📜
๑๓. เตรสกนิปาโต
๔๗๔. อมฺพชาตกํ (๑)
อหาสิ ¶ ¶ ¶ [อาหาสิ (?)] เม อมฺพผลานิ ปุพฺเพ, อณูนิ ถูลานิ จ พฺรหฺมจาริ;
เตเหว มนฺเตหิ น ทานิ ตุยฺหํ, ทุมปฺผลา ปาตุภวนฺติ พฺรหฺเม.
นกฺขตฺตโยคํ ปฏิมานยามิ, ขณํ มุหุตฺตฺจ มนฺเต น ปสฺสํ [ขณํ มุหุตฺตํ น มํ โตสยนฺติ (สี. ปี.)];
นกฺขตฺตโยคฺจ ขณฺจ ลทฺธา, อทฺธาหริสฺสมฺพผลํ [อถาหริสฺสมฺพผลํ (สี. ปี.)] ปหูตํ.
นกฺขตฺตโยคํ น ปุเร อภาณิ, ขณํ มุหุตฺตํ น ปุเร อสํสิ;
สยํ หรี [อถาหรี (สี. สฺยา. ปี.)] อมฺพผลํ ปหูตํ, วณฺเณน คนฺเธน รเสนุเปตํ.
มนฺตาภิชปฺเปน ปุเร หิ [ปุร’สฺส (สี. ปี.), ปุเรปิ (สฺยา.)] ตุยฺหํ, ทุมปฺผลา ปาตุภวนฺติ พฺรหฺเม;
สฺวาชฺช น ปาเรสิ ชปฺปมฺปิ มนฺตํ [ชปมฺปิ มนฺเต (สี. ปี.)], อยํ โส โก นาม ตวชฺช ธมฺโม.
จณฺฑาลปุตฺโต ¶ มม สมฺปทาสิ, ธมฺเมน มนฺเต ปกติฺจ สํสิ;
มา จสฺสุ เม ปุจฺฉิโต นามโคตฺตํ, คุยฺหิตฺโถ อตฺถํ [มา ตํ (สี. สฺยา. ปี.)] วิชเหยฺย มนฺโต [วิชเหยฺยุมนฺตา (สฺยา.)].
โสหํ ¶ ชนินฺเทน ชนมฺหิ ปุฏฺโ, มกฺขาภิภูโต อลิกํ อภาณึ;
‘‘มนฺตา อิเม พฺราหฺมณสฺสา’’ติ มิจฺฉา, ปหีนมนฺโต กปโณ รุทามิ.
เอรณฺฑา ปุจิมนฺทา วา, อถ วา ปาลิภทฺทกา;
มธุํ มธุตฺถิโก วินฺเท, โส หิ ตสฺส ทุมุตฺตโม.
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา, สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา;
ยมฺหา ธมฺมํ วิชาเนยฺย, โส หิ ตสฺส นรุตฺตโม.
อิมสฺส ทณฺฑฺจ วธฺจ ทตฺวา, คเล คเหตฺวา ขลยาถ [พลยาถ (สฺยา.), คลยาถ (ก.)] ชมฺมํ;
โย อุตฺตมตฺถํ กสิเรน ลทฺธํ, มานาติมาเนน วินาสยิตฺถ.
ยถา สมํ มฺมาโน ปเตยฺย, โสพฺภํ คุหํ นรกํ ปูติปาทํ;
รชฺชูติ วา อกฺกเม กณฺหสปฺปํ, อนฺโธ ¶ ยถา โชติมธิฏฺเหยฺย;
เอวมฺปิ มํ ตฺวํ ขลิตํ สปฺ [สปฺา (ปี.)], ปหีนมนฺตสฺส ปุนปฺปทาหิ [ปุน สมฺปทาหิ (สฺยา.), ปุนปฺปสีท (สี. ปี.)].
ธมฺเมน มนฺตํ [มนฺเต (สี. สฺยา. ปี.)] ตว สมฺปทาสึ, ตุวมฺปิ ธมฺเมน [ตฺวมฺปิ ธมฺเมเนว (ก.)] ปริคฺคเหสิ;
ปกติมฺปิ เต อตฺตมโน อสํสึ, ธมฺเม ิตํ ตํ [ปติฏฺํ (ก.)] น ชเหยฺย มนฺโต.
โย ¶ พาล มนฺตํ [พลมนฺตํ (ก.)] กสิเรน ลทฺธํ, ยํ ทุลฺลภํ อชฺช มนุสฺสโลเก;
กิฺจาปิ ลทฺธา ชีวิตุํ อปฺปปฺโ [กิจฺฉา ลทฺธํ ชีวิกํ อปฺปปฺโ (สี. สฺยา.), กจฺฉาปิ ลทฺธา ชีวิกํ อปฺปฺ (ปี.)], วินาสยี อลิกํ ภาสมาโน.
พาลสฺส ¶ มูฬฺหสฺส อกตฺุโน จ, มุสา ภณนฺตสฺส อสฺตสฺส;
มนฺเต มยํ ตาทิสเก น เทม, กุโต มนฺตา คจฺฉ น มยฺห รุจฺจสีติ.
อมฺพชาตกํ ปมํ.
๔๗๕. ผนฺทนชาตกํ (๒)
กุาริหตฺโถ ¶ [กุธาริหตฺโถ (ก.)] ปุริโส, วนโมคยฺห ติฏฺสิ;
ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กึ ทารุํ เฉตุมิจฺฉสิ.
อิสฺโส [อิโส (สี.), อีโส (สฺยา. ปี.)] วนานิ จรสิ, สมานิ วิสมานิ จ;
ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กึ ทารุํ เนมิยา ทฬฺหํ.
เนว สาโล น ขทิโร, นาสฺสกณฺโณ กุโต ธโว;
รุกฺโข จ [รุกฺโขว (สี. ปี.)] ผนฺทโน นาม, ตํ ทารุํ เนมิยา ทฬฺหํ.
กีทิสานิสฺส ปตฺตานิ, ขนฺโธ วา ปน กีทิโส;
ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, ยถา ชาเนมุ ผนฺทนํ.
ยสฺส สาขา ปลมฺพนฺติ, นมนฺติ น จ ภฺชเร;
โส รุกฺโข ผนฺทโน นาม, ยสฺส มูเล อหํ ิโต.
อรานํ จกฺกนาภีนํ, อีสาเนมิรถสฺส จ;
สพฺพสฺส เต กมฺมนิโย, อยํ เหสฺสติ ผนฺทโน.
อิติ ผนฺทนรุกฺโขปิ, ตาวเท อชฺฌภาสถ;
มยฺหมฺปิ วจนํ อตฺถิ, ภารทฺวาช สุโณหิ เม.
อิสฺสสฺส [อิมสฺส (ก. สี. ก.)] อุปกฺขนฺธมฺหา [อุปขนฺธมฺหา (ก. สี. ปี. ก.)], อุกฺกจฺจ จตุรงฺคุลํ;
เตน เนมึ ปสาเรสิ [ปริหเรสิ (สี. ปี.)], เอวํ ทฬฺหตรํ สิยา.
อิติ ผนฺทนรุกฺโขปิ, เวรํ อปฺเปสิ ตาวเท;
ชาตานฺจ อชาตานํ, อิสฺสานํ ทุกฺขมาวหิ.
อิจฺเจวํ ¶ [อิจฺเจว (สี. ปี.)] ผนฺทโน อิสฺสํ, อิสฺโส จ ปน ผนฺทนํ;
อฺมฺํ ¶ วิวาเทน, อฺมฺมฆาตยุํ.
เอวเมว มนุสฺสานํ, วิวาโท ยตฺถ ชายติ;
มยูรนจฺจํ นจฺจนฺติ, ยถา เต อิสฺสผนฺทนา.
ตํ ¶ โว วทามิ ภทฺทํ โว [ภทฺทนฺเต (ก.)], ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;
สมฺโมทถ มา วิวทถ [มาวิวทิตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)], มา โหถ อิสฺสผนฺทนา.
สามคฺคิเมว [สามคฺยเมว (สฺยา. ก.)] สิกฺเขถ, พุทฺเธเหตํ ปสํสิตํ;
สามคฺคิรโต ธมฺมฏฺโ, โยคกฺเขมา น ธํสตีติ.
ผนฺทนชาตกํ ทุติยํ.
๔๗๖. ชวนหํสชาตกํ (๓)
อิเธว หํส นิปต, ปิยํ เม ตว ทสฺสนํ;
อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต, ยมิธตฺถิ ปเวทย.
สวเนน เอกสฺส ปิยา ภวนฺติ, ทิสฺวา ปเนกสฺส วิเยติ [วิเนติ (สฺยา.), วิเหติ (ปี.), วิเคติ (ก. อฏฺ.)] ฉนฺโท;
ทิสฺวา จ สุตฺวา จ ปิยา ภวนฺติ, กจฺจินฺนุ เม ปียสิ [ปิยฺยสิ (สี. ปี.)] ทสฺสเนน.
สวเนน ปิโย เมสิ, ภิยฺโย จาคมฺม ทสฺสนํ;
เอวํ ปิยทสฺสโน เม [เอวํ ปิยทสฺสโน สมาโน (สี. สฺยา. ปี.)], วส หํส มมนฺติเก [มม สนฺติเก (สี. สฺยา. ปี.)].
วเสยฺยาม ตวาคาเร, นิจฺจํ สกฺกตปูชิตา;
มตฺโต จ เอกทา วชฺเช [วชฺชา (สี. ปี.)], ‘‘หํสราชํ ปจนฺตุ เม’’.
ธิรตฺถุ ¶ ตํ มชฺชปานํ, ยํ เม ปิยตรํ ตยา;
น จาปิ มชฺชํ ปิสฺสามิ [ปิวิสฺสามิ (สฺยา.), ปายามิ (สี. ปี.)], ยาว เม วจฺฉสี ฆเร.
สุวิชานํ ¶ สิงฺคาลานํ, สกุณานฺจ [สกุนฺตานฺจ (สี. สฺยา. ปี.)] วสฺสิตํ;
มนุสฺสวสฺสิตํ ราช, ทุพฺพิชานตรํ ตโต.
อปิ เจ มฺตี โปโส, าติ มิตฺโต สขาติ วา;
โย ปุพฺเพ สุมโน หุตฺวา, ปจฺฉา สมฺปชฺชเต ทิโส.
ยสฺมึ มโน นิวิสติ, อวิทูเร สหาปิ โส;
สนฺติเกปิ หิ โส ทูเร, ยสฺมึ นาวิสเต [ยสฺมา วิวสเต (สี. สฺยา. ปี.)] มโน.
อนฺโตปิ โส โหติ ปสนฺนจิตฺโต, ปารํ สมุทฺทสฺส ปสนฺนจิตฺโต;
อนฺโตปิ โส โหติ ปทุฏฺจิตฺโต, ปารํ สมุทฺทสฺส ปทุฏฺจิตฺโต.
สํวสนฺตา วิวสนฺติ, เย ทิสา เต รเถสภ;
อารา สนฺโต สํวสนฺติ, มนสา รฏฺวฑฺฒน.
อติจิรํ นิวาเสน, ปิโย ภวติ อปฺปิโย;
อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม [คจฺฉามิ (สฺยา.)], ปุรา เต โหม อปฺปิยา [โหมิ อปฺปิโย (สฺยา.)].
เอวํ ¶ เจ ยาจมานานํ, อฺชลึ นาวพุชฺฌสิ;
ปริจารกานํ สตํ [สนฺตานํ (สี. สฺยา.), สตฺตานํ (ปี.)], วจนํ น กโรสิ โน;
เอวํ ตํ อภิยาจาม, ปุน กยิราสิ ปริยายํ.
เอวํ เจ โน วิหรตํ, อนฺตราโย น เหสฺสติ;
ตุยฺหฺจาปิ ¶ [วาปิ (สฺยา. ปี. ก.)] มหาราช, มยฺหฺจ [วา (พหูสุ)] รฏฺวฑฺฒน;
อปฺเปว นาม ปสฺเสมุ [ปสฺเสม (สี. สฺยา. ปี.)], อโหรตานมจฺจเยติ.
ชวนหํสชาตกํ ตติยํ.
๔๗๗. จูฬนารทชาตกํ (๔)
น เต กฏฺานิ ภินฺนานิ, น เต อุทกมาภตํ;
อคฺคีปิ เต น หาปิโต [หาสิโต (สี. สฺยา.)], กึ นุ มนฺโทว ฌายสิ.
น ¶ อุสฺสเห วเน วตฺถุํ, กสฺสปามนฺตยามิ ตํ;
ทุกฺโข วาโส อรฺสฺมึ, รฏฺํ อิจฺฉามิ คนฺตเว.
ยถา อหํ อิโต คนฺตฺวา, ยสฺมึ ชนปเท วสํ;
อาจารํ พฺรหฺเม [พฺรหฺมํ (ก.)] สิกฺเขยฺยํ, ตํ ธมฺมํ อนุสาส มํ.
สเจ อรฺํ หิตฺวาน, วนมูลผลานิ จ;
รฏฺเ โรจยเส วาสํ, ตํ ธมฺมํ นิสาเมหิ เม.
วิสํ มา ปฏิเสวิตฺโถ [ปฏิเสวิตฺถ (สฺยา. ก.)], ปปาตํ ปริวชฺชย;
ปงฺเก จ มา วิสีทิตฺโถ [ปงฺโก จ มา วิสิยิตฺโถ (ก.)], ยตฺโต จาสีวิเส จเร.
กึ นุ วิสํ ปปาโต วา, ปงฺโก วา พฺรหฺมจารินํ;
กํ ตฺวํ อาสีวิสํ พฺรูสิ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต;
อาสโว ตาต โลกสฺมึ, สุรา นาม ปวุจฺจติ;
มนฺุโ [มนฺุา (สี. สฺยา. ปี.)] สุรภี วคฺคุ, สาทุ [มธุ (สี. สฺยา.)] ขุทฺทรสูปโม [รสูปมา (สี. สฺยา. ปี.)];
วิสํ ตทาหุ อริยา เส, พฺรหฺมจริยสฺส นารท.
อิตฺถิโย ¶ ตาต โลกสฺมึ, ปมตฺตํ ปมเถนฺติ ตา;
หรนฺติ ยุวิโน จิตฺตํ, ตูลํ ภฏฺํว มาลุโต;
ปปาโต เอโส อกฺขาโต, พฺรหฺมจริยสฺส นารท.
ลาโภ สิโลโก สกฺกาโร, ปูชา ปรกุเลสุ จ;
ปงฺโก เอโส จ [เอโสว (สี. สฺยา. ปี.)] อกฺขาโต, พฺรหฺมจริยสฺส นารท.
สสตฺถา ¶ [มหนฺตา (สฺยา. ก.)] ตาต ราชาโน, อาวสนฺติ มหึ อิมํ;
เต ตาทิเส มนุสฺสินฺเท, มหนฺเต ตาต นารท.
อิสฺสรานํ อธิปตีนํ, น เตสํ ปาทโต จเร;
อาสีวิโสติ [อาสีวิโส โส (สี. ปี.)] อกฺขาโต, พฺรหฺมจริยสฺส นารท.
ภตฺตตฺโถ ภตฺตกาเล จ [ยํ (สี. ปี.)], ยํ เคหมุปสงฺกเม;
ยเทตฺถ กุสลํ ชฺา, ตตฺถ ฆาเสสนํ จเร.
ปวิสิตฺวา ¶ ปรกุลํ, ปานตฺถํ [ปานตฺโถ (สฺยา. ปี.)] โภชนาย วา;
มิตํ ขาเท มิตํ ภฺุเช, น จ รูเป มนํ กเร.
โคฏฺํ มชฺชํ กิราฏฺจ [กิราสฺจ (สี. สฺยา.), กิราสํ วา (ปี.)], สภา นิกิรณานิ จ;
อารกา ปริวชฺเชหิ, ยานีว วิสมํ ปถนฺติ.
จูฬนารทชาตกํ จตุตฺถํ.
๔๗๘. ทูตชาตกํ (๕)
ทูเต ¶ เต พฺรหฺเม [ทูเต พฺราหฺมณ (ก.)] ปาเหสึ, คงฺคาตีรสฺมิ ฌายโต;
เตสํ ปุฏฺโ น พฺยากาสิ, ทุกฺขํ คุยฺหมตํ [คุยฺหํ มตํ (สี.), ตุยฺหํ มตํ (สฺยา. ก.)] นุ เต.
สเจ เต ทุกฺขมุปฺปชฺเช, กาสีนํ รฏฺวฑฺฒน;
มา โข นํ ตสฺส อกฺขาหิ, โย ตํ ทุกฺขา น โมจเย.
โย ตสฺส [โย จ ตถา (ปี.)] ทุกฺขชาตสฺส, เอกงฺคมปิ ภาคโส [เอกนฺตมปิ ภาสโต (สี. ปี.)];
วิปฺปโมเจยฺย ธมฺเมน, กามํ ตสฺส ปเวทย [ปเวทเย (สี.)].
สุวิชานํ สิงฺคาลานํ, สกุณานฺจ วสฺสิตํ;
มนุสฺสวสฺสิตํ ราช, ทุพฺพิชานตรํ ตโต.
อปิ เจ มฺตี โปโส, าติ มิตฺโต สขาติ วา;
โย ปุพฺเพ สุมโน หุตฺวา, ปจฺฉา สมฺปชฺชเต ทิโส.
โย อตฺตโน ทุกฺขมนานุปุฏฺโ, ปเวทเย ชนฺตุ อกาลรูเป;
อานนฺทิโน ตสฺส ภวนฺติมิตฺตา [ภวนฺต’มิตฺตา (สี. ปี.)], หิเตสิโน ตสฺส ทุขี ภวนฺติ.
กาลฺจ ตฺวาน ตถาวิธสฺส, เมธาวีนํ เอกมนํ วิทิตฺวา;
อกฺเขยฺย ติพฺพานิ [ติปฺปานิ (สี. สฺยา. ปี.)] ปรสฺส ธีโร, สณฺหํ คิรํ อตฺถวตึ ปมฺุเจ.
สเจ ¶ ¶ จ ชฺา อวิสยฺหมตฺตโน, น เต หิ มยฺหํ [นายํ นีติ มยฺห (สี. ปี.)] สุขาคมาย;
เอโกว ติพฺพานิ สเหยฺย ธีโร, สจฺจํ หิโรตฺตปฺปมเปกฺขมาโน.
อหํ ¶ รฏฺานิ วิจรนฺโต, นิคเม ราชธานิโย;
ภิกฺขมาโน มหาราช, อาจริยสฺส ธนตฺถิโก.
คหปตี ราชปุริเส, มหาสาเล จ พฺราหฺมเณ;
อลตฺถํ สตฺต นิกฺขานิ, สุวณฺณสฺส ชนาธิป;
เต เม นฏฺา มหาราช, ตสฺมา โสจามหํ ภุสํ.
ปุริสา เต มหาราช, มนสานุวิจินฺติตา;
นาลํ ทุกฺขา ปโมเจตุํ, ตสฺมา เตสํ น พฺยาหรึ.
ตฺวฺจ โข เม มหาราช, มนสานุวิจินฺติโต;
อลํ ทุกฺขา ปโมเจตุํ, ตสฺมา ตุยฺหํ ปเวทยึ.
ตสฺสาทาสิ ปสนฺนตฺโต, กาสีนํ รฏฺวฑฺฒโน;
ชาตรูปมเย นิกฺเข, สุวณฺณสฺส จตุทฺทสาติ.
ทูตชาตกํ ปฺจมํ.
๔๗๙. กาลิงฺคโพธิชาตกํ (๖)
ราชา ¶ กาลิงฺโค จกฺกวตฺติ, ธมฺเมน ปถวิมนุสาสํ [มนุสาสิ (สฺยา. ก.)];
อคมา [อคมาสิ (สฺยา. ก.)] โพธิสมีปํ, นาเคน มหานุภาเวน.
กาลิงฺโค ภารทฺวาโช จ, ราชานํ กาลิงฺคํ สมณโกลฺํ;
จกฺกํ วตฺตยโต ปริคฺคเหตฺวา [ปริเณตฺวา (ปี.)], ปฺชลี อิทมโวจ.
ปจฺโจโรห มหาราช, ภูมิภาโค ยถา สมณุคฺคโต [สมนุคีโต (สี. สฺยา. ปี.)];
อิธ อนธิวรา พุทฺธา, อภิสมฺพุทฺธา วิโรจนฺติ.
ปทกฺขิณโต ¶ อาวฏฺฏา, ติณลตา อสฺมึ ภูมิภาคสฺมึ;
ปถวิยา นาภิยํ [ปุถุวิยา อยํ (สี.), ปวิยา อยํ (สฺยา.), ปุถวิยา’ยํ (ปี.)] มณฺโฑ, อิติ โน สุตํ มนฺเต มหาราช [สุตํ มหาราช (สี. สฺยา. ปี.)].
สาครปริยนฺตาย, เมทินิยา สพฺพภูตธรณิยา;
ปถวิยา อยํ มณฺโฑ, โอโรหิตฺวา นโม กโรหิ.
เย เต ภวนฺติ นาคา จ, อภิชาตา จ กฺุชรา;
เอตฺตาวตา ปเทสํ เต, นาคา เนว มุปยนฺติ.
อภิชาโต นาโค [อภิชาโต เต นาโค (สี. ปี. อฏฺ.)] กามํ, เปเสหิ กฺุชรํ ทนฺตึ;
เอตฺตาวตา ปเทโส [ปเทโส จ (สฺยา. ก.)], สกฺกา [น สกฺกา (สฺยา.)] นาเคน มุปคนฺตุํ.
ตํ สุตฺวา ราชา กาลิงฺโค, เวยฺยฺชนิกวโจ นิสาเมตฺวา;
สมฺเปเสสิ นาคํ สฺสาม, มยํ ยถิมสฺสิทํ [ยถา อิทํ (สี. สฺยา. ปี.)] วจนํ.
สมฺเปสิโต ¶ จ รฺา, นาโค โกฺโจว อภินทิตฺวาน;
ปฏิสกฺกิตฺวา ¶ [ปฏิโอสกฺกิตฺวา (ก.)] นิสีทิ, ครุํว ภารํ อสหมาโน.
กาลิงฺคภารทฺวาโช, นาคํ ขีณายุกํ วิทิตฺวาน;
ราชานํ กาลิงฺคํ, ตรมาโน อชฺฌภาสิตฺถ;
อฺํ สงฺกม นาคํ, นาโค ขีณายุโก มหาราช.
ตํ สุตฺวา กาลิงฺโค, ตรมาโน สงฺกมี นาคํ;
สงฺกนฺเตว รฺเ, นาโค ตตฺเถว ปติ [ปติโต (ก.)] ภุมฺยา;
เวยฺยฺชนิกวโจ, ยถา ตถา อหุ นาโค.
กาลิงฺโค ราชา กาลิงฺคํ, พฺราหฺมณํ เอตทโวจ;
ตฺวเมว อสิ สมฺพุทฺโธ, สพฺพฺู สพฺพทสฺสาวี.
ตํ อนธิวาเสนฺโต กาลิงฺคํ [กาลิงฺโค (สี. สฺยา. ปี.)], พฺราหฺมโณ อิทมโวจ;
เวยฺยฺชนิกา หิ มยํ, พุทฺธา สพฺพฺุโน มหาราช.
สพฺพฺู สพฺพวิทู จ, พุทฺธา น ลกฺขเณน ชานนฺติ;
อาคมพลสา [อาคมปุริสา (ปี.)] หิ มยํ, พุทฺธา สพฺพํ ปชานนฺติ.
มหยิตฺวา ¶ สมฺโพธึ [มหายิตฺวาน สมฺโพธึ (สี. ปี.), ปหํสิตฺวาน สมฺโพธึ (สฺยา.), มมายิตฺวาน ตํ โพธึ (ก.)], นานาตุริเยหิ วชฺชมาเนหิ;
มาลาวิเลปนํ อภิหริตฺวา [มาลาคนฺธวิเลปนํ อาหริตฺวา (สี. ปี.); ปาการปริกฺเขปํ กาเรสิ; อถ ราชา ปายาสิ (สี. สฺยา. ปี.)] อถ ราชา มนุปายาสิ [ปาการปริกฺเขปํ กาเรสิ; อถ ราชา ปายาสิ (สี. สฺยา. ปี.)].
สฏฺิ วาหสหสฺสานิ, ปุปฺผานํ สนฺนิปาตยิ;
ปูเชสิ ¶ ราชา กาลิงฺโค, โพธิมณฺฑมนุตฺตรนฺติ [วรุตฺตเมติ (สี.)].
กาลิงฺคโพธิชาตกํ ฉฏฺํ.
๔๘๐. อกิตฺติชาตกํ (๗)
อกิตฺตึ [อกตฺตึ (ก.)] ทิสฺวา สมฺมนฺตํ, สกฺโก ภูตปตี พฺรวิ;
กึ ปตฺถยํ มหาพฺรหฺเม, เอโก สมฺมสิ ฆมฺมนิ.
ทุกฺโข ปุนพฺภโว สกฺก, สรีรสฺส จ เภทนํ;
สมฺโมหมรณํ ทุกฺขํ, ตสฺมา สมฺมามิ วาสว.
เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
เยน ปุตฺเต จ ทาเร จ, ธนธฺํ ปิยานิ จ;
ลทฺธา นรา น [ลทฺธา นฺานิ (ก.)] ตปฺปนฺติ, โส โลโภ น มยี วเส.
เอตสฺมึ ¶ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ ¶ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
เขตฺตํ วตฺถุํ หิรฺฺจ, ควสฺสํ ทาสโปริสํ;
เยน ชาเตน ชียนฺติ, โส โทโส น มยี วเส.
เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรํ ¶ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
พาลํ น ปสฺเส น สุเณ, น จ พาเลน สํวเส;
พาเลนลฺลาป [พาเลนา’ลาป (?)] สลฺลาปํ, น กเร น จ โรจเย.
กึ นุ เต อกรํ พาโล, วท กสฺสป การณํ;
เกน กสฺสป พาลสฺส, ทสฺสนํ นาภิกงฺขสิ.
อนยํ นยติ ทุมฺเมโธ, อธุรายํ นิยฺุชติ;
ทุนฺนโย เสยฺยโส โหติ, สมฺมา วุตฺโต ปกุปฺปติ;
วินยํ โส น ชานาติ, สาธุ ตสฺส อทสฺสนํ.
เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
ธีรํ ปสฺเส สุเณ ธีรํ, ธีเรน สห สํวเส;
ธีเรนลฺลาปสลฺลาปํ, ตํ กเร ตฺจ โรจเย.
กึ นุ เต อกรํ ธีโร, วท กสฺสป การณํ;
เกน กสฺสป ธีรสฺส, ทสฺสนํ อภิกงฺขสิ.
นยํ นยติ เมธาวี, อธุรายํ น ยฺุชติ;
สุนโย เสยฺยโส โหติ, สมฺมา วุตฺโต น กุปฺปติ;
วินยํ โส ปชานาติ, สาธุ เตน สมาคโม.
เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ ¶ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
ตโต รตฺยา วิวสาเน [วิวสเน (สี. สฺยา. ปี.)], สูริยุคฺคมนํ [สุริยสฺสุคฺคมนํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปติ;
ทิพฺพา ภกฺขา ปาตุภเวยฺยุํ, สีลวนฺโต จ ยาจกา.
ททโต ¶ เม [ททโต จ เม (ปี.)] น ขีเยถ, ทตฺวา นานุตเปยฺยหํ;
ททํ จิตฺตํ ปสาเทยฺยํ, เอตํ สกฺก วรํ วเร.
เอตสฺมึ ¶ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
น มํ ปุน อุเปยฺยาสิ, เอตํ สกฺก วรํ วเร.
พหูหิ วตจริยาหิ [วตฺตจริยาหิ (สี. สฺยา. ก.)], นรา จ อถ นาริโย;
ทสฺสนํ อภิกงฺขนฺติ, กึ นุ เม ทสฺสเน ภยํ.
ตํ ตาทิสํ เทววณฺณํ [เทววณฺณึ (ปี.)], สพฺพกามสมิทฺธินํ;
ทิสฺวา ตโป ปมชฺเชยฺย [ทิสฺวา ตโป ปมชฺเชยฺยํ (สี. สฺยา. ปี.), ทิสฺวานหํ ปมชฺเชยฺยํ (จริยาปิฏกฏฺกถา)], เอตํ เต ทสฺสเน ภยนฺติ.
อกิตฺติชาตกํ สตฺตมํ.
๔๘๑. ตกฺการิยชาตกํ (๘)
อหเมว ทุพฺภาสิตํ ภาสิ พาโล, เภโกวรฺเ อหิมวฺหายมาโน [มวฺหยาโน (สี. ปี.)];
ตกฺการิเย โสพฺภมิมํ [โสพฺภมฺหิ อหํ (ก.)] ปตามิ, น ¶ กิเรว สาธุ อติเวลภาณี [สาธูตฺยติเวลภาณี (ก.)].
ปปฺโปติ มจฺโจ อติเวลภาณี, พนฺธํ วธํ โสกปริทฺทวฺจ;
อตฺตานเมว ครหาสิ เอตฺถ, อาเจร ยํ ตํ นิขณนฺติ โสพฺเภ.
กิเมวหํ ตุณฺฑิลมนุปุจฺฉึ, กเรยฺย สํ [กเรยฺยาสํ (สฺยา.), กเรยฺย ส (ก.), ภเรยฺย สํ (?)] ภาตรํ กาฬิกายํ [กาฬิกาย (สฺยา. ก.)];
นคฺโควหํ [นคฺโคจ’หํ (?)] วตฺถยุคฺจ ชีโน, อยมฺปิ อตฺโถ พหุตาทิโสว.
โย ¶ ยุชฺฌมานานมยุชฺฌมาโน [ยุชฺฌมาเนน อยุชฺฌมาโน (ก.)], เมณฺฑนฺตรํ อจฺจุปตี กุลิงฺโค;
โส ปึสิโต เมณฺฑสิเรหิ ตตฺถ, อยมฺปิ อตฺโถ พหุตาทิโสว.
จตุโร ชนา โปตฺถกมคฺคเหสุํ, เอกฺจ โปสํ อนุรกฺขมานา;
สพฺเพว เต ภินฺนสิรา สยึสุ, อยมฺปิ อตฺโถ พหุตาทิโสว.
อชา ยถา เวฬุคุมฺพสฺมึ พทฺธา [พนฺธํ (สฺยา. ก.)], อวกฺขิปนฺตี อสิมชฺฌคจฺฉิ;
เตเนว ¶ ตสฺสา คลกาวกนฺตํ [คลยา วิกนฺตุํ (ก.), คลกํ วิกนฺตา (สฺยา.)], อยมฺปิ อตฺโถ พหุตาทิโสว.
อิเม น เทวา น คนฺธพฺพปุตฺตา, มิคา อิเม อตฺถวสํ คตา เม [อตฺถวสาภตา อิเม (สี. สฺยา. ปี.)];
เอกฺจ นํ สายมาเส ปจนฺตุ, เอกํ ปุนปฺปาตราเส [เอกฺจ นํ ปาตราเส (ก. สี. ปี.)] ปจนฺตุ.
สตํ สหสฺสานิ ทุภาสิตานิ, กลมฺปิ นาคฺฆนฺติ สุภาสิตสฺส;
ทุพฺภาสิตํ สงฺกมาโน กิเลโส [กิลิสฺสติ (?)], ตสฺมา ตุณฺหี กิมฺปุริสา [กึปุริโส (สี. สฺยา.)] น พาลฺยา.
ยา ¶ เมสา พฺยาหาสิ [พฺยากาสิ (สี. สฺยา. ปี.)] ปมฺุจเถตํ, คิริฺจ นํ [คิรึ วรํ (ก.)] หิมวนฺตํ นยนฺตุ;
อิมฺจ โข เทนฺตุ มหานสาย, ปาโตว นํ ปาตราเส ปจนฺตุ.
ปชฺชุนฺนนาถา ¶ ปสโว, ปสุนาถา อยํ ปชา;
ตฺวํ นาโถสิ [ตฺวํ-นาโถ’สฺมิ (สี. สฺยา. ปี.)] มหาราช, นาโถหํ ภริยาย เม [อมฺห-นาถา มม ภริยา (ก. สี. สฺยา.)];
ทฺวินฺนมฺตรํ ตฺวา, มุตฺโต คจฺเฉยฺย ปพฺพตํ.
น เว นินฺทา สุปริวชฺชเยถ [สุปริวชฺชยาถ (สฺยา.)], นานา ¶ ชนา เสวิตพฺพา ชนินฺท;
เยเนว เอโก ลภเต ปสํสํ, เตเนว อฺโ ลภเต นินฺทิตารํ.
สพฺโพ โลโก ปริจิตฺโต อติจิตฺโต [ปรจิตฺเตน อติจิตฺโต (สี. สฺยา.), ปรจิตฺเตน อจิตฺโต (สี. อฏฺ.)], สพฺโพ โลโก จิตฺตวา สมฺหิ จิตฺเต;
ปจฺเจกจิตฺตา ปุถุ สพฺพสตฺตา, กสฺสีธ จิตฺตสฺส วเส น วตฺเต.
ตุณฺหี อหู กิมฺปุริโส สภริโย [อภาณี (ก.)], โย ทานิ พฺยาหาสิ ภยสฺส ภีโต;
โส ทานิ มุตฺโต สุขิโต อโรโค, วาจากิเรวตฺตวตี นรานนฺติ.
ตกฺการิยชาตกํ อฏฺมํ.
๔๘๒. รุรุมิคราชชาตกํ (๙)
ตสฺส [กสฺส (สี. ปี.)] คามวรํ ทมฺมิ, นาริโย จ อลงฺกตา;
โย [โก (สี. สฺยา. ปี.)] เมตํ มิคมกฺขาติ [มกฺขาสิ (สฺยา. ก.)], มิคานํ มิคมุตฺตมํ.
มยฺหํ คามวรํ เทหิ, นาริโย จ อลงฺกตา;
อหํ เต มิคมกฺขิสฺสํ, มิคานํ มิคมุตฺตมํ.
เอตสฺมึ วนสณฺฑสฺมึ, อมฺพา สาลา จ ปุปฺผิตา;
อินฺทโคปกสฺฉนฺนา ¶ , เอตฺเถโส ติฏฺเต มิโค.
ธนุํ อทฺเวชฺฌํ [อเทชฺฌํ (สี. ปี.), สรชฺชํ (ก.)] กตฺวาน, อุสุํ สนฺนยฺหุปาคมิ [สนฺธายุปาคมิ (สี. ปี.)];
มิโค จ ทิสฺวา ราชานํ, ทูรโต อชฺฌภาสถ.
อาคเมหิ ¶ มหาราช, มา มํ วิชฺฌิ รเถสภ;
โก นุ เต อิทมกฺขาสิ, เอตฺเถโส ติฏฺเต มิโค.
เอส ปาปจโร โปโส, สมฺม ติฏฺติ อารกา;
โสยํ [โส หิ (สี. สฺยา. ปี.)] เม อิทมกฺขาสิ, เอตฺเถโส ติฏฺเต มิโค.
สจฺจํ กิเรว มาหํสุ, นรา เอกจฺจิยา อิธ;
กฏฺํ นิปฺลวิตํ เสยฺโย, น ตฺเวเวกจฺจิ โย นโร.
กึ ¶ นุ รุรุ ครหสิ มิคานํ, กึ ปกฺขีนํ กึ ปน มานุสานํ;
ภยฺหิ มํ วินฺทตินปฺปรูปํ, สุตฺวาน ตํ มานุสึ ภาสมานํ.
ยมุทฺธรึ วาหเน วุยฺหมานํ, มโหทเก สลิเล สีฆโสเต;
ตโตนิทานํ ภยมาคตํ มม, ทุกฺโข หเว ราช อสพฺภิ สงฺคโม.
โสหํ จตุปฺปตฺตมิมํ วิหงฺคมํ, ตนุจฺฉิทํ หทเย โอสฺสชามิ;
หนามิ ¶ ตํ มิตฺตทุพฺภึ อกิจฺจการึ [หนามิ มิตฺตทฺทุ’มกิจฺจการึ (สี. ปี.)], โย ตาทิสํ กมฺมกตํ น ชาเน.
ธีรสฺส พาลสฺส หเว ชนินฺท, สนฺโต วธํ นปฺปสํสนฺติ ชาตุ;
กามํ ฆรํ คจฺฉตุ ปาปธมฺโม, ยฺจสฺส ภฏฺํ ตเทตสฺส เทหิ;
อหฺจ เต กามกโร ภวามิ.
อทฺธา รุรุ อฺตโร สตํ โส [สตํ’เส (สี.)], โย ทุพฺภโต [ทุพฺภิโน (สฺยา.), ทูภโต (ปี.)] มานุสสฺส น ทุพฺภิ;
กามํ ฆรํ คจฺฉตุ ปาปธมฺโม, ยฺจสฺส ภฏฺํ ตเทตสฺส ทมฺมิ;
อหฺจ เต กามจารํ ททามิ.
สุวิชานํ ¶ สิงฺคาลานํ, สกุณานฺจวสฺสิตํ;
มนุสฺสวสฺสิตํ ราช, ทุพฺพิชานตรํ ตโต.
อปิ เจ มฺตี โปโส, าติ มิตฺโต สขาติ วา;
โย ปุพฺเพ สุมโน หุตฺวา, ปจฺฉา สมฺปชฺชเต ทิโส.
สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;
มิคา สสฺสานิ ขาทนฺติ, ตํ เทโว ปฏิเสธตุ.
กามํ ชนปโท มาสิ, รฏฺฺจาปิ วินสฺสตุ;
น ตฺเววาหํ รุรุํ ทุพฺเภ, ทตฺวา อภยทกฺขิณํ.
มา ¶ เม ชนปโท อาสิ [มา มํ ชนปโท อหุ (สฺยา.)], รฏฺฺจาปิ วินสฺสตุ;
น ตฺเววาหํ [น ตฺเวว (ก. สี. ก.)] มิคราชสฺส, วรํ ทตฺวา มุสา ภเณติ.
รุรุมิคราชชาตกํ นวมํ.
๔๘๓. สรภมิคชาตกํ (๑๐)
อาสีเสเถว [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหุ.
อาสีเสเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, อุทกา ถลมุพฺภตํ.
วายเมเถว ¶ ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหุ.
วายเมเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, อุทกา ถลมุพฺภตํ.
ทุกฺขูปนีโตปิ นโร สปฺโ, อาสํ น ฉินฺเทยฺย สุขาคมาย;
พหู หิ ผสฺสา อหิตา หิตา จ, อวิตกฺกิตา มจฺจมุปพฺพชนฺติ [มจฺจุมุปพฺพชนฺติ (ก. สี. ปี.), มจฺจุมุปปชฺชนฺติ (สฺยา. ก.) เอตฺถ ‘‘อวิตกฺกิตาปิ ผสฺโส มจฺจํ ชนํ อุปคจฺฉนฺตี’’ติ อตฺโถ].
อจินฺติตมฺปิ ¶ ภวติ, จินฺติตมฺปิ วินสฺสติ;
น หิ จินฺตามยา โภคา, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา.
สรภํ ¶ คิริทุคฺคสฺมึ, ยํ ตฺวํ อนุสรี ปุเร;
อลีนจิตฺตสฺส ตุวํ, วิกฺกนฺตมนุชีวสิ [ตว, วิกฺกนฺตํ ชีวิตํ ลภิ (ก.)].
โย ตํ วิทุคฺคา นรกา สมุทฺธริ, สิลาย โยคฺคํ สรโภ กริตฺวา;
ทุกฺขูปนีตํ มจฺจุมุขา ปโมจยิ, อลีนจิตฺตํ ตํ มิคํ [ตเมว (สฺยา. ก.)] วเทสิ.
กึ ตฺวํ นุ [ตุวนฺนุ (สี. ปี.)] ตตฺเถว ตทา อโหสิ, อุทาหุ เต โกจิ นํ [ตํ (ก.)] เอตทกฺขา;
วิวฏฺฏจฺฉทฺโท นุสิ สพฺพทสฺสี, าณํ นุ เต พฺราหฺมณ ภึสรูปํ.
น เจวหํ ตตฺถ ตทา อโหสึ, น จาปิ เม โกจิ นํ [ตํ (ก.)] เอตทกฺขา;
คาถาปทานฺจ สุภาสิตานํ, อตฺถํ ตทาเนนฺติ ชนินฺท ธีรา.
อาทาย ปตฺตึ [ปตฺตํ (สฺยา.), ปฏฺฏึ (ก.)] ปรวิริยฆาตึ, จาเป สรํ กึ วิจิกิจฺฉเส ตุวํ;
นุนฺโน [นุณฺโณ (ก. สี. สฺยา.), ตุณฺโณ (ก.)] สโร สรภํ หนฺตุ ขิปฺปํ, อนฺนฺหิ เอตํ วรปฺ รฺโ.
อทฺธา ปชานามิ อหมฺปิ เอตํ, อนฺนํ มิโค พฺราหฺมณ ขตฺติยสฺส;
ปุพฺเพ ¶ กตฺจ [ปุพฺเพ จ กตํ (ก.)] อปจายมาโน, ตสฺมา มิคํ สรภํ โน หนามิ.
เนโส มิโค มหาราช, อสุเรโส ทิสมฺปติ;
เอตํ หนฺตฺวา มนุสฺสินฺท, ภวสฺสุ อมราธิโป.
สเจ ¶ จ ราชา [ราช (สี. สฺยา. ปี.)] วิจิกิจฺฉเส ตุวํ, หนฺตุํ มิคํ สรภํ สหายกํ [สหายกํ เม (สี. ปี.)];
สปุตฺตทาโร นรวีรเสฏฺ [นรวิริยเสฏฺ (สี. ปี.)], คนฺตฺวา [คนฺตา (สี. ปี. อฏฺ.)] ตุวํ เวตรณึ ยมสฺส.
กามํ อหํ ชานปทา จ สพฺเพ, ปุตฺตา จ ทารา จ สหายสงฺฆา;
คจฺเฉมุ ตํ เวตรณึ ยมสฺส, น ตฺเวว หฺโ มม ปาณโท โย [ปาณท’สฺส (สี. สฺยา. ปี.)].
อยํ มิโค กิจฺฉคตสฺส มยฺหํ, เอกสฺส กตฺตา วิวนสฺมิ โฆเร;
ตํ ตาทิสํ ปุพฺพกิจฺจํ สรนฺโต, ชานํ มหาพฺรหฺเม กถํ หเนยฺยํ.
มิตฺตาภิราธี ¶ จิรเมว ชีว, รชฺชํ อิมํ ธมฺมคุเณ [รชฺชมฺปิมํ จสฺส คเณ (ก.)] ปสาส;
นารีคเณหิ ปริจาริยนฺโต, โมทสฺสุ รฏฺเ ติทิเวว วาสโว.
อกฺโกธโน ¶ นิจฺจปสนฺนจิตฺโต, สพฺพาติถี ยาจโยโค ภวิตฺวา [ปาหุนเก กริตฺวา (สฺยา.), ยาจโยโค วิทิตฺวา (ก.)];
ทตฺวา จ ภุตฺวา จ ยถานุภาวํ, อนินฺทิโต สคฺคมุเปหิ านนฺติ.
สรภมิคชาตกํ ทสมํ.
เตรสกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
วรอมฺพ ¶ กุาริ สหํสวโร, อถรฺสฺมึ ทูตกปฺจมโก;
อถ โพธิ อกิตฺติ สุตกฺกรินา, อถ รุรุมิเคนปโร สรโภติ.