📜
๔๘. นฬมาลิวคฺโค
๑. นฬมาลิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สุวณฺณวณฺณํ ¶ ¶ ¶ สมฺพุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;
วิปินคฺเคน คจฺฉนฺตํ, อทฺทสํ โลกนายกํ.
‘‘นฬมาลํ คเหตฺวาน, นิกฺขมนฺโต จ ตาวเท;
ตตฺถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, โอฆติณฺณมนาสวํ.
‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, นฬมาลมปูชยึ;
ทกฺขิเณยฺยํ มหาวีรํ, สพฺพโลกานุกมฺปกํ.
‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ มาลมภิโรปยึ [ปุปฺผมภิโรปยึ (สี. สฺยา. ปี.)];
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นฬมาลิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
นฬมาลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. มณิปูชกตฺเถรอปทานํ
‘‘ปทุมุตฺตโร ¶ ¶ ¶ นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ, คจฺฉเต อนิลฺชเส.
‘‘อวิทูเร หิมวนฺตสฺส, มหาชาตสฺสโร อหุ;
ตตฺถ เม ภวนํ อาสิ, ปฺุกมฺเมน สํยุตํ.
‘‘ภวนา ¶ อภินิกฺขมฺม, อทฺทสํ โลกนายกํ;
อินฺทีวรํว ชลิตํ, อาทิตฺตํว หุตาสนํ.
‘‘วิจินํ นทฺทสํ ปุปฺผํ, ปูชยิสฺสนฺติ นายกํ;
สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, อวนฺทึ สตฺถุโน อหํ.
‘‘มม สีเส มณึ คยฺห, ปูชยึ โลกนายกํ;
อิมาย มณิปูชาย, วิปาโก โหตุ ภทฺทโก.
‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
อนฺตลิกฺเข ิโต สตฺถา, อิมํ คาถํ อภาสถ.
‘โส เต อิชฺฌตุ สงฺกปฺโป, ลภสฺสุ วิปุลํ สุขํ;
อิมาย มณิปูชาย, อนุโภหิ มหายสํ’.
‘‘อิทํ วตฺวาน ภควา, ชลชุตฺตมนามโก;
อคมาสิ พุทฺธเสฏฺโ, ยตฺถ จิตฺตํ ปณีหิตํ.
‘‘สฏฺิกปฺปานิ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยึ;
อเนกสตกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ.
‘‘ปุพฺพกมฺมํ ¶ สรนฺตสฺส, เทวภูตสฺส เม สโต;
มณิ นิพฺพตฺตเต มยฺหํ, อาโลกกรโณ มมํ.
‘‘ฉฬสีติสหสฺสานิ, นาริโย เม ปริคฺคหา;
วิจิตฺตวตฺถาภรณา, อามุกฺกมณิกุณฺฑลา [อามุตฺตมณิกุณฺฑลา (สี. สฺยา. ปี.)].
‘‘อฬารปมฺหา หสุลา, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;
ปริวาเรนฺติ มํ นิจฺจํ, มณิปูชายิทํ ผลํ.
‘‘โสณฺณมยา มณิมยา, โลหิตงฺคมยา ตถา;
ภณฺฑา เม สุกตา โหนฺติ, ยทิจฺฉสิ [ยทิจฺฉาย (สี. ปี.)] ปิฬนฺธนา.
‘‘กูฏาคารา ¶ คหารมฺมา, สยนฺจ มหารหํ;
มม สงฺกปฺปมฺาย, นิพฺพตฺตนฺติ ยทิจฺฉกํ.
‘‘ลาภา เตสํ สุลทฺธฺจ, เย ลภนฺติ อุปสฺสุตึ;
ปฺุกฺเขตฺตํ มนุสฺสานํ, โอสธํ สพฺพปาณินํ.
‘‘มยฺหมฺปิ ¶ ¶ สุกตํ กมฺมํ, โยหํ อทกฺขิ นายกํ;
วินิปาตา ปมุตฺโตมฺหิ, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.
‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;
ทิวสฺเจว รตฺติฺจ [สมนฺตา สตฺตรตนา (สี. ปี. ก.)], อาโลโก โหติ เม สทา.
‘‘ตาเยว มณิปูชาย, อนุโภตฺวาน สมฺปทา;
าณาโลโก มยา ทิฏฺโ, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ มณึ อภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, มณิปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มณิปูชโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
มณิปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. อุกฺกาสติกตฺเถรอปทานํ
‘‘โกสิโก นาม ภควา, จิตฺตกูเฏ วสี ตทา;
ฌายี ฌานรโต พุทฺโธ, วิเวกาภิรโต มุนิ.
‘‘อชฺโฌคาเหตฺวา [อชฺโฌคเหตฺวา (สี. สฺยา. ปี.)] หิมวนฺตํ, นารีคณปุรกฺขโต;
อทฺทสํ โกสิกํ พุทฺธํ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมํ.
‘‘อุกฺกาสเต คเหตฺวาน, ปริวาเรสหํ ตทา;
สตฺตรตฺตินฺทิวํ ตฺวา [พุทฺโธ (สฺยา. ก.)], อฏฺเมน อคจฺฉหํ.
‘‘วุฏฺิตํ ¶ โกสิกํ พุทฺธํ, สยมฺภุํ อปราชิตํ;
ปสนฺนจิตฺโต วนฺทิตฺวา, เอกํ ภิกฺขํ อทาสหํ.
‘‘เตน กมฺเมน ทฺวิปทินฺท, โลกเชฏฺ นราสภ;
อุปฺปชฺชึ ตุสิเต กาเย, เอกภิกฺขายิทํ ผลํ.
‘‘ทิวสฺเจว ¶ ¶ รตฺติฺจ, อาโลโก โหติ เม สทา;
สมนฺตา โยชนสตํ, โอภาเสน ผรามหํ.
‘‘ปฺจปฺาสกปฺปมฺหิ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;
จาตุรนฺโต วิชิตาวี, ชมฺพุมณฺฑสฺส [ชมฺพุสณฺฑสฺส (ปี.)] อิสฺสโร.
‘‘ตทา เม นครํ อาสิ, อิทฺธํ ผีตํ สุนิมฺมิตํ;
ตึสโยชนมายามํ, วิตฺถาเรน จ วีสติ.
‘‘โสภณํ นาม นครํ, วิสฺสกมฺเมน มาปิตํ;
ทสสทฺทาวิวิตฺตํ ตํ, สมฺมตาฬสมาหิตํ.
‘‘น ¶ ตมฺหิ นคเร อตฺถิ, วลฺลิกฏฺฺจ มตฺติกา;
สพฺพโสณฺณมยํเยว, โชตเต นิจฺจกาลิกํ.
‘‘จตุปาการปริกฺขิตฺตํ, ตโย อาสุํ มณิมยา;
เวมชฺเฌ ตาลปนฺตี จ, วิสฺสกมฺเมน มาปิตา.
‘‘ทสสหสฺสโปกฺขรฺโ, ปทุมุปฺปลฉาทิตา;
ปุณฺฑรีเกหิ [ปุณฺฑรีกาทิ (สฺยา.)] สฺฉนฺนา, นานาคนฺธสมีริตา.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ อุกฺกํ ธารยึ อหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อุกฺกธารสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุกฺกาสติโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
อุกฺกาสติกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. สุมนพีชนิยตฺเถรอปทานํ
‘‘วิปสฺสิโน ¶ ภควโต, โพธิยา ปาทปุตฺตเม;
สุมโน พีชนึ คยฺห, อพีชึ โพธิมุตฺตมํ.
‘‘เอกนวุติโต ¶ กปฺเป, อพีชึ โพธิมุตฺตมํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พีชนาย อิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุมนพีชนิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
สุมนพีชนิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. กุมฺมาสทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘เอสนาย ¶ จรนฺตสฺส, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน;
ริตฺตกํ ปตฺตํ ทิสฺวาน, กุมฺมาสํ ปูรยึ อหํ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ภิกฺขํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, กุมฺมาสสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุมฺมาสทายโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
กุมฺมาสทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. กุสฏฺกทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘กสฺสปสฺส ¶ ¶ ภควโต, พฺราหฺมณสฺส วุสีมโต;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, กุสฏฺกมทาสหํ.
‘‘อิมสฺมึเยว กปฺปสฺมึ, กุสฏฺกมทาสหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, กุสฏฺกสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุสฏฺกทายโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
กุสฏฺกทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. คิริปุนฺนาคิยตฺเถรอปทานํ
‘‘โสภิโต นาม สมฺพุทฺโธ, จิตฺตกูเฏ วสี ตทา;
คเหตฺวา คิริปุนฺนาคํ, สยมฺภุํ อภิปูชยึ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา คิริปุนฺนาคิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
คิริปุนฺนาคิยตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. วลฺลิการผลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘สุมโน ¶ นาม สมฺพุทฺโธ, ตกฺกรายํ วสี ตทา;
วลฺลิการผลํ คยฺห, สยมฺภุสฺส อทาสหํ.
‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วลฺลิการผลทายโก เถโร อิมา
คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
วลฺลิการผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. ปานธิทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘อโนมทสฺสี ¶ ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;
ทิวาวิหารา นิกฺขมฺม, ปถมารุหิ [ปีติมารุยฺหิ (สฺยา.)] จกฺขุมา.
‘‘ปานธึ ¶ สุกตํ คยฺห, อทฺธานํ ปฏิปชฺชหํ;
ตตฺถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, ปตฺติกํ จารุทสฺสนํ.
‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, นีหริตฺวาน ปานธึ;
ปาทมูเล เปตฺวาน, อิทํ วจนมพฺรวึ.
‘‘‘อภิรูห มหาวีร, สุคตินฺท วินายก;
อิโต ผลํ ลภิสฺสามิ, โส เม อตฺโถ สมิชฺฌตุ’.
‘‘อโนมทสฺสี ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;
ปานธึ อภิรูหิตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘‘โย ปานธึ เม อทาสิ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต’.
‘‘พุทฺธสฺส ¶ คิรมฺาย, สพฺเพ เทวา สมาคตา;
อุทคฺคจิตฺตา สุมนา, เวทชาตา กตฺชลี.
‘‘ปานธีนํ ปทาเนน, สุขิโตยํ ภวิสฺสติ;
ปฺจปฺาสกฺขตฺตฺุจ, เทวรชฺชํ กริสฺสติ.
‘‘สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;
ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.
‘‘อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน [นาเมน (สพฺพตฺถ)], สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘ตสฺส ¶ ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.
‘‘เทวโลเก ¶ มนุสฺเส วา, นิพฺพตฺติสฺสติ ปฺุวา;
เทวยานปฏิภาคํ, ยานํ ปฏิลภิสฺสติ.
‘‘ปาสาทา สิวิกา วยฺหํ, หตฺถิโน สมลงฺกตา;
รถา วาชฺสํยุตฺตา, สทา ปาตุภวนฺติ เม.
‘‘อคารา นิกฺขมนฺโตปิ, รเถน นิกฺขมึ อหํ;
เกเสสุ ฉิชฺชมาเนสุ, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘ลาภา มยฺหํ สุลทฺธํ เม, วาณิชฺชํ สุปฺปโยชิตํ;
ทตฺวาน ปานธึ เอกํ, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.
‘‘อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, ยํ ปานธิมทาสหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปานธิสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปานธิทายโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
ปานธิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. ปุลินจงฺกมิยตฺเถรอปทานํ
‘‘มิคลุทฺโท ¶ ¶ ปุเร อาสึ, อรฺเ กานเน อหํ;
วาตมิคํ คเวสนฺโต, จงฺกมํ อทฺทสํ อหํ.
‘‘อุจฺฉงฺเคน ปุลินํ [ปุฬินํ (สี. สฺยา. ปี. ก.)] คยฺห, จงฺกเม โอกิรึ อหํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สุคตสฺส สิรีมโต.
‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ปุลินํ โอกิรึ อหํ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุลินสฺส อิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุลินจงฺกมิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
ปุลินจงฺกมิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
นฬมาลิวคฺโค อฏฺจตฺตาลีสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
นฬมาลี มณิทโท, อุกฺกาสติกพีชนี;
กุมฺมาโส จ กุสฏฺโ จ, คิริปุนฺนาคิโยปิ จ.
วลฺลิกาโร ¶ ปานธิโท, อโถ ปุลินจงฺกโม;
คาถาโย ปฺจนวุติ, คณิตาโย วิภาวิภิ.