📜
๑๕. วีสตินิปาโต
๔๙๗. มาตงฺคชาตกํ (๑)
กุโต ¶ ¶ ¶ นุ อาคจฺฉสิ ทุมฺมวาสี [รุมฺมวาสี (สี. ปี.)], โอตลฺลโก ปํสุปิสาจโกว;
สงฺการโจฬํ ปฏิมฺุจ [ปฏิมุจฺจ (สี. ปี.)] กณฺเ, โก เร ตุวํ โหสิ [โหหิสิ (สี. ปี.)] อทกฺขิเณยฺโย.
อนฺนํ ตเวทํ [ตว อิทํ (ก. สี. ปี.), ตวยิทํ (สฺยา.)] ปกตํ ยสสฺสิ, ตํ ขชฺชเร ภฺุชเร ปิยฺยเร จ;
ชานาสิ มํ ตฺวํ ปรทตฺตูปชีวึ, อุตฺติฏฺปิณฺฑํ ลภตํ สปาโก.
อนฺนํ มเมทํ [มม อิทํ (ก. สี. ปี.), มมยิทํ (สฺยา.)] ปกตํ พฺราหฺมณานํ, อตฺตตฺถาย สทฺทหโต มเมทํ [มม อิทํ (ก. สี. ปี.), มมยิทํ (สฺยา.)];
อเปหิ เอตฺโต กิมิธฏฺิโตสิ, น มาทิสา ตุยฺหํ ททนฺติ ชมฺม.
ถเล จ นินฺเน จ วปนฺติ พีชํ, อนูปเขตฺเต ผลมาสมานา [มาสสานา (สี. ปี.), มาสึ สมานา (สฺยา.)];
เอตาย สทฺธาย ททาหิ ทานํ, อปฺเปว อาราธเย ทกฺขิเณยฺเย.
เขตฺตานิ มยฺหํ วิทิตานิ โลเก, เยสาหํ ¶ พีชานิ ปติฏฺเปมิ;
เย พฺราหฺมณา ชาติมนฺตูปปนฺนา, ตานีธ เขตฺตานิ สุเปสลานิ.
ชาติมโท จ อติมานิตา จ, โลโภ จ โทโส จ มโท จ โมโห;
เอเต อคุณา เยสุ จ สนฺติ [เยสุ วสนฺติ (สี. ปี.)] สพฺเพ, ตานีธ เขตฺตานิ อเปสลานิ.
ชาติมโท ¶ จ อติมานิตา จ, โลโภ จ โทโส จ มโท จ โมโห;
เอเต อคุณา เยสุ น สนฺติ สพฺเพ, ตานีธ เขตฺตานิ สุเปสลานิ.
กฺเวตฺถ คตา [กฺวตฺถ คตา (สฺยา.), กตฺเถว ภฏฺา (ปี.)] อุปโชติโย จ, อุปชฺฌาโย จ อถวา คณฺฑกุจฺฉิ [อณฺฑกุจฺฉิ (สี. สฺยา. ปี.)];
อิมสฺส ทณฺฑฺจ วธฺจ ทตฺวา, คเล คเหตฺวา ขลยาถ [คลยาถ (ก.)] ชมฺมํ.
คิรึ นเขน ขณสิ, อโย ทนฺเตหิ [ทนฺเตน (สี. ปี.)] ขาทสิ;
ชาตเวทํ ปทหสิ, โย อิสึ ปริภาสสิ.
อิทํ วตฺวาน มาตงฺโค, อิสิ สจฺจปรกฺกโม;
อนฺตลิกฺขสฺมึ ¶ ปกฺกามิ [ปกฺกมิ (ก.)], พฺราหฺมณานํ อุทิกฺขตํ.
อาเวลฺลิตํ [อเวิตํ (สี. ปี.)] ปิฏฺิโต อุตฺตมงฺคํ, พาหุํ [พาหํ (สี. ปี.)] ปสาเรติ อกมฺมเนยฺยํ [อกมฺปเนยฺยํ (ก.)];
เสตานิ อกฺขีนิ ยถา มตสฺส, โก เม อิมํ ปุตฺตมกาสิ เอวํ.
อิธาคมา ¶ สมโณ ทุมฺมวาสี, โอตลฺลโก ปํสุปิสาจโกว;
สงฺการโจฬํ ปฏิมฺุจ กณฺเ, โส เต อิมํ ปุตฺตมกาสิ เอวํ.
กตมํ ทิสํ อคมา ภูริปฺโ, อกฺขาถ เม มาณวา เอตมตฺถํ;
คนฺตฺวาน ตํ ปฏิกเรมุ อจฺจยํ, อปฺเปว นํ ปุตฺต ลเภมุ ชีวิตํ.
เวหายสํ ¶ อคมา ภูริปฺโ, ปถทฺธุโน ปนฺนรเสว จนฺโท;
อปิ จาปิ โส ปุริมทิสํ อคจฺฉิ, สจฺจปฺปฏิฺโ อิสิ สาธุรูโป.
อาเวลฺลิตํ ปิฏฺิโต อุตฺตมงฺคํ, พาหุํ ปสาเรติ อกมฺมเนยฺยํ;
เสตานิ อกฺขีนิ ยถา มตสฺส, โก ¶ เม อิมํ ปุตฺตมกาสิ เอวํ.
ยกฺขา หเว สนฺติ มหานุภาวา, อนฺวาคตา อิสโย สาธุรูปา;
เต ทุฏฺจิตฺตํ กุปิตํ วิทิตฺวา, ยกฺขา หิ เต ปุตฺตมกํสุ เอวํ.
ยกฺขา จ เม ปุตฺตมกํสุ เอวํ, ตฺวฺเว เม มา กุทฺโธ [กุทฺธ (ก.)] พฺรหฺมจาริ;
ตุมฺเหว [ตุยฺเหว (ก.)] ปาเท สรณํ คตาสฺมิ, อนฺวาคตา ปุตฺตโสเกน ภิกฺขุ.
ตเทว หิ เอตรหิ จ มยฺหํ, มโนปโทโส น มมตฺถิ [มม นตฺถิ (ปี.)] โกจิ;
ปุตฺโต จ เต เวทมเทน มตฺโต, อตฺถํ น ชานาติ อธิจฺจ เวเท.
อทฺธา หเว ภิกฺขุ มุหุตฺตเกน, สมฺมุยฺหเตว ปุริสสฺส สฺา;
เอกาปราธํ [เอตาปราธํ (ก.)] ขม ภูริปฺ, น ปณฺฑิตา โกธพลา ภวนฺติ.
อิทฺจ มยฺหํ อุตฺติฏฺปิณฺฑํ, ตว [นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ] มณฺฑพฺโย ภฺุชตุ อปฺปปฺโ;
ยกฺขา จ เต นํ [เต ปุตฺตํ (สฺยา.)] น วิเหเยยฺยุํ, ปุตฺโต ¶ จ เต เหสฺสติ [โหหิติ (สี. ปี.)] โส อโรโค.
มณฺฑพฺย ¶ พาโลสิ ปริตฺตปฺโ, โย ปฺุเขตฺตานมโกวิโทสิ;
มหกฺกสาเวสุ ททาสิ ทานํ, กิลิฏฺกมฺเมสุ อสฺเตสุ.
ชฏา จ เกสา อชินา นิวตฺถา, ชรูทปานํว มุขํ ปรูฬฺหํ;
ปชํ อิมํ ปสฺสถ ทุมฺมรูปํ [รุมฺมรูปึ (สี. ปี.)], น ชฏาชินํ ตายติ อปฺปปฺํ.
เยสํ ราโค จ โทโส จ, อวิชฺชา จ วิราชิตา;
ขีณาสวา อรหนฺโต, เตสุ ทินฺนํ มหปฺผลนฺติ.
มาตงฺคชาตกํ ปมํ.
๔๙๘. จิตฺตสมฺภูตชาตกํ (๒)
สพฺพํ นรานํ สผลํ สุจิณฺณํ, น กมฺมุนา กิฺจน โมฆมตฺถิ;
ปสฺสามิ สมฺภูตํ มหานุภาวํ, สกมฺมุนา ¶ ปฺุผลูปปนฺนํ.
สพฺพํ ¶ นรานํ สผลํ สุจิณฺณํ, น กมฺมุนา กิฺจน โมฆมตฺถิ;
กจฺจินฺนุ จิตฺตสฺสปิ เอวเมวํ, อิทฺโธ มโน ตสฺส ยถาปิ มยฺหํ.
สพฺพํ นรานํ สผลํ สุจิณฺณํ, น กมฺมุนา กิฺจน โมฆมตฺถิ;
จิตฺตมฺปิ ชานาหิ [จิตฺตํ วิชานาหิ (สี. ปี.)] ตเถว เทว, อิทฺโธ มโน ตสฺส ยถาปิ ตุยฺหํ.
ภวํ นุ จิตฺโต สุตมฺโต เต, อุทาหุ เต โกจิ นํ เอตทกฺขา;
คาถา สุคีตา น มมตฺถิ กงฺขา, ททามิ เต คามวรํ สตฺจ.
น ¶ จาหํ จิตฺโต สุตมฺโต เม, อิสี จ เม เอตมตฺถํ อสํสิ;
‘‘คนฺตฺวาน รฺโ ปฏิคาหิ [ปฏิคายิ (สฺยา. ก.), ปฏิคาย (?)] คาถํ, อปิ เต วรํ อตฺตมโน ทเทยฺย’’ [อปิ นุ เต วรํ อตฺตมโน ทเทยฺย (สฺยา.), อปิ นุ เต อตฺตมโน วรํ ทเท (ก.)].
โยเชนฺตุ เว ราชรเถ, สุกเต จิตฺตสิพฺพเน;
กจฺฉํ นาคานํ พนฺธถ, คีเวยฺยํ ปฏิมฺุจถ.
อาหฺนฺตุ ¶ [อาหฺเร (สฺยา.)] เภริมุทิงฺคสงฺเข [สงฺขา (สฺยา.)], สีฆานิ ยานานิ จ โยชยนฺตุ;
อชฺเชวหํ อสฺสมํ ตํ คมิสฺสํ, ยตฺเถว ทกฺขิสฺสมิสึ นิสินฺนํ.
สุลทฺธลาโภ วต เม อโหสิ, คาถา สุคีตา ปริสาย มชฺเฌ;
สฺวาหํ อิสึ สีลวตูปปนฺนํ, ทิสฺวา ปตีโต สุมโนหมสฺมิ.
อาสนํ อุทกํ ปชฺชํ, ปฏิคฺคณฺหาตุ โน ภวํ;
อคฺเฆ ภวนฺตํ ปุจฺฉาม, อคฺฆํ กุรุตุ โน ภวํ.
รมฺมฺจ เต อาวสถํ กโรนฺตุ, นารีคเณหิ ปริจารยสฺสุ;
กโรหิ โอกาสมนุคฺคหาย, อุโภปิ มํ อิสฺสริยํ กโรม.
ทิสฺวา ผลํ ทุจฺจริตสฺส ราช, อโถ สุจิณฺณสฺส มหาวิปากํ;
อตฺตานเมว ปฏิสํยมิสฺสํ, น ปตฺถเย ปุตฺต [ปุตฺตํ (สี. ปี.)] ปสุํ ธนํ วา.
ทเสวิมา วสฺสทสา, มจฺจานํ อิธ ชีวิตํ;
อปตฺตฺเว ¶ ตํ โอธึ, นโฬ ฉินฺโนว สุสฺสติ.
ตตฺถ ¶ กา นนฺทิ กา ขิฑฺฑา, กา รตี กา ธเนสนา;
กึ เม ปุตฺเตหิ ทาเรหิ, ราช มุตฺโตสฺมิ พนฺธนา.
โสหํ เอวํ ปชานามิ [โส อหํ สุปฺปชานามิ (สี. ปี.)], มจฺจุ เม นปฺปมชฺชติ;
อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส, กา รตี กา ธเนสนา.
ชาติ นรานํ อธมา ชนินฺท, จณฺฑาลโยนิ ทฺวิปทากนิฏฺา [ทิปทากนิฏฺา (สี. ปี.)];
สเกหิ กมฺเมหิ สุปาปเกหิ, จณฺฑาลคพฺเภ [จณฺฑาลิคพฺเภ (สฺยา.)] อวสิมฺห ปุพฺเพ.
จณฺฑาลาหุมฺห อวนฺตีสุ, มิคา เนรฺชรํ ปติ;
อุกฺกุสา นมฺมทาตีเร [รมฺมทาตีเร (สฺยา. ก.)], ตฺยชฺช พฺราหฺมณขตฺติยา.
อุปนียติ ¶ ชีวิตมปฺปมายุ, ชรูปนีตสฺส ¶ น สนฺติ ตาณา;
กโรหิ ปฺจาล มเมต [มเมว (สฺยา. ก.)] วากฺยํ, มากาสิ กมฺมานิ ทุกฺขุทฺรยานิ.
อุปนียติ ชีวิตมปฺปมายุ, ชรูปนีตสฺส น สนฺติ ตาณา;
กโรหิ ปฺจาล มเมต วากฺยํ, มากาสิ กมฺมานิ ทุกฺขปฺผลานิ.
อุปนียติ ชีวิตมปฺปมายุ, ชรูปนีตสฺส น สนฺติ ตาณา;
กโรหิ ปฺจาล มเมต วากฺยํ, มากาสิ กมฺมานิ รชสฺสิรานิ.
อุปนียติ ชีวิตมปฺปมายุ, วณฺณํ ชรา หนฺติ นรสฺส ชิยฺยโต;
กโรหิ ปฺจาล มเมต วากฺยํ, มากาสิ กมฺมํ นิรยูปปตฺติยา.
อทฺธา ¶ หิ สจฺจํ วจนํ ตเวตํ, ยถา อิสี ภาสสิ เอวเมตํ;
กามา จ เม สนฺติ อนปฺปรูปา, เต ทุจฺจชา มาทิสเกน ภิกฺขุ.
นาโค ยถา ปงฺกมชฺเฌ พฺยสนฺโน, ปสฺสํ ถลํ นาภิสมฺโภติ คนฺตุํ;
เอวมฺปหํ [เอวมหํ (สฺยา.)] กามปงฺเก พฺยสนฺโน, น ภิกฺขุโน มคฺคมนุพฺพชามิ.
ยถาปิ มาตา จ ปิตา จ ปุตฺตํ, อนุสาสเร กินฺติ สุขี ภเวยฺย;
เอวมฺปิ มํ ตฺวํ อนุสาส ภนฺเต, ยถา จิรํ [ยมาจรํ (สี. ปี. ก. อฏฺ.)] เปจฺจ สุขี ภเวยฺยํ.
โน ¶ เจ ตุวํ อุสฺสหเส ชนินฺท, กาเม อิเม มานุสเก ปหาตุํ;
ธมฺมึ [ธมฺมํ (สี. ปี.)] พลึ ปฏฺปยสฺสุ ราช, อธมฺมกาโร ตว [อธมฺมกาโร จ เต (สี. สฺยา. ปี.)] มาหุ รฏฺเ.
ทูตา วิธาวนฺตุ ทิสา จตสฺโส, นิมนฺตกา สมณพฺราหฺมณานํ;
เต อนฺนปาเนน อุปฏฺหสฺสุ, วตฺเถน เสนาสนปจฺจเยน จ.
อนฺเนน ปาเนน ปสนฺนจิตฺโต, สนฺตปฺปย สมณพฺราหฺมเณ จ;
ทตฺวา จ ภุตฺวา จ ยถานุภาวํ, อนินฺทิโต สคฺคมุเปหิ [มุเปติ (ปี. ก.)] านํ.
สเจ จ ตํ ราช มโท สเหยฺย, นารีคเณหิ ปริจารยนฺตํ;
อิมเมว คาถํ มนสี กโรหิ, ภาเสสิ [ภาเสหิ (สฺยา. ปี. ก.)] เจนํ ปริสาย มชฺเฌ.
อพฺโภกาสสโย ¶ ชนฺตุ, วชนฺตฺยา ขีรปายิโต;
ปริกิณฺโณ สุวาเนหิ [สุปิเนหิ (สี. ปี.)], สฺวาชฺช ราชาติ วุจฺจตีติ.
จิตฺตสมฺภูตชาตกํ ทุติยํ.
๔๙๙. สิวิชาตกํ (๓)
ทูเร ¶ อปสฺสํ เถโรว, จกฺขุํ ยาจิตุมาคโต;
เอกเนตฺตา ภวิสฺสาม, จกฺขุํ เม เทหิ ยาจิโต.
เกนานุสิฏฺโ ¶ อิธ มาคโตสิ, วนิพฺพก [วณิพฺพก (สี.)] จกฺขุปถานิ ยาจิตุํ;
สุทุจฺจชํ ยาจสิ อุตฺตมงฺคํ, ยมาหุ เนตฺตํ ปุริเสน ทุจฺจชํ.
ยมาหุ เทเวสุ สุชมฺปตีติ, มฆวาติ นํ อาหุ มนุสฺสโลเก;
เตนานุสิฏฺโ อิธ มาคโตสฺมิ, วนิพฺพโก จกฺขุปถานิ ยาจิตุํ.
วนิพฺพโต [วนิพฺพโก (สฺยา. ปี.)] มยฺห วนึ [วนํ (ก.), วณึ (สี. สฺยา. ปี.)] อนุตฺตรํ, ททาหิ เต จกฺขุปถานิ ยาจิโต;
ททาหิ เม จกฺขุปถํ อนุตฺตรํ, ยมาหุ เนตฺตํ ปุริเสน ทุจฺจชํ.
เยน อตฺเถน อาคจฺฉิ [อาคฺฉิ (สี. ปี.)], ยมตฺถมภิปตฺถยํ;
เต เต อิชฺฌนฺตุ สงฺกปฺปา, ลภ จกฺขูนิ พฺราหฺมณ.
เอกํ เต ยาจมานสฺส, อุภยานิ ททามหํ;
ส จกฺขุมา คจฺฉ ชนสฺส เปกฺขโต, ยทิจฺฉเส ตฺวํ ตทเต สมิชฺฌตุ.
มา ¶ ¶ โน เทว อทา จกฺขุํ, มา โน สพฺเพ ปรากริ [ปรกฺกริ (สฺยา. ก. อฏฺ.), ปริกฺกริ (ก.) ปริ + อา + กริ = ปรากริ];
ธนํ เทหิ มหาราช, มุตฺตา เวฬุริยา พหู.
ยุตฺเต เทว รเถ เทหิ, อาชานีเย จลงฺกเต;
นาเค เทหิ มหาราช, เหมกปฺปนวาสเส.
ยถา ตํ สิวโย [สีวิโย (สฺยา.)] สพฺเพ, สโยคฺคา สรถา สทา;
สมนฺตา ปริกิเรยฺยุํ [ปริกเรยฺยุํ (สฺยา. ปี.)], เอวํ เทหิ รเถสภ.
โย เว ทสฺสนฺติ วตฺวาน, อทาเน กุรุเต มโน;
ภูมฺยํ [ภูมฺยา (สี. ปี.)] โส ปติตํ ปาสํ, คีวายํ ปฏิมฺุจติ.
โย เว ทสฺสนฺติ วตฺวาน, อทาเน กุรุเต มโน;
ปาปา ปาปตโร โหติ, สมฺปตฺโต ยมสาธนํ.
ยฺหิ ยาเจ ตฺหิ ทเท, ยํ น ยาเจ น ตํ ทเท;
สฺวาหํ ตเมว ทสฺสามิ, ยํ มํ ยาจติ พฺราหฺมโณ.
อายุํ นุ วณฺณํ นุ สุขํ พลํ นุ, กึ ปตฺถยาโน นุ ชนินฺท เทสิ;
กถฺหิ ราชา สิวินํ อนุตฺตโร, จกฺขูนิ ทชฺชา ปรโลกเหตุ.
น วาหเมตํ ยสสา ททามิ, น ปุตฺตมิจฺเฉ น ธนํ น รฏฺํ;
สตฺจ ธมฺโม จริโต ปุราโณ, อิจฺเจว ทาเน รมเต มโน มม [มมํ (สี. ปี.)].
สขา ¶ จ มิตฺโต จ มมาสิ สีวิก [สีวก (สี. ปี.)], สุสิกฺขิโต สาธุ กโรหิ เม วโจ;
อุทฺธริตฺวา [อุทฺธตฺว (สี.), ลทฺธ ตฺวํ (ปี.)] จกฺขูนิ มมํ ชิคีสโต, หตฺเถสุ เปหิ [อาเวสิ (สี.)] วนิพฺพกสฺส.
โจทิโต ¶ ¶ สิวิราเชน, สิวิโก วจนงฺกโร;
รฺโ จกฺขูนุทฺธริตฺวา [จกฺขูนิ อุทฺธตฺวา (สี. ปี.)], พฺราหฺมณสฺสูปนามยิ;
สจกฺขุ พฺราหฺมโณ อาสิ, อนฺโธ ราชา อุปาวิสิ.
ตโต โส กติปาหสฺส, อุปรูฬฺเหสุ จกฺขุสุ;
สูตํ อามนฺตยี ราชา, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒโน.
โยเชหิ สารถิ ยานํ, ยุตฺตฺจ ปฏิเวทย;
อุยฺยานภูมึ คจฺฉาม, โปกฺขรฺโ วนานิ จ.
โส จ โปกฺขรณีตีเร [โปกฺขรณิยา ตีเร (สี. ปี.)], ปลฺลงฺเกน อุปาวิสิ;
ตสฺส สกฺโก ปาตุรหุ, เทวราชา สุชมฺปติ.
สกฺโกหมสฺมิ เทวินฺโท, อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก;
วรํ วรสฺสุ ราชีสิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
ปหูตํ เม ธนํ สกฺก, พลํ โกโส จนปฺปโก;
อนฺธสฺส เม สโต ทานิ, มรณฺเว รุจฺจติ.
ยานิ ¶ สจฺจานิ ทฺวิปทินฺท, ตานิ ภาสสฺสุ ขตฺติย;
สจฺจํ เต ภณมานสฺส, ปุน จกฺขุ ภวิสฺสติ.
เย มํ ยาจิตุมายนฺติ, นานาโคตฺตา วนิพฺพกา;
โยปิ มํ ยาจเต ตตฺถ, โสปิ เม มนโส ปิโย;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, จกฺขุ เม อุปปชฺชถ.
ยํ มํ โส ยาจิตุํ อาคา, เทหิ จกฺขุนฺติ พฺราหฺมโณ;
ตสฺส จกฺขูนิ ปาทาสึ, พฺราหฺมณสฺส วนิพฺพโต [วณิพฺพิโน (สี.), วนิพฺพิโน (ปี.)].
ภิยฺโย มํ อาวิสี ปีติ, โสมนสฺสฺจนปฺปกํ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, ทุติยํ เม อุปปชฺชถ.
ธมฺเมน ภาสิตา คาถา, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒน;
เอตานิ ตว เนตฺตานิ, ทิพฺพานิ ปฏิทิสฺสเร.
ติโรกุฏฺฏํ ติโรเสลํ, สมติคฺคยฺห ปพฺพตํ;
สมนฺตา โยชนสตํ, ทสฺสนํ อนุโภนฺตุ เต.
โก ¶ นีธ วิตฺตํ น ทเทยฺย ยาจิโต, อปิ วิสิฏฺํ สุปิยมฺปิ อตฺตโน;
ตทิงฺฆ สพฺเพ สิวโย สมาคตา, ทิพฺพานิ เนตฺตานิ มมชฺช ปสฺสถ.
ติโรกุฏฺฏํ ติโรเสลํ, สมติคฺคยฺห ปพฺพตํ;
สมนฺตา โยชนสตํ, ทสฺสนํ อนุโภนฺติ เม.
น ¶ จาคมตฺตา ปรมตฺถิ กิฺจิ, มจฺจานํ อิธ ชีวิเต;
ทตฺวาน ¶ มานุสํ [ทตฺวา มานุสกํ (สี.)] จกฺขุํ, ลทฺธํ เม [เม อิติ ปทํ นตฺถิ สี. โปตฺถเก] จกฺขุํ อมานุสํ.
เอตมฺปิ ทิสฺวา สิวโย, เทถ ทานานิ ภฺุชถ;
ทตฺวา จ ภุตฺวา จ ยถานุภาวํ, อนินฺทิตา สคฺคมุเปถ านนฺติ.
สิวิชาตกํ ตติยํ.
๕๐๐. สิรีมนฺตชาตกํ (๔)
ปฺายุเปตํ สิริยา วิหีนํ, ยสสฺสินํ วาปิ อเปตปฺํ;
ปุจฺฉามิ ตํ เสนก เอตมตฺถํ, กเมตฺถ เสยฺโย กุสลา วทนฺติ.
ธีรา จ พาลา จ หเว ชนินฺท, สิปฺปูปปนฺนา จ อสิปฺปิโน จ;
สุชาติมนฺโตปิ อชาติมสฺส, ยสสฺสิโน เปสกรา [เปสฺสกรา (สี. ปี.)] ภวนฺติ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว [สิริมาว (สี. สฺยา. ปี.)] เสยฺโย.
ตุวมฺปิ ปุจฺฉามิ อโนมปฺ, มโหสธ เกวลธมฺมทสฺสิ;
พาลํ ยสสฺสึ ปณฺฑิตํ อปฺปโภคํ, กเมตฺถ ¶ เสยฺโย กุสลา วทนฺติ.
ปาปานิ ¶ กมฺมานิ กโรติ พาโล [กโรนฺติ พาลา (สฺยา. ก.)], อิธเมว [อิทเมว (สฺยา. ก. อฏฺ.), อิมเมว (ก.)] เสยฺโย อิติ มฺมาโน [มฺมานา (สฺยา. ก.)];
อิธโลกทสฺสี ปรโลกมทสฺสี, อุภยตฺถ พาโล กลิมคฺคเหสิ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
น สิปฺปเมตํ วิทธาติ โภคํ, น พนฺธุวา [น พนฺธวา (สี. สฺยา. ก.)] น สรีรวณฺโณ โย [น สรีราวกาโส (สี. สฺยา. ปี.)];
ปสฺเสฬมูคํ สุขเมธมานํ, สิรี หิ นํ ภชเต โครวินฺทํ [โคริมนฺทํ (สี. ปี.)];
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.
ลทฺธา สุขํ มชฺชติ อปฺปปฺโ, ทุกฺเขน ผุฏฺโปิ ปโมหเมติ;
อาคนฺตุนา ทุกฺขสุเขน ผุฏฺโ, ปเวธติ วาริจโรว ฆมฺเม;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
ทุมํ ยถา สาทุผลํ อรฺเ, สมนฺตโต ¶ สมภิสรนฺติ [สมภิจรนฺติ (สี. ปี.)] ปกฺขี;
เอวมฺปิ อฑฺฒํ สธนํ สโภคํ, พหุชฺชโน ภชติ อตฺถเหตุ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.
น สาธุ พลวา พาโล, สาหสา วินฺทเต ธนํ;
กนฺทนฺตเมตํ ทุมฺเมธํ, กฑฺฒนฺติ นิรยํ ภุสํ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
ยา ¶ ¶ กาจิ นชฺโช คงฺคมภิสฺสวนฺติ, สพฺพาว ตา นามโคตฺตํ ชหนฺติ;
คงฺคา สมุทฺทํ ปฏิปชฺชมานา, น ขายเต อิทฺธึ ปฺโปิ โลเก [อิทฺธิปโร หิ โลเก (ก. สี. สฺยา.), อิทฺธิปโร หิ โลโก (สี. ปี. อฏฺ.)];
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.
ยเมตมกฺขา อุทธึ มหนฺตํ, สวนฺติ นชฺโช สพฺพกาลมสงฺขฺยํ;
โส สาคโร นิจฺจมุฬารเวโค, เวลํ น อจฺเจติ มหาสมุทฺโท.
เอวมฺปิ ¶ พาลสฺส ปชปฺปิตานิ, ปฺํ น อจฺเจติ สิรี กทาจิ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
อสฺโต เจปิ ปเรสมตฺถํ, ภณาติ สนฺธานคโต [สณฺานคโต (สฺยา. ปี.), สนฺถานคโต (สี.)] ยสสฺสี;
ตสฺเสว ตํ รูหติ าติมชฺเฌ, สิรี หิ นํ [สิริหีนํ (สี. ก.), สิรีหีนํ (สฺยา. ปี.)] การยเต น ปฺา [น ปฺโ (สี.), น ปฺํ (สฺยา. ก.)];
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.
ปรสฺส วา อตฺตโน วาปิ เหตุ, พาโล มุสา ภาสติ อปฺปปฺโ;
โส นินฺทิโต โหติ สภาย มชฺเฌ, ปจฺฉาปิ [เปจฺจมฺปิ (สี. ปี.), เปจฺจาปิ (?)] โส ทุคฺคติคามี โหติ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
อตฺถมฺปิ ¶ เจ ภาสติ ภูริปฺโ, อนาฬฺหิโย [อนาลโย (ปี.)] อปฺปธโน ทลิทฺโท;
น ตสฺส ตํ รูหติ าติมชฺเฌ, สิรี ¶ จ ปฺาณวโต น โหติ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.
ปรสฺส วา อตฺตโน วาปิ เหตุ, น ภาสติ อลิกํ ภูริปฺโ;
โส ปูชิโต โหติ สภาย มชฺเฌ, ปจฺฉาปิ โส สุคฺคติคามี โหติ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
หตฺถี ควสฺสา มณิกุณฺฑลา จ, ถิโย จ อิทฺเธสุ กุเลสุ ชาตา;
สพฺพาว ตา อุปโภคา ภวนฺติ, อิทฺธสฺส โปสสฺส อนิทฺธิมนฺโต;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.
อสํวิหิตกมฺมนฺตํ, พาลํ ทุมฺเมธมนฺตินํ;
สิรี ชหติ ทุมฺเมธํ, ชิณฺณํว อุรโค ตจํ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
ปฺจ ปณฺฑิตา มยํ ภทฺทนฺเต, สพฺเพ ¶ ปฺชลิกา อุปฏฺิตา;
ตฺวํ โน อภิภุยฺย อิสฺสโรสิ, สกฺโกว ภูตปติ เทวราชา;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.
ทาโสว ¶ ¶ ปฺสฺส ยสสฺสิ พาโล, อตฺเถสุ ชาเตสุ ตถาวิเธสุ;
ยํ ปณฺฑิโต นิปุณํ สํวิเธติ, สมฺโมหมาปชฺชติ ตตฺถ พาโล;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
อทฺธา หิ ปฺาว สตํ ปสตฺถา, กนฺตา สิรี โภครตา มนุสฺสา;
าณฺจ พุทฺธานมตุลฺยรูปํ, ปฺํ น อจฺเจติ สิรี กทาจิ.
ยํ ตํ อปุจฺฉิมฺห อกิตฺตยี โน, มโหสธ เกวลธมฺมทสฺสี;
ควํ สหสฺสํ อุสภฺจ นาคํ, อาชฺยุตฺเต จ รเถ ทส อิเม;
ปฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโ, ททามิ ¶ เต คามวรานิ โสฬสาติ.
สิรีมนฺตชาตกํ [สิริมนฺทชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] จตุตฺถํ.
๕๐๑. โรหณมิคชาตกํ (๕)
เอเต ยูถา ปติยนฺติ, ภีตา มรณสฺส [มรณา (สฺยา. ปี.), มรณ (ก.)] จิตฺตก;
คจฺฉ ตุวมฺปิ มากงฺขิ, ชีวิสฺสนฺติ ตยา สห.
นาหํ โรหณ [โรหนฺต (สี. ปี.), โรหน (สฺยา.)] คจฺฉามิ, หทยํ เม อวกสฺสติ;
น ตํ อหํ ชหิสฺสามิ, อิธ หิสฺสามิ ชีวิตํ.
เต หิ นูน มริสฺสนฺติ, อนฺธา อปริณายกา;
คจฺฉ ตุวมฺปิ มากงฺขิ, ชีวิสฺสนฺติ ตยา สห.
นาหํ โรหณ คจฺฉามิ, หทยํ เม อวกสฺสติ;
น ตํ พทฺธํ [พนฺธํ (ก.)] ชหิสฺสามิ, อิธ หิสฺสามิ ชีวิตํ.
คจฺฉ ¶ ภีรุ ปลายสฺสุ, กูเฏ พทฺโธสฺมิ อายเส;
คจฺฉ ตุวมฺปิ มากงฺขิ, ชีวิสฺสนฺติ ตยา สห.
นาหํ โรหณ คจฺฉามิ, หทยํ เม อวกสฺสติ;
น ตํ อหํ ชหิสฺสามิ, อิธ หิสฺสามิ ชีวิตํ.
เต หิ นูน มริสฺสนฺติ, อนฺธา อปริณายกา;
คจฺฉ ตุวมฺปิ มากงฺขิ, ชีวิสฺสนฺติ ตยา สห.
นาหํ โรหณ คจฺฉามิ, หทยํ เม อวกสฺสติ;
น ¶ ตํ พทฺธํ ชหิสฺสามิ, อิธ หิสฺสามิ ชีวิตํ.
อยํ โส ลุทฺทโก เอติ, ลุทฺทรูโป [รุทฺทรูโป (สี. ปี.)] สหาวุโธ;
โย โน วธิสฺสติ อชฺช, อุสุนา สตฺติยา อปิ [มปิ (สี. สฺยา. ปี.)].
สา ¶ มุหุตฺตํ ปลายิตฺวา, ภยฏฺฏา [ภยฏฺา (ปี.)] ภยตชฺชิตา;
สุทุกฺกรํ อกรา ภีรุ, มรณายูปนิวตฺตถ.
กินฺนุ เตเม มิคา โหนฺติ, มุตฺตา พทฺธํ อุปาสเร;
น ตํ จชิตุมิจฺฉนฺติ, ชีวิตสฺสปิ การณา.
ภาตโร โหนฺติ เม ลุทฺท, โสทริยา เอกมาตุกา;
น มํ จชิตุมิจฺฉนฺติ, ชีวิตสฺสปิ การณา.
เต หิ นูน มริสฺสนฺติ, อนฺธา อปริณายกา;
ปฺจนฺนํ ชีวิตํ เทหิ, ภาตรํ มฺุจ ลุทฺทก.
โส โว อหํ ปโมกฺขามิ, มาตาเปตฺติภรํ มิคํ;
นนฺทนฺตุ มาตาปิตโร, มุตฺตํ ทิสฺวา มหามิคํ.
เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;
ยถาหมชฺช นนฺทามิ, มุตฺตํ ทิสฺวา มหามิคํ.
กถํ ตฺวํ ปโมกฺโข [กถํ ปโมกฺโข (สี. ปี.), กถํ เต ปโรกฺโข (?)] อาสิ, อุปนีตสฺมิ ชีวิเต;
กถํ ปุตฺต อโมเจสิ, กูฏปาสมฺห ลุทฺทโก.
ภณํ กณฺณสุขํ วาจํ, หทยงฺคํ หทยสฺสิตํ;
สุภาสิตาหิ วาจาหิ, จิตฺตโก มํ อโมจยิ.
ภณํ ¶ กณฺณสุขํ วาจํ, หทยงฺคํ หทยสฺสิตํ;
สุภาสิตาหิ ¶ วาจาหิ, สุตนา มํ อโมจยิ.
สุตฺวา กณฺณสุขํ วาจํ, หทยงฺคํ หทยสฺสิตํ;
สุภาสิตานิ สุตฺวาน, ลุทฺทโก มํ อโมจยิ.
เอวํ อานนฺทิโต โหตุ, สห ทาเรหิ ลุทฺทโก;
ยถา มยชฺช นนฺทาม, ทิสฺวา โรหณมาคตํ.
นนุ ตฺวํ อวจ [อวจา (สี. ปี.)] ลุทฺท, ‘‘มิคจมฺมานิ อาหรึ’’;
อถ เกน นุ วณฺเณน, มิคจมฺมานิ นาหริ.
อาคมา เจว หตฺถตฺถํ, กูฏปาสฺจ โส มิโค;
อพชฺฌิ ตํ [อพชฺฌิ ตฺจ (ปี.)] มิคราชํ, ตฺจ มุตฺตา อุปาสเร.
ตสฺส เม อหุ สํเวโค, อพฺภุโต โลมหํสโน;
อิมฺจาหํ มิคํ หฺเ, อชฺช หิสฺสามิ ชีวิตํ.
กีทิสา เต มิคา ลุทฺท, กีทิสา ธมฺมิกา มิคา;
กถํวณฺณา กถํสีลา, พาฬฺหํ โข เน ปสํสสิ.
โอทาตสิงฺคา ¶ สุจิวาฬา, ชาตรูปตจูปมา;
ปาทา โลหิตกา เตสํ, อฺชิตกฺขา มโนรมา.
เอทิสา เต มิคา เทว, เอทิสา ธมฺมิกา มิคา;
มาตาเปตฺติภรา เทว, น เต โส อภิหาริตุํ [อภิหารยุํ (ก. สี.), อภิหารยึ (สฺยา.), อภิหารยํ (ปี.)].
ทมฺมิ นิกฺขสตํ ลุทฺท, ถูลฺจ มณิกุณฺฑลํ;
จตุสฺสทฺจ [จตุรสฺสฺจ (สฺยา. ก.)] ปลฺลงฺกํ, อุมาปุปฺผสรินฺนิภํ [อุมฺมาปุปฺผสิรินฺนิภํ (สี. สฺยา. ปี. ก.)].
ทฺเว ¶ จ สาทิสิโย ภริยา, อุสภฺจ ควํ สตํ;
ธมฺเมน รชฺชํ กาเรสฺสํ, พหุกาโร เมสิ ลุทฺทก.
กสิวาณิชฺชา [กสี วณิชฺชา (สี. สฺยา. ปี.)] อิณทานํ, อฺุฉาจริยา จ ลุทฺทก;
เอเตน ทารํ โปเสหิ, มา ปาปํ อกรี ปุนาติ [อกรา ปุนนฺติ (ก. สี. ปี.)].
โรหณมิคชาตกํ [โรหนฺตมิคชาตกํ (สี. ปี.)] ปฺจมํ.
๕๐๒. จูฬหํสชาตกํ (๖)
เอเต ¶ หํสา ปกฺกมนฺติ, วกฺกงฺคา ภยเมริตา;
หริตฺตจ เหมวณฺณ, กามํ สุมุข ปกฺกม.
โอหาย มํ าติคณา, เอกํ ปาสวสํ คตํ;
อนเปกฺขมานา [นาเปกฺขมานา (ก.)] คจฺฉนฺติ, กึ เอโส อวหิยฺยสิ.
ปเตว ปตตํ เสฏฺ, นตฺถิ พทฺเธ สหายตา [สหายกา (สฺยา.)];
มา อนีฆาย หาเปสิ, กามํ สุมุข ปกฺกม.
นาหํ ‘‘ทุกฺขปเรโต’’ติ [ทุกฺขปเรโตปิ (ก.)], ธตรฏฺ ตุวํ [ตวํ (สี. ปี.)] ชเห;
ชีวิตํ มรณํ วา เม, ตยา สทฺธึ ภวิสฺสติ.
เอตทริยสฺส กลฺยาณํ, ยํ ตฺวํ สุมุข ภาสสิ;
ตฺจ วีมํสมาโนหํ, ‘‘ปตเตตํ’’ อวสฺสชึ.
อปเทน ปทํ ยาติ, อนฺตลิกฺขจโร [อนฺตลิกฺเข จโร (สี. ปี.)] ทิโช;
อารา ปาสํ น พุชฺฌิ ตฺวํ, หํสานํ ปวรุตฺตม [ปวรุตฺตโม (ก. สี. ปี.)].
ยทา ปราภโว โหติ, โปโส ชีวิตสงฺขเย;
อถ ¶ ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌติ.
เอเต หํสา ปกฺกมนฺติ, วกฺกงฺคา ภยเมริตา;
หริตฺตจ เหมวณฺณ, ตฺวฺเว [ตฺวฺจ ตํ (สี.), ตฺวฺจ (ปี.)] อวหิยฺยสิ.
เอเต ¶ ภุตฺวา จ ปิตฺวา จ, ปกฺกมนฺติ วิหงฺคมา;
อนเปกฺขมานา วกฺกงฺคา, ตฺวฺเเวโก อุปาสสิ.
กินฺนุ ตฺยายํ [ตายํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทิโช โหติ, มุตฺโต พทฺธํ อุปาสสิ;
โอหาย สกุณา ยนฺติ, กึ เอโก อวหิยฺยสิ.
ราชา เม โส ทิโช มิตฺโต, สขา ปาณสโม จ เม;
เนว นํ วิชหิสฺสามิ, ยาว กาลสฺส ปริยายํ.
โย จ ตฺวํ สขิโน เหตุ, ปาณํ จชิตุมิจฺฉสิ;
โส เต สหายํ มฺุจามิ, โหตุ ราชา ตวานุโค.
เอวํ ¶ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;
ยถาหมชฺช นนฺทามิ, ทิสฺวา มุตฺตํ ทิชาธิปํ.
กจฺจินฺนุ โภโต กุสลํ, กจฺจิ โภโต อนามยํ;
กจฺจิ รฏฺมิทํ ผีตํ, ธมฺเมน มนุสาสสิ.
กุสลฺเจว เม หํส, อโถ หํส อนามยํ;
อโถ รฏฺมิทํ ผีตํ, ธมฺเมน มนุสาสหํ.
กจฺจิ โภโต อมจฺเจสุ, โทโส โกจิ น วิชฺชติ;
กจฺจิ อารา อมิตฺตา เต, ฉายา ทกฺขิณโตริว.
อโถปิ เม อมจฺเจสุ, โทโส โกจิ น วิชฺชติ;
อโถ ¶ อารา อมิตฺตา เม, ฉายา ทกฺขิณโตริว.
กจฺจิ เต สาทิสี ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;
ปุตฺตรูปยสูเปตา, ตว ฉนฺทวสานุคา.
อโถ เม สาทิสี ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;
ปุตฺตรูปยสูเปตา, มม ฉนฺทวสานุคา.
กจฺจิ เต พหโว ปุตฺตา, สุชาตา รฏฺวฑฺฒน;
ปฺาชเวน สมฺปนฺนา, สมฺโมทนฺติ ตโต ตโต.
สตเมโก จ เม ปุตฺตา, ธตรฏฺ มยา สุตา;
เตสํ ตฺวํ กิจฺจมกฺขาหิ, นาวรุชฺฌนฺติ [นาวรชฺฌนฺติ (ก. สี. ปี.)] เต วโจ.
อุปปนฺโนปิ เจ โหติ, ชาติยา วินเยน วา;
อถ ปจฺฉา กุรุเต โยคํ, กิจฺเฉ [กิจฺเจ (สี. สฺยา. ปี.)] อาปาสุ [อาวาสุ (สฺยา.), อาปทาสุ (ก.)] สีทติ.
ตสฺส สํหีรปฺสฺส, วิวโร ชายเต มหา;
รตฺติมนฺโธว [นตฺตมนฺโธว (สี. ปี.)] รูปานิ, ถูลานิ มนุปสฺสติ.
อสาเร ¶ สารโยคฺู, มตึ น ตฺเวว วินฺทติ;
สรโภว คิริทุคฺคสฺมึ, อนฺตราเยว สีทติ.
หีนชจฺโจปิ เจ โหติ, อุฏฺาตา ธิติมา นโร;
อาจารสีลสมฺปนฺโน, นิเส อคฺคีว ภาสติ.
เอตํ ¶ เม อุปมํ กตฺวา, ปุตฺเต วิชฺชาสุ วาจย [าปส (สฺยา. ก.)];
สํวิรูฬฺเหถ เมธาวี, เขตฺเต พีชํว [เขตฺตพีชํว (สี. ปี.)] วุฏฺิยาติ.
จูฬหํสชาตกํ ฉฏฺํ.
๕๐๓. สตฺติคุมฺพชาตกํ (๗)
มิคลุทฺโท ¶ มหาราชา, ปฺจาลานํ รเถสโภ;
นิกฺขนฺโต สห เสนาย, โอคโณ วนมาคมา.
ตตฺถทฺทสา อรฺสฺมึ, ตกฺกรานํ กุฏึ กตํ;
ตสฺสา [ตสฺมา (สฺยา. ปี. ก.)] กุฏิยา นิกฺขมฺม, สุโว ลุทฺทานิ ภาสติ.
สมฺปนฺนวาหโน โปโส, ยุวา สมฺมฏฺกุณฺฑโล [กุณฺฑลี (สฺยา. ก.)];
โสภติ โลหิตุณฺหีโส, ทิวา สูริโยว ภาสติ.
มชฺฌนฺหิเก [มชฺฌนฺติเก (สพฺพตฺถ)] สมฺปติเก, สุตฺโต ราชา สสารถิ;
หนฺทสฺสาภรณํ สพฺพํ, คณฺหาม สาหสา [สหสา (สี. สฺยา. ปี.)] มยํ.
นิสีเถปิ รโห ทานิ, สุตฺโต ราชา สสารถิ;
อาทาย วตฺถํ มณิกุณฺฑลฺจ, หนฺตฺวาน สาขาหิ อวตฺถราม.
กินฺนุ อุมฺมตฺตรูโปว, สตฺติคุมฺพ ปภาสสิ;
ทุราสทา หิ ราชาโน, อคฺคิ ปชฺชลิโต ยถา.
อถ ตฺวํ ปติโกลมฺพ, มตฺโต ถุลฺลานิ คชฺชสิ;
มาตริ มยฺหํ นคฺคาย, กินฺนุ ตฺวํ วิชิคุจฺฉเส.
อุฏฺเหิ สมฺม ตรมาโน, รถํ โยเชหิ สารถิ;
สกุโณ เม น รุจฺจติ, อฺํ คจฺฉาม อสฺสมํ.
ยุตฺโต รโถ มหาราช, ยุตฺโต จ พลวาหโน;
อธิติฏฺ มหาราช, อฺํ คจฺฉาม อสฺสมํ.
โก ¶ นุเมว คตา [กฺว นุ’เม’ปคตา (?)] สพฺเพ, เย อสฺมึ ปริจารกา;
เอส คจฺฉติ ปฺจาโล, มุตฺโต เตสํ อทสฺสนา.
โกทณฺฑกานิ ¶ ¶ คณฺหถ, สตฺติโย โตมรานิ จ;
เอส คจฺฉติ ปฺจาโล, มา โว มฺุจิตฺถ ชีวตํ [ชีวิตํ (พหูสุ)].
อถาปโร ปฏินนฺทิตฺถ, สุโว โลหิตตุณฺฑโก;
สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;
อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต, ยํ อิธตฺถิ ปเวทย.
ตินฺทุกานิ ปิยาลานิ, มธุเก กาสุมาริโย;
ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ, ภฺุช ราช วรํ วรํ.
อิทมฺปิ ปานียํ สีตํ, อาภตํ คิริคพฺภรา;
ตโต ปิว มหาราช, สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสิ.
อรฺํ อฺุฉาย คตา, เย อสฺมึ ปริจารกา;
สยํ อุฏฺาย คณฺหวฺโห, หตฺถา เม นตฺถิ ทาตเว.
ภทฺทโก วตยํ ปกฺขี, ทิโช ปรมธมฺมิโก;
อเถโส อิตโร ปกฺขี, สุโว ลุทฺทานิ ภาสติ.
‘‘เอตํ หนถ พนฺธถ, มา โว มฺุจิตฺถ ชีวตํ’’;
อิจฺเจวํ วิลปนฺตสฺส, โสตฺถึ [โสตฺถี (สฺยา.)] ปตฺโตสฺมิ อสฺสมํ.
ภาตโรสฺม มหาราช, โสทริยา เอกมาตุกา;
เอกรุกฺขสฺมึ สํวฑฺฒา, นานาเขตฺตคตา อุโภ.
สตฺติคุมฺโพ จ โจรานํ, อหฺจ อิสีนํ อิธ;
อสตํ ¶ โส, สตํ อหํ, เตน ธมฺเมน โน วินา.
ตตฺถ วโธ จ พนฺโธ จ, นิกตี วฺจนานิ จ;
อาโลปา สาหสาการา, ตานิ โส ตตฺถ สิกฺขติ.
อิธ สจฺจฺจ ธมฺโม จ, อหึสา สํยโม ทโม;
อาสนูทกทายีนํ, องฺเก วทฺโธสฺมิ ภารธ [ภารต (สี. สฺยา. ปี.)].
ยํ ยฺหิ ราช ภชติ, สนฺตํ วา ยทิ วา อสํ;
สีลวนฺตํ วิสีลํ วา, วสํ ตสฺเสว คจฺฉติ.
ยาทิสํ กุรุเต มิตฺตํ, ยาทิสํ จูปเสวติ;
โสปิ ตาทิสโก โหติ, สหวาโส หิ [สหวาโสปิ (สฺยา. ก.)] ตาทิโส.
เสวมาโน ¶ เสวมานํ, สมฺผุฏฺโ สมฺผุสํ ปรํ;
สโร ทิทฺโธ กลาปํว, อลิตฺตมุปลิมฺปติ;
อุปเลปภยา [อุปลิมฺปภยา (สฺยา. ก.)] ธีโร, เนว ปาปสขา สิยา.
ปูติมจฺฉํ ¶ กุสคฺเคน, โย นโร อุปนยฺหติ;
กุสาปิ ปูติ [ปูตี (สี. ปี.)] วายนฺติ, เอวํ พาลูปเสวนา.
ตครฺจ ปลาเสน, โย นโร อุปนยฺหติ;
ปตฺตาปิ สุรภิ [สุรภี (สี. สฺยา. ปี.)] วายนฺติ, เอวํ ธีรูปเสวนา.
ตสฺมา ปตฺตปุฏสฺเสว [ผลปุฏสฺเสว (สี. ปี.), ปลปุฏสฺเสว (ก. อฏฺ.), ปลาสปุฏสฺเสว (สฺยา. ก.)], ตฺวา สมฺปากมตฺตโน;
อสนฺเต โนปเสเวยฺย, สนฺเต เสเวยฺย ปณฺฑิโต;
อสนฺโต นิรยํ เนนฺติ, สนฺโต ปาเปนฺติ สุคฺคตินฺติ.
สตฺติคุมฺพชาตกํ สตฺตมํ.
๕๐๔. ภลฺลาติยชาตกํ (๘)
ภลฺลาติโย ¶ [ภลฺลาฏิโย (สี. ปี.)] นาม อโหสิ ราชา, รฏฺํ ปหาย มิควํ อจาริ โส;
อคมา คิริวรํ คนฺธมาทนํ, สุปุปฺผิตํ [สมฺปุปฺผิตํ (สี. ปี.)] กิมฺปุริสานุจิณฺณํ.
สาฬูรสงฺฆฺจ นิเสธยิตฺวา, ธนุํ [ธนุ (สี. สฺยา. ปี.)] กลาปฺจ โส นิกฺขิปิตฺวา;
อุปาคมิ วจนํ วตฺตุกาโม, ยตฺถฏฺิตา กิมฺปุริสา อเหสุํ.
หิมจฺจเย เหมวตาย ตีเร, กิมิธฏฺิตา มนฺตยวฺโห อภิณฺหํ;
ปุจฺฉามิ โว มานุสเทหวณฺเณ, กถํ นุ [กถํ โว (สี. สฺยา. ปี.)] ชานนฺติ มนุสฺสโลเก.
มลฺลํ ¶ คิรึ ปณฺฑรกํ ติกูฏํ, สีโตทกา [สีโตทิยา (สี. ปี.), สีโตทิกา (?)] อนุวิจราม นชฺโช;
มิคา มนุสฺสาว นิภาสวณฺณา, ชานนฺติ โน กิมฺปุริสาติ ลุทฺท.
สุกิจฺฉรูปํ ปริเทวยวฺโห [ปริเทวถวฺโห (?) โมคฺคลฺลานพฺยากรเณ ๖.๓๘ สุตฺตํ], อาลิงฺคิโต จาสิ ปิโย ปิยาย;
ปุจฺฉามิ โว มานุสเทหวณฺเณ, กิมิธ วเน โรทถ อปฺปตีตา.
สุกิจฺฉรูปํ ปริเทวยวฺโห, อาลิงฺคิโต จาสิ ปิโย ปิยาย;
ปุจฺฉามิ โว มานุสเทหวณฺเณ, กิมิธ วเน วิลปถ อปฺปตีตา.
สุกิจฺฉรูปํ ปริเทวยวฺโห, อาลิงฺคิโต จาสิ ปิโย ปิยาย;
ปุจฺฉามิ โว มานุสเทหวณฺเณ, กิมิธ ¶ วเน โสจถ อปฺปตีตา.
มเยกรตฺตํ [รตฺตึ (ปี.)] วิปฺปวสิมฺห ลุทฺท, อกามกา อฺมฺํ สรนฺตา;
ตเมกรตฺตํ อนุตปฺปมานา, โสจาม ‘‘สา รตฺติ ปุนํ น เหสฺสติ’’.
ยเมกรตฺตํ อนุตปฺปเถตํ, ธนํ ว นฏฺํ ปิตรํ ว เปตํ;
ปุจฺฉามิ โว มานุสเทหวณฺเณ, กถํ วินา วาสมกปฺปยิตฺถ.
ยมิมํ ¶ [ยยิมํ (ก. สี.)] นทึ ปสฺสสิ สีฆโสตํ, นานาทุมจฺฉาทนํ เสลกูลํ [ทุมจฺฉทนํ เสลกูฏํ (สี. ปี.), ทุมสฺฉนฺนํ เสลกูลํ (ก.)];
ตํ เม ปิโย อุตฺตริ วสฺสกาเล, มมฺจ ¶ มฺํ อนุพนฺธตีติ.
อหฺจ ¶ องฺโกลกโมจินามิ, อติมุตฺตกํ สตฺตลิโยถิกฺจ;
‘‘ปิโย จ เม เหหิติ มาลภารี, อหฺจ นํ มาลินี อชฺฌุเปสฺสํ’’.
อหฺจิทํ กุรวกโมจินามิ, อุทฺทาลกา ปาฏลิสินฺธุวารกา [สินฺธุวาริตา (สฺยา. ปี. ก.)];
‘‘ปิโย จ เม เหหิติ มาลภารี, อหฺจ นํ มาลินี อชฺฌุเปสฺสํ’’.
อหฺจ สาลสฺส สุปุปฺผิตสฺส, โอเจยฺย ปุปฺผานิ กโรมิ มาลํ;
‘‘ปิโย จ เม เหหิติ มาลภารี, อหฺจ นํ มาลินี อชฺฌุเปสฺสํ’’.
อหฺจ สาลสฺส สุปุปฺผิตสฺส, โอเจยฺย ปุปฺผานิ กโรมิ ภารํ;
อิทฺจ โน เหหิติ สนฺถรตฺถํ, ยตฺถชฺชิมํ [ยตฺถชฺชมํ (สี. ปี.)] วิหริสฺสาม [วิหริสฺสามุ (ปี.)] รตฺตึ.
อหฺจ โข อคฬุํ [อคฺคลุ (สฺยา. ก.), อกลุํ (ปี.)] จนฺทนฺจ, สิลาย ปึสามิ ปมตฺตรูปา;
‘‘ปิโย จ เม เหหิติ โรสิตงฺโค, อหฺจ ¶ นํ โรสิตา อชฺฌุเปสฺสํ’’.
อถาคมา สลิลํ สีฆโสตํ, นุทํ สาเล สลเฬ กณฺณิกาเร;
อาปูรถ [อปูรถ (สี. ปี.), อาปูรเถ (สฺยา.)] เตน มุหุตฺตเกน, สายํ นที อาสิ มยา สุทุตฺตรา.
อุโภสุ ตีเรสุ มยํ ตทา ิตา, สมฺปสฺสนฺตา อุภโย อฺมฺํ;
สกิมฺปิ โรทาม สกึ หสาม, กิจฺเฉน โน อาคมา [อคมา (สี. สฺยา. ปี.)] สํวรี สา.
ปาโตว ¶ [ปาโต จ (สี. สฺยา. ปี.)] โข อุคฺคเต สูริยมฺหิ, จตุกฺกํ นทึ อุตฺตริยาน ลุทฺท;
อาลิงฺคิยา อฺมฺํ มยํ อุโภ, สกิมฺปิ โรทาม สกึ หสาม.
ตีหูนกํ สตฺตสตานิ ลุทฺท, ยมิธ มยํ วิปฺปวสิมฺห ปุพฺเพ;
วสฺเสกิมํ [วาเสกิมํ (สี. ปี.)] ชีวิตํ ภูมิปาล, โก นีธ กนฺตาย วินา วเสยฺย.
อายฺุจ โว กีวตโก นุ สมฺม, สเจปิ ชานาถ วเทถ อายุํ;
อนุสฺสวา วุฑฺฒโต อาคมา วา, อกฺขาถ ¶ เม ตํ อวิกมฺปมานา.
อายฺุจ โน วสฺสสหสฺสํ ลุทฺท, น จนฺตรา ปาปโก อตฺถิ โรโค;
อปฺปฺจ [อปฺปํว (สฺยา. ก.)] ทุกฺขํ สุขเมว ภิยฺโย, อวีตราคา วิชหาม ชีวิตํ.
อิทฺจ สุตฺวาน อมานุสานํ, ภลฺลาติโย อิตฺตร ชีวิตนฺติ;
นิวตฺตถ น มิควํ อจริ, อทาสิ ทานานิ อภฺุชิ โภเค.
อิทฺจ สุตฺวาน อมานุสานํ, สมฺโมทถ มา กลหํ อกตฺถ;
มา โว ตปี อตฺตกมฺมาปราโธ, ยถาปิ เต กิมฺปุริเสกรตฺตํ.
อิทฺจ ¶ สุตฺวาน อมานุสานํ, สมฺโมทถ มา วิวาทํ อกตฺถ;
มา โว ตปี อตฺตกมฺมาปราโธ, ยถาปิ เต กิมฺปุริเสกรตฺตํ.
วิวิธํ ¶ [วิวิธ (สี. สฺยา.)] อธิมนา สุโณมหํ, วจนปถํ ตว อตฺถสํหิตํ;
มฺุจํ [มฺุจ (สี. ปี.)] คิรํ นุทเสว เม ทรํ, สมณ ¶ สุขาวห ชีว เม จิรนฺติ.
ภลฺลาติยชาตกํ อฏฺมํ.
๕๐๕. โสมนสฺสชาตกํ (๙)
โก ตํ หึสติ เหเติ, กึ [กินฺนุ (ปี. ก.)] ทุมฺมโน โสจสิ อปฺปตีโต;
กสฺสชฺช มาตาปิตโร รุทนฺตุ, กฺวชฺช เสตุ [โก นฺเวชฺช เสติ (ก.), โก อชฺช เสตุ (?)] นิหโต ปถพฺยา.
ตุฏฺโสฺมิ เทว ตว ทสฺสเนน, จิรสฺสํ ปสฺสามิ ตํ ภูมิปาล;
อหึสโก เรณุมนุปฺปวิสฺส, ปุตฺเตน เต เหยิโตสฺมิ [โปถยิโตสฺมิ (ก.)] เทว.
อายนฺตุ โทวาริกา ขคฺคพนฺธา [ขคฺคพทฺธา (สี. ปี.)], กาสาวิยา ยนฺตุ [หนฺตุ (ก.)] อนฺเตปุรนฺตํ;
หนฺตฺวาน ตํ โสมนสฺสํ กุมารํ, เฉตฺวาน สีสํ วรมาหรนฺตุ.
เปสิตา ราชิโน ทูตา, กุมารํ เอตทพฺรวุํ;
อิสฺสเรน วิติณฺโณสิ, วธํ ปตฺโตสิ ขตฺติย.
ส ราชปุตฺโต ปริเทวยนฺโต, ทสงฺคุลึ อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา;
อหมฺปิ ¶ อิจฺฉามิ ชนินฺท ทฏฺุํ, ชีวํ มํ เนตฺวา [ชีวํ ปเนตฺวา (สี. ปี.)] ปฏิทสฺสเยถ.
ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, รฺโ ปุตฺตํ อทสฺสยุํ;
ปุตฺโต จ ปิตรํ ทิสฺวา, ทูรโตวชฺฌภาสถ.
อาคจฺฉุํ ¶ [อาคฺฉุํ (สี.), อาคฺฉุ (ปี.)] โทวาริกา ขคฺคพนฺธา, กาสาวิยา หนฺตุ มมํ ชนินฺท;
อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ, อปราโธ โก นิธ มมชฺช อตฺถิ.
สายฺจ ปาโต อุทกํ สชาติ, อคฺคึ สทา ปาริจรตปฺปมตฺโต;
ตํ ตาทิสํ สํยตํ พฺรหฺมจารึ, กสฺมา ตุวํ พฺรูสิ คหปฺปตีติ.
ตาลา จ มูลา จ ผลา จ เทว, ปริคฺคหา วิวิธา สนฺติมสฺส;
เต รกฺขติ โคปยตปฺปมตฺโต, [พฺราหฺมโณ คหปติ เตน โหติ (สี. สฺยา. ปี.)] ตสฺมา อหํ พฺรูมิ คหปฺปตีติ [พฺราหฺมโณ คหปติ เตน โหติ (สี. สฺยา. ปี.)].
สจฺจํ โข เอตํ วทสิ กุมาร, ปริคฺคหา วิวิธา สนฺติมสฺส;
เต รกฺขติ โคปยตปฺปมตฺโต, ส [นตฺถิ อิทํ สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ] พฺราหฺมโณ ¶ คหปติ เตน โหติ.
สุณนฺตุ มยฺหํ ปริสา สมาคตา, สเนคมา ชานปทา จ สพฺเพ;
พาลายํ พาลสฺส วโจ นิสมฺม, อเหตุนา ฆาตยเต มํ [ฆาตยเต (สี. ปี.)] ชนินฺโท.
ทฬฺหสฺมิ ¶ มูเล วิสเฏ วิรูฬฺเห, ทุนฺนิกฺกโย เวฬุ ปสาขชาโต;
วนฺทามิ ปาทานิ ตว [ตวํ (สี. ปี.)] ชนินฺท, อนุชาน มํ ปพฺพชิสฺสามิ เทว.
ภฺุชสฺสุ โภเค วิปุเล กุมาร, สพฺพฺจ เต อิสฺสริยํ ททามิ;
อชฺเชว ตฺวํ กุรูนํ โหหิ ราชา, มา ปพฺพชี ปพฺพชฺชา หิ ทุกฺขา.
กินฺนูธ ¶ เทว ตวมตฺถิ โภคา, ปุพฺเพวหํ [ปุพฺเพ จหํ (ก.)] เทวโลเก รมิสฺสํ;
รูเปหิ สทฺเทหิ อโถ รเสหิ, คนฺเธหิ ผสฺเสหิ มโนรเมหิ.
ภุตฺตา จ เม [ภุตฺตา (สี. ปี.)] โภคา ติทิวสฺมึ เทว, ปริวาริตา [ปริจาริตา (ก.)] อจฺฉรานํ คเณน [อจฺฉราสํคเณน (สฺยา. ปี. ก.)];
ตุวฺจ [ตวฺจ (สี. ปี.)] พาลํ ปรเนยฺยํ วิทิตฺวา, น ¶ ตาทิเส ราชกุเล วเสยฺยํ.
สจาหํ พาโล ปรเนยฺโย อสฺมิ, เอกาปราธํ [เอตาปราธํ (ก.)] ขม ปุตฺต มยฺหํ;
ปุนปิ เจ เอทิสกํ ภเวยฺย, ยถามตึ โสมนสฺส กโรหิ.
อนิสมฺม กตํ กมฺมํ, อนวตฺถาย จินฺติตํ;
เภสชฺชสฺเสว เวภงฺโค, วิปาโก โหติ ปาปโก.
นิสมฺม จ กตํ กมฺมํ, สมฺมาวตฺถาย จินฺติตํ;
เภสชฺชสฺเสว สมฺปตฺติ, วิปาโก โหติ ภทฺรโก.
อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสฺโต ปพฺพชิโต น สาธุ;
ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.
นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;
นิสมฺมการิโน ราช, ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒติ.
นิสมฺม ทณฺฑํ ปณเยยฺย อิสฺสโร, เวคา กตํ ตปฺปติ ภูมิปาล;
สมฺมาปณีธี จ นรสฺส อตฺถา, อนานุตปฺปา เต ภวนฺติ ปจฺฉา.
อนานุตปฺปานิ ¶ หิ เย กโรนฺติ, วิภชฺช ¶ กมฺมายตนานิ โลเก;
วิฺุปฺปสตฺถานิ สุขุทฺรยานิ, ภวนฺติ พุทฺธานุมตานิ [วทฺธานุมตานิ (สี. ปี.)] ตานิ.
อาคจฺฉุํ โทวาริกา ขคฺคพนฺธา, กาสาวิยา หนฺตุ มมํ ชนินฺท;
มาตฺุจ [มาตุจฺจ (ปี.)] องฺกสฺมิมหํ นิสินฺโน, อากฑฺฒิโต สหสา เตหิ เทว.
กฏุกฺหิ สมฺพาธํ สุกิจฺฉํ [สุกิจฺฉ (สี. ปี.)] ปตฺโต, มธุรมฺปิ ยํ ชีวิตํ ลทฺธ ราช;
กิจฺเฉนหํ อชฺช วธา ปมุตฺโต, ปพฺพชฺชเมวาภิมโนหมสฺมิ.
ปุตฺโต ตวายํ ตรุโณ สุธมฺเม, อนุกมฺปโก โสมนสฺโส กุมาโร;
ตํ ยาจมาโน น ลภามิ สฺวชฺช [สชฺช (สี. ปี.)], อรหสิ นํ ยาจิตเว [ยาจิตุเย (ก.)] ตุวมฺปิ.
รมสฺสุ ¶ ภิกฺขาจริยาย ปุตฺต, นิสมฺม ธมฺเมสุ ปริพฺพชสฺสุ;
สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ, อนินฺทิโต พฺรหฺมมุเปหิ านํ.
อจฺเฉร [อจฺฉริย (สี. สฺยา. ปี.)] รูปํ วต ยาทิสฺจ, ทุกฺขิตํ ¶ มํ ทุกฺขาปยเส สุธมฺเม;
ยาจสฺสุ ปุตฺตํ อิติ วุจฺจมานา, ภิยฺโยว อุสฺสาหยเส กุมารํ.
เย วิปฺปมุตฺตา อนวชฺชโภคิโน [โภชิโน (สี. สฺยา. ปี.)], ปรินิพฺพุตา โลกมิมํ จรนฺติ;
ตมริยมคฺคํ ปฏิปชฺชมานํ, น อุสฺสเห วารยิตุํ กุมารํ.
อทฺธา ¶ หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา เย พหุานจินฺติโน;
เยสายํ สุตฺวาน สุภาสิตานิ, อปฺโปสฺสุกฺกา วีตโสกา สุธมฺมาติ.
โสมนสฺสชาตกํ นวมํ.
๕๐๖. จมฺเปยฺยชาตกํ (๑๐)
กา นุ วิชฺชุริวาภาสิ, โอสธี วิย ตารกา;
เทวตา นุสิ คนฺธพฺพี, น ตํ มฺามิ มานุสึ [มานุสี (สฺยา. ก.)].
นมฺหิ เทวี น คนฺธพฺพี, น มหาราช มานุสี;
นาคกฺาสฺมิ ภทฺทนฺเต, อตฺเถนมฺหิ อิธาคตา.
วิพฺภนฺตจิตฺตา กุปิตินฺทฺริยาสิ, เนตฺเตหิ เต วาริคณา สวนฺติ;
กึ ¶ เต นฏฺํ กึ ปน ปตฺถยานา, อิธาคตา นาริ ตทิงฺฆ พฺรูหิ.
ยมุคฺคเตโช อุรโคติ จาหุ, นาโคติ นํ อาหุ ชนา ชนินฺท;
ตมคฺคหี ปุริโส ชีวิกตฺโถ, ตํ พนฺธนา มฺุจ ปตี มเมโส.
กถํ นฺวยํ พลวิริยูปปนฺโน, หตฺถตฺต [หตฺถตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] มาคจฺฉิ วนิพฺพกสฺส;
อกฺขาหิ เม นาคกฺเ ตมตฺถํ, กถํ วิชาเนมุ คหีตนาคํ.
นครมฺปิ นาโค ภสฺมํ กเรยฺย, ตถา หิ โส พลวิริยูปปนฺโน;
ธมฺมฺจ นาโค อปจายมาโน, ตสฺมา ปรกฺกมฺม ตโป กโรติ.
จาตุทฺทสึ ¶ ปฺจทสึ [ปนฺนรสึ (สี. สฺยา. ปี.)] จ ราช, จตุปฺปเถ สมฺมติ นาคราชา;
ตมคฺคหี ปุริโส ชีวิกตฺโถ, ตํ พนฺธนา มฺุจ ปตี มเมโส.
โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;
วาริเคหสยา นารี [นาริโย (ปี.)], ตาปิ ตํ สรณํ คตา.
ธมฺเมน ¶ โมเจหิ อสาหเสน, คาเมน นิกฺเขน ควํ สเตน;
โอสฺสฏฺกาโย อุรโค จราตุ, ปฺุตฺถิโก มฺุจตุ พนฺธนสฺมา.
ธมฺเมน ¶ โมเจมิ อสาหเสน, คาเมน นิกฺเขน ควํ สเตน;
โอสฺสฏฺกาโย อุรโค จราตุ, ปฺุตฺถิโก มฺุจตุ พนฺธนสฺมา.
ทมฺมิ นิกฺขสตํ ลุทฺท, ถูลฺจ มณิกุณฺฑลํ;
จตุสฺสทฺจ ปลฺลงฺกํ, อุมาปุปฺผสรินฺนิภํ.
ทฺเว จ สาทิสิโย ภริยา, อุสภฺจ ควํ สตํ;
โอสฺสฏฺกาโย อุรโค จราตุ, ปฺุตฺถิโก มฺุจตุ พนฺธนสฺมา.
วินาปิ ทานา ตว วจนํ ชนินฺท, มฺุเจมุ นํ อุรคํ พนฺธนสฺมา;
โอสฺสฏฺกาโย อุรโค จราตุ, ปฺุตฺถิโก มฺุจตุ พนฺธนสฺมา.
มุตฺโต จมฺเปยฺยโก นาโค, ราชานํ เอตทพฺรวิ;
นโม เต กาสิราชตฺถุ, นโม เต กาสิวฑฺฒน;
อฺชลึ เต ปคฺคณฺหามิ, ปสฺเสยฺยํ เม นิเวสนํ.
อทฺธา ¶ ¶ หิ ทุพฺพิสฺสสเมตมาหุ, ยํ มานุโส วิสฺสเส อมานุสมฺหิ;
สเจ จ มํ ยาจสิ เอตมตฺถํ, ทกฺเขมุ เต นาค นิเวสนานิ.
สเจปิ [สเจ หิ (สี. ปี. อฏฺ.)] วาโต คิริมาวเหยฺย, จนฺโท จ สุริโย จ ฉมา ปเตยฺยุํ;
สพฺพา จ นชฺโช ปฏิโสตํ วเชยฺยุํ, น ตฺเววหํ ราช มุสา ภเณยฺยํ.
นภํ ผเลยฺย อุทธีปิ สุสฺเส, สํวฏฺฏเย [สํวฏฺเฏยํ (สี. ปี.), สํวฏฺเฏยฺย (สฺยา. ก.)] ภูตธรา วสุนฺธรา;
สิลุจฺจโย เมรุ สมูลมุปฺปเต [มุพฺพเห (สี. สฺยา. ปี. ก. อฏฺ.), มุฏฺเห (ก.)], น ตฺเววหํ ราช มุสา ภเณยฺยํ.
อทฺธา หิ ทุพฺพิสฺสสเมตมาหุ, ยํ มานุโส วิสฺสเส อมานุสมฺหิ;
สเจ จ มํ ยาจสิ เอตมตฺถํ, ทกฺเขมุ เต นาค นิเวสนานิ.
ตุมฺเห โขตฺถ โฆรวิสา อุฬารา, มหาเตชา ขิปฺปโกปี จ โหถ;
มํการณา [มม การณา (สี. สฺยา. ปี.)] พนฺธนสฺมา ปมุตฺโต, อรหสิ โน ชานิตุเย [ชานิตาเย (สี.), ชานิตเว (สฺยา.), ชานิตเย (ปี.)] กตานิ.
โส ¶ ปจฺจตํ นิรเย โฆรรูเป, มา กายิกํ สาตมลตฺถ กิฺจิ;
เปฬาย พทฺโธ มรณํ อุเปตุ, โย ตาทิสํ กมฺมกตํ น ชาเน.
สจฺจปฺปฏิฺา ¶ ตวเมส โหตุ, อกฺโกธโน โหหิ อนุปนาหี;
สพฺพฺจ เต นาคกุลํ สุปณฺณา, อคฺคึว คิมฺเหสุ [คิมฺหาสุ (สี. สฺยา. ปี.)] วิวชฺชยนฺตุ.
อนุกมฺปสี นาคกุลํ ชนินฺท, มาตา ยถา สุปฺปิยํ เอกปุตฺตํ;
อหฺจ เต นาคกุเลน สทฺธึ, กาหามิ เวยฺยาวฏิกํ อุฬารํ.
โยเชนฺตุ เว ราชรเถ สุจิตฺเต, กมฺโพชเก อสฺสตเร สุทนฺเต;
นาเค จ โยเชนฺตุ สุวณฺณกปฺปเน, ทกฺเขมุ นาคสฺส นิเวสนานิ.
เภรี ¶ มุทิงฺคา [มุติงฺคา (สี. ปี.)] ปณวา จ สงฺขา, อวชฺชยึสุ อุคฺคเสนสฺส รฺโ;
ปายาสิ ราชา พหุโสภมาโน, ปุรกฺขโต นาริคณสฺส มชฺเฌ.
สุวณฺณจิตกํ ¶ ภูมึ, อทฺทกฺขิ กาสิวฑฺฒโน;
โสวณฺณมยปาสาเท, เวฬุริยผลกตฺถเต.
ส ราชา ปาวิสิ พฺยมฺหํ, จมฺเปยฺยสฺส นิเวสนํ;
อาทิจฺจวณฺณสนฺนิภํ, กํสวิชฺชุ ปภสฺสรํ.
นานารุกฺเขหิ สฺฉนฺนํ, นานาคนฺธสมีริตํ;
โส ปาเวกฺขิ กาสิราชา, จมฺเปยฺยสฺส นิเวสนํ.
ปวิฏฺสฺมึ กาสิรฺเ, จมฺเปยฺยสฺส นิเวสนํ;
ทิพฺพา ตูริยา ปวชฺชึสุ, นาคกฺา จ นจฺจิสุํ [นจฺจยุํ (สี. ปี. ก.)].
ตํ นาคกฺา จริตํ คเณน, อนฺวารุหี กาสิราชา ปสนฺโน;
นิสีทิ โสวณฺณมยมฺหิ ปีเ, สาปสฺสเย [โสปสฺสเย (ก.)] จนฺทนสารลิตฺเต.
โส ¶ ตตฺถ ภุตฺวา จ อโถ รมิตฺวา, จมฺเปยฺยกํ กาสิราชา อโวจ;
วิมานเสฏฺานิ อิมานิ ตุยฺหํ, อาทิจฺจวณฺณานิ ปภสฺสรานิ;
เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก, กึ ปตฺถยํ [กิมตฺถิยํ (สี. สฺยา. ปี.)] นาค ตโป กโรสิ.
ตา กมฺพุกายูรธรา สุวตฺถา, วฏฺฏงฺคุลี ตมฺพตลูปปนฺนา;
ปคฺคยฺห ¶ ปาเยนฺติ อโนมวณฺณา, เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก;
กึ ปตฺถยํ นาค ตโป กโรสิ.
นชฺโช จ เตมา ปุถุโลมมจฺฉา, อาฏา [อาทา (สฺยา.), อทา (ปี.)] สกุนฺตาภิรุทา สุติตฺถา;
เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก, กึ ปตฺถยํ นาค ตโป กโรสิ.
โกฺจา มยูรา ทิวิยา จ หํสา, วคฺคุสฺสรา โกกิลา สมฺปตนฺติ;
เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก, กึ ปตฺถยํ นาค ตโป กโรสิ.
อมฺพา จ สาลา ติลกา จ ชมฺพุโย, อุทฺทาลกา ปาฏลิโย จ ผุลฺลา;
เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก, กึ ปตฺถยํ นาค ตโป กโรสิ.
อิมา จ เต โปกฺขรฺโ สมนฺตโต, ทิพฺพา [ทิพฺยา (สฺยา.), ทิวิยา (ปี.)] จ คนฺธา สตตํ ปวายนฺติ;
เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก, กึ ปตฺถยํ นาค ตโป กโรสิ.
น ¶ ปุตฺตเหตุ น ธนสฺส เหตุ, น ¶ อายุโน จาปิ [วาปิ (สี. ปี.)] ชนินฺท เหตุ;
มนุสฺสโยนึ อภิปตฺถยาโน, ตสฺมา ปรกฺกมฺม ตโป กโรมิ.
ตฺวํ ¶ โลหิตกฺโข วิหตนฺตรํโส, อลงฺกโต กปฺปิตเกสมสฺสุ;
สุโรสิโต โลหิตจนฺทเนน, คนฺธพฺพราชาว ทิสา ปภาสสิ.
เทวิทฺธิปตฺโตสิ มหานุภาโว, สพฺเพหิ กาเมหิ สมงฺคิภูโต;
ปุจฺฉามิ ตํ นาคราเชตมตฺถํ, เสยฺโย อิโต เกน มนุสฺสโลโก.
ชนินฺท นาฺตฺร มนุสฺสโลกา, สุทฺธี ว สํวิชฺชติ สํยโม วา;
อหฺจ ลทฺธาน มนุสฺสโยนึ, กาหามิ ชาติมรณสฺส อนฺตํ.
อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา เย พหุานจินฺติโน;
นาริโย จ ทิสฺวาน ตุวฺจ นาค, กาหามิ ปฺุานิ อนปฺปกานิ.
อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา ¶ เย พหุานจินฺติโน;
นาริโย จ ทิสฺวาน มมฺจ ราช, กโรหิ ปฺุานิ อนปฺปกานิ.
อิทฺจ เม ชาตรูปํ ปหูตํ, ราสี สุวณฺณสฺส จ ตาลมตฺตา;
[อิโต หริตฺวา โสวณฺณฆรานิ การย, รูปิยสฺส จ ปาการํ กโรนฺตุ (สี. สฺยา.) อิโต หริตฺวา โสวณฺณฆรานิ, [การย] รูปิยสฺส จ ปาการํ กโรนฺตุ (ปี.)] อิโต หริตฺวาน สุวณฺณฆรานิ, กรสฺสุ รูปิยปาการํ กโรนฺตุ [อิโต หริตฺวา โสวณฺณฆรานิ การย, รูปิยสฺส จ ปาการํ กโรนฺตุ (สี. สฺยา.) อิโต หริตฺวา โสวณฺณฆรานิ, [การย] รูปิยสฺส จ ปาการํ กโรนฺตุ (ปี.)].
มุตฺตา ¶ จ [มุตฺตานฺจ (สี. สฺยา.)] วาหสหสฺสานิ ปฺจ, เวฬุริยมิสฺสานิ อิโต หริตฺวา;
อนฺเตปุเร ภูมิยํ สนฺถรนฺตุ, นิกฺกทฺทมา เหหิติ นีรชา จ.
เอตาทิสํ อาวส ราชเสฏฺ, วิมานเสฏฺํ พหุ โสภมานํ;
พาราณสึ นครํ อิทฺธํ ผีตํ, รชฺชฺจ กาเรหิ อโนมปฺาติ.
จมฺเปยฺยชาตกํ ทสมํ.
๕๐๗. มหาปโลภนชาตกํ (๑๑)
พฺรหฺมโลกา จวิตฺวาน, เทวปุตฺโต มหิทฺธิโก;
รฺโ ปุตฺโต อุทปาทิ, สพฺพกามสมิทฺธิสุ.
กามา ¶ วา กามสฺา วา, พฺรหฺมโลเก น วิชฺชติ;
สฺวาสฺสุ [ยฺวาสฺส (สี.)] ตาเยว สฺาย, กาเมหิ วิชิคุจฺฉถ.
ตสฺส จนฺเตปุเร อาสิ, ฌานาคารํ สุมาปิตํ;
โส ตตฺถ ปฏิสลฺลีโน [ปฏิสลฺลาโน (ก.)], เอโก รหสิ ฌายถ.
ส ราชา ปริเทเวสิ, ปุตฺตโสเกน อฏฺฏิโต;
เอกปุตฺโต จยํ มยฺหํ, น จ กามานิ ภฺุชติ.
โก นุ ขฺเวตฺถ [เขตฺถ (สี. ปี.)] อุปาโย โส, โก วา ชานาติ กิฺจนํ;
โย [โก (สี. ปี.)] เม ปุตฺตํ ปโลเภยฺย, ยถา กามานิ ปตฺถเย.
อหุ ¶ กุมารี ตตฺเถว, วณฺณรูปสมาหิตา;
กุสลา นจฺจคีตสฺส, วาทิเต จ ปทกฺขิณา.
สา ตตฺถ อุปสงฺกมฺม, ราชานํ เอตทพฺรวิ;
อหํ โข นํ ปโลเภยฺยํ, สเจ ภตฺตา ภวิสฺสติ.
ตํ ตถาวาทินึ ราชา, กุมารึ เอตทพฺรวิ;
ตฺวฺเว นํ ปโลเภหิ, ตว ภตฺตา ภวิสฺสติ.
สา ¶ จ อนฺเตปุรํ คนฺตฺวา, พหุํ กามุปสํหิตํ;
หทยงฺคมา เปมนียา, จิตฺรา คาถา อภาสถ.
ตสฺสา จ คายมานาย, สทฺทํ สุตฺวาน นาริยา;
กามจฺฉนฺทสฺส อุปฺปชฺชิ, ชนํ โส ปริปุจฺฉถ.
กสฺเสโส สทฺโท โก วา โส, ภณติ อุจฺจาวจํ พหุํ;
หทยงฺคมํ เปมนียํ, อโห [อโถ (สี. ปี.)] กณฺณสุขํ มม.
เอสา ¶ โข ปมทา เทว, ขิฑฺฑา เอสา อนปฺปิกา [อนปฺปกา (ก.)];
สเจ ตฺวํ กาเม ภฺุเชยฺย, ภิยฺโย ภิยฺโย ฉาเทยฺยุ ตํ.
อิงฺฆ อาคจฺฉโตเรน [อาคจฺฉโตเรนํ (ก.) อาคจฺฉตุ + โอเรน], อวิทูรมฺหิ คายตุ;
อสฺสมสฺส สมีปมฺหิ, สนฺติเก มยฺหํ คายตุ.
ติโรกุฏฺฏมฺหิ คายิตฺวา, ฌานาคารมฺหิ ปาวิสิ;
พนฺธิ นํ [ภนฺธิตุํ (สฺยา. ก.)] อนุปุพฺเพน, อารฺมิว กฺุชรํ.
ตสฺส [ตสฺสา (สฺยา.)] กามรสํ ตฺวา, อิสฺสาธมฺโม อชายถ;
‘‘อหเมว กาเม ภฺุเชยฺยํ, มา อฺโ ปุริโส อหุ’’.
ตโต อสึ คเหตฺวาน, ปุริเส หนฺตุํ อุปกฺกมิ;
อหเมเวโก ภฺุชิสฺสํ, มา อฺโ ปุริโส สิยา.
ตโต ชานปทา สพฺเพ, วิกฺกนฺทึสุ สมาคตา;
ปุตฺโต ตฺยายํ มหาราช, ชนํ เหเตฺยทูสกํ.
ตฺจ ราชา วิวาเหสิ [นิวาเหสิ (สฺยา.), วิหาเหสิ (ปี.)], สมฺหา รฏฺา จ [รฏฺาโต (สี. ปี.), รฏฺโต (ก.)] ขตฺติโย;
ยาวตา วิชิตํ มยฺหํ, น เต วตฺถพฺพ [วตฺตพฺพ (สี. ปี.)] ตาวเท.
ตโต โส ภริยมาทาย, สมุทฺทํ อุปสงฺกมิ;
ปณฺณสาลํ กริตฺวาน, วนมฺุฉาย ปาวิสิ.
อเถตฺถ ¶ อิสิ มาคจฺฉิ, สมุทฺทํ อุปรูปริ;
โส ตสฺส เคหํ ปาเวกฺขิ, ภตฺตกาเล อุปฏฺิเต.
ตฺจ ¶ ภริยา ปโลเภสิ, ปสฺส ยาว สุทารุณํ;
จุโต โส พฺรหฺมจริยมฺหา, อิทฺธิยา ปริหายถ.
ราชปุตฺโต ¶ จ อฺุฉาโต, วนมูลผลํ พหุํ;
สายํ กาเชน [กาเจน (ปี.)] อาทาย, อสฺสมํ อุปสงฺกมิ.
อิสี จ ขตฺติยํ ทิสฺวา, สมุทฺทํ อุปสงฺกมิ;
‘‘เวหายสํ คมิสฺส’’นฺติ, สีทเต โส มหณฺณเว.
ขตฺติโย จ อิสึ ทิสฺวา, สีทมานํ มหณฺณเว;
ตสฺเสว อนุกมฺปาย, อิมา คาถา อภาสถ.
อภิชฺชมาเน วาริสฺมึ, สยํ อาคมฺม อิทฺธิยา;
มิสฺสีภาวิตฺถิยา คนฺตฺวา, สํสีทสิ มหณฺณเว.
อาวฏฺฏนี มหามายา, พฺรหฺมจริยวิโกปนา;
สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.
อนลา มุทุสมฺภาสา, ทุปฺปูรา ตา นทีสมา;
สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.
ยํ เอตา อุปเสวนฺติ, ฉนฺทสา วา ธเนน วา;
ชาตเวโทว สํ านํ, ขิปฺปํ อนุทหนฺติ นํ.
ขตฺติยสฺส วโจ สุตฺวา, อิสิสฺส นิพฺพิทา อหุ;
ลทฺธา โปราณกํ มคฺคํ, คจฺฉเต โส วิหายสํ.
ขตฺติโย จ อิสึ ทิสฺวา, คจฺฉมานํ วิหายสํ;
สํเวคํ อลภี ธีโร, ปพฺพชฺชํ สมโรจยิ.
ตโต โส ปพฺพชิตฺวาน, กามราคํ วิราชยิ;
กามราคํ ¶ วิราเชตฺวา, พฺรหฺมโลกูปโค อหูติ.
มหาปโลภนชาตกํ เอกาทสมํ.
๕๐๘. ปฺจปณฺฑิตชาตกํ (๑๒)
ปฺจ ¶ ปณฺฑิตา สมาคตาตฺถ, ปฺหา เม ปฏิภาติ ตํ สุณาถ;
นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, กสฺเสวาวิกเรยฺย [กสฺส วาวีกเรยฺย (ก.)] คุยฺหมตฺถํ.
ตฺวํ ¶ อาวิกโรหิ ภูมิปาล, ภตฺตา ภารสโห ตุวํ วเท ตํ;
ตว ฉนฺทรุจีนิ [ฉนฺทฺจ รุจิฺจ (สี. ปี.)] สมฺมสิตฺวา, อถ วกฺขนฺติ ชนินฺท ปฺจ ธีรา.
ยา สีลวตี อนฺเถยฺยา [อนฺเธยฺยา (สี. ปี.)], ภตฺตุจฺฉนฺทวสานุคา (ปิยา) [( ) นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ] มนาปา;
นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, ภริยายาวิกเรยฺย [ภริยาย วาวีกเรยฺย (ก.)] คุยฺหมตฺถํ.
โย กิจฺฉคตสฺส อาตุรสฺส, สรณํ โหติ คตี ปรายนฺจ;
นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, สขิโน วาวิกเรยฺย คุยฺหมตฺถํ.
เชฏฺโ ¶ [โย เชฏฺโ (สฺยา.)] อถ มชฺฌิโม กนิฏฺโ, โย [โส (สี. สฺยา. ปี.)] เจ สีลสมาหิโต ิตตฺโต;
นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, ภาตุ วาวีกเรยฺย คุยฺหมตฺถํ.
โย เว ปิตุหทยสฺส ปทฺธคู [ปตฺถคู (สฺยา.), ปตฺตคู (ก.)], อนุชาโต ปิตรํ อโนมปฺโ;
นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, ปุตฺตสฺสาวิกเรยฺย [ปุตฺตสฺส วาวีกเรยฺย (ก.)] คุยฺหมตฺถํ.
มาตา ¶ ทฺวิปทาชนินฺทเสฏฺ, ยา นํ [โย ตํ (สี. ปี.)] โปเสติ ฉนฺทสา ปิเยน;
นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, มาตุยาวีกเรยฺย [มาตุยา วาวีกเรยฺย (ก.)] คุยฺหมตฺถํ.
คุยฺหสฺส หิ คุยฺหเมว สาธุ, น หิ คุยฺหสฺส ปสตฺถมาวิกมฺมํ;
อนิปฺผนฺนตา [อนิปฺผาทาย (สี. ปี.), อนิปฺผนฺนตาย (สฺยา.), อา นิปฺผาทา (?)] สเหยฺย ธีโร, นิปฺผนฺโนว [นิปฺผนฺนตฺโถ (สี. ปี.), นิปฺผนฺนตฺโถว (สฺยา.)] ยถาสุขํ ภเณยฺย.
กึ ตฺวํ วิมโนสิ ราชเสฏฺ, ทฺวิปทชนินฺท [ทิปทินฺท (สี. สฺยา. ปี.)] วจนํ สุโณม เมตํ [เนตํ (สี. ปี.), เตตํ (สฺยา.)];
กึ จินฺตยมาโน ทุมฺมโนสิ, นูน เทว อปราโธ อตฺถิ มยฺหํ.
‘‘ปณฺเห ¶ [ปฺโ (สี. ปี.), ปฺเห (สฺยา.), ปนฺเห (ก.)] วชฺโฌ มโหสโธ’’ติ, อาณตฺโต เม วธาย ภูริปฺโ;
ตํ จินฺตยมาโน ทุมฺมโนสฺมิ, น หิ เทวี อปราโธ อตฺถิ ตุยฺหํ.
อภิโทสคโต ทานิ เอหิสิ, กึ สุตฺวา กึ สงฺกเต มโน เต;
โก เต กิมโวจ ภูริปฺ, อิงฺฆ วจนํ สุโณม พฺรูหิ เมตํ.
‘‘ปณฺเห วชฺโฌ มโหสโธ’’ติ, ยทิ เต มนฺตยิตํ ชนินฺท โทสํ;
ภริยาย รโหคโต อสํสิ, คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตํ.
ยํ ¶ สาลวนสฺมึ เสนโก, ปาปกมฺมํ อกาสิ อสพฺภิรูปํ;
สขิโนว รโหคโต อสํสิ, คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตํ.
ปุกฺกุส [ปกฺกุส (ก.) ชา. ๑.๗.๔๑ ปณฺณชาตเก ปสฺสิตพฺพํ] ปุริสสฺส เต ชนินฺท, อุปฺปนฺโน โรโค อราชยุตฺโต;
ภาตฺุจ [ภาตุจฺจ (สี. ปี.), ภาตุว (สฺยา.)] รโหคโต อสํสิ, คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตํ.
อาพาโธยํ ¶ อสพฺภิรูโป, กามินฺโท [กาวินฺโท (สี. ปี.)] นรเทเวน ผุฏฺโ;
ปุตฺตสฺส รโหคโต อสํสิ, คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตํ.
อฏฺวงฺกํ ¶ มณิรตนํ อุฬารํ, สกฺโก เต อททา ปิตามหสฺส;
เทวินฺทสฺส คตํ ตทชฺช หตฺถํ [เทวินฺทสฺส ตทชฺช หตฺถคตํ (ก.)], มาตฺุจ รโหคโต อสํสิ;
คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตํ.
คุยฺหสฺส หิ คุยฺหเมว สาธุ, น หิ คุยฺหสฺส ปสตฺถมาวิกมฺมํ;
อนิปฺผนฺนตา สเหยฺย ธีโร, นิปฺผนฺโนว ยถาสุขํ ภเณยฺย.
น คุยฺหมตฺถํ วิวเรยฺย, รกฺเขยฺย นํ ยถา นิธึ;
น หิ ปาตุกโต สาธุ, คุยฺโห อตฺโถ ปชานตา.
ถิยา คุยฺหํ น สํเสยฺย, อมิตฺตสฺส จ ปณฺฑิโต;
โย จามิเสน สํหีโร, หทยตฺเถโน จ โย นโร.
คุยฺหมตฺถํ อสมฺพุทฺธํ, สมฺโพธยติ โย นโร;
มนฺตเภทภยา ตสฺส, ทาสภูโต ติติกฺขติ.
ยาวนฺโต ¶ ปุริสสฺสตฺถํ, คุยฺหํ ชานนฺติ มนฺตินํ;
ตาวนฺโต ¶ ตสฺส อุพฺเพคา, ตสฺมา คุยฺหํ น วิสฺสเช.
วิวิจฺจ ภาเสยฺย ทิวา รหสฺสํ, รตฺตึ คิรํ นาติเวลํ ปมฺุเจ;
อุปสฺสุติกา หิ สุณนฺติ มนฺตํ, ตสฺมา มนฺโต ขิปฺปมุเปติ เภทนฺติ.
ปฺจปณฺฑิตชาตกํ ทฺวาทสมํ.
๕๐๙. หตฺถิปาลชาตกํ (๑๓)
จิรสฺสํ วต ปสฺสาม, พฺราหฺมณํ เทววณฺณินํ;
มหาชฏํ ขาริธรํ [ภารธรํ (ปี.)], ปงฺกทนฺตํ รชสฺสิรํ.
จิรสฺสํ วต ปสฺสาม, อิสึ ธมฺมคุเณ รตํ;
กาสายวตฺถวสนํ, วากจีรํ ปฏิจฺฉทํ.
อาสนํ อุทกํ ปชฺชํ, ปฏิคณฺหาตุ โน ภวํ;
อคฺเฆ ภวนฺตํ ปุจฺฉาม, อคฺฆํ กุรุตุ โน ภวํ.
อธิจฺจ เวเท ปริเยส วิตฺตํ, ปุตฺเต คเห [เคเห (สี. สฺยา. ปี.)] ตาต ปติฏฺเปตฺวา;
คนฺเธ รเส ปจฺจนุภุยฺย [ปจฺจนุโภตฺว (สฺยา.), ปจฺจนุภุตฺว (ปี.)] สพฺพํ, อรฺํ สาธุ มุนิ โส ปสตฺโถ.
เวทา น สจฺจา น จ วิตฺตลาโภ, น ปุตฺตลาเภน ชรํ วิหนฺติ;
คนฺเธ ¶ รเส มุจฺจน [มฺุจน (สี. ก.)] มาหุ สนฺโต, สกมฺมุนา [สกมฺมนา (สี. ปี.)] โหติ ผลูปปตฺติ.
อทฺธา หิ สจฺจํ วจนํ ตเวตํ, สกมฺมุนา โหติ ผลูปปตฺติ;
ชิณฺณา จ มาตาปิตโร ตวีเม [ตเวเม (สี.), ตว ยิเม (สฺยา. ปี.)], ปสฺเสยฺยุํ ตํ วสฺสสตํ อโรคํ [อโรคฺยํ (สฺยา. ก.)].
ยสฺสสฺส ¶ ¶ สกฺขี มรเณน ราช, ชราย เมตฺตี นรวีรเสฏฺ;
โย จาปิ ชฺา น มริสฺสํ กทาจิ, ปสฺเสยฺยุํ ตํ วสฺสสตํ อโรคํ.
ยถาปิ นาวํ ปุริโส ทกมฺหิ, เอเรติ เจ นํ อุปเนติ ตีรํ;
เอวมฺปิ พฺยาธี สตตํ ชรา จ, อุปเนติ มจฺจํ [มจฺจุ (สฺยา. ปี.)] วสมนฺตกสฺส.
ปงฺโก จ กามา ปลิโป จ กามา, มโนหรา ทุตฺตรา มจฺจุเธยฺยา;
เอตสฺมึ ปงฺเก ปลิเป พฺยสนฺนา [วิสนฺนา (สฺยา. ก.)], หีนตฺตรูปา น ตรนฺติ ปารํ.
อยํ ปุเร ลุทฺทมกาสิ กมฺมํ, สฺวายํ คหีโต น หิ โมกฺขิโต เม;
โอรุนฺธิยา ¶ นํ ปริรกฺขิสฺสามิ, มายํ ปุน ลุทฺทมกาสิ กมฺมํ.
ควํว [คาวํว (สี.)] นฏฺํ ปุริโส ยถา วเน, อนฺเวสตี [ปริเยสตี (สี. ปี.)] ราช อปสฺสมาโน;
เอวํ นฏฺโ เอสุการี มมตฺโถ, โสหํ กถํ น คเวเสยฺยํ ราช.
หิยฺโยติ หิยฺยติ [หีโยติ หียติ (สี.)] โปโส, ปเรติ ปริหายติ;
อนาคตํ เนตมตฺถีติ ตฺวา, อุปฺปนฺนฉนฺทํ โก ปนุเทยฺย ธีโร.
ปสฺสามิ โวหํ ทหรํ [ทหรี (สฺยา. ปี. ก.)] กุมารึ, มตฺตูปมํ เกตกปุปฺผเนตฺตํ;
อภุตฺตโภเค [อภุตฺว โภเค (สฺยา. ก. อฏฺ.), อภุตฺว โภเค (ปี.), โภเค อตุตฺวา (ก.)] ปเม วยสฺมึ, อาทาย มจฺจุ วชเต กุมารึ.
ยุวา ¶ สุชาโต สุมุโข สุทสฺสโน, สาโม กุสุมฺภปริกิณฺณมสฺสุ;
หิตฺวาน กาเม ปฏิกจฺจ [ปฏิคจฺจ (สี.), ปฏิคจฺฉ (สฺยา. ปี.)] เคหํ, อนุชาน มํ ปพฺพชิสฺสามิ เทว.
สาขาหิ รุกฺโข ลภเต สมฺํ, ปหีนสาขํ ปน ขาณุมาหุ;
ปหีนปุตฺตสฺส มมชฺช โภติ, วาเสฏฺิ ¶ ภิกฺขาจริยาย กาโล.
อฆสฺมิ โกฺจาว ยถา หิมจฺจเย, กตานิ [ตนฺตานิ (สี. ปี.)] ชาลานิ ปทาลิย [ปทาเลยฺย (สี.)] หํสา;
คจฺฉนฺติ ปุตฺตา จ ปตี จ มยฺหํ, สาหํ กถํ นานุวเช ปชานํ.
เอเต ภุตฺวา วมิตฺวา จ, ปกฺกมนฺติ วิหงฺคมา;
เย จ ภุตฺวาน วมึสุ, เต เม หตฺถตฺต [หตฺถตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] มาคตา.
อวมี พฺราหฺมโณ กาเม, โส [เต (สี. ปี.)] ตฺวํ ปจฺจาวมิสฺสสิ;
วนฺตาโท ปุริโส ราช, น โส โหติ ปสํสิโย.
ปงฺเก จ [ปงฺเกว (สี. ปี.)] โปสํ ปลิเป พฺยสนฺนํ, พลี ยถา ทุพฺพลมุทฺธเรยฺย;
เอวมฺปิ มํ ตฺวํ อุทตาริ โภติ, ปฺจาลิ คาถาหิ สุภาสิตาหิ.
อิทํ วตฺวา มหาราชา, เอสุการี ทิสมฺปติ;
รฏฺํ หิตฺวาน ปพฺพชิ, นาโค เฉตฺวาว พนฺธนํ.
ราชา ¶ จ ปพฺพชฺชมโรจยิตฺถ, รฏฺํ ปหาย นรวีรเสฏฺโ;
ตุวมฺปิ โน โหติ ยเถว ราชา, อมฺเหหิ คุตฺตา อนุสาส รชฺชํ.
ราชา ¶ จ ปพฺพชฺชมโรจยิตฺถ, รฏฺํ ¶ ปหาย นรวีรเสฏฺโ;
อหมฺปิ เอกา [เอกาว (สี.)] จริสฺสามิ โลเก, หิตฺวาน กามานิ มโนรมานิ.
ราชา จ ปพฺพชฺชมโรจยิตฺถ, รฏฺํ ปหาย นรวีรเสฏฺโ;
อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ โลเก, หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ.
อจฺเจนฺติ กาลา ตรยนฺติ รตฺติโย, วโยคุณา อนุปุพฺพํ ชหนฺติ;
อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ โลเก, หิตฺวาน กามานิ มโนรมานิ.
อจฺเจนฺติ กาลา ตรยนฺติ รตฺติโย, วโยคุณา อนุปุพฺพํ ชหนฺติ;
อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ โลเก, หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ.
อจฺเจนฺติ กาลา ตรยนฺติ รตฺติโย, วโยคุณา อนุปุพฺพํ ชหนฺติ;
อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ โลเก, สีติภูตา [สีตีภูตา (สี.)] สพฺพมติจฺจ สงฺคนฺติ.
หตฺถิปาลชาตกํ เตรสมํ.
๕๑๐. อโยฆรชาตกํ (๑๔)
ยเมกรตฺตึ ¶ ปมํ, คพฺเภ วสติ มาณโว;
อพฺภุฏฺิโตว โส ยาติ [สยติ (สี. ปี.), ส ยาติ (กตฺถจิ)], สคจฺฉํ น นิวตฺตติ.
น ¶ ยุชฺฌมานา น พเลนวสฺสิตา, นรา น ชีรนฺติ น จาปิ มิยฺยเร;
สพฺพํ หิทํ [หิ ตํ (สี. ปี.)] ชาติชรายุปทฺทุตํ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
จตุรงฺคินึ เสนํ สุภึสรูปํ, ชยนฺติ รฏฺาธิปตี ปสยฺห;
น มจฺจุโน ชยิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
หตฺถีหิ อสฺเสหิ รเถหิ ปตฺติภิ, ปริวาริตา มุจฺจเร เอกจฺเจยฺยา [เอกเจยฺยา (สี. ปี.)];
น มจฺจุโน [น มจฺจุโต (สี.)] มุจฺจิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
หตฺถีหิ อสฺเสหิ รเถหิ ปตฺติภิ, สูรา [ปุรา (ก.)] ปภฺชนฺติ ปธํสยนฺติ;
น มจฺจุโน ภฺชิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
มตฺตา คชา ภินฺนคฬา [ปภินฺนคลา (สี.)] ปภินฺนา, นครานิ ¶ มทฺทนฺติ ชนํ หนนฺติ;
น มจฺจุโน มทฺทิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
อิสฺสาสิโน กตหตฺถาปิ วีรา [วีรา (สี. ปี.)], ทูเรปาตี [ปตี (ก.)] อกฺขณเวธิโนปิ;
น มจฺจุโน วิชฺฌิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
สรานิ ¶ ขียนฺติ สเสลกานนา, สพฺพํ หิทํ [หิ ตํ (สี. ปี.), ปิตํ (สฺยา.)] ขียติ ทีฆมนฺตรํ;
สพฺพํ หิทํ [หิ ตํ (สี. ปี.), ปิตํ (สฺยา.)] ภฺชเร กาลปริยายํ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
สพฺเพ ¶ สเมวํ หิ นรานนารินํ [นรานรีนํ (ปี.), นารี นรานํ (สฺยา.), นรนารีนํ (ก.)], จลาจลํ ปาณภุโนธ ชีวิตํ;
ปโฏว ธุตฺตสฺส ทุโมว กูลโช, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
ทุมปฺผลาเนว ปตนฺติ มาณวา, ทหรา จ วุทฺธา จ สรีรเภทา;
นาริโย นรา มชฺฌิมโปริสา จ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
นายํ วโย ตารกราชสนฺนิโภ, ยทพฺภตีตํ ¶ คตเมว ทานิ ตํ;
ชิณฺณสฺส หี นตฺถิ รตี กุโต สุขํ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
ยกฺขา ปิสาจา อถวาปิ เปตา, กุปิตาเต [กุปิตาปิ เต (สี. ปี.)] อสฺสสนฺติ มนุสฺเส;
น มจฺจุโน อสฺสสิตุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
ยกฺเข ปิสาเจ อถวาปิ เปเต, กุปิเตปิ เต นิชฺฌปนํ กโรนฺติ;
น มจฺจุโน นิชฺฌปนํ กโรนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
อปราธเก ทูสเก เหเก จ, ราชาโน ทณฺเฑนฺติ วิทิตฺวาน โทสํ;
น มจฺจุโน ทณฺฑยิตุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
อปราธกา ทูสกา เหฏฺกา จ, ลภนฺติ เต ราชิโน นิชฺฌเปตุํ;
น มจฺจุโน นิชฺฌปนํ กโรนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
น ¶ ขตฺติโยติ น จ พฺราหฺมโณติ, น ¶ อฑฺฒกา พลวา เตชวาปิ;
น มจฺจุราชสฺส อเปกฺขมตฺถิ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
สีหา จ พฺยคฺฆา จ อโถปิ ทีปิโย, ปสยฺห ขาทนฺติ วิปฺผนฺทมานํ;
น มจฺจุโน ขาทิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
มายาการา รงฺคมชฺเฌ กโรนฺตา, โมเหนฺติ จกฺขูนิ ชนสฺส ตาวเท;
น มจฺจุโน โมหยิตุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
อาสีวิสา กุปิตา อุคฺคเตชา, ฑํสนฺติ มาเรนฺติปิ เต มนุสฺเส;
น มจฺจุโน ฑํสิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
อาสีวิสา กุปิตา ยํ ฑํสนฺติ, ติกิจฺฉกา เตส วิสํ หนนฺติ;
น มจฺจุโน ทฏฺวิสํ [ทฏฺสฺส วิสํ (ก.)] หนนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
ธมฺมนฺตรี เวตฺตรณี [เวตรณี (สี. ปี.)] จ โภโช, วิสานิ ¶ หนฺตฺวาน ภุชงฺคมานํ;
สุยฺยนฺติ เต กาลกตา ตเถว, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
วิชฺชาธรา ¶ โฆรมธียมานา, อทสฺสนํ โอสเธหิ วชนฺติ;
น มจฺจุราชสฺส วชนฺตทสฺสนํ [วชนฺติ อทสฺสนํ (สฺยา. ก.)], ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
ธมฺโม ¶ หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ, ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ;
เอสานิสํโส ธมฺเม สุจิณฺเณ, น ทุคฺคตึ คจฺฉติ ธมฺมจารี.
น หิ ธมฺโม อธมฺโม จ, อุโภ สมวิปากิโน;
อธมฺโม นิรยํ เนติ, ธมฺโม ปาเปติ สุคฺคตินฺติ.
อโยฆรชาตกํ จุทฺทสมํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
มาตงฺค สมฺภูต สิวิ สิริมนฺโต, โรหณ หํส สตฺติคุมฺโพ ภลฺลาติย;
โสมนสฺส จมฺเปยฺย พฺรหฺม ปฺจ-ปณฺฑิต จิรสฺสํวต อโยฆราติ.
วีสตินิปาตํ นิฏฺิตํ.