📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ขุทฺทกนิกาเย
พุทฺธวํสปาฬิ
๑. รตนจงฺกมนกณฺฑํ
พฺรหฺมา ¶ ¶ ¶ ¶ จ โลกาธิปตี สหมฺปตี [สหมฺปติ (สฺยา. กํ.)], กตฺชลี อนธิวรํ อยาจถ;
‘‘สนฺตีธ สตฺตาปฺปรชกฺขชาติกา, เทเสหิ ธมฺมํ อนุกมฺปิมํ ปชํ’’.
สมฺปนฺนวิชฺชาจรณสฺส ตาทิโน, ชุตินฺธรสฺสนฺติมเทหธาริโน;
ตถาคตสฺสปฺปฏิปุคฺคลสฺส, อุปฺปชฺชิ การฺุตา สพฺพสตฺเต.
‘‘น เหเต ชานนฺติ สเทวมานุสา, พุทฺโธ อยํ กีทิสโก นรุตฺตโม;
อิทฺธิพลํ ปฺาพลฺจ กีทิสํ, พุทฺธพลํ โลกหิตสฺส กีทิสํ.
‘‘น ¶ เหเต ชานนฺติ สเทวมานุสา, พุทฺโธ อยํ เอทิสโก นรุตฺตโม;
อิทฺธิพลํ ปฺาพลฺจ เอทิสํ, พุทฺธพลํ โลกหิตสฺส เอทิสํ.
‘‘หนฺทาหํ ¶ ¶ ทสฺสยิสฺสามิ, พุทฺธพลมนุตฺตรํ;
จงฺกมํ มาปยิสฺสามิ, นเภ รตนมณฺฑิตํ’’.
ภุมฺมา มหาราชิกา ตาวตึสา, ยามา จ เทวา ตุสิตา จ นิมฺมิตา;
ปรนิมฺมิตา เยปิ จ พฺรหฺมกายิกา, อานนฺทิตา วิปุลมกํสุ โฆสํ.
โอภาสิตา ¶ จ ปถวี สเทวกา, ปุถู จ โลกนฺตริกา อสํวุตา;
ตโม จ ติพฺโพ วิหโต ตทา อหุ, ทิสฺวาน อจฺเฉรกํ ปาฏิหีรํ.
สเทวคนฺธพฺพมนุสฺสรกฺขเส, อาภา อุฬารา วิปุลา อชายถ;
อิมสฺมึ ¶ โลเก ปรสฺมิฺโจภยสฺมึ [ปรสฺมึ จูภเย (สฺยา. กํ.)], อโธ จ อุทฺธํ ติริยฺจ วิตฺถตํ.
สตฺตุตฺตโม อนธิวโร วินายโก, สตฺถา อหู เทวมนุสฺสปูชิโต;
มหานุภาโว สตปฺุลกฺขโณ, ทสฺเสสิ อจฺเฉรกํ ปาฏิหีรํ.
โส ยาจิโต เทววเรน จกฺขุมา, อตฺถํ สเมกฺขิตฺวา ตทา นรุตฺตโม;
จงฺกมํ [จงฺกมํ ตตฺถ (สี.)] มาปยิ โลกนายโก, สุนิฏฺิตํ สพฺพรตนนิมฺมิตํ.
อิทฺธี จ อาเทสนานุสาสนี, ติปาฏิหีเร ภควา วสี อหุ;
จงฺกมํ มาปยิ โลกนายโก, สุนิฏฺิตํ สพฺพรตนนิมฺมิตํ.
ทสสหสฺสีโลกธาตุยา, สิเนรุปพฺพตุตฺตเม;
ถมฺเภว ทสฺเสสิ ปฏิปาฏิยา, จงฺกเม รตนามเย.
ทสสหสฺสี ¶ อติกฺกมฺม, จงฺกมํ มาปยี ชิโน;
สพฺพโสณฺณมยา ปสฺเส, จงฺกเม รตนามเย.
ตุลาสงฺฆาฏานุวคฺคา ¶ , โสวณฺณผลกตฺถตา;
เวทิกา สพฺพโสวณฺณา, ทุภโต ปสฺเสสุ นิมฺมิตา.
มณิมุตฺตาวาลุกากิณฺณา, นิมฺมิโต รตนามโย;
โอภาเสติ ทิสา สพฺพา, สตรํสีว อุคฺคโต.
ตสฺมึ จงฺกมเน ธีโร, ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ;
วิโรจมาโน สมฺพุทฺโธ, จงฺกเม จงฺกมี ชิโน.
ทิพฺพํ มนฺทารวํ ปุปฺผํ, ปทุมํ ปาริฉตฺตกํ;
จงฺกมเน โอกิรนฺติ, สพฺเพ เทวา สมาคตา.
ปสฺสนฺติ ตํ เทวสงฺฆา, ทสสหสฺสี ปโมทิตา;
นมสฺสมานา นิปตนฺติ, ตุฏฺหฏฺา ปโมทิตา.
ตาวตึสา ¶ จ ยามา จ, ตุสิตา จาปิ เทวตา;
นิมฺมานรติโน เทวา, เย เทวา วสวตฺติโน;
อุทคฺคจิตฺตา สุมนา, ปสฺสนฺติ โลกนายกํ.
สเทวคนฺธพฺพมนุสฺสรกฺขสา, นาคา สุปณฺณา อถ วาปิ กินฺนรา;
ปสฺสนฺติ ¶ ตํ โลกหิตานุกมฺปกํ, นเภว อจฺจุคฺคตจนฺทมณฺฑลํ.
อาภสฺสรา ¶ สุภกิณฺหา, เวหปฺผลา อกนิฏฺา จ เทวตา;
สุสุทฺธสุกฺกวตฺถวสนา, ติฏฺนฺติ ปฺชลีกตา.
มฺุจนฺติ ปุปฺผํ ปน ปฺจวณฺณิกํ, มนฺทารวํ จนฺทนจุณฺณมิสฺสิตํ;
ภเมนฺติ เจลานิ จ อมฺพเร ตทา, ‘‘อโห ชิโน โลกหิตานุกมฺปโก.
‘‘ตุวํ สตฺถา จ เกตู จ, ธโช ยูโป จ ปาณินํ;
ปรายโน ปติฏฺา จ, ทีโป จ ทฺวิปทุตฺตโม [ทิปทุตฺตโม (สี. สฺยา.)].
‘‘ทสสหสฺสีโลกธาตุยา, เทวตาโย มหิทฺธิกา;
ปริวาเรตฺวา นมสฺสนฺติ, ตุฏฺหฏฺา ปโมทิตา.
‘‘เทวตา เทวกฺา จ, ปสนฺนา ตุฏฺมานสา;
ปฺจวณฺณิกปุปฺเผหิ, ปูชยนฺติ นราสภํ.
‘‘ปสฺสนฺติ ¶ ตํ เทวสงฺฆา, ปสนฺนา ตุฏฺมานสา;
ปฺจวณฺณิกปุปฺเผหิ, ปูชยนฺติ นราสภํ.
‘‘อโห อจฺฉริยํ โลเก, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;
น เมทิสํ ภูตปุพฺพํ, อจฺเฉรํ โลมหํสนํ’’.
สกสกมฺหิ ภวเน, นิสีทิตฺวาน เทวตา;
หสนฺติ ตา มหาหสิตํ, ทิสฺวานจฺเฉรกํ นเภ.
อากาสฏฺา จ ภูมฏฺา, ติณปนฺถนิวาสิโน;
กตฺชลี นมสฺสนฺติ, ตุฏฺหฏฺา ปโมทิตา.
เยปิ ¶ ทีฆายุกา นาคา, ปฺุวนฺโต มหิทฺธิกา;
ปโมทิตา นมสฺสนฺติ, ปูชยนฺติ นรุตฺตมํ.
สงฺคีติโย ปวตฺเตนฺติ, อมฺพเร อนิลฺชเส;
จมฺมนทฺธานิ วาเทนฺติ, ทิสฺวานจฺเฉรกํ นเภ.
สงฺขา จ ปณวา เจว, อโถปิ ฑิณฺฑิมา [เฑณฺฑิมา (สี.)] พหู;
อนฺตลิกฺขสฺมึ วชฺชนฺติ, ทิสฺวานจฺเฉรกํ นเภ.
อพฺภุโต ¶ วต โน อชฺช, อุปฺปชฺชิ โลมหํสโน;
ธุวมตฺถสิทฺธึ ลภาม, ขโณ โน ปฏิปาทิโต.
พุทฺโธติ เตสํ สุตฺวาน, ปีติ อุปฺปชฺชิ ตาวเท;
พุทฺโธ พุทฺโธติ กถยนฺตา, ติฏฺนฺติ ปฺชลีกตา.
หิงฺการา สาธุการา จ [หิงฺการํ สาธุการฺจ (สี. สฺยา.)], อุกฺกุฏฺิ สมฺปหํสนํ [สมฺปสาทนํ (สี.), สมฺปนาทนํ (สฺยา.)];
ปชา จ วิวิธา คคเน, วตฺเตนฺติ ปฺชลีกตา.
คายนฺติ เสเฬนฺติ จ วาทยนฺติ จ, ภุชานิ โปเถนฺติ จ นจฺจยนฺติ จ;
มฺุจนฺติ ปุปฺผํ ปน ปฺจวณฺณิกํ, มนฺทารวํ จนฺทนจุณฺณมิสฺสิตํ.
‘‘ยถา ¶ ตุยฺหํ มหาวีร, ปาเทสุ จกฺกลกฺขณํ;
ธชวชิรปฏากา, วฑฺฒมานงฺกุสาจิตํ.
‘‘รูเป ¶ สีเล สมาธิมฺหิ, ปฺาย จ อสาทิโส;
วิมุตฺติยา อสมสโม, ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน.
‘‘ทสนาคพลํ ¶ กาเย, ตุยฺหํ ปากติกํ พลํ;
อิทฺธิพเลน อสโม, ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน.
‘‘เอวํ สพฺพคุณูเปตํ, สพฺพงฺคสมุปาคตํ;
มหามุนึ การุณิกํ, โลกนาถํ นมสฺสถ.
‘‘อภิวาทนํ โถมนฺจ, วนฺทนฺจ ปสํสนํ;
นมสฺสนฺจ ปูชฺจ, สพฺพํ อรหสี ตุวํ.
‘‘เย เกจิ โลเก วนฺทเนยฺยา, วนฺทนํ อรหนฺติ เย;
สพฺพเสฏฺโ มหาวีร, สทิโส เต น วิชฺชติ.
‘‘สาริปุตฺโต มหาปฺโ, สมาธิชฺฌานโกวิโท;
คิชฺฌกูเฏ ิโตเยว, ปสฺสติ โลกนายกํ.
‘‘สุผุลฺลํ สาลราชํว, จนฺทํว คคเน ยถา;
มชฺฌนฺหิเกว [มชฺฌนฺติเกว (สพฺพตฺถ)] สูริยํ, โอโลเกสิ นราสภํ.
‘‘ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว, ตรุณสูริยํว อุคฺคตํ;
พฺยามปฺปภานุรฺชิตํ, ธีรํ ปสฺสติ โลกนายกํ.
‘‘ปฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ, กตกิจฺจาน ตาทินํ;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, ขเณน สนฺนิปาตยิ.
‘‘โลกปฺปสาทนํ ¶ นาม, ปาฏิหีรํ นิทสฺสยิ;
อมฺเหปิ ตตฺถ คนฺตฺวาน, วนฺทิสฺสาม มยํ ชินํ.
‘‘เอถ สพฺเพ คมิสฺสาม, ปุจฺฉิสฺสาม มยํ ชินํ;
กงฺขํ วิโนทยิสฺสาม, ปสฺสิตฺวา โลกนายกํ’’.
สาธูติ ¶ เต ปฏิสฺสุตฺวา, นิปกา สํวุตินฺทฺริยา;
ปตฺตจีวรมาทาย, ตรมานา อุปาคมุํ.
ขีณาสเวหิ วิมเลหิ, ทนฺเตหิ อุตฺตเม ทเม;
สาริปุตฺโต มหาปฺโ, อิทฺธิยา อุปสงฺกมิ.
เตหิ ¶ ภิกฺขูหิ ปริวุโต, สาริปุตฺโต มหาคณี;
ลฬนฺโต เทโวว คคเน, อิทฺธิยา อุปสงฺกมิ.
อุกฺกาสิตฺจ ขิปิตํ [อุกฺกาสิตฺจ ขิปิตฺจ (สฺยา. อฏฺ.)], อชฺฌุเปกฺขิย สุพฺพตา;
สคารวา สปฺปติสฺสา, สมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมุํ.
อุปสงฺกมิตฺวา ปสฺสนฺติ, สยมฺภุํ โลกนายกํ;
นเภ อจฺจุคฺคตํ ธีรํ, จนฺทํว คคเน ยถา.
ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว, วิชฺชุํว คคเน ยถา;
มชฺฌนฺหิเกว สูริยํ, ปสฺสนฺติ โลกนายกํ.
ปฺจภิกฺขุสตา สพฺเพ, ปสฺสนฺติ โลกนายกํ;
รหทมิว วิปฺปสนฺนํ, สุผุลฺลํ ปทุมํ ยถา.
อฺชลึ ¶ ปคฺคเหตฺวาน, ตุฏฺหฏฺา ปโมทิตา;
นมสฺสมานา นิปตนฺติ, สตฺถุโน จกฺกลกฺขเณ.
สาริปุตฺโต มหาปฺโ, โกรณฺฑสมสาทิโส;
สมาธิชฺฌานกุสโล, วนฺทเต โลกนายกํ.
คชฺชิตา กาลเมโฆว, นีลุปฺปลสมสาทิโส;
อิทฺธิพเลน อสโม, โมคฺคลฺลาโน มหิทฺธิโก.
มหากสฺสโปปิ ¶ จ เถโร, อุตฺตตฺตกนกสนฺนิโภ;
ธุตคุเณ อคฺคนิกฺขิตฺโต, โถมิโต สตฺถุวณฺณิโต.
ทิพฺพจกฺขูนํ โย อคฺโค, อนุรุทฺโธ มหาคณี;
าติเสฏฺโ ภควโต, อวิทูเรว ติฏฺติ.
อาปตฺติอนาปตฺติยา ¶ , สเตกิจฺฉาย โกวิโท;
วินเย อคฺคนิกฺขิตฺโต, อุปาลิ สตฺถุวณฺณิโต.
สุขุมนิปุณตฺถปฏิวิทฺโธ, กถิกานํ ปวโร คณี;
อิสิ มนฺตานิยา ปุตฺโต, ปุณฺโณ นามาติ วิสฺสุโต.
เอเตสํ จิตฺตมฺาย, โอปมฺมกุสโล มุนิ;
กงฺขจฺเฉโท มหาวีโร, กเถสิ อตฺตโน คุณํ.
‘‘จตฺตาโร ¶ เต อสงฺเขยฺยา, โกฏิ เยสํ น นายติ;
สตฺตกาโย จ อากาโส, จกฺกวาฬา จนนฺตกา;
พุทฺธาณํ อปฺปเมยฺยํ, น สกฺกา เอเต วิชานิตุํ.
‘‘กิเมตํ อจฺฉริยํ โลเก, ยํ เม อิทฺธิวิกุพฺพนํ;
อฺเ พหู อจฺฉริยา, อพฺภุตา โลมหํสนา.
‘‘ยทาหํ ตุสิเต กาเย, สนฺตุสิโต นามหํ ตทา;
ทสสหสฺสี สมาคมฺม, ยาจนฺติ ปฺชลี มมํ.
‘‘‘กาโล โข เต [กาโล เทว (สี.), กาโลยํ เต (สฺยา. ก.)] มหาวีร, อุปฺปชฺช มาตุกุจฺฉิยํ;
สเทวกํ ตารยนฺโต, พุชฺฌสฺสุ อมตํ ปทํ’.
‘‘ตุสิตา ¶ กายา จวิตฺวาน, ยทา โอกฺกมิ กุจฺฉิยํ;
ทสสหสฺสีโลกธาตุ, กมฺปิตฺถ ธรณี ตทา.
‘‘ยทาหํ มาตุกุจฺฉิโต, สมฺปชาโนว นิกฺขมึ;
สาธุการํ ปวตฺเตนฺติ, ทสสหสฺสี ปกมฺปถ.
‘‘โอกฺกนฺตึ เม สโม นตฺถิ, ชาติโต อภินิกฺขเม;
สมฺโพธิยํ อหํ เสฏฺโ, ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน.
‘‘อโห อจฺฉริยํ โลเก, พุทฺธานํ คุณมหนฺตตา;
ทสสหสฺสีโลกธาตุ, ฉปฺปการํ ปกมฺปถ;
โอภาโส จ มหา อาสิ, อจฺเฉรํ โลมหํสนํ’’.
ภควา ตมฺหิ [ภควา จ ตมฺหิ (สี. สฺยา. ก.)] สมเย, โลกเชฏฺโ นราสโภ;
สเทวกํ ทสฺสยนฺโต, อิทฺธิยา จงฺกมี ชิโน.
จงฺกเม จงฺกมนฺโตว, กเถสิ โลกนายโก;
อนฺตรา น นิวตฺเตติ, จตุหตฺเถ จงฺกเม ยถา.
สาริปุตฺโต ¶ ¶ มหาปฺโ, สมาธิชฺฌานโกวิโท;
ปฺาย ปารมิปฺปตฺโต, ปุจฺฉติ โลกนายกํ.
‘‘กีทิโส เต มหาวีร, อภินีหาโร นรุตฺตม;
กมฺหิ กาเล ตยา ธีร, ปตฺถิตา โพธิมุตฺตมา.
‘‘ทานํ ¶ สีลฺจ เนกฺขมฺมํ, ปฺาวีริยฺจ กีทิสํ;
ขนฺติสจฺจมธิฏฺานํ, เมตฺตุเปกฺขา จ กีทิสา.
‘‘ทส ¶ ปารมี ตยา ธีร, กีทิสี โลกนายก;
กถํ อุปปารมี ปุณฺณา, ปรมตฺถปารมี กถํ’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, กรวีกมธุรคิโร;
นิพฺพาปยนฺโต หทยํ, หาสยนฺโต สเทวกํ.
อตีตพุทฺธานํ ชินานํ เทสิตํ, นิกีลิตํ [นิกีฬิตํ (ก.)] พุทฺธปรมฺปราคตํ;
ปุพฺเพนิวาสานุคตาย พุทฺธิยา, ปกาสยี โลกหิตํ สเทวเก.
‘‘ปีติปาโมชฺชชนนํ, โสกสลฺลวิโนทนํ;
สพฺพสมฺปตฺติปฏิลาภํ, จิตฺตีกตฺวา สุณาถ เม.
‘‘มทนิมฺมทนํ โสกนุทํ, สํสารปริโมจนํ;
สพฺพทุกฺขกฺขยํ มคฺคํ, สกฺกจฺจํ ปฏิปชฺชถา’’ติ.
รตนจงฺกมนกณฺโฑ นิฏฺิโต.