📜
๕๑. กณิการวคฺโค
๑. ติกณิการปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สุเมโธ ¶ ¶ ¶ นาม สมฺพุทฺโธ, พาตฺตึสวรลกฺขโณ;
วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ, หิมวนฺตมุปาคมึ.
‘‘อชฺโฌคยฺห หิมวนฺตํ, อคฺโค การุณิโก มุนิ;
ปลฺลงฺกมาภุชิตฺวาน, นิสีทิ ปุริสุตฺตโม.
‘‘วิชฺชาธโร ตทา อาสึ, อนฺตลิกฺขจโร อหํ;
ติสูลํ สุกตํ คยฺห, คจฺฉามิ อมฺพเร ตทา.
‘‘ปพฺพตคฺเค ยถา อคฺคิ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมา;
วเน โอภาสเต พุทฺโธ, สาลราชาว ผุลฺลิโต.
‘‘วนคฺคา ¶ นิกฺขมิตฺวาน, พุทฺธรํสีภิธาวเร;
นฬคฺคิวณฺณสงฺกาสา, ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาทยึ.
‘‘วิจินํ อทฺทสํ ปุปฺผํ, กณิการํ เทวคนฺธิกํ;
ตีณิ ปุปฺผานิ อาทาย, พุทฺธเสฏฺมปูชยึ.
‘‘พุทฺธสฺส อานุภาเวน, ตีณิ ปุปฺผานิ เม ตทา;
อุทฺธํวณฺฏา อโธปตฺตา, ฉายํ กุพฺพนฺติ สตฺถุโน.
‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.
‘‘ตตฺถ ¶ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, กณิการีติ ายติ;
สฏฺิโยชนมุพฺเพธํ, ตึสโยชนวิตฺถตํ.
‘‘สหสฺสกณฺฑํ สตเภณฺฑุ [สตเคณฺฑุ (สฺยา.)], ธชาลุหริตามยํ;
สตสหสฺสนิยฺยูหา, พฺยมฺเห ปาตุภวึสุ เม.
‘‘โสณฺณมยา มณิมยา, โลหิตงฺคมยาปิ จ;
ผลิกาปิ จ ปลฺลงฺกา, เยนิจฺฉกา ยทิจฺฉกา [เยนิจฺฉยา ยทิจฺฉกํ (สฺยา.), ยทิจฺฉกายทิจฺฉกา (ก.)].
‘‘มหารหฺจ ¶ ¶ สยนํ, ตูลิกาวิกตียุตํ;
อุทฺธโลมิกเอกนฺตํ, พิมฺโพหนสมายุตํ [พิพฺโพหนสมายุตํ… (สฺยา. ก.)].
‘‘ภวนา นิกฺขมิตฺวาน, จรนฺโต เทวจาริกํ;
ยทา อิจฺฉามิ คมนํ, เทวสงฺฆปุรกฺขโต.
‘‘ปุปฺผสฺส เหฏฺา ติฏฺามิ, อุปริจฺฉทนํ มม;
สมนฺตา โยชนสตํ, กณิกาเรหิ ฉาทิตํ.
‘‘สฏฺิตุริยสหสฺสานิ, สายปาตมุปฏฺหุํ;
ปริวาเรนฺติ มํ นิจฺจํ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา.
‘‘ตตฺถ นจฺเจหิ คีเตหิ, ตาเฬหิ วาทิเตหิ จ;
รมามิ ขิฑฺฑารติยา, โมทามิ กามกามิหํ.
‘‘ตตฺถ ภุตฺวา ปิวิตฺวา จ, โมทามิ ติทเส ตทา;
นารีคเณหิ สหิโต, โมทามิ พฺยมฺหมุตฺตเม.
‘‘สตานํ ปฺจกฺขตฺตฺุจ, เทวรชฺชมการยึ;
สตานํ ตีณิกฺขตฺตฺุจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;
ปเทสรชฺชํ ¶ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.
‘‘ภวาภเว สํสรนฺโต, มหาโภคํ ลภามหํ;
โภเค เม อูนตา นตฺถิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ทุเว ¶ ภเว สํสรามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;
อฺํ คตึ น ชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ทุเว กุเล ปชายามิ, ขตฺติเย จาปิ พฺราหฺมเณ;
นีเจ กุเล น ชายามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, สิวิกํ สนฺทมานิกํ;
ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ทาสีคณํ ทาสคณํ, นาริโย สมลงฺกตา;
ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘โกเสยฺยกมฺพลิยานิ, โขมกปฺปาสิกานิ จ;
ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘นววตฺถํ ¶ ¶ นวผลํ, นวคฺครสโภชนํ;
ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘อิมํ ขาท อิมํ ภฺุช, อิมมฺหิ สยเน สย;
ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘สพฺพตฺถ ปูชิโต โหมิ, ยโส อพฺภุคฺคโต มม;
มหาปกฺโข สทา โหมิ, อเภชฺชปริโส สทา;
าตีนํ อุตฺตโม โหมิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘สีตํ ¶ อุณฺหํ น ชานามิ, ปริฬาโห น วิชฺชติ;
อโถ เจตสิกํ ทุกฺขํ, หทเย เม น วิชฺชติ.
‘‘สุวณฺณวณฺโณ หุตฺวาน, สํสรามิ ภวาภเว;
เววณฺณิยํ น ชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;
สาวตฺถิยํ ปุเร ชาโต, มหาสาเล สุอฑฺฒเก.
‘‘ปฺจ กามคุเณ หิตฺวา, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, อรหตฺตมปาปุณึ.
‘‘อุปสมฺปาทยี พุทฺโธ, คุณมฺาย จกฺขุมา;
ตรุโณ ปูชนีโยหํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ทิพฺพจกฺขุ วิสุทฺธํ เม, สมาธิกุสโล อหํ;
อภิฺาปารมิปฺปตฺโต, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา อนุปฺปตฺโต, อิทฺธิปาเทสุ โกวิโท;
ธมฺเมสุ ปารมิปฺปตฺโต, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ ¶ , ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;
นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ ¶ ¶ จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;
ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติกณิการปุปฺผิโย เถโร อิมา
คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
ติกณิการปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.
๒. เอกปตฺตทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘นคเร หํสวติยา, กุมฺภกาโร อโหสหํ;
อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, โอฆติณฺณมนาสวํ.
‘‘สุกตํ มตฺติกาปตฺตํ, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ;
ปตฺตํ ทตฺวา ภควโต, อุชุภูตสฺส ตาทิโน.
‘‘ภเว นิพฺพตฺตมาโนหํ, โสณฺณถาเล ลภามหํ;
รูปิมเย จ โสวณฺเณ, ตฏฺฏิเก จ มณีมเย.
‘‘ปาติโย ปริภฺุชามิ, ปฺุกมฺมสฺสิทํ ผลํ;
ยสานฺจ ธนานฺจ [ยสสาว ชนานฺจ (สฺยา.)], อคฺคภูโต [ปตฺตภูโต (สี. ปี.)] จ โหมหํ.
‘‘ยถาปิ ภทฺทเก เขตฺเต, พีชํ อปฺปมฺปิ โรปิตํ;
สมฺมาธารํ ปวจฺฉนฺเต, ผลํ โตเสติ กสฺสกํ.
‘‘ตเถวิทํ ปตฺตทานํ, พุทฺธเขตฺตมฺหิ โรปิตํ;
ปีติธาเร ปวสฺสนฺเต, ผลํ มํ โตสยิสฺสติ.
‘‘ยาวตา เขตฺตา วิชฺชนฺติ, สงฺฆาปิ จ คณาปิ จ;
พุทฺธเขตฺตสโม นตฺถิ, สุขโท สพฺพปาณินํ.
‘‘นโม ¶ เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;
เอกปตฺตํ ททิตฺวาน, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปตฺตมททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปตฺตทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ ¶ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกปตฺตทายโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
เอกปตฺตทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.
๓. กาสุมารผลิยตฺเถรอปทานํ
‘‘กณิการํว ¶ โชตนฺตํ, นิสินฺนํ ปพฺพตนฺตเร;
อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, โลกเชฏฺํ นราสภํ.
‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สิเร กตฺวาน อฺชลึ;
กาสุมาริกมาทาย, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ.
‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กาสุมารผลิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
กาสุมารผลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.
๔. อวฏผลิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สหสฺสรํสี ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;
วิเวกา อุฏฺหิตฺวาน, โคจรายาภินิกฺขมิ.
‘‘ผลหตฺโถ ¶ อหํ ทิสฺวา, อุปคจฺฉึ นราสภํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อวฏํ อททึ ผลํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต ¶ กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา ¶ จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อวฏผลิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
อวฏผลิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.
๕. ปาทผลิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;
รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, ปาทผลํ [วารผลํ (สี.), จารผลํ (สฺยา.), ปารผลํ (ปี.)] อทาสหํ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ¶ ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปาทผลิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
ปาทผลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.
๖. มาตุลุงฺคผลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘กณิการํว ¶ ¶ ชลิตํ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมํ;
ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว, อทฺทสํ โลกนายกํ.
‘‘มาตุลุงฺคผลํ ¶ คยฺห, อทาสึ สตฺถุโน อหํ;
ทกฺขิเณยฺยสฺส วีรสฺส [ธีรสฺส (สี.)], ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.
‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มาตุลุงฺคผลทายโก เถโร อิมา
คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
มาตุลุงฺคผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.
๗. อเชลิผลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘อชฺชุโน [อชิโน (สฺยา.)] นาม สมฺพุทฺโธ, หิมวนฺเต วสี ตทา;
จรเณน จ สมฺปนฺโน, สมาธิกุสโล มุนิ.
‘‘กุมฺภมตฺตํ ¶ คเหตฺวาน, อเชลึ [อฺชลึ (สฺยา.), อเชลํ (ปี.)] ชีวชีวกํ;
ฉตฺตปณฺณํ คเหตฺวาน, อทาสึ สตฺถุโน อหํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อเชลิผลทายโก เถโร อิมา
คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
อเชลิผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.
๘. อโมทผลิยตฺเถรอปทานํ
‘‘สุวณฺณวณฺณํ ¶ ¶ ¶ สมฺพุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;
รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, อโมทมททึ ผลํ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ ¶ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อโมทผลิโย เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
อโมทผลิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.
๙. ตาลผลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘สตรํสี นาม ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;
วิเวกา วุฏฺหิตฺวาน, โคจรายาภินิกฺขมิ.
‘‘ผลหตฺโถ อหํ ทิสฺวา, อุปคจฺฉึ นราสภํ;
ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ตาลผลํ อทาสหํ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ ¶ สุทํ อายสฺมา ตาลผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย
อภาสิตฺถาติ.
ตาลผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.
๑๐. นาฬิเกรผลทายกตฺเถรอปทานํ
‘‘นคเร ¶ ¶ พนฺธุมติยา, อารามิโก อหํ ตทา;
อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนิลฺชเส.
‘‘นาฬิเกรผลํ คยฺห, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ;
อากาเส ิตโก สนฺโต, ปฏิคฺคณฺหิ มหายโส.
‘‘วิตฺติสฺชนโน ¶ มยฺหํ, ทิฏฺธมฺมสุขาวโห;
ผลํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘อธิคจฺฉึ ตทา ปีตึ, วิปุลฺจ สุขุตฺตมํ;
อุปฺปชฺชเตว รตนํ, นิพฺพตฺตสฺส ตหึ ตหึ.
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;
ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ทิพฺพจกฺขุ วิสุทฺธํ เม, สมาธิกุสโล อหํ;
อภิฺาปารมิปฺปตฺโต, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… ¶ กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นาฬิเกรผลทายโก เถโร อิมา
คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
นาฬิเกรผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.
กณิการวคฺโค เอกปฺาสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
กณิกาเรกปตฺตา จ, กาสุมารี ตถาวฏา;
ปาทฺจ มาตุลุงฺคฺจ, อเชลีโมทเมว จ.
ตาลํ ตถา นาฬิเกรํ, คาถาโย คณิตา วิห;
เอกํ คาถาสตํ โหติ, อูนาธิกวิวชฺชิตํ.