📜
๔๗. สาลกุสุมิยวคฺโค
๑. สาลกุสุมิยตฺเถรอปทานํ
‘‘ปรินิพฺพุเต ¶ ¶ ¶ ภควติ, ชลชุตฺตมนามเก;
อาโรปิตมฺหิ จิตเก, สาลปุปฺผมปูชยึ.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ [ปุปฺผมภิปุชยึ (สฺยา.)];
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, จิตปูชายิทํ [พุทฺธปูชายิทํ (สฺยา.)] ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สาลกุสุมิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
สาลกุสุมิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. จิตกปูชกตฺเถรอปทานํ
‘‘ฌายมานสฺส ภควโต, สิขิโน โลกพนฺธุโน;
อฏฺ จมฺปกปุปฺผานิ, จิตกํ อภิโรปยึ.
‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;
ทุคฺคตึ ¶ นาภิชานามิ, จิตปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ ¶ สุทํ อายสฺมา จิตกปูชโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
จิตกปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. จิตกนิพฺพาปกตฺเถรอปทานํ
‘‘ทยฺหมาเน ¶ สรีรมฺหิ, เวสฺสภุสฺส มเหสิโน;
คนฺโธทกํ คเหตฺวาน, จิตํ นิพฺพาปยึ อหํ.
‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, จิตํ นิพฺพาปยึ อหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, คนฺโธทกสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จิตกนิพฺพาปโก เถโร อิมา
คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
จิตกนิพฺพาปกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. เสตุทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘วิปสฺสิโน ภควโต, จงฺกมนฺตสฺส สมฺมุขา;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, เสตุํ การาปยึ อหํ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ เสตุํ การยึ อหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เสตุทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา เสตุทายโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
เสตุทายกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. สุมนตาลวณฺฏิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สิทฺธตฺถสฺส ¶ ¶ ภควโต, ตาลวณฺฏมทาสหํ;
สุมเนหิ ปฏิจฺฉนฺนํ, ธารยามิ มหายสํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ตาลวณฺฏมทาสหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ตาลวณฺฏสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุมนตาลวณฺฏิโย เถโร อิมา
คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
สุมนตาลวณฺฏิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. อวฏผลิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สตรํสี ¶ นาม ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;
วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ, โคจรายาภินิกฺขมิ.
‘‘ผลหตฺโถ อหํ ทิสฺวา, อุปคจฺฉึ นราสภํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อทาสึ อวฏํ ผลํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต ¶ กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อวฏผลิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
อวฏผลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. ลพุชผลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘นคเร ¶ พนฺธุมติยา, อารามิโก อหํ ตทา;
อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนิลฺชเส.
‘‘ลพุชํ ผลมาทาย, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ;
อากาเสว ิโต สนฺโต, ปฏิคฺคณฺหิ มหายโส.
‘‘วิตฺติสฺชนโน มยฺหํ, ทิฏฺธมฺมสุขาวโห;
ผลํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘อธิคฺฉึ ตทา ปีตึ, วิปุลํ สุขมุตฺตมํ;
อุปฺปชฺชเตว [อุปฺปชฺชเต เม (สฺยา.)] รตนํ, นิพฺพตฺตสฺส ตหึ ตหึ.
‘‘เอกนวุติโต ¶ กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ลพุชผลทายโก เถโร อิมา
คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ลพุชผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. ปิลกฺขผลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘วนนฺตเร ¶ ¶ พุทฺธํ ทิสฺวา [วนนฺเต พุทฺธํ ทิสฺวาน (สี. ปี.)], อตฺถทสฺสึ มหายสํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ปิลกฺขสฺส [ปิลกฺขุสฺส (ปี.)] ผลํ อทา.
‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปิลกฺขผลทายโก เถโร อิมา
คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ปิลกฺขผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. สยํปฏิภานิยตฺเถรอปทานํ
‘‘กกุธํ วิลสนฺตํว, เทวเทวํ นราสภํ;
รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.
‘‘ตมนฺธการํ นาเสตฺวา, สนฺตาเรตฺวา พหุํ ชนํ;
าณาโลเกน โชตนฺตํ, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.
‘‘วสีสตสหสฺเสหิ, นียนฺตํ โลกนายกํ;
อุทฺธรนฺตํ พหู สตฺเต, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.
‘‘อาหนนฺตํ [อาหนิตฺวา (สฺยา. ก.)] ธมฺมเภรึ, มทฺทนฺตํ ติตฺถิเย คเณ;
สีหนาทํ วินทนฺตํ, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.
‘‘ยาวตา พฺรหฺมโลกโต, อาคนฺตฺวาน สพฺรหฺมกา;
ปุจฺฉนฺติ นิปุเณ ปฺเห, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.
‘‘ยสฺสฺชลึ กริตฺวาน, อายาจนฺติ สเทวกา;
เตน ปฺุํ อนุโภนฺติ, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.
‘‘สพฺเพ ¶ ชนา สมาคนฺตฺวา, สมฺปวาเรนฺติ จกฺขุมํ;
น วิกมฺปติ อชฺฌิฏฺโ, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.
‘‘นครํ ¶ ปวิสโต ยสฺส, รวนฺติ เภริโย พหู;
วินทนฺติ คชา มตฺตา, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.
‘‘วีถิยา [รถิยา (สี.)] คจฺฉโต ยสฺส, สพฺพาภา โชตเต สทา;
อพฺภุนฺนตา สมา โหนฺติ, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.
‘‘พฺยาหรนฺตสฺส ¶ พุทฺธสฺส, จกฺกวาฬมฺปิ สุยฺยติ;
สพฺเพ สตฺเต วิฺาเปติ, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.
‘‘สตสหสฺสิโต ¶ กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิกิตฺตยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, กิตฺตนาย อิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สยํปฏิภานิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
สยํปฏิภานิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. นิมิตฺตพฺยากรณิยตฺเถรอปทานํ
‘‘อชฺโฌคาเหตฺวา หิมวํ, มนฺเต วาเจ มหํ ตทา;
จตุปฺาสสหสฺสานิ, สิสฺสา มยฺหํ อุปฏฺหุํ.
‘‘อธิตา ¶ เวทคู สพฺเพ, ฉฬงฺเค ปารมึ คตา;
สกวิชฺชาหุปตฺถทฺธา, หิมวนฺเต วสนฺติ เต.
‘‘จวิตฺวา ตุสิตา กายา, เทวปุตฺโต มหายโส;
อุปฺปชฺชิ มาตุกุจฺฉิสฺมึ, สมฺปชาโน ปติสฺสโต.
‘‘สมฺพุทฺเธ อุปปชฺชนฺเต, ทสสหสฺสิ กมฺปถ;
อนฺธา จกฺขุํ อลภึสุ, อุปฺปชฺชนฺตมฺหิ นายเก.
‘‘สพฺพาการํ ¶ ปกมฺปิตฺถ, เกวลา วสุธา อยํ;
นิคฺโฆสสทฺทํ สุตฺวาน, อุพฺพิชฺชึสุ [วิมฺหยึสุ (สฺยา. ก.)] มหาชนา.
‘‘สพฺเพ ชนา สมาคมฺม, อาคจฺฉุํ มม สนฺติกํ;
วสุธายํ ปกมฺปิตฺถ, กึ วิปาโก ภวิสฺสติ.
‘‘อวจาสึ [วิทสฺสามิ (สฺยา.)] ตทา เตสํ, มา เภถ [มา โรท (ก.), มาภายิตฺถ (สฺยา.)] นตฺถิ โว ภยํ;
วิสฏฺา โหถ สพฺเพปิ, อุปฺปาโทยํ สุวตฺถิโก [สุขตฺถิโก (สฺยา.)].
‘‘อฏฺเหตูหิ ¶ สมฺผุสฺส [อฏฺเหตูหิ สมฺผสฺส (สฺยา. ปี.), อตฺถเหตุ นิสํสยํ (ก.)], วสุธายํ ปกมฺปติ;
ตถา นิมิตฺตา ทิสฺสนฺติ, โอภาโส วิปุโล มหา.
‘‘อสํสยํ พุทฺธเสฏฺโ, อุปฺปชฺชิสฺสติ จกฺขุมา;
สฺาเปตฺวาน ชนตํ, ปฺจสีเล กเถสหํ.
‘‘สุตฺวาน ¶ ปฺจ สีลานิ, พุทฺธุปฺปาทฺจ ทุลฺลภํ;
อุพฺเพคชาตา สุมนา, ตุฏฺหฏฺา อหํสุ เต.
‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ นิมิตฺตํ วิยากรึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พฺยากรณสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นิมิตฺตพฺยากรณิโย เถโร อิมา
คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
นิมิตฺตพฺยากรณิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
สาลกุสุมิยวคฺโค สตฺตจตฺตาลีสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
สาลกุสุมิโย เถโร, ปูชา นิพฺพาปโกปิ จ;
เสตุโท ตาลวณฺฏี จ, อวฏลพุชปฺปโท.
ปิลกฺขปฏิภานี จ, เวยฺยากรณิโย ทิโช;
ทฺเวสตฺตติ จ คาถาโย, คณิตาโย วิภาวิภิ.