📜
๓. กุณฺฑลเกสีวคฺโค
๑. กุณฺฑลเกสาเถรีอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ ¶ ¶ นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, ชาตา เสฏฺิกุเล อหุํ;
นานารตนปชฺโชเต, มหาสุขสมปฺปิตา.
‘‘อุเปตฺวา ¶ ตํ มหาวีรํ, อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ;
ตโต ชาตปฺปสาทาหํ, อุเปสึ สรณํ ชินํ.
‘‘ตทา มหาการุณิโก, ปทุมุตฺตรนามโก;
ขิปฺปาภิฺานมคฺคนฺติ, เปสิ ภิกฺขุนึ สุภํ.
‘‘ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, ทานํ ทตฺวา มเหสิโน;
นิปจฺจ สิรสา ปาเท, ตํ านมภิปตฺถยึ.
‘‘อนุโมทิ มหาวีโร, ‘ภทฺเท ยํ เตภิปตฺถิตํ;
สมิชฺฌิสฺสติ ตํ สพฺพํ, สุขินี โหหิ นิพฺพุตา.
‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;
ภทฺทากุณฺฑลเกสาติ, เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกา’.
‘‘เตน ¶ กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ตโต จุตา ยามมคํ, ตโตหํ ตุสิตํ คตา;
ตโต จ นิมฺมานรตึ, วสวตฺติปุรํ ตโต.
‘‘ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา;
ตตฺถ ตตฺเถว ราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ.
‘‘ตโต ¶ จุตา มนุสฺเสสุ, ราชูนํ จกฺกวตฺตินํ;
มณฺฑลีนฺจ ราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ.
‘‘สมฺปตฺตึ ¶ อนุโภตฺวาน, เทเวสุ มานุเสสุ จ;
สพฺพตฺถ สุขิตา หุตฺวา, เนกกปฺเปสุ สํสรึ.
‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;
กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.
‘‘อุปฏฺาโก มเหสิสฺส, ตทา อาสิ นริสฺสโร;
กาสิราชา กิกี นาม, พาราณสิปุรุตฺตเม.
‘‘ตสฺส ธีตา จตุตฺถาสึ, ภิกฺขุทายีติ วิสฺสุตา;
ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส, ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ.
‘‘อนุชานิ น โน ตาโต, อคาเรว ตทา มยํ;
วีสวสฺสสหสฺสานิ, วิจริมฺห อตนฺทิตา.
‘‘โกมาริพฺรหฺมจริยํ, ราชกฺา สุเขธิตา;
พุทฺโธปฏฺานนิรตา, มุทิตา สตฺต ธีตโร.
‘‘สมณี ¶ สมณคุตฺตา จ, ภิกฺขุนี ภิกฺขุทายิกา;
ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ, สตฺตมี สงฺฆทายิกา.
‘‘เขมา ¶ อุปฺปลวณฺณา จ, ปฏาจารา อหํ ตทา;
กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา, วิสาขา โหติ สตฺตมี.
‘‘เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, คิริพฺพชปุรุตฺตเม;
ชาตา เสฏฺิกุเล ผีเต, ยทาหํ โยพฺพเน ิตา.
‘‘โจรํ วธตฺถํ นียนฺตํ, ทิสฺวา รตฺตา ตหึ อหํ;
ปิตา เม ตํ สหสฺเสน, โมจยิตฺวา วธา ตโต.
‘‘อทาสิ ตสฺส มํ ตาโต, วิทิตฺวาน มนํ มม;
ตสฺสาหมาสึ วิสฏฺา, อตีว ทยิตา หิตา.
‘‘โส เม ภูสนโลเภน, พลิมชฺฌาสโย [ขลิตชฺฌาสโย (สี.), พลึ ปจฺจาหรํ (สฺยา.), มาลปจฺฉาหตํ (ปี.)] ทิโส;
โจรปฺปปาตํ เนตฺวาน, ปพฺพตํ เจตยี วธํ.
‘‘ตทาหํ ¶ ¶ ปณมิตฺวาน, สตฺตุกํ สุกตฺชลี;
รกฺขนฺตี อตฺตโน ปาณํ, อิทํ วจนมพฺรวึ.
‘‘‘อิทํ สุวณฺณเกยูรํ, มุตฺตา เวฬุริยา พหู;
สพฺพํ หรสฺสุ [วรสฺสุ (ก.)] ภทฺทนฺเต, มฺจ ทาสีติ สาวย’.
‘‘‘โอโรปยสฺสุ กลฺยาณี, มา พาฬฺหํ ปริเทวสิ;
น จาหํ อภิชานามิ, อหนฺตฺวา ธนมาภตํ’.
‘‘‘ยโต ¶ สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺโตสฺมิ วิฺุตํ;
น จาหํ อภิชานามิ, อฺํ ปิยตรํ ตยา’.
‘‘‘เอหิ ตํ อุปคูหิสฺสํ, กตฺวาน ตํ ปทกฺขิณํ;
น จ ทานิ ปุโน อตฺถิ [ตํ วนฺทามิ ปุน นตฺถิ (สฺยา.)], มม ตุยฺหฺจ สงฺคโม.
‘‘‘น หิ สพฺเพสุ าเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;
อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณา.
‘‘‘น หิ สพฺเพสุ าเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;
อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ลหุํ อตฺถวิจินฺติกา.
‘‘‘ลหฺุจ ¶ วต ขิปฺปฺจ, นิกฏฺเ [เนกตฺเถ (สี. สฺยา.)] สมเจตยึ;
มิคํ อุณฺณา ยถา เอวํ [จิตฺตปุณฺณาย ตาเนว (สฺยา.), มิคํ ปุณฺณาย เตเนว (ปี.)], ตทาหํ สตฺตุกํ วธึ.
‘‘‘โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;
โส หฺเต มนฺทมติ, โจโรว คิริคพฺภเร.
‘‘‘โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;
มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา, ตทาหํ สตฺตุกา ยถา’.
‘‘ตทาหํ ปาตยิตฺวาน, คิริทุคฺคมฺหิ สตฺตุกํ;
สนฺติกํ เสตวตฺถานํ, อุเปตฺวา ปพฺพชึ อหํ.
‘‘สณฺฑาเสน จ เกเส เม, ลฺุจิตฺวา สพฺพโส ตทา;
ปพฺพชิตฺวาน สมยํ, อาจิกฺขึสุ นิรนฺตรํ.
‘‘ตโต ตํ อุคฺคเหตฺวาหํ, นิสีทิตฺวาน เอกิกา;
สมยํ ตํ วิจินฺเตสึ, สุวาโน มานุสํ กรํ.
‘‘ฉินฺนํ ¶ ¶ คยฺห สมีเป เม, ปาตยิตฺวา อปกฺกมิ;
ทิสฺวา นิมิตฺตมลภึ, หตฺถํ ตํ ปุฬวากุลํ.
‘‘ตโต ¶ อุฏฺาย สํวิคฺคา, อปุจฺฉึ สหธมฺมิเก;
เต อโวจุํ วิชานนฺติ, ตํ อตฺถํ สกฺยภิกฺขโว.
‘‘สาหํ ตมตฺถํ ปุจฺฉิสฺสํ, อุเปตฺวา พุทฺธสาวเก;
เต มมาทาย คจฺฉึสุ, พุทฺธเสฏฺสฺส สนฺติกํ.
‘‘โส เม ธมฺมมเทเสสิ, ขนฺธายตนธาตุโย;
อสุภานิจฺจทุกฺขาติ, อนตฺตาติ จ นายโก.
‘‘ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาหํ, ธมฺมจกฺขุํ วิโสธยึ;
ตโต วิฺาตสทฺธมฺมา, ปพฺพชฺชํ อุปสมฺปทํ.
‘‘อายาจิโต ตทา อาห, ‘เอหิ ภทฺเท’ติ นายโก;
ตทาหํ อุปสมฺปนฺนา, ปริตฺตํ โตยมทฺทสํ.
‘‘ปาทปกฺขาลเนนาหํ ¶ , ตฺวา สอุทยพฺพยํ;
ตถา สพฺเพปิ สงฺขาเร, อีทิสํ จินฺตยึ [สงฺขารา, อิติ สํจินฺตยึ (สี. สฺยา. ปี.)] ตทา.
‘‘ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม, อนุปาทาย สพฺพโส;
ขิปฺปาภิฺานมคฺคํ เม, ตทา ปฺาปยี ชิโน.
‘‘อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;
ปรจิตฺตานิ ชานามิ, สตฺถุสาสนการิกา.
‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ, วิสุทฺธาสึ สุนิมฺมลา.
‘‘ปริจิณฺโณ ¶ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;
โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา.
‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา, อคารสฺมานคาริยํ;
โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย.
‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน ตเถว จ;
าณํ เม วิมลํ สุทฺธํ, พุทฺธเสฏฺสฺส สาสเน.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ ภทฺทากุณฺฑลเกสา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
กุณฺฑลเกสาเถริยาปทานํ ปมํ.
๒. กิสาโคตมีเถรีอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
‘‘ตทาหํ ¶ หํสวติยํ, ชาตา อฺตเร กุเล;
อุเปตฺวา ตํ นรวรํ, สรณํ สมุปาคมึ.
‘‘ธมฺมฺจ ตสฺส อสฺโสสึ, จตุสจฺจูปสฺหิตํ;
มธุรํ ปรมสฺสาทํ, วฏฺฏสนฺติสุขาวหํ [จิตฺตสนฺติ … (สฺยา.)].
‘‘ตทา จ ภิกฺขุนึ วีโร, ลูขจีวรธารินึ;
เปนฺโต เอตทคฺคมฺหิ, วณฺณยี ปุริสุตฺตโม.
‘‘ชเนตฺวานปฺปกํ ¶ ปีตึ, สุตฺวา ภิกฺขุนิยา คุเณ;
การํ กตฺวาน พุทฺธสฺส, ยถาสตฺติ ยถาพลํ.
‘‘นิปจฺจ มุนิวรํ ตํ, ตํ านมภิปตฺถยึ;
ตทานุโมทิ สมฺพุทฺโธ, านลาภาย นายโก.
‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;
กิสาโคตมี [โคตมี นาม (สี. ก.)] นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกา’.
‘‘ตํ ¶ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;
เมตฺตจิตฺตา ปริจรึ, ปจฺจเยหิ วินายกํ.
‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘อิมมฺหิ ¶ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;
กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.
‘‘อุปฏฺาโก ¶ มเหสิสฺส, ตทา อาสิ นริสฺสโร;
กาสิราชา กิกี นาม, พาราณสิปุรุตฺตเม.
‘‘ปฺจมี ตสฺส ธีตาสึ, ธมฺมา นาเมน วิสฺสุตา;
ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส, ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ.
‘‘อนุชานิ น โน ตาโต, อคาเรว ตทา มยํ;
วีสวสฺสสหสฺสานิ, วิจริมฺห อตนฺทิตา.
‘‘โกมาริพฺรหฺมจริยํ, ราชกฺา สุเขธิตา;
พุทฺโธปฏฺานนิรตา, มุทิตา สตฺต ธีตโร.
‘‘สมณี สมณคุตฺตา จ, ภิกฺขุนี ภิกฺขุทายิกา;
ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ, สตฺตมี สงฺฆทายิกา.
‘‘เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, ปฏาจารา จ กุณฺฑลา;
อหฺจ ธมฺมทินฺนา จ, วิสาขา โหติ สตฺตมี.
‘‘เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาตา เสฏฺิกุเล อหํ;
ทุคฺคเต อธเน นฏฺเ [นีเจ (สฺยา.), นิทฺเธ (ปี.)], คตา จ สธนํ กุลํ.
‘‘ปตึ เปตฺวา เสสา เม, เทสฺสนฺติ อธนา อิติ;
ยทา จ ปสูตา [สสุตา (สี. ปี.)] อาสึ, สพฺเพสํ ทยิตา ตทา.
‘‘ยทา ¶ โส ตรุโณ ภทฺโท [ปุตฺโต (สี. สฺยา.)], โกมลโก [โกมารโก (สฺยา.), โกมลงฺโค (สี. ปี.)] สุเขธิโต;
สปาณมิว กนฺโต เม, ตทา ยมวสํ คโต.
‘‘โสกฏฺฏา ¶ ทีนวทนา ¶ , อสฺสุเนตฺตา รุทมฺมุขา;
มตํ กุณปมาทาย, วิลปนฺตี คมามหํ.
‘‘ตทา เอเกน สนฺทิฏฺา, อุเปตฺวาภิสกฺกุตฺตมํ;
อโวจํ เทหิ เภสชฺชํ, ปุตฺตสฺชีวนนฺติ โภ.
‘‘น วิชฺชนฺเต มตา ยสฺมึ, เคเห สิทฺธตฺถกํ ตโต;
อาหราติ ชิโน อาห, วินโยปายโกวิโท.
‘‘ตทา ¶ คมิตฺวา สาวตฺถึ, น ลภึ ตาทิสํ ฆรํ;
กุโต สิทฺธตฺถกํ ตสฺมา, ตโต ลทฺธา สตึ อหํ.
‘‘กุณปํ ฉฑฺฑยิตฺวาน, อุเปสึ โลกนายกํ;
ทูรโตว มมํ ทิสฺวา, อโวจ มธุรสฺสโร.
‘‘‘โย จ วสฺสสตํ ชีเว, อปสฺสํ อุทยพฺพยํ;
เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย, ปสฺสโต อุทยพฺพยํ.
‘‘‘น คามธมฺโม นิคมสฺส ธมฺโม, น จาปิยํ เอกกุลสฺส ธมฺโม;
สพฺพสฺส โลกสฺส สเทวกสฺส, เอเสว ธมฺโม ยทิทํ อนิจฺจตา’.
‘‘สาหํ สุตฺวานิมา [สหสุตฺวานิมา (ก.)] คาถา, ธมฺมจกฺขุํ วิโสธยึ;
ตโต วิฺาตสทฺธมฺมา, ปพฺพชึ อนคาริยํ.
‘‘ตถา ปพฺพชิตา สนฺตี, ยฺุชนฺตี ชินสาสเน;
น จิเรเนว กาเลน, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘อิทฺธีสุ ¶ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;
ปรจิตฺตานิ ชานามิ, สตฺถุสาสนการิกา.
‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ, วิสุทฺธาสึ สุนิมฺมลา.
‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;
โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา.
‘‘ยสฺสตฺถาย ¶ ¶ ปพฺพชิตา, อคารสฺมานคาริยํ;
โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย.
‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน ตเถว จ;
าณํ เม วิมลํ สุทฺธํ, พุทฺธเสฏฺสฺส วาหสา.
‘‘สงฺการกูฏา อาหิตฺวา, สุสานา รถิยาปิ จ;
ตโต สงฺฆาฏิกํ กตฺวา, ลูขํ ธาเรมิ จีวรํ.
‘‘ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโ, ลูขจีวรธารเณ;
เปสิ เอตทคฺคมฺหิ, ปริสาสุ วินายโก.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ กิสาโคตมี ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
กิสาโคตมีเถริยาปทานํ ทุติยํ.
๓. ธมฺมทินฺนาเถรีอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, กุเล อฺตเร อหุํ;
ปรกมฺมการี อาสึ, นิปกา สีลสํวุตา.
‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, สุชาโต อคฺคสาวโก;
วิหารา อภินิกฺขมฺม, ปิณฺฑปาตาย [ปตฺตมาทาย (ก.)] คจฺฉติ.
‘‘ฆฏํ คเหตฺวา คจฺฉนฺตี, ตทา อุทกหาริกา;
ตํ ทิสฺวา อททํ ปูปํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา ตตฺเถว, นิสินฺโน ปริภฺุชิ โส;
ตโต เนตฺวาน ตํ เคหํ, อทาสึ ตสฺส โภชนํ.
‘‘ตโต ¶ เม อยฺยโก ตุฏฺโ, อกรี สุณิสํ สกํ;
สสฺสุยา สห คนฺตฺวาน, สมฺพุทฺธํ อภิวาทยึ.
‘‘ตทา โส ธมฺมกถิกํ, ภิกฺขุนึ ปริกิตฺตยํ;
เปสิ เอตทคฺคมฺหิ, ตํ สุตฺวา มุทิตา อหํ.
‘‘นิมนฺตยิตฺวา ¶ สุคตํ, สสงฺฆํ โลกนายกํ;
มหาทานํ ททิตฺวาน, ตํ านมภิปตฺถยึ.
‘‘ตโต ¶ มํ สุคโต อาห, ฆนนินฺนาทสุสฺสโร [ฆนนินฺนาทสุสฺสเร (ก.)];
‘มมุปฏฺานนิรเต, สสงฺฆปริเวสิเก.
‘‘‘สทฺธมฺมสฺสวเน ¶ ยุตฺเต, คุณวทฺธิตมานเส;
ภทฺเท ภวสฺสุ มุทิตา, ลจฺฉเส ปณิธีผลํ.
‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;
ธมฺมทินฺนาติ นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกา’.
‘‘ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, ยาวชีวํ มหามุนึ;
เมตฺตจิตฺตา ปริจรึ, ปจฺจเยหิ วินายกํ.
‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;
กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.
‘‘อุปฏฺาโก มเหสิสฺส, ตทา อาสิ นริสฺสโร;
กาสิราชา กิกี นาม, พาราณสิปุรุตฺตเม.
‘‘ฉฏฺา ตสฺสาสหํ ธีตา, สุธมฺมา อิติ วิสฺสุตา;
ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส, ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ.
‘‘อนุชานิ น โน ตาโต, อคาเรว ตทา มยํ;
วีสวสฺสสหสฺสานิ, วิจริมฺห อตนฺทิตา.
ตติยํ ภาณวารํ.
‘‘โกมาริพฺรหฺมจริยํ ¶ ¶ , ราชกฺา สุเขธิตา;
พุทฺโธปฏฺานนิรตา, มุทิตา สตฺต ธีตโร.
‘‘สมณี สมณคุตฺตา จ, ภิกฺขุนี ภิกฺขุทายิกา;
ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ, สตฺตมี สงฺฆทายิกา.
‘‘เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, ปฏาจารา จ กุณฺฑลา;
โคตมี จ อหฺเจว, วิสาขา โหติ สตฺตมี.
‘‘เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ปจฺฉิเม ¶ ¶ จ ภเว ทานิ, คิริพฺพชปุรุตฺตเม;
ชาตา เสฏฺิกุเล ผีเต, สพฺพกามสมิทฺธิเน.
‘‘ยทา รูปคุณูเปตา, ปเม โยพฺพเน ิตา;
ตทา ปรกุลํ คนฺตฺวา, วสึ สุขสมปฺปิตา.
‘‘อุเปตฺวา โลกสรณํ, สุณิตฺวา ธมฺมเทสนํ;
อนาคามิผลํ ปตฺโต, สามิโก เม สุพุทฺธิมา.
‘‘ตทาหํ อนุชาเนตฺวา, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
น จิเรเนว กาเลน, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘ตทา อุปาสโก โส มํ, อุปคนฺตฺวา อปุจฺฉถ;
คมฺภีเร นิปุเณ ปฺเห, เต สพฺเพ พฺยากรึ อหํ.
‘‘ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโ, เอตทคฺเค เปสิ มํ;
‘ภิกฺขุนึ ธมฺมกถิกํ, นาฺํ ปสฺสามิ เอทิสึ.
‘ธมฺมทินฺนา ¶ ยถา ธีรา, เอวํ ธาเรถ ภิกฺขโว’;
‘‘เอวาหํ ปณฺฑิตา โหมิ [ชาตา (สี.), นาม (สฺยา.)], นายเกนานุกมฺปิตา.
‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;
โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา.
‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา, อคารสฺมานคาริยํ;
โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย.
‘‘อิทฺธีสุ ¶ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;
ปรจิตฺตานิ ชานามิ, สตฺถุสาสนการิกา.
‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ, วิสุทฺธาสึ สุนิมฺมลา.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ ธมฺมทินฺนา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ธมฺมทินฺนาเถริยาปทานํ ตติยํ.
๔. สกุลาเถรีอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ ¶ นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
‘‘หิตาย สพฺพสตฺตานํ, สุขาย วทตํ วโร;
อตฺถาย ปุริสาชฺโ, ปฏิปนฺโน สเทวเก.
‘‘ยสคฺคปตฺโต ¶ สิริมา, กิตฺติวณฺณคโต ชิโน;
ปูชิโต สพฺพโลกสฺส, ทิสาสพฺพาสุ วิสฺสุโต.
‘‘อุตฺติณฺณวิจิกิจฺโฉ โส, วีติวตฺตกถํกโถ;
สมฺปุณฺณมนสงฺกปฺโป, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.
‘‘อนุปฺปนฺนสฺส มคฺคสฺส, อุปฺปาเทตา นรุตฺตโม;
อนกฺขาตฺจ อกฺขาสิ, อสฺชาตฺจ สฺชนี.
‘‘มคฺคฺู จ มคฺควิทู, มคฺคกฺขายี นราสโภ;
มคฺคสฺส กุสโล สตฺถา, สารถีนํ วรุตฺตโม.
‘‘มหาการุณิโก สตฺถา, ธมฺมํ เทเสสิ นายโก;
นิมุคฺเค กามปงฺกมฺหิ, สมุทฺธรติ ปาณิเน.
‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, ชาตา ขตฺติยนนฺทนา;
สุรูปา สธนา จาปิ, ทยิตา จ สิรีมตี.
‘‘อานนฺทสฺส ¶ มหารฺโ, ธีตา ปรมโสภณา;
เวมาตา [เวมาตุ (สี.)] ภคินี จาปิ, ปทุมุตฺตรนามิโน.
‘‘ราชกฺาหิ ¶ สหิตา, สพฺพาภรณภูสิตา;
อุปาคมฺม มหาวีรํ, อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ.
‘‘ตทา หิ โส โลกครุ, ภิกฺขุนึ ทิพฺพจกฺขุกํ;
กิตฺตยํ ปริสามชฺเฌ [จตุปริสาย มชฺเฌ (สฺยา.)], อคฺคฏฺาเน เปสิ ตํ.
‘‘สุณิตฺวา ตมหํ หฏฺา, ทานํ ทตฺวาน สตฺถุโน;
ปูชิตฺวาน จ สมฺพุทฺธํ, ทิพฺพจกฺขุํ อปตฺถยึ.
‘‘ตโต อโวจ มํ สตฺถา, ‘นนฺเท ลจฺฉสิ ปตฺถิตํ;
ปทีปธมฺมทานานํ, ผลเมตํ สุนิจฺฉิตํ.
‘‘‘สตสหสฺสิโต ¶ กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;
สกุลา นาม นาเมน [สกุลาติ จ นาเมน (สฺยา.)], เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกา’.
‘‘เตน ¶ กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;
กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.
‘‘ปริพฺพาชกินี อาสึ, ตทาหํ เอกจารินี;
ภิกฺขาย วิจริตฺวาน, อลภึ เตลมตฺตกํ.
‘‘เตน ทีปํ ปทีเปตฺวา, อุปฏฺึ สพฺพสํวรึ;
เจติยํ ทฺวิปทคฺคสฺส [ทิปทคฺคสฺส (สี. สฺยา. ปี.)], วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘เตน ¶ กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา;
ปชฺชลนฺติ [สฺชลนฺติ (สฺยา. ก.), สํจรนฺติ (ปี.)] มหาทีปา, ตตฺถ ตตฺถ คตาย เม.
‘‘ติโรกุฏฺฏํ ¶ ติโรเสลํ, สมติคฺคยฺห ปพฺพตํ;
ปสฺสามหํ ยทิจฺฉามิ, ทีปทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘วิสุทฺธนยนา โหมิ, ยสสา จ ชลามหํ;
สทฺธาปฺาวตี เจว, ทีปทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาตา วิปฺปกุเล อหํ;
ปหูตธนธฺมฺหิ, มุทิเต ราชปูชิเต.
‘‘อหํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนา, สพฺพาภรณภูสิตา;
ปุรปฺปเวเส สุคตํ, วาตปาเน ิตา อหํ.
‘‘ทิสฺวา ชลนฺตํ ยสสา, เทวมนุสฺสสกฺกตํ;
อนุพฺยฺชนสมฺปนฺนํ, ลกฺขเณหิ วิภูสิตํ.
‘‘อุทคฺคจิตฺตา สุมนา, ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ;
น จิเรเนว กาเลน, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘อิทฺธีสุ ¶ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;
ปรจิตฺตานิ ชานามิ, สตฺถุสาสนการิกา.
‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ, วิสุทฺธาสึ สุนิมฺมลา.
‘‘ปริจิณฺโณ ¶ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;
โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา.
‘‘ยสฺสตฺถาย ¶ ปพฺพชิตา, อคารสฺมานคาริยํ;
โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย.
‘‘ตโต มหาการุณิโก, เอตทคฺเค เปสิ มํ;
ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺคา, สกุลาติ นรุตฺตโม.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ สกุลา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สกุลาเถริยาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. นนฺทาเถรีอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
‘‘โอวาทโก วิฺาปโก, ตารโก สพฺพปาณินํ;
เทสนากุสโล พุทฺโธ, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
‘‘อนุกมฺปโก ¶ การุณิโก, หิเตสี สพฺพปาณินํ;
สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ, ปฺจสีเล ปติฏฺปิ.
‘‘เอวํ นิรากุลํ อาสิ, สฺุตํ ติตฺถิเยหิ จ;
วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ, วสีภูเตหิ ตาทิภิ.
‘‘รตนานฏฺปฺาสํ ¶ , อุคฺคโตว มหามุนิ;
กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, พาตฺตึสวรลกฺขโณ.
‘‘วสฺสสตสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, ชาตา เสฏฺิกุเล อหุํ;
นานารตนปชฺโชเต, มหาสุขสมปฺปิตา.
‘‘อุเปตฺวา ตํ มหาวีรํ, อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ;
อมตํ ปรมสฺสาทํ, ปรมตฺถนิเวทกํ.
‘‘ตทา นิมนฺตยิตฺวาน, สสงฺฆํ โลกนายกํ;
ทตฺวา ตสฺส มหาทานํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
‘‘ฌายินีนํ ¶ ภิกฺขุนีนํ, อคฺคฏฺานมปตฺถยึ;
นิปจฺจ สิรสา ธีรํ, สสงฺฆํ โลกนายกํ.
‘‘ตทา อทนฺตทมโก, ติโลกสรโณ ปภู;
พฺยากาสิ นรสารถิ, ‘ลจฺฉเส ตํ สุปตฺถิตํ.
‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ¶ ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;
นนฺทาติ นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกา’.
‘‘ตํ ¶ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;
เมตฺตจิตฺตา ปริจรึ, ปจฺจเยหิ วินายกํ.
‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ตโต จุตา ยามมคํ, ตโตหํ ตุสิตํ คตา [อคํ (สี. ปี. ก.)];
ตโต จ นิมฺมานรตึ, วสวตฺติปุรํ ตโต [คตา (สฺยา.)].
‘‘ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา;
ตตฺถ ตตฺเถว ราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ.
‘‘ตโต จุตา มนุสฺสตฺเต, ราชานํ จกฺกวตฺตินํ;
มณฺฑลีนฺจ ราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ.
‘‘สมฺปตฺตึ ¶ อนุโภตฺวาน, เทเวสุ มนุเชสุ จ;
สพฺพตฺถ สุขิตา หุตฺวา, เนกกปฺเปสุ สํสรึ.
‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, สุรมฺเม [ปุรสฺมึ (สฺยา.)] กปิลวฺหเย;
รฺโ สุทฺโธทนสฺสาหํ, ธีตา อาสึ อนินฺทิตา.
‘‘สิริยา [สิรึว (สี.), รํสิริว (สฺยา.)] รูปินึ ทิสฺวา, นนฺทิตํ อาสิ ตํ กุลํ;
เตน นนฺทาติ เม นามํ, สุนฺทรํ ปวรํ อหุ.
‘‘ยุวตีนฺจ สพฺพาสํ, กลฺยาณีติ จ วิสฺสุตา;
ตสฺมิมฺปิ นคเร รมฺเม, เปตฺวา ตํ ยโสธรํ.
‘‘เชฏฺโ ¶ ภาตา ติโลกคฺโค, ปจฺฉิโม [มชฺฌิโม (ปี.)] อรหา ตถา;
เอกากินี คหฏฺาหํ, มาตรา ปริโจทิตา.
‘‘‘สากิยมฺหิ ¶ กุเล ชาตา, ปุตฺเต พุทฺธานุชา ตุวํ;
นนฺเทนปิ วินา ภูตา, อคาเร กึ นุ อจฺฉสิ.
‘‘‘ชราวสานํ โยพฺพฺํ, รูปํ อสุจิสมฺมตํ;
โรคนฺตมปิจาโรคฺยํ, ชีวิตํ มรณนฺติกํ.
‘‘‘อิทมฺปิ เต สุภํ รูปํ, สสีกนฺตํ มโนหรํ;
ภูสนานํ อลงฺการํ, สิริสงฺฆาฏสนฺนิภํ.
‘‘‘ปฺุชิตํ ¶ โลกสารํว, นยนานํ รสายนํ;
ปฺุานํ กิตฺติชนนํ, อุกฺกากกุลนนฺทนํ.
‘‘‘น จิเรเนว กาเลน, ชรา สมธิเสสฺสติ [สมภิโภสฺสติ (สี. สฺยา.), สมธิเหสฺสติ (ปี.)];
วิหาย เคหํ การฺุเ [การฺุเ (สี. ปี.), ปารยฺหึ (สฺยา.)], จร ธมฺมมนินฺทิเต’.
‘‘สุตฺวาหํ มาตุ วจนํ, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
เทเหน น ตุ จิตฺเตน, รูปโยพฺพนลาฬิตา.
‘‘มหตา จ ปยตฺเตน, ฌานชฺเฌน ปรํ มม;
กาตฺุจ วทเต มาตา, น จาหํ ตตฺถ อุสฺสุกา.
‘‘ตโต มหาการุณิโก, ทิสฺวา มํ กามลาลสํ [กมลานนํ (สฺยา.)];
นิพฺพินฺทนตฺถํ รูปสฺมึ, มม จกฺขุปเถ ชิโน.
‘‘สเกน อานุภาเวน, อิตฺถึ มาเปสิ โสภินึ;
ทสฺสนียํ สุรุจิรํ, มมโตปิ สุรูปินึ.
‘‘ตมหํ ¶ ¶ วิมฺหิตา ทิสฺวา, อติวิมฺหิตเทหินึ;
จินฺตยึ สผลํ เมติ, เนตฺตลาภฺจ มานุสํ.
‘‘ตมหํ เอหิ สุภเค, เยนตฺโถ ตํ วเทหิ เม;
กุลํ เต นามโคตฺตฺจ, วท เม ยทิ เต ปิยํ.
‘น ¶ วฺจกาโล สุภเค [ปฺหกาโล สุภเณ (สี. สฺยา. ปี.)], อุจฺฉงฺเค มํ นิวาสย;
สีทนฺตีว มมงฺคานิ, ปสุปฺปย มุหุตฺตกํ’.
‘‘ตโต สีสํ มมงฺเก สา, กตฺวา สยิ สุโลจนา;
ตสฺสา นลาเฏ ปติตา, ลุทฺธา [ลูตา (สฺยา.)] ปรมทารุณา.
‘‘สห ตสฺสา นิปาเตน, ปิฬกา อุปปชฺชถ;
ปคฺฆรึสุ ปภินฺนา จ, กุณปา ปุพฺพโลหิตา.
‘‘ปภินฺนํ วทนฺจาปิ, กุณปํ ปูติคนฺธนํ;
อุทฺธุมาตํ วินิลฺจ, ปุพฺพฺจาปิ สรีรกํ.
‘‘สา ปเวทิตสพฺพงฺคี, นิสฺสสนฺตี มุหุํ มุหุํ;
เวทยนฺตี สกํ ทุกฺขํ, กรุณํ ปริเทวยิ.
‘‘‘ทุกฺเขน ¶ ทุกฺขิตา โหมิ, ผุสยนฺติ จ เวทนา;
มหาทุกฺเข นิมุคฺคมฺหิ, สรณํ โหหิ เม สขี’.
‘‘‘กุหึ วทนโสภํ เต, กุหึ เต ตุงฺคนาสิกา;
ตมฺพพิมฺพวโรฏฺํ เต, วทนํ เต กุหึ คตํ.
‘‘‘กุหึ สสีนิภํ วณฺณํ, กมฺพุคีวา กุหึ คตา;
โทฬาโลลาว [ทามามาลฺจ (สฺยา.), โทโลลุลฺลาว (ก.)] เต กณฺณา, เววณฺณํ สมุปาคตา.
‘‘‘มกุฬขารกาการา ¶ [มกุลมฺพุรูหาการา (สี.), มกุฬปทุมาการา (สฺยา.)], กลิกาว [กลสาว (สี. สฺยา. ปี.)] ปโยธรา;
ปภินฺนา ปูติกุณปา, ทุฏฺคนฺธิตฺตมาคตา.
‘‘‘เวทิมชฺฌาว สุสฺโสณี [ตนุมชฺฌา ปุถุสฺโสณี (สี. สฺยา.), เวทิมชฺฌา ปุถุสฺโสณี (ปี.)], สูนาว นีตกิพฺพิสา;
ชาตา อเมชฺฌภริตา, อโห รูปมสสฺสตํ.
‘‘‘สพฺพํ สรีรสฺชาตํ, ปูติคนฺธํ ภยานกํ;
สุสานมิว พีภจฺฉํ, รมนฺเต ยตฺถ พาลิสา’.
‘‘ตทา ¶ มหาการุณิโก, ภาตา เม โลกนายโก;
ทิสฺวา สํวิคฺคจิตฺตํ มํ, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘‘อาตุรํ ¶ กุณปํ ปูตึ, ปสฺส นนฺเท สมุสฺสยํ;
อสุภาย จิตฺตํ ภาเวหิ, เอกคฺคํ สุสมาหิตํ.
‘‘‘ยถา อิทํ ตถา เอตํ, ยถา เอตํ ตถา อิทํ;
ทุคฺคนฺธํ ปูติกํ วาติ, พาลานํ อภินนฺทิตํ.
‘‘‘เอวเมตํ อเวกฺขนฺตี, รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา;
ตโต สกาย ปฺาย, อภินิพฺพิชฺฌ ทกฺขสิ’.
‘‘ตโตหํ อติสํวิคฺคา, สุตฺวา คาถา สุภาสิตา;
ตตฺรฏฺิตาวหํ สนฺตี, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘ยตฺถ ยตฺถ นิสินฺนาหํ, สทา ฌานปรายนา;
ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโ, เอตทคฺเค เปสิ มํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ ¶ ¶ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ นนฺทา ภิกฺขุนี ชนปทกลฺยาณี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
นนฺทาเถริยาปทานํ ปฺจมํ.
๖. โสณาเถรีอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
‘‘ตทา เสฏฺิกุเล ชาตา, สุขิตา ปูชิตา ปิยา;
อุเปตฺวา ตํ มุนิวรํ, อสฺโสสึ มธุรํ วจํ.
‘‘อารทฺธวีริยานคฺคํ, วณฺเณสิ [วณฺเณติ (สฺยา.)] ภิกฺขุนึ ชิโน;
ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, การํ กตฺวาน สตฺถุโน.
‘‘อภิวาทิย สมฺพุทฺธํ, านํ ตํ ปตฺถยึ ตทา;
อนุโมทิ มหาวีโร, ‘สิชฺฌตํ ปณิธี ตว.
‘‘‘สตสหสฺสิโต ¶ กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ¶ ¶ ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;
โสณาติ นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกา’.
‘‘ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;
เมตฺตจิตฺตา ปริจรึ, ปจฺจเยหิ วินายกํ.
‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาตา เสฏฺิกุเล อหํ;
สาวตฺถิยํ ปุรวเร, อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน.
‘‘ยทา ¶ จ โยพฺพนปฺปตฺตา, คนฺตฺวา ปติกุลํ อหํ;
ทส ปุตฺตานิ อชนึ, สุรูปานิ วิเสสโต.
‘‘สุเขธิตา จ เต สพฺเพ, ชนเนตฺตมโนหรา;
อมิตฺตานมฺปิ รุจิตา, มม ปเคว เต ปิยา.
‘‘ตโต มยฺหํ อกามาย, ทสปุตฺตปุรกฺขโต;
ปพฺพชิตฺถ ส เม ภตฺตา, เทวเทวสฺส สาสเน.
‘‘ตเทกิกา วิจินฺเตสึ, ชีวิเตนาลมตฺถุ เม;
จตฺตาย ปติปุตฺเตหิ, วุฑฺฒาย จ วรากิยา.
‘‘อหมฺปิ ตตฺถ คจฺฉิสฺสํ, สมฺปตฺโต ยตฺถ เม ปติ;
เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ.
‘‘ตโต จ มํ ภิกฺขุนิโย, เอกํ ภิกฺขุนุปสฺสเย;
วิหาย คจฺฉุโมวาทํ, ตาเปหิ อุทกํ อิติ.
‘‘ตทา ¶ อุทกมาหิตฺวา, โอกิริตฺวาน กุมฺภิยา;
จุลฺเล เปตฺวา อาสีนา, ตโต จิตฺตํ สมาทหึ.
‘‘ขนฺเธ อนิจฺจโต ทิสฺวา, ทุกฺขโต จ อนตฺตโต;
เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘ตทาคนฺตฺวา ภิกฺขุนิโย, อุณฺโหทกมปุจฺฉิสุํ;
เตโชธาตุมธิฏฺาย, ขิปฺปํ สนฺตาปยึ ชลํ.
‘‘วิมฺหิตา ¶ ¶ ตา ชินวรํ, เอตมตฺถมสาวยุํ;
ตํ สุตฺวา มุทิโต นาโถ, อิมํ คาถํ อภาสถ.
‘‘‘โย จ วสฺสสตํ ชีเว, กุสีโต หีนวีริโย;
เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย, วีริยมารภโต ทฬฺหํ’.
‘‘อาราธิโต มหาวีโร, มยา สุปฺปฏิปตฺติยา;
อารทฺธวีริยานคฺคํ, มมาห ส มหามุนิ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ โสณา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
โสณาเถริยาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. ภทฺทกาปิลานีเถรีอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู [สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา (สี. ปี.)];
อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
‘‘ตทาหุ หํสวติยํ, วิเทโห นาม นามโต [นามโก (สฺยา. ปี.)];
เสฏฺี ปหูตรตโน, ตสฺส ชายา อโหสหํ.
‘‘กทาจิ โส นราทิจฺจํ, อุเปจฺจ สปริชฺชโน;
ธมฺมมสฺโสสิ พุทฺธสฺส, สพฺพทุกฺขภยปฺปหํ [ทุกฺขกฺขยาวหํ (สฺยา.)].
‘‘สาวกํ ธุตวาทานํ, อคฺคํ กิตฺเตสิ นายโก;
สุตฺวา สตฺตาหิกํ ทานํ, ทตฺวา พุทฺธสฺส ตาทิโน.
‘‘นิปจฺจ สิรสา ปาเท, ตํ านมภิปตฺถยึ;
ส หาสยนฺโต ปริสํ, ตทา หิ นรปุงฺคโว.
‘‘เสฏฺิโน อนุกมฺปาย, อิมา คาถา อภาสถ;
‘ลจฺฉเส ปตฺถิตํ านํ, นิพฺพุโต โหหิ ปุตฺตก.
‘‘‘สตสหสฺสิโต ¶ ¶ กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
กสฺสโป นาม โคตฺเตน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.
‘‘ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;
เมตฺตจิตฺโต ปริจริ, ปจฺจเยหิ วินายกํ.
‘‘สาสนํ ¶ โชตยิตฺวาน, โส มทฺทิตฺวา กุติตฺถิเย;
เวเนยฺยํ วินยิตฺวา จ, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
‘‘นิพฺพุเต ¶ ตมฺหิ โลกคฺเค, ปูชนตฺถาย สตฺถุโน;
าติมิตฺเต สมาเนตฺวา, สห เตหิ อการยิ.
‘‘สตฺตโยชนิกํ ถูปํ, อุพฺพิทฺธํ รตนามยํ;
ชลนฺตํ สตรํสึว, สาลราชํว ผุลฺลิตํ.
‘‘สตฺตสตสหสฺสานิ, ปาติโย [จาติโย (สฺยา.)] ตตฺถ การยิ;
นฬคฺคี วิย โชตนฺตี [โชตนฺเต (สฺยา. ปี.)], รตเนเหว สตฺตหิ.
‘‘คนฺธเตเลน ปูเรตฺวา, ทีปานุชฺชลยี ตหึ;
ปูชนตฺถาย [ปูชตฺถาย (สี. ก.)] มเหสิสฺส, สพฺพภูตานุกมฺปิโน.
‘‘สตฺตสตสหสฺสานิ, ปุณฺณกุมฺภานิ การยิ;
รตเนเหว ปุณฺณานิ, ปูชนตฺถาย มเหสิโน.
‘‘มชฺเฌ อฏฺฏฺกุมฺภีนํ, อุสฺสิตา กฺจนคฺฆิโย;
อติโรจนฺติ วณฺเณน, สรเทว ทิวากโร.
‘‘จตุทฺวาเรสุ โสภนฺติ, โตรณา รตนามยา;
อุสฺสิตา ผลกา รมฺมา, โสภนฺติ รตนามยา.
‘‘วิโรจนฺติ ปริกฺขิตฺตา [ปริกฺขาโย (สฺยา.)], อวฏํสา สุนิมฺมิตา;
อุสฺสิตานิ ปฏากานิ, รตนานิ วิโรจเร.
‘‘สุรตฺตํ สุกตํ จิตฺตํ, เจติยํ รตนามยํ;
อติโรจติ วณฺเณน, สสฺโฌว [สสชฺฌาว (สฺยา. ก.), สสฺชาว (ปี.)] ทิวากโร.
‘‘ถูปสฺส ¶ ¶ เวทิโย ติสฺโส, หริตาเลน ปูรยิ;
เอกํ มโนสิลาเยกํ, อฺชเนน จ เอกิกํ.
‘‘ปูชํ ¶ เอตาทิสํ รมฺมํ, กาเรตฺวา วรวาทิโน;
อทาสิ ทานํ สงฺฆสฺส, ยาวชีวํ ยถาพลํ.
‘‘สหาว เสฏฺินา เตน, ตานิ ปฺุานิ สพฺพโส;
ยาวชีวํ กริตฺวาน, สหาว สุคตึ คตา.
‘‘สมฺปตฺติโยนุโภตฺวาน, เทวตฺเต อถ มานุเส;
ฉายา วิย สรีเรน, สห เตเนว สํสรึ.
‘‘เอกนวุติโต ¶ กปฺเป, วิปสฺสี นาม นายโก;
อุปฺปชฺชิ จารุทสฺสโน, สพฺพธมฺมวิปสฺสโก.
‘‘ตทายํ พนฺธุมติยํ, พฺราหฺมโณ สาธุสมฺมโต;
อฑฺโฒ สนฺโต คุเณนาปิ [สตฺถาคเมนาสิ (สี.)], ธเนน จ สุทุคฺคโต.
‘‘ตทาปิ ตสฺสาหํ อาสึ, พฺราหฺมณี สมเจตสา;
กทาจิ โส ทิชวโร, สงฺคเมสิ มหามุนึ.
‘‘นิสินฺนํ ชนกายมฺหิ, เทเสนฺตํ อมตํ ปทํ;
สุตฺวา ธมฺมํ ปมุทิโต, อทาสิ เอกสาฏกํ.
‘‘ฆรเมเกน วตฺเถน, คนฺตฺวาเนตํ ส มพฺรวิ [มมพฺรวิ (สี. สฺยา. ปี.)];
‘อนุโมท มหาปฺุํ [มหาปฺเ (สี.), มหาปฺุเ (สฺยา. ก.)], ทินฺนํ พุทฺธสฺส สาฏกํ’.
‘‘ตทาหํ อฺชลึ กตฺวา, อนุโมทึ สุปีณิตา [สุวิทิตา (สฺยา.), สุปีติยา (ก.)];
‘สุทินฺโน สาฏโก สามิ, พุทฺธเสฏฺสฺส ตาทิโน’.
‘‘สุขิโต ¶ สชฺชิโต หุตฺวา, สํสรนฺโต ภวาภเว;
พาราณสิปุเร รมฺเม, ราชา อาสิ มหีปติ.
‘‘ตทา ¶ ตสฺส มเหสีหํ, อิตฺถิคุมฺพสฺส อุตฺตมา;
ตสฺสาติ ทยิตา [ตสฺสาวิ ทุติยิกา (สฺยา.)] อาสึ, ปุพฺพสฺเนเหน ภตฺตุโน [จุตฺตริ (สฺยา. ปี. ก.)].
‘‘ปิณฺฑาย วิจรนฺเต เต [โส (สี. สฺยา. ปี.)], อฏฺ ปจฺเจกนายเก;
ทิสฺวา ปมุทิโต หุตฺวา, ทตฺวา ปิณฺฑํ มหารหํ.
‘‘ปุโน นิมนฺตยิตฺวาน, กตฺวา รตนมณฺฑปํ;
กมฺมาเรหิ กตํ ปตฺตํ [กตํ ฉตฺตํ (สี.), กตมฏฺํ (สฺยา.)], โสวณฺณํ วต ตตฺตกํ.
‘‘สมาเนตฺวาน เต สพฺเพ, เตสํ ทานมทาสิ โส;
โสณฺณาสเน ปวิฏฺานํ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.
‘‘ตมฺปิ ¶ ทานํ สหาทาสึ, กาสิราเชนหํ ตทา;
ปุนาหํ พาราณสิยํ, ชาตา กาสิกคามเก.
‘‘กุฏุมฺพิกกุเล ¶ ผีเต, สุขิโต โส สภาตุโก;
เชฏฺสฺส ภาตุโน ชายา, อโหสึ สุปติพฺพตา.
‘‘ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวาน, กนิยสฺส มม ภตฺตุโน [ภตฺตุกนิยโส (สฺยา.)];
ภาคนฺนํ ตสฺส ทตฺวาน, อาคเต ตมฺหิ ปาวทึ.
‘‘นาภินนฺทิตฺถ โส ทานํ, ตโต ตสฺส อทาสหํ;
อุขา [พุทฺธา (สฺยา.)] อานิย ตํ อนฺนํ, ปุโน ตสฺเสว โส อทา.
‘‘ตทนฺนํ ฉฑฺฑยิตฺวาน, ทุฏฺา พุทฺธสฺสหํ ตทา;
ปตฺตํ กลลปุณฺณํ ตํ, อทาสึ ตสฺส ตาทิโน.
‘‘ทาเน ¶ จ คหเณ เจว, อปเจ ปทุเสปิ จ;
สมจิตฺตมุขํ ทิสฺวา, ตทาหํ สํวิชึ ภุสํ.
‘‘ปุโน ¶ ปตฺตํ คเหตฺวาน, โสธยิตฺวา สุคนฺธินา;
ปสนฺนจิตฺตา ปูเรตฺวา, สฆตํ สกฺกรํ อทํ.
‘‘ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ, สุรูปา โหมิ ทานโต;
พุทฺธสฺส อปกาเรน, ทุคฺคนฺธา วทเนน จ.
‘‘ปุน กสฺสปวีรสฺส, นิธายนฺตมฺหิ เจติเย;
โสวณฺณํ อิฏฺกํ วรํ, อทาสึ มุทิตา อหํ.
‘‘จตุชฺชาเตน คนฺเธน, นิจยิตฺวา ตมิฏฺกํ;
มุตฺตา ทุคฺคนฺธโทสมฺหา, สพฺพงฺคสุสมาคตา.
‘‘สตฺตปาติสหสฺสานิ, รตเนเหว สตฺตหิ;
กาเรตฺวา ฆตปูรานิ, วฏฺฏีนิ [วฏฺฏีโย (สี.)] จ สหสฺสโส.
‘‘ปกฺขิปิตฺวา ปทีเปตฺวา, ปยึ สตฺตปนฺติโย;
ปูชนตฺถํ โลกนาถสฺส, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘ตทาปิ ตมฺหิ ปฺุมฺหิ, ภาคินียิ วิเสสโต;
ปุน กาสีสุ สฺชาโต, สุมิตฺตา อิติ วิสฺสุโต.
‘‘ตสฺสาหํ ภริยา อาสึ, สุขิตา สชฺชิตา ปิยา;
ตทา ปจฺเจกมุนิโน, อทาสึ ฆนเวนํ.
‘‘ตสฺสาปิ ¶ ¶ ภาคินี อาสึ, โมทิตฺวา ทานมุตฺตมํ;
ปุนาปิ กาสิรฏฺมฺหิ, ชาโต โกลิยชาติยา.
‘‘ตทา ¶ โกลิยปุตฺตานํ, สเตหิ สห ปฺจหิ;
ปฺจปจฺเจกพุทฺธานํ, สตานิ สมุปฏฺหิ.
‘‘เตมาสํ ตปฺปยิตฺวาน [วาสยิตฺวาน (สฺยา. ปี.)], อทาสิ จ ติจีวเร [ติจีวรํ (สฺยา.)];
ชายา ตสฺส ตทา อาสึ, ปฺุกมฺมปถานุคา.
‘‘ตโต ¶ จุโต อหุ ราชา, นนฺโท นาม มหายโส;
ตสฺสาปิ มเหสี อาสึ, สพฺพกามสมิทฺธินี.
‘‘ตทา ราชา ภวิตฺวาน, พฺรหฺมทตฺโต มหีปติ;
ปทุมวตีปุตฺตานํ, ปจฺเจกมุนินํ ตทา.
‘‘สตานิ ปฺจนูนานิ, ยาวชีวํ อุปฏฺหึ;
ราชุยฺยาเน นิวาเสตฺวา, นิพฺพุตานิ จ ปูชยึ.
‘‘เจติยานิ จ กาเรตฺวา, ปพฺพชิตฺวา อุโภ มยํ;
ภาเวตฺวา อปฺปมฺาโย, พฺรหฺมโลกํ อคมฺหเส.
‘‘ตโต จุโต มหาติตฺเถ, สุชาโต ปิปฺผลายโน;
มาตา สุมนเทวีติ, โกสิโคตฺโต ทิโช ปิตา.
‘‘อหํ มทฺเท ชนปเท, สากลาย ปุรุตฺตเม;
กปฺปิลสฺส ทิชสฺสาสึ, ธีตา มาตา สุจีมติ.
‘‘ฆนกฺจนพิมฺเพน, นิมฺมินิตฺวาน มํ ปิตา;
อทา กสฺสปธีรสฺส, กาเมหิ วชฺชิตสฺสมํ.
‘‘กทาจิ โส การุณิโก, คนฺตฺวา กมฺมนฺตเปกฺขโก;
กากาทิเกหิ ขชฺชนฺเต, ปาเณ ทิสฺวาน สํวิชิ.
‘‘ฆเรวาหํ ¶ ติเล ชาเต, ทิสฺวานาตปตาปเน;
กิมิ กาเกหิ ขชฺชนฺเต, สํเวคมลภึ ตทา.
‘‘ตทา โส ปพฺพชี ธีโร, อหํ ตมนุปพฺพชึ;
ปฺจวสฺสานิ นิวสึ, ปริพฺพาชวเต [ปริพฺพาชปเถ (สฺยา. ปี.)] อหํ.
‘‘ยทา ¶ ปพฺพชิตา อาสิ, โคตมี ชินโปสิกา;
ตทาหํ ตมุปคนฺตฺวา, พุทฺเธน อนุสาสิตา.
‘‘น ¶ จิเรเนว กาเลน, อรหตฺตมปาปุณึ;
อโห กลฺยาณมิตฺตตฺตํ, กสฺสปสฺส สิรีมโต.
‘‘สุโต พุทฺธสฺส ทายาโท, กสฺสโป สุสมาหิโต;
ปุพฺเพนิวาสํ โย เวทิ, สคฺคาปายฺจ ปสฺสติ.
‘‘อโถ ¶ ชาติกฺขยํ ปตฺโต, อภิฺาโวสิโต มุนิ;
เอตาหิ ตีหิ วิชฺชาหิ, เตวิชฺโช โหติ พฺราหฺมโณ.
‘‘ตเถว ภทฺทกาปิลานี [ภทฺทากาปิลานี (สี. ปี.)], เตวิชฺชา มจฺจุหายินี;
ธาเรติ อนฺติมํ เทหํ, ชิตฺวา มารํ สวาหนํ.
‘‘ทิสฺวา อาทีนวํ โลเก, อุโภ ปพฺพชิตา มยํ;
ตฺยมฺห ขีณาสวา ทนฺตา, สีติภูตามฺห นิพฺพุตา.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ ภทฺทกาปิลานี ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ภทฺทกาปิลานีเถริยาปทานํ สตฺตมํ.
๘. ยโสธราเถรีอปทานํ
เอกสฺมึ สมเย รมฺเม, อิทฺเธ ราชคเห ปุเร;
ปพฺภารมฺหิ วเรกมฺหิ, วสนฺเต นรนายเก.
วสนฺติยา ตมฺหิ นคเร, รมฺเม ภิกฺขุนุปสฺสเย;
ยโสธราภิกฺขุนิยา, เอวํ อาสิ วิตกฺกิตํ.
‘‘สุทฺโธทโน มหาราชา, โคตมี จ ปชาปตี;
อภิฺาตา มหาเถรา, เถริโย จ มหิทฺธิกา.
‘‘สนฺตึ ¶ คตาว อาสุํ เต, ทีปจฺจีว นิราสวา;
โลกนาเถ ธรนฺเตว, อหมฺปิ จ สิวํ ปทํ.
‘‘คมิสฺสามีติ ¶ จินฺเตตฺวา, ปสฺสนฺตี อายุมตฺตโน;
ปสฺสิตฺวา อายุสงฺขารํ, ตทเหว ขยํ คตํ.
‘‘ปตฺตจีวรมาทาย, นิกฺขมิตฺวา สกสฺสมา;
ปุรกฺขตา ภิกฺขุนีภิ, สเตหิ สหสฺเสหิ สา [สห ปฺจหิ (สี. ปี.)].
‘‘มหิทฺธิกา มหาปฺา, สมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมิ;
สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, สตฺถุโน จกฺกลกฺขเณ;
นิสินฺนา เอกมนฺตมฺหิ, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘‘อฏฺสตฺตติวสฺสาหํ, ปจฺฉิโม วตฺตเต วโย [ปจฺฉิมา วตฺตยิ วยา (สฺยา.)];
ปพฺภารมฺหิ อนุปฺปตฺตา, อาโรเจมิ มหามุนิ.
‘‘‘ปริปกฺโก วโย มยฺหํ, ปริตฺตํ มม ชีวิตํ;
ปหาย โว คมิสฺสามิ, กตํ เม สรณมตฺตโน.
‘‘‘วยมฺหิ ปจฺฉิเม กาเล, มรณํ อุปรุทฺธติ;
อชฺชรตฺตึ มหาวีร, ปาปุณิสฺสามิ นิพฺพุตึ.
‘‘‘นตฺถิ ชาติ ชรา พฺยาธิ, มรณฺจ มหามุเน;
อชรามรณํ ปุรํ, คมิสฺสามิ อสงฺขตํ.
‘‘‘ยาวตา ปริสา นาม, สมุปาสนฺติ สตฺถุโน;
อปราธมชานนฺตี [สเจ เมตฺถิ (สี.), ปชานนฺตี (ก.)], ขมนฺตํ สมฺมุขา มุเน.
‘‘‘สํสริตฺวา ¶ ¶ จ สํสาเร, ขลิตฺเจ มมํ ตยิ;
อาโรเจมิ มหาวีร, อปราธํ ขมสฺสุ เม’.
‘‘สุตฺวาน วจนํ ตสฺสา, มุนินฺโท อิทมพฺรวิ;
‘กิมุตฺตรํ เต วกฺขามิ, นิพฺพานาย วชนฺติยา.
‘‘‘อิทฺธิฺจาปิ นิทสฺเสหิ, มม สาสนการิเก;
ปริสานฺจ สพฺพาสํ, กงฺขํ ฉินฺทสฺสุ ยาวตา’.
‘‘สุตฺวา ตํ มุนิโน วาจํ, ภิกฺขุนี สา ยโสธรา;
วนฺทิตฺวา มุนิราชํ ตํ, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘‘ยโสธรา ¶ อหํ วีร, อคาเร เต ปชาปติ;
สากิยมฺหิ กุเล ชาตา, อิตฺถิองฺเค ปติฏฺิตา.
‘‘‘ถีนํ สตสหสฺสานํ, นวุตีนํ ฉทุตฺตริ;
อคาเร เต อหํ วีร, ปาโมกฺขา สพฺพา อิสฺสรา.
‘‘‘รูปาจารคุณูเปตา ¶ , โยพฺพนฏฺา ปิยํวทา;
สพฺพา มํ อปจายนฺติ, เทวตา วิย มานุสา.
‘‘‘กฺาสตสหสฺสปมุขา, สกฺยปุตฺตนิเวสเน;
สมานสุขทุกฺขตา, เทวตา วิย นนฺทเน.
‘‘‘กามธาตุมติกฺกมฺม [กามธาตุมติกฺกนฺตา (สี. สฺยา. ปี. ก.)], สณฺิตา รูปธาตุยา;
รูเปน สทิสา นตฺถิ, เปตฺวา โลกนายกํ.
‘‘‘สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, อิทฺธึ ทสฺเสสิ สตฺถุโน;
เนกา นานาวิธาการา, มหาอิทฺธีปิ ทสฺสยี [เอวมาทีนิ วตฺวาน, อุปติตฺวาน อมฺพรํ; อิทฺธี อเนกา ทสฺเสสิ, พุทฺธานฺุา ยโสธรา; (สี.)].
‘‘‘จกฺกวาฬสมํ กายํ, สีสํ อุตฺตรโต กุรุ;
อุโภ ปกฺขา ทุเว ทีปา, ชมฺพุทีปํ สรีรโต.
‘‘‘ทกฺขิณฺจ สรํ ปิฺฉํ, นานาสาขา ตุ ปตฺตกา;
จนฺทฺจ สูริยฺจกฺขิ, เมรุปพฺพตโต สิขํ.
‘‘‘จกฺกวาลคิรึ ¶ ตุณฺฑํ, ชมฺพุรุกฺขํ สมูลกํ;
พีชมานา อุปาคนฺตฺวา, วนฺทนฺตี โลกนายกํ.
‘‘‘หตฺถิวณฺณํ ตเถวสฺสํ, ปพฺพตํ ชลธึ ตถา;
จนฺทิมํ สูริยํ เมรุํ, สกฺกวณฺณฺจ ทสฺสยิ.
‘‘‘ยโสธรา ¶ อหํ วีร, ปาเท วนฺทามิ จกฺขุม;
สหสฺสโลกธาตูนํ, ผุลฺลปทฺเมน ฉาทยิ.
‘‘‘พฺรหฺมวณฺณฺจ มาเปตฺวา, ธมฺมํ เทเสสิ สฺุตํ;
ยโสธรา อหํ วีร, ปาเท วนฺทามิ จกฺขุม.
‘‘‘อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;
เจโตปริยาณสฺส, วสี โหมิ มหามุนิ.
‘‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ¶ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน ตเถว จ;
าณํ มยฺหํ มหาวีร, อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเก.
‘‘‘ปุพฺพานํ โลกนาถานํ, สงฺคมํ เต นิทสฺสิตํ [สุทสฺสิตํ (สฺยา. ปี. ก.)];
อธิการํ พหุํ มยฺหํ, ตุยฺหตฺถาย มหามุเน.
‘‘‘ยํ ¶ มยฺหํ ปูริตํ กมฺมํ, กุสลํ สรเส มุเน;
ตุยฺหตฺถาย มหาวีร, ปฺุํ อุปจิตํ มยา.
‘‘‘อภพฺพฏฺาเน วชฺเชตฺวา, วารยิตฺวา อนาจรํ;
ตุยฺหตฺถาย มหาวีร, สฺจตฺตํ ชีวิตํ มยา.
‘‘‘เนกโกฏิสหสฺสานิ ¶ , ภริยตฺถายทาสิ มํ;
น ตตฺถ วิมนา โหมิ, ตุยฺหตฺถาย มหามุนิ.
‘‘‘เนกโกฏิสหสฺสานิ, อุปการายทาสิ มํ;
น ตตฺถ วิมนา โหมิ, ตุยฺหตฺถาย มหามุนิ.
‘‘‘เนกโกฏิสหสฺสานิ, โภชนตฺถายทาสิ มํ;
น ตตฺถ วิมนา โหมิ, ตุยฺหตฺถาย มหามุนิ.
‘‘‘เนกโกฏิสหสฺสานิ, ชีวิตานิ ปริจฺจชึ;
ภยโมกฺขํ กริสฺสนฺติ, ททามิ มม ชีวิตํ.
‘‘‘องฺคคเต [องฺเค เอวํ (ก.)] อลงฺกาเร, วตฺเถ นานาวิเธ พหู;
อิตฺถิมณฺเฑ น คูหามิ, ตุยฺหตฺถาย มหามุนิ.
‘‘‘ธนธฺปริจฺจาคํ ¶ , คามานิ นิคมานิ จ;
เขตฺตํ ปุตฺตา จ ธีตา จ, ปริจฺจตฺตา มหามุนิ.
‘‘‘หตฺถี อสฺสา ควา จาปิ, ทาสิโย ปริจาริกา;
ตุยฺหตฺถาย มหาวีร, ปริจฺจตฺตา อสงฺขิยา.
‘‘‘ยํ มยฺหํ ปฏิมนฺเตสิ [ปติมนฺเตสิ (สี.)], ทานํ ทสฺสามิ ยาจเก;
วิมนํ เม น ปสฺสามิ, ททโต ทานมุตฺตมํ.
‘‘‘นานาวิธํ ¶ พหุํ ทุกฺขํ, สํสาเร จ พหุพฺพิเธ;
ตุยฺหตฺถาย มหาวีร, อนุภุตฺตํ อสงฺขิยํ.
‘‘‘สุขปฺปตฺตานุโมทามิ, น จ ทุกฺเขสุ ทุมฺมนา;
สพฺพตฺถ ตุลิตา โหมิ, ตุยฺหตฺถาย มหามุนิ.
‘‘‘อนุมคฺเคน ¶ สมฺพุทฺโธ, ยํ ธมฺมํ อภินีหริ;
อนุโภตฺวา สุขํ ทุกฺขํ, ปตฺโต โพธึ มหามุนิ.
‘‘‘พฺรหฺมเทวฺจ สมฺพุทฺธํ, โคตมํ โลกนายกํ;
อฺเสํ โลกนาถานํ, สงฺคมํ เต พหุํ มยา.
‘‘‘อธิการํ ¶ พหุํ มยฺหํ, ตุยฺหตฺถาย มหามุนิ;
คเวสโต พุทฺธธมฺเม, อหํ เต ปริจาริกา.
‘‘‘กปฺเป จ สตสหสฺเส, จตุโร จ อสงฺขิเย;
ทีปงฺกโร มหาวีโร, อุปฺปชฺชิ โลกนายโก.
‘‘‘ปจฺจนฺตเทสวิสเย, นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ;
ตสฺส อาคมนํ มคฺคํ, โสเธนฺติ ตุฏฺมานสา.
‘‘‘เตน กาเลน โส อาสิ, สุเมโธ นาม พฺราหฺมโณ;
มคฺคฺจ ปฏิยาเทสิ, อายโต [อายตํ (สี.)] สพฺพทสฺสิโน.
‘‘‘เตน กาเลนหํ อาสึ, กฺา พฺราหฺมณสมฺภวา;
สุมิตฺตานาม นาเมน, อุปคจฺฉึ สมาคมํ.
‘‘‘อฏฺ อุปฺปลหตฺถานิ, ปูชนตฺถาย สตฺถุโน;
อาทาย ชนสํมชฺเฌ, อทฺทสํ อิสิ มุคฺคตํ.
‘‘‘จิรานุคตํ ¶ ทยิตํ [จิรานุปริ อาสีนํ (สี.)], อติกฺกนฺตํ มโนหรํ;
ทิสฺวา ตทา อมฺิสฺสํ, สผลํ ชีวิตํ มม.
‘‘‘ปรกฺกมํ ตํ สผลํ, อทฺทสํ อิสิโน ตทา;
ปุพฺพกมฺเมน สมฺพุทฺเธ, จิตฺตฺจาปิ ปสีทิ เม.
‘‘‘ภิยฺโย ¶ จิตฺตํ ปสาเทสึ, อิเส อุคฺคตมานเส;
เทยฺยํ อฺํ น ปสฺสามิ, เทมิ ปุปฺผานิ เต อิสิ.
‘‘‘ปฺจหตฺถา ¶ ตว โหนฺตุ, ตโย โหนฺตุ มมํ อิเส;
เตน สทฺธึ สมา โหนฺตุ, โพธตฺถาย ตวํ อิเส’.
จตุตฺถํ ภาณวารํ.
‘‘อิสิ คเหตฺวา ปุปฺผานิ, อาคจฺฉนฺตํ มหายสํ;
ปูเชสิ ชนสํมชฺเฌ, โพธตฺถาย มหาอิสิ.
‘‘ปสฺสิตฺวา ชนสํมชฺเฌ, ทีปงฺกโร มหามุนิ;
วิยากาสิ มหาวีโร, อิสิ มุคฺคตมานสํ.
‘‘อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, ทีปงฺกโร มหามุนิ;
มม กมฺมํ วิยากาสิ, อุชุภาวํ มหามุนิ.
‘‘‘สมจิตฺตา ¶ สมกมฺมา, สมการี ภวิสฺสติ;
ปิยา เหสฺสติ กมฺเมน, ตุยฺหตฺถาย มหาอิสิ [มหาอิเส (สฺยา.)].
‘‘‘สุทสฺสนา สุปิยา จ, มนาปา ปิยวาทินี;
ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, วิหริสฺสติ อิทฺธิกา.
‘‘‘ยถาปิ ภณฺฑสามุคฺคํ, อนุรกฺขติ สามิโน;
เอวํ กุสลธมฺมานํ, อนุรกฺขิสฺสเต อยํ.
‘‘‘ตสฺส เต [ตสฺส ตํ (สฺยา.)] อนุกมฺปนฺตี, ปูรยิสฺสติ ปารมี;
สีโหว ปฺชรํ เภตฺวา [หิตฺวา (สฺยา.), เหตฺวา (ปี.)], ปาปุณิสฺสติ โพธิยํ’.
‘‘อปริเมยฺเย ¶ อิโต กปฺเป, ยํ มํ พุทฺโธ วิยากรี;
ตํ วาจํ อนุโมเทนฺตี, เอวํการี ภวึ อหํ.
‘‘ตสฺส ¶ กมฺมสฺส สุกตสฺส, ตตฺถ จิตฺตํ ปสาทยึ;
เทวมนุสฺสกํ โยนึ, อนุโภตฺวา อสงฺขิยํ.
‘‘สุขทุกฺเขนุโภตฺวาหํ, เทเวสุ มานุเสสุ จ;
ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, อชายึ สากิเย กุเล.
‘‘รูปวตี โภควตี, ยสสีลวตี ตโต;
สพฺพงฺคสมฺปทา โหมิ, กุเลสุ อภิสกฺกตา.
‘‘ลาภํ ¶ สิโลกํ สกฺการํ, โลกธมฺมสมาคมํ;
จิตฺตฺจ ทุกฺขิตํ นตฺถิ, วสามิ อกุโตภยา.
‘‘วุตฺตฺเหตํ ภควตา, รฺโ อนฺเตปุเร ตทา;
ขตฺติยานํ ปุเร วีร, อุปการฺจ นิทฺทิสิ.
‘‘อุปการา จ ยา นารี, ยา จ นารี สุเข ทุเข;
อตฺถกฺขายี จ ยา นารี, ยา จ นารีนุกมฺปิกา.
‘‘ปฺจโกฏิสตา พุทฺธา, นวโกฏิสตานิ จ;
เอเตสํ เทวเทวานํ, มหาทานํ ปวตฺตยึ.
‘‘อธิการํ มหา [สทา (ปี.) เอวมุปริปิ] มยฺหํ, ธมฺมราช สุโณหิ เม;
เอกาทสโกฏิสตา, พุทฺธา ทฺวาทส โกฏิโย [โหนฺติ โลกคฺคนายกา (สี. สฺยา.), ปณฺณาโกฏิสตานิ จ (ปี.)].
‘‘เอเตสํ เทวเทวานํ, มหาทานํ ปวตฺตยึ;
อธิการํ มหา มยฺหํ, ธมฺมราช สุโณหิ เม.
‘‘‘วีสโกฏิสตา ¶ ¶ พุทฺธา, ตึสโกฏิสตานิ จ;
เอเตสํ เทวเทวานํ, มหาทานํ ปวตฺตยึ.
‘‘‘อธิการํ มหา มยฺหํ, ธมฺมราช สุโณหิ เม;
จตฺตาลีสโกฏิสตา, ปฺาส โกฏิสตานิ จ.
‘‘‘เอเตสํ ¶ เทวเทวานํ, มหาทานํ ปวตฺตยึ;
อธิการํ มหา มยฺหํ, ธมฺมราช สุโณหิ เม.
‘‘‘สฏฺิโกฏิสตา พุทฺธา, สตฺตติโกฏิสตานิ จ;
เอเตสํ เทวเทวานํ, มหาทานํ ปวตฺตยึ.
‘‘‘อธิการํ มหา มยฺหํ, ธมฺมราช สุโณหิ เม;
อสีติโกฏิสตา พุทฺธา, นวุติโกฏิสตานิ จ.
‘‘‘เอเตสํ เทวเทวานํ, มหาทานํ ปวตฺตยึ;
อธิการํ มหา มยฺหํ, ธมฺมราช สุโณหิ เม.
‘‘‘โกฏิสตสหสฺสานิ, โหนฺติ โลกคฺคนายกา;
เอเตสํ เทวเทวานํ, มหาทานํ ปวตฺตยึ.
‘‘‘อธิการํ ¶ มหา มยฺหํ, ธมฺมราช สุโณหิ เม;
นวโกฏิสหสฺสานิ, อปเร โลกนายกา.
‘‘‘เอเตสํ เทวเทวานํ, มหาทานํ ปวตฺตยึ;
อธิการํ มหา มยฺหํ, ธมฺมราช สุโณหิ เม.
‘‘‘โกฏิสตสหสฺสานิ, ปฺจาสีติมเหสินํ;
ปฺจาสีติโกฏิสตา, สตฺตตึสา จ โกฏิโย.
‘‘‘เอเตสํ ¶ เทวเทวานํ, มหาทานํ ปวตฺตยึ;
อธิการํ มหา มยฺหํ, ธมฺมราช สุโณหิ เม.
‘‘‘ปจฺเจกพุทฺธา วีตราคา [ธุตราคา (ปี. ก.)], อฏฺฏฺมกโกฏิโย [อฏฺมตฺตก… (สี.), อฏฺมตฺถก… (สฺยา.)];
อธิการํ มหา มยฺหํ, ธมฺมราช สุโณหิ เม.
‘‘‘ขีณาสวา วีตมลา, อสงฺขิยา พุทฺธสาวกา;
อธิการํ มหา มยฺหํ, ธมฺมราช สุโณหิ เม.
‘‘‘เอวํ ธมฺเม สุจิณฺณานํ, สทา ธมฺมสฺส จารินํ;
ธมฺมจารี สุขํ เสติ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ.
‘‘‘ธมฺมํ ¶ จเร สุจริตํ, น นํ ทุจฺจริตํ จเร;
ธมฺมจารี สุขํ เสติ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ.
‘‘‘นิพฺพินฺทิตฺวาน สํสาเร, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
สหสฺสปริวาเรน, ปพฺพชิตฺวา อกิฺจนา.
‘‘‘อคารํ วิชหิตฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
อฑฺฒมาเส อสมฺปตฺเต, จตุสจฺจมปาปุณึ.
‘‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;
อุปเนนฺติ พหู ชนา, สาคเรเยว อูมิโย.
‘‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.
‘‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’.
‘‘เอวํ พหุวิธํ ทุกฺขํ, สมฺปตฺตี จ พหุพฺพิธา;
วิสุทฺธิภาวํ สมฺปตฺตา, ลภามิ สพฺพสมฺปทา.
‘‘ยา ¶ ททาติ สกตฺตานํ, ปฺุตฺถาย มเหสิโน;
สหายสมฺปทา โหนฺติ, นิพฺพานปทมสงฺขตํ.
‘‘ปริกฺขีณํ อตีตฺจ, ปจฺจุปฺปนฺนํ อนาคตํ;
สพฺพกมฺมํ มมํ ขีณํ, ปาเท วนฺทามิ จกฺขุม’’.
อิตฺถํ สุทํ ยโสธรา ภิกฺขุนี ภควโต สมฺมุขา อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ยโสธราเถริยาปทานํ อฏฺมํ.
๙. ยโสธราปมุขทสภิกฺขุนีสหสฺสอปทานํ
‘‘กปฺเป ¶ จ สตสหสฺเส, จตุโร จ อสงฺขิเย;
ทีปงฺกโร นาม ชิโน, อุปฺปชฺชิ โลกนายโก.
‘‘ทีปงฺกโร มหาวีโร, วิยากาสิ วินายโก;
สุเมธฺจ สุมิตฺตฺจ, สมานสุขทุกฺขตํ.
‘‘สเทวกฺจ ¶ ปสฺสนฺโต, วิจรนฺโต สเทวกํ;
เตสํ ปกิตฺตเน อมฺเห, อุปคมฺม สมาคมํ.
‘‘อมฺหํ ¶ สพฺพปติ โหหิ [สพฺพา ปตี โหนฺติ (ปี.)], อนาคตสมาคเม;
สพฺพาว ตุยฺหํ ภริยา, มนาปา ปิยวาทิกา.
‘‘ทานํ สีลมยํ สพฺพํ, ภาวนา จ สุภาวิตา;
ทีฆรตฺตฺจ โน [ทีฆรตฺตมิทํ (สฺยา. ก.)] สพฺพํ, ปริจฺจตฺตํ มหามุเน.
‘‘คนฺธํ วิเลปนํ มาลํ, ทีปฺจ รตนามยํ;
ยํกิฺจิ ปตฺถิตํ สพฺพํ, ปริจฺจตฺตํ มหามุนิ.
‘‘อฺํ วาปิ กตํ กมฺมํ, ปริโภคฺจ มานุสํ;
ทีฆรตฺตฺหิ โน สพฺพํ, ปริจฺจตฺตํ มหามุนิ.
‘‘อเนกชาติสํสารํ, พหุํ ปฺุมฺปิ โน กตํ;
อิสฺสรมนุโภตฺวาน, สํสริตฺวา ภวาภเว.
‘‘ปจฺฉิเม ¶ ภเว สมฺปตฺเต, สกฺยปุตฺตนิเวสเน;
นานากุลูปปนฺนาโย, อจฺฉรา กามวณฺณินี.
‘‘ลาภคฺเคน ยสํ ปตฺตา, ปูชิตา สพฺพสกฺกตา;
ลาภิโย อนฺนปานานํ, สทา สมฺมานิตา มยํ.
‘‘อคารํ ปชหิตฺวาน, ปพฺพชิมฺหนคาริยํ;
อฑฺฒมาเส อสมฺปตฺเต, สพฺพา ปตฺตามฺห นิพฺพุตึ.
‘‘ลาภิโย อนฺนปานานํ, วตฺถเสนาสนานิ จ;
อุเปนฺติ ปจฺจยา สพฺเพ, สทา สกฺกตปูชิตา.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา อมฺหํ…เป… วิหราม อนาสวา.
‘‘สฺวาคตํ ¶ วต โน อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ ยโสธราปมุขานิ ทสภิกฺขุนีสหสฺสานิ ภควโต สมฺมุขา อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ยโสธราปมุขทสภิกฺขุนีสหสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. ยโสธราปมุขอฏฺารสภิกฺขุนีสหสฺสอปทานํ
‘‘อฏฺารสสหสฺสานิ ¶ , ภิกฺขุนี สกฺยสมฺภวา;
ยโสธราปมุขานิ, สมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมุํ.
‘‘อฏฺารสสหสฺสานิ, สพฺพา โหนฺติ มหิทฺธิกา;
วนฺทนฺตี มุนิโน ปาเท, อาโรเจนฺติ ยถาพลํ.
‘‘‘ชาติ ขีณา ชรา พฺยาธิ, มรณฺจ มหามุนิ;
อนาสวํ ปทํ สนฺตํ, อมตํ ยาม นายก.
‘‘‘ขลิตฺเจ ปุเร อตฺถิ, สพฺพาสมฺปิ มหามุนิ;
อปราธมชานนฺตี, ขม อมฺหํ วินายก.
‘‘‘อิทฺธิฺจาปิ นิทสฺเสถ, มม สาสนการิกา;
ปริสานฺจ สพฺพาสํ, กงฺขํ ฉินฺทถ ยาวตา.
‘‘‘ยโสธรา ¶ มหาวีร, มนาปา ปิยทสฺสนา;
สพฺพา ¶ ตุยฺหํ มหาวีร, อคารสฺมึ ปชาปติ.
‘‘‘ถีนํ สตสหสฺสานํ, นวุตีนํ ฉทุตฺตริ;
อคาเร เต มยํ วีร, ปาโมกฺขา สพฺพา อิสฺสรา.
‘‘‘รูปาจารคุณูเปตา, โยพฺพนฏฺา ปิยํวทา;
สพฺพา โน อปจายนฺติ, เทวตา วิย มานุสา.
‘‘‘อฏฺารสสหสฺสานิ, สพฺพา สากิยสมฺภวา;
ยโสธราสหสฺสานิ, ปาโมกฺขา อิสฺสรา ตทา.
‘‘‘กามธาตุมติกฺกมฺม ¶ , สณฺิตา รูปธาตุยา;
รูเปน สทิสา นตฺถิ, สหสฺสานํ มหามุนิ.
‘‘‘สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, อิทฺธึ ทสฺสํสุ สตฺถุโน;
เนกา นานาวิธาการา, มหาอิทฺธีปิ ทสฺสยุํ.
‘‘‘จกฺกวาฬสมํ กายํ, สีสํ อุตฺตรโต กุรุ;
อุโภ ปกฺขา ทุเว ทีปา, ชมฺพุทีปํ สรีรโต.
‘‘‘ทกฺขิณฺจ สรํ ปิฺฉํ, นานาสาขา ตุ ปตฺตกา;
จนฺทฺจ สูริยฺจกฺขิ, เมรุปพฺพตโต สิขํ.
‘‘‘จกฺกวาฬคิรึ ¶ ตุณฺฑํ, ชมฺพุรุกฺขํ สมูลกํ;
พีชมานา อุปาคนฺตฺวา, วนฺทนฺตี โลกนายกํ.
‘‘‘หตฺถิวณฺณํ ตเถวสฺสํ, ปพฺพตํ ชลธึ ตถา;
จนฺทฺจ สูริยํ เมรุํ, สกฺกวณฺณฺจ ทสฺสยุํ.
‘‘‘ยโสธรา ¶ มยํ วีร, ปาเท วนฺทาม จกฺขุม;
ตว จิรปภาเวน, นิปฺผนฺนา นรนายก.
‘‘‘อิทฺธีสุ จ วสี โหม, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;
เจโตปริยาณสฺส, วสี โหม มหามุเน.
‘‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานาม, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
‘‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน ตเถว จ;
าณํ อมฺหํ มหาวีร, อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเก.
‘‘‘ปุพฺพานํ ¶ โลกนาถานํ, สงฺคมํ โน นิทสฺสิตํ;
อธิการา พหู อมฺหํ, ตุยฺหตฺถาย มหามุเน.
‘‘‘ยํ อมฺหํ ปูริตํ กมฺมํ, กุสลํ สรเส มุเน;
ตุยฺหตฺถาย มหาวีร, ปฺุานุปจิตานิ โน.
‘‘‘อภพฺพฏฺาเน วชฺเชตฺวา, วารยิมฺห อนาจรํ;
ตุยฺหตฺถาย มหาวีร, จตฺตานิ ชีวิตานิ โน [สฺจตฺตํ ชีวิตมฺปิ โน (สฺยา.)].
‘‘‘เนกโกฏิสหสฺสานิ ¶ , ภริยตฺถายทาสิ โน;
น ตตฺถ วิมนา โหม, ตุยฺหตฺถาย มหามุเน.
‘‘‘เนกโกฏิสหสฺสานิ, อุปการายทาสิ โน;
น ตตฺถ วิมนา โหม, ตุยฺหตฺถาย มหามุเน.
‘‘‘เนกโกฏิสหสฺสานิ, โภชนตฺถายทาสิ โน;
น ตตฺถ วิมนา โหม, ตุยฺหตฺถาย มหามุเน.
‘‘‘เนกโกฏิสหสฺสานิ ¶ , ชีวิตานิ จชิมฺหเส [จชิมฺห โน (ปี. ก.)];
ภยโมกฺขํ กริสฺสาม, ชีวิตานิ จชิมฺหเส.
‘‘‘องฺคคเต อลงฺกาเร, วตฺเถ นานาวิเธ พหู;
อิตฺถิภณฺเฑ น คูหาม, ตุยฺหตฺถาย มหามุเน.
‘‘‘ธนธฺปริจฺจาคํ ¶ , คามานิ นิคมานิ จ;
เขตฺตํ ปุตฺตา จ ธีตา จ, ปริจฺจตฺตา มหามุเน.
‘‘‘หตฺถี อสฺสา ควา จาปิ, ทาสิโย ปริจาริกา;
ตุยฺหตฺถาย มหาวีร, ปริจฺจตฺตํ อสงฺขิยํ.
‘‘‘ยํ อมฺเห ปฏิมนฺเตสิ, ทานํ ทสฺสาม ยาจเก;
วิมนํ โน น ปสฺสาม, ททโต ทานมุตฺตมํ.
‘‘‘นานาวิธํ พหุํ ทุกฺขํ, สํสาเร จ พหุพฺพิเธ;
ตุยฺหตฺถาย มหาวีร, อนุภุตฺตํ อสงฺขิยํ.
‘‘‘สุขปฺปตฺตานุโมทาม, น จ ทุกฺเขสุ ทุมฺมนา;
สพฺพตฺถ ตุลิตา โหม, ตุยฺหตฺถาย มหามุเน.
‘‘‘อนุมคฺเคน ¶ สมฺพุทฺโธ, ยํ ธมฺมํ อภินีหริ;
อนุโภตฺวา สุขํ ทุกฺขํ, ปตฺโต โพธึ มหามุเน.
‘‘‘พฺรหฺมเทวฺจ สมฺพุทฺธํ, โคตมํ โลกนายกํ;
อฺเสํ โลกนาถานํ, สงฺคมํ เตหิ โน พหู.
‘‘‘อธิการํ พหุํ อมฺเห, ตุยฺหตฺถาย มหามุเน;
คเวสโต พุทฺธธมฺเม, มยํ เต ปริจาริกา.
‘‘‘กปฺเป ¶ จ สตสหสฺเส, จตุโร จ อสงฺขิเย;
ทีปงฺกโร มหาวีโร, อุปฺปชฺชิ โลกนายโก.
‘‘‘ปจฺจนฺตเทสวิสเย, นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ;
ตสฺส อาคมนํ มคฺคํ, โสเธนฺติ ตุฏฺมานสา.
‘‘‘เตน ¶ กาเลน โส อาสิ, สุเมโธ นาม พฺราหฺมโณ;
มคฺคฺจ ปฏิยาเทสิ, อายโต สพฺพทสฺสิโน.
‘‘‘เตน กาเลน อหุมฺห, สพฺพา พฺราหฺมณสมฺภวา;
ถลูทชานิ ปุปฺผานิ, อาหริมฺห สมาคมํ.
‘‘‘ตสฺมึ โส สมเย พุทฺโธ, ทีปงฺกโร มหายโส;
วิยากาสิ มหาวีโร, อิสิมุคฺคตมานสํ.
‘‘‘จลตี รวตี ปุถวี, สงฺกมฺปติ สเทวเก;
ตสฺส กมฺมํ ปกิตฺเตนฺเต, อิสิมุคฺคตมานสํ.
‘‘‘เทวกฺา ¶ มนุสฺสา จ, มยฺจาปิ สเทวกา;
นานาปูชนียํ ภณฺฑํ, ปูชยิตฺวาน ปตฺถยุํ.
‘‘‘เตสํ พุทฺโธ วิยากาสิ, โชติทีป สนามโก;
อชฺช เย ปตฺถิตา อตฺถิ, เต ภวิสฺสนฺติ สมฺมุขา.
‘‘‘อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, ยํ โน พุทฺโธ วิยากริ;
ตํ วาจมนุโมเทนฺตา, เอวํการี อหุมฺห โน.
‘‘‘ตสฺส กมฺมสฺส สุกตสฺส, ตสฺส จิตฺตํ ปสาทยุํ;
เทวมานุสิกํ โยนึ, อนุโภตฺวา อสงฺขิยํ.
‘‘‘สุขทุกฺเขนุโภตฺวาน ¶ , เทเวสุ มานุเสสุ จ;
ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, ชาตามฺห สากิเย กุเล.
‘‘‘รูปวตี ¶ โภควตี, ยสสีลวตี ตโต;
สพฺพงฺคสมฺปทา โหม, กุเลสุ อภิสกฺกตา.
‘‘‘ลาภํ สิโลกํ สกฺการํ, โลกธมฺมสมาคมํ;
จิตฺตฺจ ทุกฺขิตํ นตฺถิ, วสาม อกุโตภยา.
‘‘‘วุตฺตฺเหตํ ภควตา, รฺโ อนฺเตปุเร ตทา;
ขตฺติยานํ ปุเร วีร [ตาสํ (สฺยา.)], อุปการฺจ นิทฺทิสิ.
‘‘‘อุปการา จ ยา นารี, ยา จ นารี สุเข ทุเข;
อตฺถกฺขายี จ ยา นารี, ยา จ นารีนุกมฺปิกา.
‘‘‘ธมฺมํ ¶ จเร สุจริตํ, น นํ ทุจฺจริตํ จเร;
ธมฺมจารี สุขํ เสติ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ.
‘‘‘อคารํ วิชหิตฺวาน, ปพฺพชิมฺหนคาริยํ;
อฑฺฒมาเส อสมฺปตฺเต, จตุสจฺจํ ผุสิมฺห โน.
‘‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;
อุปเนนฺติ พหู อมฺเห, สาครสฺเสว อูมิโย.
‘‘‘กิเลสา ฌาปิตา อมฺหํ [มยฺหํ (สฺยา.), อมฺหากํ (ก.)], ภวา สพฺเพ สมูหตา;
นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหราม อนาสวา.
‘‘‘สฺวาคตํ วต โน อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ ¶ จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’.
‘‘เอวํ พหุวิธํ ทุกฺขํ, สมฺปตฺตี จ พหุพฺพิธา;
วิสุทฺธภาวํ สมฺปตฺตา, ลภาม สพฺพสมฺปทา.
‘‘ยา ททนฺติ สกตฺตานํ, ปฺุตฺถาย มเหสิโน;
สหายสมฺปทา โหนฺติ, นิพฺพานปทมสงฺขตํ.
‘‘ปริกฺขีณํ อตีตฺจ, ปจฺจุปฺปนฺนํ อนาคตํ;
สพฺพกมฺมมฺปิ โน ขีณํ, ปาเท วนฺทาม จกฺขุม.
‘‘นิพฺพานาย ¶ วทนฺตีนํ, กึ โว วกฺขาม อุตฺตริ;
สนฺตสงฺขตโทสฺหิ, ปปฺโปถ [สนฺตสงฺขตโทโส โย, ปชฺโชตํ (สฺยา. ปี. ก.)] อมตํ ปทํ’’.
อิตฺถํ สุทํ ยโสธราปมุขานิ อฏฺารสภิกฺขุนีสหสฺสานิ ภควโต สมฺมุขา อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ยโสธราปมุขอฏฺารสภิกฺขุนีสหสฺสาปทานํ ทสมํ.
กุณฺฑลเกสีวคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
กุณฺฑลา โคตมี เจว, ธมฺมทินฺนา จ สกุลา;
วรนนฺทา จ โสณา จ, กาปิลานี ยโสธรา.
ทสสหสฺสภิกฺขุนี, อฏฺารสสหสฺสกา;
คาถาสตานิ จตฺตาริ, ฉ จ สตฺตติเมว จ [อฏฺสตฺตติเมว จ (สฺยา.)].