📜
๔๕. วิภีตกวคฺโค
๑. วิภีตกมิฺชิยตฺเถรอปทานํ
‘‘กกุสนฺโธ ¶ ¶ ¶ มหาวีโร, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
คณมฺหา วูปกฏฺโ โส, อคมาสิ วนนฺตรํ.
‘‘พีชมิฺชํ คเหตฺวาน, ลตาย อาวุณึ อหํ;
ภควา ตมฺหิ สมเย, ฌายเต ปพฺพตนฺตเร.
‘‘ทิสฺวานหํ เทวเทวํ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;
ทกฺขิเณยฺยสฺส วีรสฺส, พีชมิฺชมทาสหํ.
‘‘อิมสฺมึเยว กปฺปมฺหิ, ยํ มิฺชมททึ [ผลมททึ (สี. ปี.), พีชมททึ (สฺยา.)] ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พีชมิฺชสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วิภีตกมิฺชิโย [วิเภทก… (สฺยา. ก.)] เถโร อิมา
คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
วิภีตกมิฺชิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. โกลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘อชิเนน ¶ ¶ ¶ นิวตฺโถหํ, วากจีรธโร ตทา;
ขาริยา ปูรยิตฺวาน, โกลํหาสึ มมสฺสมํ [ขาริภารํ หริตฺวาน, โกลมาหริมสฺสมํ (สี. ปี.)].
‘‘ตมฺหิ ¶ กาเล สิขี พุทฺโธ, เอโก อทุติโย อหุ;
มมสฺสมํ อุปาคจฺฉิ, ชานนฺโต สพฺพกาลิกํ.
‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, วนฺทิตฺวาน จ สุพฺพตํ;
อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, โกลํ พุทฺธสฺสทาสหํ.
‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โกลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โกลทายโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
โกลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. พิลฺลิยตฺเถรอปทานํ
‘‘จนฺทภาคานทีตีเร ¶ , อสฺสโม สุกโต มม;
พิลฺลรุกฺเขหิ [เพลุวรุกฺเขหิ (สฺยา.)] อากิณฺโณ, นานาทุมนิเสวิโต.
‘‘สุคนฺธํ เพลุวํ ทิสฺวา, พุทฺธเสฏฺมนุสฺสรึ;
ขาริภารํ ปูรยิตฺวา, ตุฏฺโ สํวิคฺคมานโส.
‘‘กกุสนฺธํ อุปาคมฺม, พิลฺลปกฺกมทาสหํ;
ปฺุกฺเขตฺตสฺส วีรสฺส, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘อิมสฺมึเยว กปฺปสฺมึ, ยํ ผลมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พิลฺลิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
พิลฺลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. ภลฺลาตทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘สุวณฺณวณฺณํ ¶ ¶ สมฺพุทฺธํ, ทฺวตฺตึสวรลกฺขณํ;
วิปินคฺเคน [ปวนคฺเคน (สี. สฺยา. ปี.)] คจฺฉนฺตํ, สาลราชํว ผุลฺลิตํ.
‘‘ติณตฺถรํ ปฺาเปตฺวา, พุทฺธเสฏฺํ อยาจหํ;
‘อนุกมฺปตุ มํ พุทฺโธ, ภิกฺขํ อิจฺฉามิ ทาตเว’.
‘‘อนุกมฺปโก การุณิโก, อตฺถทสฺสี มหายโส;
มม สงฺกปฺปมฺาย, โอรูหิ มม อสฺสเม.
‘‘โอโรหิตฺวาน สมฺพุทฺโธ, นิสีทิ ปณฺณสนฺถเร;
ภลฺลาตกํ คเหตฺวาน, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ.
‘‘มม นิชฺฌายมานสฺส, ปริภฺุชิ ตทา ชิโน;
ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, อภิวนฺทึ ตทา ชินํ.
‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ ผลมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา ภลฺลาตทายโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
ภลฺลาตทายกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. อุตฺตลิปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘นิคฺโรเธ ¶ ¶ หริโตภาเส, สํวิรุฬฺหมฺหิ ปาทเป;
อุตฺตลิมาลํ [อุมฺมา มาลํ หิ (สฺยา.)] ปคฺคยฺห, โพธิยา อภิโรปยึ.
‘‘อิมสฺมึเยว กปฺปมฺหิ, ยํ โพธิมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โพธิปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุตฺตลิปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
อุตฺตลิปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. อมฺพาฏกิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สุปุปฺผิตํ ¶ สาลวนํ, โอคยฺห เวสฺสภู มุนิ;
นิสีทิ คิริทุคฺเคสุ, อภิชาโตว เกสรี.
‘‘ปสนฺนจิตฺโต ¶ สุมโน, อมฺพาฏกมปูชยึ;
ปฺุกฺเขตฺตํ อนุตฺตรํ [มหาวีรํ (สี. สฺยา.)], ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.
‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคติ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อมฺพาฏกิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
อมฺพาฏกิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. สีหาสนิกตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรสฺส ¶ ¶ ภควโต, สพฺพภูตหิเตสิโน;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สีหาสนมทาสหํ.
‘‘เทวโลเก มนุสฺเส วา, ยตฺถ ยตฺถ วสามหํ;
ลภามิ วิปุลํ พฺยมฺหํ, สีหาสนสฺสิทํ ผลํ.
‘‘โสณฺณมยา รูปิมยา, โลหิตงฺคมยา [โลหิตงฺกมยา (สี. สฺยา. ปี.)] พหู;
มณิมยา จ ปลฺลงฺกา, นิพฺพตฺตนฺติ มมํ สทา.
‘‘โพธิยา ¶ อาสนํ กตฺวา, ชลชุตฺตมนามิโน;
อุจฺเจ กุเล ปชายามิ, อโห ธมฺมสุธมฺมตา.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, สีหาสนมกาสหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สีหาสนสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สีหาสนิโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
สีหาสนิกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. ปาทปีิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สุเมโธ ¶ นาม สมฺพุทฺโธ, อคฺโค การุณิโก มุนิ;
ตารยิตฺวา พหู สตฺเต, นิพฺพุโต โส มหายโส.
‘‘สีหาสนสฺส สามนฺตา, สุเมธสฺส มเหสิโน;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ปาทปีมการยึ.
‘‘กตฺวาน กุสลํ กมฺมํ, สุขปากํ สุขุทฺรยํ;
ปฺุกมฺเมน สํยุตฺโต, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ตตฺถ ¶ ¶ ¶ เม วสมานสฺส, ปฺุกมฺมสมงฺคิโน;
ปทานิ อุทฺธรนฺตสฺส, โสณฺณปีา ภวนฺติ เม.
‘‘ลาภา เตสํ สุลทฺธํ โว, เย ลภนฺติ อุปสฺสุตึ;
นิพฺพุเต การํ กตฺวาน, ลภนฺติ วิปุลํ สุขํ.
‘‘มยาปิ สุกตํ กมฺมํ, วาณิชฺชํ สุปฺปโยชิตํ;
ปาทปีํ กริตฺวาน, โสณฺณปีํ ลภามหํ.
‘‘ยํ ยํ ทิสํ ปกฺกมามิ, เกนจิ กิจฺจเยนหํ [ปจฺจเยนหํ (สี. ปี.)];
โสณฺณปีเ อกฺกมามิ [โสณฺณปีเน กมามิ (ก.)], ปฺุกมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปาทปีสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปาทปีิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
ปาทปีิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. เวทิการกตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตรสฺส ¶ ภควโต, โพธิยา ปาทปุตฺตเม;
เวทิกํ สุกตํ กตฺวา, สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ.
‘‘อโตฬารานิ [อโถฬารานิ (สี. ปี.), อคฺโคฬารานิ (สฺยา.)] ภณฺฑานิ, กตานิ อกตานิ จ;
อนฺตลิกฺขา ปวสฺสนฺติ, เวทิกาย อิทํ ผลํ.
‘‘อุภโต พฺยูฬฺหสงฺคาเม, ปกฺขนฺทนฺโต ภยานเก;
ภยเภรวํ น ปสฺสามิ, เวทิกาย อิทํ ผลํ.
‘‘มม ¶ ¶ สงฺกปฺปมฺาย, พฺยมฺหํ นิพฺพตฺตเต สุภํ;
สยนานิ มหคฺฆานิ, เวทิกาย อิทํ ผลํ.
‘‘สตสหสฺสิโต ¶ กปฺเป, ยํ เวทิกมการยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เวทิกาย อิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เวทิการโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
เวทิการกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. โพธิฆรทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘สิทฺธตฺถสฺส ¶ ภควโต, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, โพธิฆรมการยึ.
‘‘ตุสิตํ อุปปนฺโนมฺหิ, วสามิ รตเน ฆเร;
น เม สีตํ วา อุณฺหํ วา, วาโต คตฺเต น สมฺผุเส.
‘‘ปฺจสฏฺิมฺหิโต กปฺเป, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;
กาสิกํ นาม นครํ, วิสฺสกมฺเมน [วิสุกมฺเมน (สฺยา. ก.)] มาปิตํ.
‘‘ทสโยชนอายามํ, อฏฺโยชนวิตฺถตํ;
น ตมฺหิ นคเร อตฺถิ, กฏฺํ วลฺลี จ มตฺติกา.
‘‘ติริยํ โยชนํ อาสิ, อทฺธโยชนวิตฺถตํ;
มงฺคโล นาม ปาสาโท, วิสฺสกมฺเมน มาปิโต.
‘‘จุลฺลาสีติสหสฺสานิ, ถมฺภา โสณฺณมยา อหุํ;
มณิมยา จ นิยฺยูหา, ฉทนํ รูปิยํ อหุ.
‘‘สพฺพโสณฺณมยํ ¶ ฆรํ, วิสฺสกมฺเมน มาปิตํ;
อชฺฌาวุตฺถํ มยา เอตํ, ฆรทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘เต สพฺเพ อนุโภตฺวาน, เทวมานุสเก ภเว;
อชฺฌปตฺโตมฺหิ นิพฺพานํ, สนฺติปทมนุตฺตรํ.
‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, โพธิฆรมการยึ;
ทุคฺคตึ ¶ นาภิชานามิ, ฆรทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โพธิฆรทายโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
โพธิฆรทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
วิภีตกวคฺโค ปฺจจตฺตาลีสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
วิภีตกี โกลผลี, พิลฺลภลฺลาตกปฺปโท;
อุตฺตลมฺพฏกี เจว, อาสนี ปาทปีโก.
เวทิโก โพธิฆริโก, คาถาโย คณิตาปิ จ;
เอกูนาสีติกา สพฺพา, อสฺมึ วคฺเค ปกิตฺติตา.