลงฺเกน กมี ตทา;
วสํ วตฺเตสิ กาเยน, ยาว พฺรหฺมนิเวสนํ.
‘‘สิเนรุํ ¶ ทณฺฑํ กตฺวาน, ฉตฺตํ กตฺวา มหามหึ;
สมูลํ ปริวตฺเตตฺวา, ธารยํ จงฺกมี นเภ.
‘‘ฉสฺสูโรทยกาเลว, โลกฺจากาสิ ธูมิกํ;
ยุคนฺเต วิย โลกํ สา, ชาลามาลากุลํ อกา.
‘‘มุจลินฺทํ มหาเสลํ, เมรุมูลนทนฺตเร [เมรุมนฺทารททฺทเร (สี. ปี.), เมรุํ มนฺทารทนฺตเร (สฺยา.)];
สาสปาริว สพฺพานิ, เอเกนคฺคหิ มุฏฺินา.
‘‘องฺคุลคฺเคน ฉาเทสิ, ภากรํ สนิสากรํ;
จนฺทสูรสหสฺสานิ, อาเวฬมิว ธารยิ.
‘‘จตุสาครโตยานิ, ธารยี เอกปาณินา;
ยุคนฺตชลทาการํ, มหาวสฺสํ ปวสฺสถ.
‘‘จกฺกวตฺตึ สปริสํ, มาปยี สา นภตฺตเล;
ครุฬํ ทฺวิรทํ สีหํ, วินทนฺตํ ปทสฺสยิ.
‘‘เอกิกา อภินิมฺมิตฺวา, อปฺปเมยฺยํ ภิกฺขุนีคณํ;
ปุน อนฺตรธาเปตฺวา, เอกิกา มุนิมพฺรวิ.
‘‘‘มาตุจฺฉา ¶ เต มหาวีร, ตว สาสนการิกา;
อนุปฺปตฺตา สกํ อตฺถํ, ปาเท วนฺทามิ จกฺขุม’.
‘‘ทสฺเสตฺวา วิวิธา อิทฺธี, โอโรหิตฺวา นภตฺตลา;
วนฺทิตฺวา โลกปชฺโชตํ, เอกมนฺตํ นิสีทิ สา.
‘‘สา วีสวสฺสสติกา, ชาติยาหํ มหามุเน;
อลเมตฺตาวตา วีร, นิพฺพายิสฺสามิ นายก.
‘‘ตทาติวิมฺหิตา ¶ สพฺพา, ปริสา สา กตฺชลี;
อโวจยฺเย กถํ อาสิ, อตุลิทฺธิปรกฺกมา.
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ นาม ชิโน, สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
‘‘ตทาหํ ¶ หํสวติยํ, ชาตามจฺจกุเล อหุํ;
สพฺโพปการสมฺปนฺเน, อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน.
‘‘กทาจิ ปิตุนา สทฺธึ, ทาสิคณปุรกฺขตา;
มหตา ปริวาเรน, ตํ อุเปจฺจ นราสภํ.
‘‘วาสวํ วิย วสฺสนฺตํ, ธมฺมเมฆํ อนาสวํ [ปวสฺสยํ (ก.)];
สรทาทิจฺจสทิสํ, รํสิชาลสมุชฺชลํ [รํสิมาลากุลํ ชินํ (สี. สฺยา.), รํสิชาลากุลํ ชินํ (ปี.)].
‘‘ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, สุตฺวา จสฺส สุภาสิตํ;
มาตุจฺฉํ ภิกฺขุนึ อคฺเค, เปนฺตํ นรนายกํ.
‘‘สุตฺวา ทตฺวา มหาทานํ, สตฺตาหํ ตสฺส ตาทิโน;
สสงฺฆสฺส นรคฺคสฺส, ปจฺจยานิ พหูนิ จ.
‘‘นิปจฺจ ปาทมูลมฺหิ, ตํ านมภิปตฺถยึ;
ตโต มหาปริสตึ, อโวจ อิสิสตฺตโม.
‘‘‘ยา สสงฺฆํ อโภเชสิ, สตฺตาหํ โลกนายกํ;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.
‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ¶ ¶ ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;
โคตมี นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกา.
‘‘‘ตสฺส พุทฺธสฺส มาตุจฺฉา, ชีวิตาปาทิกา [ชีวิตปาลิกา (สฺยา.)] อยํ;
รตฺตฺูนฺจ อคฺคตฺตํ, ภิกฺขุนีนํ ลภิสฺสติ’.
‘‘ตํ สุตฺวาน ปโมทิตฺวา [ตํ สุตฺวาหํ ปมุทิตา (สี. สฺยา. ปี.)], ยาวชีวํ ตทา ชินํ;
ปจฺจเยหิ อุปฏฺิตฺวา, ตโต กาลงฺกตา อหํ.
‘‘ตาวตึเสสุ เทเวสุ, สพฺพกามสมิทฺธิสุ;
นิพฺพตฺตา ทสหงฺเคหิ, อฺเ อภิภวึ อหํ.
‘‘รูปสทฺเทหิ คนฺเธหิ, รเสหิ ผุสเนหิ จ;
อายุนาปิ จ วณฺเณน, สุเขน ยสสาปิ จ.
‘‘ตเถวาธิปเตยฺเยน, อธิคยฺห วิโรจหํ;
อโหสึ อมรินฺทสฺส, มเหสี ทยิตา ตหึ.
‘‘สํสาเร ¶ ¶ สํสรนฺตีหํ, กมฺมวายุสเมริตา;
กาสิสฺส รฺโ วิสเย, อชายึ ทาสคามเก.
‘‘ปฺจทาสสตานูนา, นิวสนฺติ ตหึ ตทา;
สพฺเพสํ ตตฺถ โย เชฏฺโ, ตสฺส ชายา อโหสหํ.
‘‘สยมฺภุโน ปฺจสตา, คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสุํ;
เต ทิสฺวาน อหํ ตุฏฺา, สห สพฺพาหิ อิตฺถิภิ [าติภิ (สี. สฺยา. ปี.)].
‘‘ปูคา หุตฺวาว สพฺพาโย [กตฺวา ปฺจสตกุฏี (สี. สฺยา.)], จตุมาเส อุปฏฺหุํ [อุปฏฺิย (สี. สฺยา. ปี.)];
ติจีวรานิ ทตฺวาน, สํสริมฺห [ปสนฺนามฺห (สฺยา.)] สสามิกา.
‘‘ตโต ¶ จุตา สพฺพาปิ ตา, ตาวตึสคตา มยํ;
ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาตา เทวทเห ปุเร.
‘‘ปิตา อฺชนสกฺโก เม, มาตา มม สุลกฺขณา;
ตโต กปิลวตฺถุสฺมึ, สุทฺโธทนฆรํ คตา.
‘‘เสสา [สพฺพา (สฺยา.)] สกฺยกุเล ชาตา, สกฺยานํ ฆรมาคมุํ;
อหํ วิสิฏฺา สพฺพาสํ, ชินสฺสาปาทิกา อหุํ.
‘‘มม ¶ ปุตฺโตภินิกฺขมฺม [ส เม ปุตฺโต… (สฺยา.)], พุทฺโธ อาสิ วินายโก;
ปจฺฉาหํ ปพฺพชิตฺวาน, สเตหิ สห ปฺจหิ.
‘‘สากิยานีหิ ธีราหิ, สห สนฺติสุขํ ผุสึ;
เย ตทา ปุพฺพชาติยํ, อมฺหากํ อาสุ สามิโน.
‘‘สหปฺุสฺส กตฺตาโร, มหาสมยการกา;
ผุสึสุ อรหตฺตํ เต, สุคเตนานุกมฺปิตา.
‘‘ตเทตรา ภิกฺขุนิโย, อารุหึสุ นภตฺตลํ;
สํคตา [ขคตา (สี.)] วิย ตาราโย, วิโรจึสุ มหิทฺธิกา.
‘‘อิทฺธี อเนกา ทสฺเสสุํ, ปิฬนฺธวิกตึ ยถา;
กมฺมาโร กนกสฺเสว, กมฺมฺสฺส สุสิกฺขิโต [ปุณฺณกมฺเมสุ สิกฺขิตา (สฺยา.)].
‘‘ทสฺเสตฺวา ปาฏิหีรานิ, วิจิตฺตานิ [วิวิธานิ (สฺยา.)] พหูนิ จ;
โตเสตฺวา วาทิปวรํ, มุนึ สปริสํ ตทา.
‘‘โอโรหิตฺวาน คคนา, วนฺทิตฺวา อิสิสตฺตมํ;
อนฺุาตา นรคฺเคน, ยถาาเน นิสีทิสุํ.
‘‘‘อโหนุกมฺปิกา ¶ อมฺหํ, สพฺพาสํ จิร โคตมี;
วาสิตา ตว ปฺุเหิ, ปตฺตา โน อาสวกฺขยํ.
‘‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา อมฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหราม อนาสวา.
‘‘‘สฺวาคตํ วต โน อาสิ, พุทฺธเสฏฺสฺส สนฺติเก;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘‘อิทฺธีสุ จ วสี โหม, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;
เจโตปริยาณสฺส, วสี โหม มหามุเน.
‘‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานาม, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘‘อตฺเถ ¶ ธมฺเม จ เนรุตฺเต, ปฏิภาเน [ปฏิภาเณ (สี. สฺยา.)] จ วิชฺชติ;
าณํ อมฺหํ มหาวีร, อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเก.
‘‘‘อสฺมาภิ ปริจิณฺโณสิ, เมตฺตจิตฺตาหิ นายก;
อนุชานาหิ สพฺพาสํ [สพฺพาโย (สฺยา. ปี.)], นิพฺพานาย มหามุเน’.
‘‘นิพฺพายิสฺสาม อิจฺเจวํ, กึ วกฺขามิ วทนฺติโย;
ยสฺส ทานิ จ โว กาลํ, มฺถาติ ชิโนพฺรวิ.
‘‘โคตมีอาทิกา ตาโย, ตทา ภิกฺขุนิโย ชินํ;
วนฺทิตฺวา อาสนา ตมฺหา, วุฏฺาย อคมึสุ ตา.
‘‘มหตา ¶ ชนกาเยน, สห โลกคฺคนายโก;
อนุสํยายี โส [อนุสํสาวยี (สฺยา. ก.)] วีโร, มาตุจฺฉํ ยาวโกฏฺกํ.
‘‘ตทา นิปติ ปาเทสุ, โคตมี โลกพนฺธุโน;
สเหว ตาหิ สพฺพาหิ, ปจฺฉิมํ ปาทวนฺทนํ.
‘‘‘อิทํ ปจฺฉิมกํ มยฺหํ, โลกนาถสฺส ทสฺสนํ;
น ปุโน อมตาการํ, ปสฺสิสฺสามิ มุขํ ตว.
‘‘‘น จ เม วนฺทนํ [วทนํ (ก.)] วีร, ตว ปาเท สุโกมเล;
สมฺผุสิสฺสติ โลกคฺค, อชฺช คจฺฉามิ นิพฺพุตึ’.
‘‘รูเปน ¶ กึ ตวาเนน, ทิฏฺเ ธมฺเม ยถาตเถ;
สพฺพํ สงฺขตเมเวตํ, อนสฺสาสิกมิตฺตรํ.
‘‘สา สห ตาหิ คนฺตฺวาน, ภิกฺขุนุปสฺสยํ สกํ;
อฑฺฒปลฺลงฺกมาภุชฺช, นิสีทิ ปรมาสเน.
‘‘ตทา อุปาสิกา ตตฺถ, พุทฺธสาสนวจฺฉลา;
ตสฺสา ปวตฺตึ สุตฺวาน, อุเปสุํ ปาทวนฺทิกา.
‘‘กเรหิ อุรํ ปหนฺตา, ฉินฺนมูลา ยถา ลตา;
โรทนฺตา กรุณํ รวํ, โสกฏฺฏา ภูมิปาติตา.
‘‘มา ¶ โน สรณเท นาเถ, วิหาย คมิ นิพฺพุตึ;
นิปติตฺวาน ยาจาม, สพฺพาโย สิรสา มยํ.
‘‘ยา ¶ ปธานตมา ตาสํ, สทฺธา ปฺา อุปาสิกา;
ตสฺสา สีสํ ปมชฺชนฺตี, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘‘อลํ ¶ ปุตฺตา วิสาเทน, มารปาสานุวตฺตินา;
อนิจฺจํ สงฺขตํ สพฺพํ, วิโยคนฺตํ จลาจลํ’.
‘‘ตโต สา ตา วิสชฺชิตฺวา, ปมํ ฌานมุตฺตมํ;
ทุติยฺจ ตติยฺจ, สมาปชฺชิ จตุตฺถกํ.
‘‘อากาสายตนฺเจว, วิฺาณายตนํ ตถา;
อากิฺจํ เนวสฺฺจ, สมาปชฺชิ ยถากฺกมํ.
‘‘ปฏิโลเมน ฌานานิ, สมาปชฺชิตฺถ โคตมี;
ยาวตา ปมํ ฌานํ, ตโต ยาวจตุตฺถกํ.
‘‘ตโต วุฏฺาย นิพฺพายิ, ทีปจฺจีว นิราสวา [นิราสนา (สี. ปี.)];
ภูมิจาโล มหา อาสิ, นภสา วิชฺชุตา ปติ.
‘‘ปนาทิตา ทุนฺทุภิโย, ปริเทวึสุ เทวตา;
ปุปฺผวุฏฺี จ คคนา, อภิวสฺสถ เมทนึ.
‘‘กมฺปิโต เมรุราชาปิ, รงฺคมชฺเฌ ยถา นโฏ;
โสเกน จาติทีโนว วิรโว อาสิ สาคโร.
‘‘เทวา นาคาสุรา พฺรหฺมา, สํวิคฺคาหึสุ ตงฺขเณ;
‘อนิจฺจา วต สงฺขารา, ยถายํ วิลยํ คตา’.
‘‘ยา ¶ เจ มํ ปริวารึสุ, สตฺถุ สาสนการิกา;
ตาโยปิ อนุปาทานา, ทีปจฺจิ วิย [ทีปสิขา วิย (สฺยา.)] นิพฺพุตา.
‘‘หา โยคา วิปฺปโยคนฺตา, หานิจฺจํ สพฺพสงฺขตํ;
หา ชีวิตํ วินาสนฺตํ, อิจฺจาสิ ปริเทวนา.
‘‘ตโต ¶ เทวา จ พฺรหฺมา จ, โลกธมฺมานุวตฺตนํ;
กาลานุรูปํ กุพฺพนฺติ, อุเปตฺวา อิสิสตฺตมํ.
‘‘ตทา ¶ อามนฺตยี สตฺถา, อานนฺทํ สุตสาครํ [สุติสาครํ (สี. สฺยา. ปี.)];
‘คจฺฉานนฺท นิเวเทหิ, ภิกฺขูนํ มาตุ นิพฺพุตึ’.
‘‘ตทานนฺโท ¶ นิรานนฺโท, อสฺสุนา ปุณฺณโลจโน;
คคฺคเรน สเรนาห, ‘สมาคจฺฉนฺตุ ภิกฺขโว.
‘‘‘ปุพฺพทกฺขิณปจฺฉาสุ, อุตฺตราย จ สนฺติเก;
สุณนฺตุ ภาสิตํ มยฺหํ, ภิกฺขโว สุคโตรสา.
‘‘‘ยา วฑฺฒยิ ปยตฺเตน, สรีรํ ปจฺฉิมํ มุเน;
สา โคตมี คตา สนฺตึ, ตาราว สูริโยทเย.
‘‘‘พุทฺธมาตาติ ปฺตฺตึ [สฺตฺตึ (สฺยา.)], ปยิตฺวา คตาสมํ;
น ยตฺถ ปฺจเนตฺโตปิ, คตึ [คตํ (สี. ปี.), ตตฺถ (สฺยา.)] ทกฺขติ นายโก.
‘‘‘ยสฺสตฺถิ สุคเต สทฺธา, โย จ ปิโย มหามุเน;
พุทฺธมาตุสฺส [พุทฺธมาตริ (สี.), พุทฺธสฺส มาตุ (สฺยา.)] สกฺการํ, กโรตุ สุคโตรโส’.
‘‘สุทูรฏฺาปิ ตํ สุตฺวา, สีฆมาคจฺฉุ ภิกฺขโว;
เกจิ พุทฺธานุภาเวน, เกจิ อิทฺธีสุ โกวิทา.
‘‘กูฏาคารวเร รมฺเม, สพฺพโสณฺณมเย สุเภ;
มฺจกํ สมาโรเปสุํ, ยตฺถ สุตฺตาสิ โคตมี.
‘‘จตฺตาโร โลกปาลา เต, อํเสหิ สมธารยุํ;
เสสา สกฺกาทิกา เทวา, กูฏาคาเร สมคฺคหุํ.
‘‘กูฏาคารานิ ¶ สพฺพานิ, อาสุํ ปฺจสตานิปิ;
สรทาทิจฺจวณฺณานิ, วิสฺสกมฺมกตานิ หิ.
‘‘สพฺพา ตาปิ ภิกฺขุนิโย, อาสุํ มฺเจสุ สายิตา;
เทวานํ ขนฺธมารุฬฺหา, นิยฺยนฺติ อนุปุพฺพโส.
‘‘สพฺพโส ¶ ฉาทิตํ อาสิ, วิตาเนน นภตฺตลํ;
สตารา จนฺทสูรา จ, ลฺฉิตา กนกามยา.
‘‘ปฏากา ¶ อุสฺสิตาเนกา, วิตตา ปุปฺผกฺจุกา;
โอคตากาสปทุมา [โอคตากาสธูมาว (ปี.)], มหิยา ปุปฺผมุคฺคตํ.
‘‘ทสฺสนฺติ จนฺทสูริยา, ปชฺชลนฺติ จ ตารกา;
มชฺฌํ คโตปิ จาทิจฺโจ, น ตาเปสิ สสี ยถา.
‘‘เทวา ¶ ทิพฺเพหิ คนฺเธหิ, มาเลหิ สุรภีหิ จ;
วาทิเตหิ จ นจฺเจหิ, สงฺคีตีหิ จ ปูชยุํ.
‘‘นาคาสุรา จ พฺรหฺมาโน, ยถาสตฺติ ยถาพลํ;
ปูชยึสุ จ นิยฺยนฺตึ, นิพฺพุตํ พุทฺธมาตรํ.
‘‘สพฺพาโย ปุรโต นีตา, นิพฺพุตา สุคโตรสา;
โคตมี นิยฺยเต ปจฺฉา, สกฺกตา พุทฺธโปสิกา.
‘‘ปุรโต เทวมนุชา, สนาคาสุรพฺรหฺมกา;
ปจฺฉา สสาวโก พุทฺโธ, ปูชตฺถํ ยาติ มาตุยา.
‘‘พุทฺธสฺส ปรินิพฺพานํ, เนทิสํ อาสิ ยาทิสํ;
โคตมีปรินิพฺพานํ, อเตวจฺฉริยํ [อตีวจฺฉริยํ (สพฺพตฺถ) โมคลฺลานพฺยากรณํ โอโลเกตพฺพํ] อหุ.
‘‘พุทฺโธ ¶ พุทฺธสฺส นิพฺพาเน [น พุทฺโธ พุทฺธนิพฺพาเน (สฺยา. ปี.)], โนปฏิยาทิ [โนปทิสฺสติ (สี. ปี.), สาริปุตฺตาทิ (สฺยา.)] ภิกฺขโว;
พุทฺโธ โคตมินิพฺพาเน, สาริปุตฺตาทิกา ตถา [ยถา (สฺยา.)].
‘‘จิตกานิ กริตฺวาน, สพฺพคนฺธมยานิ เต;
คนฺธจุณฺณปกิณฺณานิ, ฌาปยึสุ จ ตา ตหึ.
‘‘เสสภาคานิ ฑยฺหึสุ, อฏฺี เสสานิ สพฺพโส;
อานนฺโท จ ตทาโวจ, สํเวคชนกํ วโจ.
‘‘‘โคตมี นิธนํ ยาตา, ฑยฺหฺจสฺสา สรีรกํ;
สงฺเกตํ พุทฺธนิพฺพานํ, น จิเรน ภวิสฺสติ’.
‘‘ตโต โคตมิธาตูนิ, ตสฺสา ปตฺตคตานิ โส;
อุปนาเมสิ นาถสฺส, อานนฺโท พุทฺธโจทิโต.
‘‘ปาณินา ตานิ ปคฺคยฺห, อโวจ อิสิสตฺตโม;
‘มหโต สารวนฺตสฺส, ยถา รุกฺขสฺส ติฏฺโต.
‘‘‘โย ¶ ¶ โส มหตฺตโร ขนฺโธ, ปลุชฺเชยฺย อนิจฺจตา;
ตถา ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส, โคตมี ปรินิพฺพุตา.
‘‘‘อโห อจฺฉริยํ มยฺหํ [อานนฺท ปสฺส พุทฺธสฺส (สฺยา.)], นิพฺพุตายปิ มาตุยา;
สรีรมตฺตเสสาย, นตฺถิ โสกปริทฺทโว [น โสกปริเทวนา (สฺยา.)].
‘‘‘น ¶ โสจิยา ปเรสํ สา, ติณฺณสํสารสาครา;
ปริวชฺชิตสนฺตาปา, สีติภูตา สุนิพฺพุตา.
‘‘‘ปณฺฑิตาสิ มหาปฺา, ปุถุปฺา ตเถว จ;
รตฺตฺู ภิกฺขุนีนํ สา, เอวํ ธาเรถ ภิกฺขโว.
‘‘‘อิทฺธีสุ ¶ จ วสี อาสิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;
เจโตปริยาณสฺส, วสี อาสิ จ โคตมี.
‘‘‘ปุพฺเพนิวาสมฺาสิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ตสฺสา ปุนพฺภโว.
‘‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน ตเถว จ;
ปริสุทฺธํ อหุ าณํ, ตสฺมา โสจนิยา น สา.
‘‘‘อโยฆนหตสฺเสว, ชลโต ชาตเวทสฺส;
อนุปุพฺพูปสนฺตสฺส, ยถา น ายเต คติ.
‘‘‘เอวํ สมฺมา วิมุตฺตานํ, กามพนฺโธฆตารินํ;
ปฺาเปตุํ คติ นตฺถิ, ปตฺตานํ อจลํ สุขํ.
‘‘‘อตฺตทีปา ตโต โหถ, สติปฏฺานโคจรา;
ภาเวตฺวา สตฺตโพชฺฌงฺเค, ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสถ’’’.
อิตฺถํ สุทํ มหาปชาปติโคตมี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
มหาปชาปติโคตมีเถริยาปทานํ สตฺตมํ.
๘. เขมาเถรีอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
‘‘ตทาหํ ¶ ¶ หํสวติยํ, ชาตา เสฏฺิกุเล อหุํ [อหุ (สฺยา.)];
นานารตนปชฺโชเต, มหาสุขสมปฺปิตา.
‘‘อุเปตฺวา ¶ ตํ มหาวีรํ, อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ;
ตโต ชาตปฺปสาทาหํ, อุเปมิ สรณํ ชินํ.
‘‘มาตรํ ¶ ปิตรํ จาหํ, อายาจิตฺวา วินายกํ;
นิมนฺตยิตฺวา สตฺตาหํ, โภชยึ สหสาวกํ.
‘‘อติกฺกนฺเต จ สตฺตาเห, มหาปฺานมุตฺตมํ;
ภิกฺขุนึ เอตทคฺคมฺหิ, เปสิ นรสารถิ.
‘‘ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, ปุโน ตสฺส มเหสิโน;
การํ กตฺวาน ตํ านํ, ปณิปจฺจ ปณีทหึ.
‘‘ตโต มม ชิโน [มํ ส ชิโน (สฺยา.)] อาห, ‘สิชฺฌตํ ปณิธี ตว;
สสงฺเฆ เม กตํ การํ, อปฺปเมยฺยผลํ ตยา.
‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;
เอตทคฺคมนุปฺปตฺตา, เขมา นาม ภวิสฺสติ’.
‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสูปคา อหํ.
‘‘ตโต จุตา ยามมคํ, ตโตหํ ตุสิตํ คตา;
ตโต จ นิมฺมานรตึ, วสวตฺติปุรํ ตโต.
‘‘ยตฺถ ¶ ยตฺถูปปชฺชามิ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา;
ตตฺถ ตตฺเถว ราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ.
‘‘ตโต จุตา มนุสฺสตฺเต, ราชูนํ จกฺกวตฺตินํ;
มณฺฑลีนฺจ ราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ.
‘‘สมฺปตฺตึ อนุโภตฺวาน, เทเวสุ มนุเชสุ จ;
สพฺพตฺถ สุขิตา หุตฺวา, เนกกปฺเปสุ สํสรึ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, วิปสฺสี โลกนายโก;
อุปฺปชฺชิ จารุทสฺสโน [จารุนยโน (สี. ปี.)], สพฺพธมฺมวิปสฺสโก.
‘‘ตมหํ ¶ ¶ โลกนายกํ, อุเปตฺวา นรสารถึ;
ธมฺมํ ภณิตํ สุตฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ.
‘‘ทสวสฺสสหสฺสานิ ¶ , ตสฺส วีรสฺส สาสเน;
พฺรหฺมจริยํ จริตฺวาน, ยุตฺตโยคา พหุสฺสุตา.
‘‘ปจฺจยาการกุสลา, จตุสจฺจวิสารทา;
นิปุณา จิตฺตกถิกา, สตฺถุสาสนการิกา.
‘‘ตโต จุตาหํ ตุสิตํ, อุปปนฺนา ยสสฺสินี;
อภิโภมิ ตหึ อฺเ, พฺรหฺมจารีผเลนหํ.
‘‘ยตฺถ ยตฺถูปปนฺนาหํ, มหาโภคา มหทฺธนา;
เมธาวินี สีลวตี [รูปวตี (สี. สฺยา. ปี.)], วินีตปริสาปิ จ.
‘‘ภวามิ เตน กมฺเมน, โยเคน ชินสาสเน;
สพฺพา สมฺปตฺติโย มยฺหํ, สุลภา มนโส ปิยา.
‘‘โยปิ ¶ เม ภวเต ภตฺตา, ยตฺถ ยตฺถ คตายปิ;
วิมาเนติ น มํ โกจิ, ปฏิปตฺติพเลน เม.
‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;
นาเมน โกณาคมโน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.
‘‘ตทา หิ พาราณสิยํ, สุสมิทฺธกุลปฺปชา [สุสมิทฺธิ… (สฺยา.)];
ธนฺชานี สุเมธา จ, อหมฺปิ จ ตโย ชนา.
‘‘สงฺฆารามมทาสิมฺห, ทานสหายิกา ปุเร [เนเก สหสฺสิเก มุเน (สฺยา.), ทานํ สหสฺสิกํ มุเน (ปี.)];
สงฺฆสฺส จ วิหารมฺปิ [สสํฆสฺส วิหารํ หิ (สฺยา. ปี.)], อุทฺทิสฺส การิกา [ทายิกา (ปี.)] มยํ.
‘‘ตโต จุตา มยํ สพฺพา, ตาวตึสูปคา อหุํ;
ยสสา อคฺคตํ ปตฺตา, มนุสฺเสสุ ตเถว จ.
‘‘อิมสฺมึเยว กปฺปมฺหิ, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;
กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.
‘‘อุปฏฺาโก มเหสิสฺส, ตทา อาสิ นริสฺสโร;
กาสิราชา กิกี นาม, พาราณสิปุรุตฺตเม.
‘‘ตสฺสาสึ ¶ เชฏฺิกา ธีตา, สมณี อิติ วิสฺสุตา;
ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส, ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ.
‘‘อนุชานิ ¶ ¶ น โน ตาโต, อคาเรว ตทา มยํ;
วีสวสฺสสหสฺสานิ, วิจริมฺห อตนฺทิตา.
‘‘โกมาริพฺรหฺมจริยํ, ราชกฺา สุเขธิตา;
พุทฺโธปฏฺานนิรตา, มุทิตา สตฺต ธีตโร.
‘‘สมณี ¶ สมณคุตฺตา จ, ภิกฺขุนี ภิกฺขุทายิกา;
ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ, สตฺตมี สงฺฆทายิกา.
‘‘อหํ อุปฺปลวณฺณา จ, ปฏาจารา จ กุณฺฑลา;
กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา, วิสาขา โหติ สตฺตมี.
‘‘กทาจิ โส นราทิจฺโจ, ธมฺมํ เทเสสิ อพฺภุตํ;
มหานิทานสุตฺตนฺตํ, สุตฺวา ตํ ปริยาปุณึ.
‘‘เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, สากลาย ปุรุตฺตเม;
รฺโ มทฺทสฺส ธีตามฺหิ, มนาปา ทยิตา ปิยา.
‘‘สห เม ชาตมตฺตมฺหิ, เขมํ ตมฺหิ ปุเร อหุ;
ตโต เขมาติ นามํ เม, คุณโต อุปปชฺชถ.
‘‘ยทาหํ โยพฺพนํ ปตฺตา, รูปลาวฺภูสิตา [รูปวณฺณวิภูสิตา (สฺยา.), รูปวนฺตา วิภูสิตา (ปี.), รูปวิลาสภูสิตา (ก.)];
ตทา อทาสิ มํ ตาโต, พิมฺพิสารสฺส ราชิโน.
‘‘ตสฺสาหํ สุปฺปิยา อาสึ, รูปเก ลายเน รตา;
รูปานํ โทสวาทีติ, น อุเปสึ มหาทยํ.
‘‘พิมฺพิสาโร ตทา ราชา, มมานุคฺคหพุทฺธิยา;
วณฺณยิตฺวา เวฬุวนํ, คายเก คาปยี มมํ.
‘‘รมฺมํ เวฬุวนํ เยน, น ทิฏฺํ สุคตาลยํ;
น เตน นนฺทนํ ทิฏฺํ, อิติ มฺามเส มยํ.
‘‘เยน ¶ ¶ เวฬุวนํ ทิฏฺํ, นรนนฺทนนนฺทนํ;
สุทิฏฺํ นนฺทนํ เตน, อมรินฺทสุนนฺทนํ.
‘‘วิหาย ¶ นนฺทนํ เทวา, โอตริตฺวา มหีตลํ [มหีตเล (สฺยา. ปี.)];
รมฺมํ เวฬุวนํ ทิสฺวา, น ตปฺปนฺติ สุวิมฺหิตา.
‘‘ราชปฺุเน ¶ นิพฺพตฺตํ, พุทฺธปฺุเน ภูสิตํ;
โก วตฺตา ตสฺส นิสฺเสสํ, วนสฺส คุณสฺจยํ.
‘‘ตํ สุตฺวา วนสมิทฺธํ, มม โสตมโนหรํ;
ทฏฺุกามา ตมุยฺยานํ, รฺโ อาโรจยึ ตทา.
‘‘มหตา ปริวาเรน, ตทา จ โส [ตทา มํ โส (สฺยา. ปี.)] มหีปติ;
มํ เปเสสิ [สํเปเสสิ (สฺยา.), สมฺปาเปสิ (ปี.)] ตมุยฺยานํ, ทสฺสนาย สมุสฺสุกํ.
‘‘คจฺฉ ปสฺส มหาโภเค, วนํ เนตฺตรสายนํ;
ยํ สทา ภาติ สิริยา, สุคตาภานุรฺชิตํ.
‘‘ยทา จ ปิณฺฑาย มุนิ, คิริพฺพชปุรุตฺตมํ;
ปวิฏฺโหํ ตทาเยว, วนํ ทฏฺุมุปาคมึ.
‘‘ตทา ตํ ผุลฺลวิปินํ, นานาภมรกูชิตํ;
โกกิลาคีตสหิตํ, มยูรคณนจฺจิตํ.
‘‘อปฺปสทฺทมนากิณฺณํ, นานาจงฺกมภูสิตํ;
กุฏิมณฺฑปสงฺกิณฺณํ, โยคีวรวิราชิตํ.
‘‘วิจรนฺตี อมฺิสฺสํ, สผลํ นยนํ มม;
ตตฺถาปิ ตรุณํ ภิกฺขุํ, ยุตฺตํ ทิสฺวา วิจินฺตยึ.
‘‘‘อีทิเส ¶ วิปิเน รมฺเม, ิโตยํ นวโยพฺพเน;
วสนฺตมิว กนฺเตน, รูเปน จ สมนฺวิโต.
‘‘‘นิสินฺโน รุกฺขมูลมฺหิ, มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต;
ฌายเต วตยํ ภิกฺขุ, หิตฺวา วิสยชํ รตึ.
‘‘‘นนุ นาม คหฏฺเน, กามํ ภุตฺวา ยถาสุขํ;
ปจฺฉา ชิณฺเณน ธมฺโมยํ, จริตพฺโพ สุภทฺทโก’.
‘‘สฺุกนฺติ ¶ ¶ วิทิตฺวาน, คนฺธเคหํ ชินาลยํ;
อุเปตฺวา ชินมทฺทกฺขํ, อุทยนฺตํว ภากรํ.
‘‘เอกกํ สุขมาสีนํ, พีชมานํ วริตฺถิยา;
ทิสฺวาเนวํ วิจินฺเตสึ, นายํ ลูโข นราสโภ.
‘‘สา กฺา กนกาภาสา, ปทุมานนโลจนา;
พิมฺโพฏฺี กุนฺททสนา, มโนเนตฺตรสายนา.
‘‘เหมโทลาภสวนา ¶ [เหมโทลา สุวทีนา (สฺยา.)], กลิกาการสุตฺถนี [กลสาการสุตฺตนี (สี. ปี.), กมลาการสุตฺตนี (สฺยา.)];
เวทิมชฺฌาว สุสฺโสณี [กนุมชฺฌาว สุสฺโสณี (สี.), เวทิมชฺฌา วรโสณี (สฺยา. ปี.)], รมฺโภรุ จารุภูสนา.
‘‘รตฺตํสกุปสํพฺยานา, นีลมฏฺนิวาสนา;
อตปฺปเนยฺยรูเปน, หาสภาวสมนฺวิตา [หาวภาวสมนฺวิตา (สี.), สพฺพาภรณมณฺฑิตา (สฺยา.)].
‘‘ทิสฺวา ตเมวํ จินฺเตสึ, อโหยมภิรูปินี;
น มยาเนน เนตฺเตน, ทิฏฺปุพฺพา กุทาจนํ.
‘‘ตโต ชราภิภูตา สา, วิวณฺณา วิกตานนา;
ภินฺนทนฺตา เสตสิรา, สลาลา วทนาสุจิ.
‘‘สงฺขิตฺตกณฺณา ¶ เสตกฺขี, ลมฺพาสุภปโยธรา;
วลิวิตตสพฺพงฺคี, สิราวิตตเทหินี.
‘‘นตงฺคา ทณฺฑทุติยา, อุปฺผาสุลิกตา [อุปฺปณฺฑุปณฺฑุกา (สี. สฺยา.)] กิสา;
ปเวธมานา ปติตา, นิสฺสสนฺตี มุหุํ มุหุํ.
‘‘ตโต เม อาสิ สํเวโค, อพฺภุโต โลมหํสโน;
ธิรตฺถุ รูปํ อสุจึ, รมนฺเต ยตฺถ พาลิสา.
‘‘ตทา มหาการุณิโก, ทิสฺวา สํวิคฺคมานสํ;
อุทคฺคจิตฺโต สุคโต, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘อาตุรํ ¶ อสุจึ ปูตึ, ปสฺส เขเม สมุสฺสยํ;
อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํ, พาลานํ อภินนฺทิตํ.
‘‘‘อสุภาย ¶ จิตฺตํ ภาเวหิ, เอกคฺคํ สุสมาหิตํ;
สติ กายคตา ตฺยตฺถุ, นิพฺพิทา พหุลา ภว.
‘‘‘ยถา อิทํ ตถา เอตํ, ยถา เอตํ ตถา อิทํ;
อชฺฌตฺตฺจ พหิทฺธา จ, กาเย ฉนฺทํ วิราชย.
‘‘‘อนิมิตฺตฺจ ภาเวหิ, มานานุสยมุชฺชห;
ตโต มานาภิสมยา, อุปสนฺตา จริสฺสสิ.
‘‘‘เย ราครตฺตานุปตนฺติ โสตํ, สยํ กตํ มกฺกฏโกว ชาลํ;
เอตมฺปิ เฉตฺวาน ปริพฺพชนฺติ, น เปกฺขิโน [อนเปกฺขิโน (สี. สฺยา. ปี.)] กามสุขํ ปหาย’.
‘‘ตโต ¶ กลฺลิตจิตฺตํ [กลฺลิกจิตฺตํ (สฺยา.), กลิกจิตฺตํ (ปี.)] มํ, ตฺวาน นรสารถิ;
มหานิทานํ เทเสสิ, สุตฺตนฺตํ วินยาย เม.
‘‘สุตฺวา ¶ สุตฺตนฺตเสฏฺํ ตํ, ปุพฺพสฺมนุสฺสรึ;
ตตฺถ ิตาวหํ สนฺตี, ธมฺมจกฺขุํ วิโสธยึ.
‘‘นิปติตฺวา มเหสิสฺส, ปาทมูลมฺหิ ตาวเท;
อจฺจยํ เทสนตฺถาย, อิทํ วจนมพฺรวึ.
‘‘‘นโม เต สพฺพทสฺสาวี, นโม เต กรุณากร;
นโม เต ติณฺณสํสาร, นโม เต อมตํ ทท.
‘‘‘ทิฏฺิคหนปกฺขนฺทา [… ปกฺขนฺตา (สี. สฺยา.)], กามราควิโมหิตา;
ตยา สมฺมา อุปาเยน, วินีตา วินเย รตา.
‘‘‘อทสฺสเนน วิโภคา [วิพฺโภคา (สี.), วิหิตา (สฺยา.)], ตาทิสานํ มเหสินํ;
อนุโภนฺติ มหาทุกฺขํ, สตฺตา สํสารสาคเร.
‘‘‘ยทาหํ โลกสรณํ, อรณํ อรณนฺตคุํ [มรณนฺตคํ (สฺยา.)];
นาทฺทสามิ อทูรฏฺํ, เทสยามิ [เทเสสฺสามิ (สฺยา.)] ตมจฺจยํ.
‘‘‘มหาหิตํ ¶ วรททํ, อหิโตติ วิสงฺกิตา;
โนเปสึ รูปนิรตา, เทสยามิ ตมจฺจยํ’.
‘‘ตทา ¶ มธุรนิคฺโฆโส, มหาการุณิโก ชิโน;
อโวจ ติฏฺ เขเมติ, สิฺจนฺโต อมเตน มํ.
‘‘ตทา ปณมฺย สิรสา, กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ;
คนฺตฺวา ทิสฺวา นรปตึ, อิทํ วจนมพฺรวึ.
‘‘‘อโห ¶ สมฺมา อุปาโย เต, จินฺติโตยมรินฺทม;
วนทสฺสนกามาย, ทิฏฺโ นิพฺพานโต มุนิ.
‘‘‘ยทิ เต รุจฺจเต ราช [ราชา (สฺยา.)], สาสเน ตสฺส ตาทิโน;
ปพฺพชิสฺสามิ รูเปหํ, นิพฺพินฺนา มุนิวาณินา’ [มุนิภาณินา (สฺยา. ปี.)].
ทุติยํ ภาณวารํ.
‘‘อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, ตทาห ส มหีปติ;
‘อนุชานามิ เต ภทฺเท, ปพฺพชฺชา ตว สิชฺฌตุ’.
‘‘ปพฺพชิตฺวา ตทา จาหํ, อทฺธมาเส [สตฺตมาเส (สฺยา.)] อุปฏฺิเต;
ทีโปทยฺจ เภทฺจ, ทิสฺวา สํวิคฺคมานสา.
‘‘นิพฺพินฺนา ¶ สพฺพสงฺขาเร, ปจฺจยาการโกวิทา;
จตุโรเฆ อติกฺกมฺม, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘อิทฺธีสุ จ วสี อาสึ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;
เจโตปริยาณสฺส, วสี จาปิ ภวามหํ.
‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน ตเถว จ;
ปริสุทฺธํ มม าณํ, อุปฺปนฺนํ พุทฺธสาสเน.
‘‘กุสลาหํ วิสุทฺธีสุ, กถาวตฺถุวิสารทา;
อภิธมฺมนยฺู จ, วสิปฺปตฺตามฺหิ สาสเน.
‘‘ตโต ¶ ¶ โตรณวตฺถุสฺมึ, รฺา โกสลสามินา;
ปุจฺฉิตา นิปุเณ ปฺเห, พฺยากโรนฺตี ยถาตถํ.
‘‘ตทา ส ราชา สุคตํ, อุปสงฺกมฺม ปุจฺฉถ;
ตเถว พุทฺโธ พฺยากาสิ, ยถา เต พฺยากตา มยา.
‘‘ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโ, เอตทคฺเค เปสิ มํ;
มหาปฺานมคฺคาติ, ภิกฺขุนีนํ นรุตฺตโม.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ เขมา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
เขมาเถริยาปทานํ อฏฺมํ.
๙. อุปฺปลวณฺณาเถรีอปทานํ
‘‘ภิกฺขุนี อุปฺปลวณฺณา, อิทฺธิยา ปารมึ คตา;
วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘‘นิตฺถิณฺณา ¶ ชาติสํสารํ [ชาติสํสารา (ปี.)], ปตฺตาหํ อจลํ ปทํ;
สพฺพทุกฺขํ มยา ขีณํ, อาโรเจมิ มหามุนิ.
‘‘‘ยาวตา ¶ ปริสา อตฺถิ, ปสนฺนา ชินสาสเน;
ยสฺสา จ เมปราโธตฺถิ, ขมนฺตุ ชินสมฺมุขา.
‘‘‘สํสาเร สํสรนฺติยา [สํสรนฺตา เม (สฺยา.)], ขลิตํ เม สเจ ภเว;
อาโรเจมิ มหาวีร, อปราธํ ขมสฺสุ ตํ [เม (สฺยา.)].
‘‘‘อิทฺธิฺจาปิ นิทสฺเสหิ, มม สาสนการิเก;
จตสฺโส ปริสา อชฺช, กงฺขํ ฉินฺทาหิ ยาวตา.
‘‘‘ธีตา ตุยฺหํ มหาวีร, ปฺวนฺต ชุตินฺธร;
พหฺุจ ทุกฺกรํ กมฺมํ, กตํ เม อติทุกฺกรํ.
‘‘‘อุปฺปลสฺเสว ¶ เม วณฺโณ, นาเมนุปฺปลนามิกา;
สาวิกา เต มหาวีร, ปาเท วนฺทามิ จกฺขุม.
‘‘‘ราหุโล จ อหฺเจว, เนกชาติสเต พหู;
เอกสฺมึ สมฺภเว ชาตา, สมานฉนฺทมานสา.
‘‘‘นิพฺพตฺติ เอกโต โหติ, ชาติยาปิ จ เอกโต [ชาตีสุ พหุโส มม (สี.)];
ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, อุโภปิ นานาสมฺภวา.
‘‘‘ปุตฺโต จ ราหุโล นาม, ธีตา อุปฺปลสวฺหยา;
ปสฺส วีร มมํ อิทฺธึ, พลํ ทสฺเสมิ สตฺถุโน.
‘‘‘มหาสมุทฺเท ¶ จตุโร, ปกฺขิปิ หตฺถปาติยํ;
เตลํ หตฺถคตฺเจว, ขิฑฺโฑ [เวชฺโช (สี. ปี.)] โกมารโก ยถา.
‘‘‘อุพฺพตฺตยิตฺวา ปถวึ, ปกฺขิปิ หตฺถปาติยํ;
จิตฺตํ มฺุชํ ยถา นาม, ลฺุจิ โกมารโก ยุวา.
‘‘‘จกฺกวาฬสมํ ¶ ปาณึ, ฉาทยิตฺวาน มตฺถเก;
วสฺสาเปตฺวาน ผุสิตํ, นานาวณฺณํ ปุนปฺปุนํ.
‘‘‘ภูมึ อุทุกฺขลํ กตฺวา, ธฺํ กตฺวาน สกฺขรํ;
สิเนรุํ มุสลํ กตฺวา, มทฺทิ โกมาริกา ยถา.
‘‘‘ธีตาหํ พุทฺธเสฏฺสฺส, นาเมนุปฺปลสวฺหยา;
อภิฺาสุ วสีภูตา, ตว สาสนการิกา.
‘‘‘นานาวิกุพฺพนํ ¶ กตฺวา, ทสฺเสตฺวา โลกนายกํ;
นามโคตฺตฺจ สาเวตฺวา [ปกาเสตฺวา (สฺยา.)], ปาเท วนฺทามิ จกฺขุม.
‘‘‘อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;
เจโตปริยาณสฺส, วสี โหมิ มหามุเน.
‘‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน ตเถว จ;
าณํ เม วิมลํ [วิปุลํ (สฺยา.)] สุทฺธํ, สภาเวน มเหสิโน.
‘‘‘ปุริมานํ ¶ ชินคฺคานํ, สงฺคมํ เต นิทสฺสิตํ [สมฺมุขา จ ปรมฺมุขา (สี.)];
อธิการํ พหุํ มยฺหํ, ตุยฺหตฺถาย มหามุนิ.
‘‘‘ยํ มยา ปูริตํ กมฺมํ, กุสลํ สร เม มุนิ;
ตวตฺถาย มหาวีร, ปฺุํ อุปจิตํ มยา.
‘‘‘อภพฺพฏฺาเน วชฺเชตฺวา, วารยนฺตี [ปริวชฺชนฺติ (สี.), ปริปาเจนฺโต (สฺยา.)] อนาจรํ;
ตวตฺถาย มหาวีร, จตฺตํ เม ชีวิตุตฺตมํ.
‘‘‘ทสโกฏิสหสฺสานิ ¶ , อทาสึ มม ชีวิตํ;
ปริจฺจตฺตา จ เม โหมิ, ตวตฺถาย มหามุนิ.
‘‘‘ตทาติวิมฺหิตา สพฺพา, สิรสาว กตฺชลี;
อโวจยฺเย กถํ อาสิ, อตุลิทฺธิปรกฺกมา’.
‘‘สตสหสฺสิโต ¶ กปฺเป, นาคกฺา อหํ ตทา;
วิมลา นาม นาเมน, กฺานํ สาธุสมฺมตา.
‘‘มโหรโค มหานาโค, ปสนฺโน ชินสาสเน;
ปทุมุตฺตรํ มหาเตชํ, นิมนฺเตสิ สสาวกํ.
‘‘รตนมยํ มณฺฑปํ, ปลฺลงฺกํ รตนามยํ;
รตนํ วาลุกากิณฺณํ, อุปโภคํ รตนามยํ.
‘‘มคฺคฺจ ปฏิยาเทสิ, รตนทฺธชภูสิตํ;
ปจฺจุคฺคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ, วชฺชนฺโต ตูริเยหิ โส.
‘‘ปริสาหิ จ จตูหิ [ปริสาหิ จตูหิ โส (สี.), ปริสาหิ จตสฺโส หิ (ปี.)], ปริวุโต [สหิโต (สี.), ผรเต (สฺยา.), ปเรโต (ปี.)] โลกนายโก;
มโหรคสฺส ภวเน, นิสีทิ ปรมาสเน.
‘‘อนฺนํ ¶ ปานํ ขาทนียํ, โภชนฺจ มหารหํ;
วรํ วรฺจ ปาทาสิ, นาคราชา มหายสํ.
‘‘ภฺุชิตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ปตฺตํ โธวิตฺวา โยนิโส;
อนุโมทนียํกาสิ, นาคกฺา มหิทฺธิกา.
‘‘สพฺพฺุํ ¶ ผุลฺลิตํ ทิสฺวา, นาคกฺา มหายสํ;
ปสนฺนํ สตฺถุโน จิตฺตํ, สุนิพนฺธฺจ มานสํ.
‘‘มมฺจ ¶ จิตฺตมฺาย, ชลชุตฺตมนามโก;
ตสฺมึ ขเณ มหาวีโร, ภิกฺขุนึ ทสฺสยิทฺธิยา.
‘‘อิทฺธี อเนกา ทสฺเสสิ, ภิกฺขุนี สา วิสารทา;
ปโมทิตา เวทชาตา, สตฺถารํ อิทมพฺรวิ [เอตทพฺรวึ (สฺยา. ปี.)].
‘‘‘อทฺทสาหํ อิมํ อิทฺธึ, สุมนํ อิตรายปิ;
กถํ อโหสิ สา วีร, อิทฺธิยา สุวิสารทา’.
‘‘‘โอรสา มุขโต ชาตา, ธีตา มม มหิทฺธิกา;
มมานุสาสนิกรา, อิทฺธิยา สุวิสารทา’.
‘‘พุทฺธสฺส วจนํ สุตฺวา, เอวํ ปตฺเถสหํ ตทา [ตุฏฺา เอวํ อโวจหํ (สฺยา.), เอวมโหสหํ ตทา (ก.)];
อหมฺปิ ตาทิสา โหมิ, อิทฺธิยา สุวิสารทา.
‘‘ปโมทิตาหํ ¶ สุมนา, ปตฺเถ อุตฺตมมานสา [ปตฺตอุตฺตมมานสา (สี. สฺยา. ปี.)];
อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, อีทิสา โหมิ นายก.
‘‘มณิมยมฺหิ ปลฺลงฺเก, มณฺฑปมฺหิ ปภสฺสเร;
อนฺนปาเนน ตปฺเปตฺวา, สสงฺฆํ โลกนายกํ.
‘‘นาคานํ ปวรํ ปุปฺผํ, อรุณํ นาม อุปฺปลํ;
วณฺณํ เม อีทิสํ โหตุ, ปูเชสึ โลกนายกํ.
‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ตโต จุตาหํ มนุเช, อุปปนฺนา สยมฺภุโน;
อุปฺปเลหิ ปฏิจฺฉนฺนํ, ปิณฺฑปาตมทาสหํ.
‘‘เอกนวุติโต ¶ กปฺเป, วิปสฺสี นาม นายโก;
อุปฺปชฺชิ จารุทสฺสโน, สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา.
‘‘เสฏฺิธีตา ¶ ตทา หุตฺวา, พาราณสิปุรุตฺตเม;
นิมนฺเตตฺวาน สมฺพุทฺธํ, สสงฺฆํ โลกนายกํ.
‘‘มหาทานํ ¶ ททิตฺวาน, อุปฺปเลหิ วินายกํ;
ปูชยิตฺวา เจตสาว [จ เตเหว (สฺยา. ปี.)], วณฺณโสภํ อปตฺถยึ.
‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;
กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.
‘‘อุปฏฺาโก มเหสิสฺส, ตทา อาสิ นริสฺสโร;
กาสิราชา กิกี นาม, พาราณสิปุรุตฺตเม.
‘‘ตสฺสาสึ ทุติยา ธีตา, สมณคุตฺตสวฺหยา;
ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส, ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ.
‘‘อนุชานิ น โน ตาโต, อคาเรว ตทา มยํ;
วีสวสฺสสหสฺสานิ, วิจริมฺห อตนฺทิตา.
‘‘โกมาริพฺรหฺมจริยํ, ราชกฺา สุเขธิตา;
พุทฺโธปฏฺานนิรตา, มุทิตา สตฺตธีตโร.
‘‘สมณี สมณคุตฺตา จ, ภิกฺขุนี ภิกฺขุทายิกา [ภิกฺขุทาสิกา (สี. สฺยา.)];
ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ, สตฺตมี สงฺฆทายิกา [สํฆทาสิกา (สี. สฺยา.)].
‘‘อหํ เขมา จ สปฺปฺา, ปฏาจารา จ กุณฺฑลา;
กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา, วิสาขา โหติ สตฺตมี.
‘‘เตหิ ¶ ¶ กมฺเมหิ สุกเตหิ, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ตโต จุตา มนุสฺเสสุ, อุปปนฺนา มหากุเล;
ปีตํ มฏฺํ วรํ ทุสฺสํ, อทํ อรหโต อหํ.
‘‘ตโต จุตาริฏฺปุเร, ชาตา วิปฺปกุเล อหํ;
ธีตา ติริฏิวจฺฉสฺส, อุมฺมาทนฺตี มโนหรา.
‘‘ตโต จุตา ชนปเท, กุเล อฺตเร อหํ;
ปสูตา นาติผีตมฺหิ, สาลึ โคเปมหํ ตทา.
‘‘ทิสฺวา ปจฺเจกสมฺพุทฺธํ, ปฺจลาชาสตานิหํ;
ทตฺวา ปทุมจฺฉนฺนานิ, ปฺจ ปุตฺตสตานิหํ.
‘‘ปตฺถยึ ¶ ¶ เตปิ ปตฺเถสุํ, มธุํ ทตฺวา สยมฺภุโน;
ตโต จุตา อรฺเหํ, อชายึ ปทุโมทเร.
‘‘กาสิรฺโ มเหสีหํ, หุตฺวา สกฺกตปูชิตา;
อชนึ ราชปุตฺตานํ, อนูนํ สตปฺจกํ.
‘‘ยทา เต โยพฺพนปฺปตฺตา, กีฬนฺตา ชลกีฬิตํ;
ทิสฺวา โอปตฺตปทุมํ, อาสุํ ปจฺเจกนายกา.
‘‘สาหํ เตหิ วินาภูตา, สุตวีเรหิ โสกินี [สุตวเรหิ โสกินี (สี. สฺยา.)];
จุตา อิสิคิลิปสฺเส, คามกมฺหิ อชายิหํ.
‘‘ยทา พุทฺธา สุตมตี, สุตานํ ภตฺตุโนปิ จ [กสตํ ตทา (สี.), อตฺตโนปิ จ (สฺยา.)];
ยาคุํ อาทาย คจฺฉนฺตี, อฏฺ ปจฺเจกนายเก.
‘‘ภิกฺขาย ¶ คามํ คจฺฉนฺเต, ทิสฺวา ปุตฺเต อนุสฺสรึ;
ขีรธารา วินิคฺคจฺฉิ, ตทา เม ปุตฺตเปมสา.
‘‘ตโต เตสํ อทํ ยาคุํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ;
ตโต จุตาหํ ติทสํ, นนฺทนํ อุปปชฺชหํ.
‘‘อนุโภตฺวา สุขํ ทุกฺขํ, สํสริตฺวา ภวาภเว;
ตวตฺถาย มหาวีร, ปริจฺจตฺตฺจ ชีวิตํ.
‘‘เอวํ ¶ พหุวิธํ ทุกฺขํ, สมฺปตฺตี จ พหุพฺพิธา;
ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, ชาตา สาวตฺถิยํ ปุเร.
‘‘มหาธนเสฏฺิกุเล, สุขิเต สชฺชิเต ตถา;
นานารตนปชฺโชเต, สพฺพกามสมิทฺธิเน.
‘‘สกฺกตา ปูชิตา เจว, มานิตาปจิตา ตถา;
รูปสีริมนุปฺปตฺตา [รูปโสภคฺคสมฺปนฺนา (สี.)], กุเลสุ อติสกฺกตา [อภิสมฺมตา (สี.)].
‘‘อตีว ปตฺถิตา จาสึ, รูปโภคสิรีหิ จ;
ปตฺถิตา เสฏฺิปุตฺเตหิ, อเนเกหิ สเตหิปิ.
‘‘อคารํ ปชหิตฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
อฑฺฒมาเส อสมฺปตฺเต, จตุสจฺจมปาปุณึ.
‘‘อิทฺธิยา ¶ อภินิมฺมิตฺวา, จตุรสฺสํ รถํ อหํ;
พุทฺธสฺส ปาเท วนฺทิสฺสํ, โลกนาถสฺส ตาทิโน.
‘‘‘สุปุปฺผิตคฺคํ ¶ อุปคมฺม ปาทปํ [ภิกฺขุนี (สี. ปี. ก.) เถรีคา. ๒๓๐], เอกา ตุวํ ติฏฺสิ สาลมูเล;
น ¶ จาปิ เต ทุติโย อตฺถิ โกจิ [น จตฺถิ เต ทุติยา วณฺณธาตุ (สี. ปี. ก.)], พาเล น ตฺวํ ภายสิ ธุตฺตกานํ’.
‘‘‘สตํ สหสฺสานิปิ ธุตฺตกานํ [สหสฺสานมฺปิ ธุตฺตกานํ (ปี.) เถรีคา. ๒๓๑], สมาคตา เอทิสกา ภเวยฺยุํ;
โลมํ น อิฺเช น สมฺปเวเธ, กึ เม ตุวํ มาร กริสฺสเสโก [น มาร ภายามิ ตเวกิกาปิ (สี. ก.) … ตเมกิกาสึ (ปี.)].
‘‘‘เอสา อนฺตรธายามิ, กุจฺฉึ วา ปวิสามิ เต;
ภมุกนฺตริกายมฺปิ, ติฏฺนฺตึ มํ น ทกฺขสิ.
‘‘‘จิตฺตสฺมึ วสีภูตามฺหิ, อิทฺธิปาทา สุภาวิตา;
สพฺพพนฺธนมุตฺตามฺหิ, น ตํ ภายามิ อาวุโส.
‘‘‘สตฺติสูลูปมา กามา, ขนฺธาสํ อธิกุฏฺฏนา;
ยํ ตฺวํ กามรตึ พฺรูสิ, อรตี ทานิ สา มม.
‘‘‘สพฺพตฺถ ¶ วิหตา นนฺที, ตโมขนฺโธ ปทาลิโต;
เอวํ ชานาหิ ปาปิม, นิหโต ตฺวมสิ อนฺตก’.
‘‘ชิโน ตมฺหิ คุเณ ตุฏฺโ, เอตทคฺเค เปสิ มํ;
อคฺคา อิทฺธิมตีนนฺติ, ปริสาสุ วินายโก.
‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;
โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา.
‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา, อคารสฺมานคาริยํ;
โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย.
‘‘จีวรํ ¶ ¶ ปิณฺฑปาตฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;
ขเณน อุปนาเมนฺติ, สหสฺสานิ สมนฺตโต.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา;
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อุปฺปลวณฺณาเถริยาปทานํ นวมํ.
๑๐. ปฏาจาราเถรีอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, ชาตา เสฏฺิกุเล อหุํ;
นานารตนปชฺโชเต, มหาสุขสมปฺปิตา.
‘‘อุเปตฺวา ตํ มหาวีรํ, อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ;
ตโต ชาตปสาทาหํ, อุเปสึ สรณํ ชินํ.
‘‘ตโต วินยธารีนํ, อคฺคํ วณฺเณสิ นายโก;
ภิกฺขุนึ ลชฺชินึ ตาทึ, กปฺปากปฺปวิสารทํ.
‘‘ตทา ¶ มุทิตจิตฺตาหํ, ตํ านมภิกงฺขินี;
นิมนฺเตตฺวา ทสพลํ, สสงฺฆํ โลกนายกํ.
‘‘โภชยิตฺวาน สตฺตาหํ, ททิตฺวาว ติจีวรํ [ททิตฺวา ปตฺตจีวรํ (สฺยา.)];
นิปจฺจ สิรสา ปาเท, อิทํ วจนมพฺรวึ.
‘‘‘ยา ตยา วณฺณิตา วีร, อิโต อฏฺมเก มุนิ;
ตาทิสาหํ ภวิสฺสามิ, ยทิ สิชฺฌติ นายก’.
‘‘ตทา ¶ อโวจ มํ สตฺถา, ‘ภทฺเท มา ภายิ อสฺสส;
อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, ลจฺฉเส ตํ มโนรถํ.
‘‘‘สตสหสฺสิโต ¶ กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;
ปฏาจาราติ นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกา’.
‘‘ตทาหํ มุทิตา [ปมุที (ก.)] หุตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;
เมตฺตจิตฺตา ปริจรึ, สสงฺฆํ โลกนายกํ.
‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;
กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.
‘‘อุปฏฺาโก ¶ มเหสิสฺส, ตทา อาสิ นริสฺสโร;
กาสิราชา กิกี นาม, พาราณสิปุรุตฺตเม.
‘‘ตสฺสาสึ ¶ ตติยา ธีตา, ภิกฺขุนี อิติ วิสฺสุตา;
ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส, ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ.
‘‘อนุชานิ น โน ตาโต, อคาเรว ตทา มยํ;
วีสวสฺสสหสฺสานิ, วิจริมฺห อตนฺทิตา.
‘‘โกมาริพฺรหฺมจริยํ, ราชกฺา สุเขธิตา;
พุทฺโธปฏฺานนิรตา, มุทิตา สตฺตธีตโร.
‘‘สมณี สมณคุตฺตา จ, ภิกฺขุนี ภิกฺขุทายิกา;
ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ, สตฺตมี สงฺฆทายิกา.
‘‘อหํ อุปฺปลวณฺณา จ, เขมา ภทฺทา จ ภิกฺขุนี;
กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา, วิสาขา โหติ สตฺตมี.
‘‘เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาตา เสฏฺิกุเล อหํ;
สาวตฺถิยํ ปุรวเร, อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน.
‘‘ยทา ¶ จ โยพฺพนูเปตา, วิตกฺกวสคา อหํ;
นรํ ชารปตึ ทิสฺวา, เตน สทฺธึ อคจฺฉหํ.
‘‘เอกปุตฺตปสูตาหํ ¶ , ทุติโย กุจฺฉิยา มมํ;
ตทาหํ มาตาปิตโร, โอกฺขามีติ [อิกฺขามีติ (สฺยา.), ทกฺขามีติ (สี.)] สุนิจฺฉิตา.
‘‘นาโรเจสึ ปตึ มยฺหํ, ตทา ตมฺหิ ปวาสิเต;
เอกิกา นิคฺคตา เคหา, คนฺตุํ สาวตฺถิมุตฺตมํ.
‘‘ตโต ¶ เม สามิ อาคนฺตฺวา, สมฺภาเวสิ ปเถ มมํ;
ตทา เม กมฺมชา วาตา, อุปฺปนฺนา อติทารุณา.
‘‘อุฏฺิโต จ มหาเมโฆ, ปสูติสมเย มม;
ทพฺพตฺถาย ตทา คนฺตฺวา, สามิ สปฺเปน มาริโต.
‘‘ตทา วิชาตทุกฺเขน, อนาถา กปณา อหํ;
กุนฺนทึ ปูริตํ ทิสฺวา, คจฺฉนฺตี สกุลาลยํ.
‘‘พาลํ ¶ อาทาย อตรึ, ปารกูเล จ เอกกํ;
สาเยตฺวา [ปาเยตฺวา (สฺยา.), ปาเตตฺวา (ก.)] พาลกํ ปุตฺตํ, อิตรํ ตรณายหํ.
‘‘นิวตฺตา อุกฺกุโส หาสิ, ตรุณํ วิลปนฺตกํ;
อิตรฺจ วหี โสโต, สาหํ โสกสมปฺปิตา.
‘‘สาวตฺถินครํ คนฺตฺวา, อสฺโสสึ สชเน มเต;
ตทา อโวจํ โสกฏฺฏา, มหาโสกสมปฺปิตา.
‘‘อุโภ ปุตฺตา กาลงฺกตา, ปนฺเถ มยฺหํ ปตี มโต;
มาตา ปิตา จ ภาตา จ, เอกจิตมฺหิ ฑยฺหเร.
‘‘ตทา กิสา จ ปณฺฑุ จ, อนาถา ทีนมานสา;
อิโต ตโต ภมนฺตีหํ [คจฺฉนฺตีหํ (สฺยา.), คเมนฺตีหํ (ก.)], อทฺทสํ นรสารถึ.
‘‘ตโต อโวจ มํ สตฺถา, ‘ปุตฺเต มา โสจิ อสฺสส;
อตฺตานํ เต คเวสสฺสุ, กึ นิรตฺถํ วิหฺสิ.
‘‘‘น สนฺติ ปุตฺตา ตาณาย, น าตี นปิ พนฺธวา;
อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส, นตฺถิ าตีสุ ตาณตา’.
‘‘ตํ ¶ ¶ สุตฺวา มุนิโน วากฺยํ, ปมํ ผลมชฺฌคํ;
ปพฺพชิตฺวาน นจิรํ, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘อิทฺธีสุ ¶ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;
ปรจิตฺตานิ ชานามิ, สตฺถุสาสนการิกา.
‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ, วิสุทฺธาสึ สุนิมฺมลา.
‘‘ตโตหํ วินยํ สพฺพํ, สนฺติเก สพฺพทสฺสิโน;
อุคฺคหึ สพฺพวิตฺถารํ, พฺยาหริฺจ ยถาตถํ.
‘‘ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโ, เอตทคฺเค เปสิ มํ;
อคฺคา วินยธารีนํ, ปฏาจาราว เอกิกา.
‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;
โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา.
‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา, อคารสฺมานคาริยํ;
โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ ปฏาจารา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปฏาจาราเถริยาปทานํ ทสมํ.
เอกูโปสถิกวคฺโค ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
เอกูโปสถิกา เจว, สฬลา จาถ โมทกา;
เอกาสนา ปฺจทีปา, นฬมาลี จ โคตมี.
เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, ปฏาจารา จ ภิกฺขุนี;
คาถา สตานิ ปฺเจว, นว จาปิ ตทุตฺตริ.