📜
๒๑. วิปสฺสีพุทฺธวํโส
ผุสฺสสฺส ¶ จ อปเรน, สมฺพุทฺโธ ทฺวิปทุตฺตโม;
วิปสฺสี นาม นาเมน, โลเก อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา.
อวิชฺชํ สพฺพํ ปทาเลตฺวา, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ;
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตุํ, ปกฺกามิ พนฺธุมตีปุรํ.
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวา, อุโภ โพเธสิ นายโก;
คณนาย น วตฺตพฺโพ, ปมาภิสมโย อหุ.
ปุนาปรํ อมิตยโส, ตตฺถ สจฺจํ ปกาสยิ;
จตุราสีติสหสฺสานํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
จตุราสีติสหสฺสานิ ¶ , สมฺพุทฺธํ อนุปพฺพชุํ;
เตสมารามปตฺตานํ, ธมฺมํ เทเสสิ จกฺขุมา.
สพฺพากาเรน ¶ ภาสโต, สุตฺวา อุปนิสาทิโน [อุปนิสฺสา ชิโน (สฺยา. กํ.)];
เตปิ ธมฺมวรํ คนฺตฺวา, ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
อฏฺสฏฺิสตสหสฺสานํ, ปโม อาสิ สมาคโม;
ภิกฺขุสตสหสฺสานํ, ทุติโย อาสิ สมาคโม.
อสีติภิกฺขุสหสฺสานํ, ตติโย อาสิ สมาคโม;
ตตฺถ ภิกฺขุคณมชฺเฌ, สมฺพุทฺโธ อติโรจติ.
อหํ ¶ เตน สมเยน, นาคราชา มหิทฺธิโก;
อตุโล นาม นาเมน, ปฺุวนฺโต ชุตินฺธโร.
เนกานํ นาคโกฏีนํ, ปริวาเรตฺวานหํ ตทา;
วชฺชนฺโต ทิพฺพตุริเยหิ, โลกเชฏฺํ อุปาคมึ.
อุปสงฺกมิตฺวา สมฺพุทฺธํ, วิปสฺสึ โลกนายกํ;
มณิมุตฺตรตนขจิตํ, สพฺพาภรณวิภูสิตํ;
นิมนฺเตตฺวา ธมฺมราชสฺส, สุวณฺณปีมทาสหํ.
โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, สงฺฆมชฺเฌ นิสีทิย;
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘อหุ ¶ กปิลวฺหยา รมฺมา, นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต;
ปธานํ ปทหิตฺวาน, กตฺวา ทุกฺกรการิกํ.
‘‘อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ ¶ , นิสีทิตฺวา ตถาคโต;
ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห, เนรฺชรมุเปหิติ.
‘‘เนรฺชราย ตีรมฺหิ, ปายาสํ อท โส ชิโน;
ปฏิยตฺตวรมคฺเคน, โพธิมูลมุเปหิติ.
‘‘ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา, โพธิมณฺฑํ อนุตฺตโร;
อสฺสตฺถมูเล สมฺโพธึ, พุชฺฌิสฺสติ มหายโส.
‘‘อิมสฺส ชนิกา มาตา, มายา นาม ภวิสฺสติ;
ปิตา สุทฺโธทโน นาม, อยํ เหสฺสติ โคตโม.
‘‘อนาสวา ¶ วีตราคา, สนฺตจิตฺตา สมาหิตา;
โกลิโต อุปติสฺโส จ, อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา;
อานนฺโท นามุปฏฺาโก, อุปฏฺิสฺสติมํ ชินํ.
‘‘เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา;
อนาสวา วีตราคา, สนฺตจิตฺตา สมาหิตา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ.
‘‘จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก, อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺกา;
นนฺทมาตา จ อุตฺตรา, อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺิกา;
อายุ วสฺสสตํ ตสฺส, โคตมสฺส ยสสฺสิโน.
‘‘อิทํ ¶ ¶ สุตฺวาน วจนํ…เป… เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
นครํ พนฺธุมตี นาม, พนฺธุมา นาม ขตฺติโย;
มาตา พนฺธุมตี นาม, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน.
อฏฺวสฺสสหสฺสานิ, อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
นนฺโท สุนนฺโท สิริมา, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
ติจตฺตารีสสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
สุทสฺสนา นาม สา นารี, สมวตฺตกฺขนฺโธ นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, รถยาเนน นิกฺขมิ;
อนูนอฏฺมาสานิ, ปธานํ ปทหี ชิโน.
พฺรหฺมุนา ¶ ยาจิโต สนฺโต, วิปสฺสี โลกนายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, มิคทาเย นรุตฺตโม.
ขณฺโฑ จ ติสฺสนาโม จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
อโสโก นามุปฏฺาโก, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน.
จนฺทา จ จนฺทมิตฺตา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, ปาฏลีติ ปวุจฺจติ.
ปุนพฺพสุมิตฺโต นาโค จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
สิริมา อุตฺตรา เจว, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
อสีติหตฺถมุพฺเพโธ ¶ , วิปสฺสี โลกนายโก;
ปภา นิทฺธาวติ ตสฺส, สมนฺตา สตฺตโยชเน.
อสีติวสฺสสหสฺสานิ, อายุ พุทฺธสฺส ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
พหุเทวมนุสฺสานํ, พนฺธนา ปริโมจยิ;
มคฺคามคฺคฺจ อาจิกฺขิ, อวเสสปุถุชฺชเน.
อาโลกํ ¶ ทสฺสยิตฺวาน, เทเสตฺวา อมตํ ปทํ;
ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
อิทฺธิวรํ ปฺุวรํ, ลกฺขณฺจ กุสุมิตํ;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา.
วิปสฺสี ¶ ชินวโร พุทฺโธ, สุมิตฺตารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ตตฺเถวสฺส ถูปวโร, สตฺตโยชนมุสฺสิโตติ.
วิปสฺสิสฺส ภควโต วํโส เอกูนวีสติโม.