📜
๑๖. ตึสนิปาโต
๕๑๑. กึฉนฺทชาตกํ (๑)
กึฉนฺโท ¶ ¶ ¶ กิมธิปฺปาโย, เอโก สมฺมสิ ฆมฺมนิ;
กึ ปตฺถยาโน กึ เอสํ, เกน อตฺเถน พฺราหฺมณ.
ยถา มหา วาริธโร, กุมฺโภ สุปริณาหวา [สุปริณามวา (ก.)];
ตถูปมํ อมฺพปกฺกํ, วณฺณคนฺธรสุตฺตมํ.
ตํ วุยฺหมานํ โสเตน, ทิสฺวานามลมชฺฌิเม;
ปาณีหิ นํ คเหตฺวาน, อคฺยายตนมาหรึ.
ตโต กทลิปตฺเตสุ, นิกฺขิปิตฺวา สยํ อหํ;
สตฺเถน นํ วิกปฺเปตฺวา, ขุปฺปิปาสํ อหาสิ เม.
โสหํ อเปตทรโถ, พฺยนฺตีภูโต [พฺยนฺติภูโต (สี. ปี. ก.)] ทุขกฺขโม;
อสฺสาทํ นาธิคจฺฉามิ, ผเลสฺวฺเสุ เกสุจิ [เกสุปิ (ก. สี.)].
โสเสตฺวา นูน มรณํ, ตํ มมํ อาวหิสฺสติ;
อมฺพํ ยสฺส ผลํ สาทุ, มธุรคฺคํ มโนรมํ;
ยมุทฺธรึ วุยฺหมานํ, อุทธิสฺมา มหณฺณเว.
อกฺขาตํ เต มยา สพฺพํ, ยสฺมา อุปวสามหํ;
รมฺมํ ปติ นิสินฺโนสฺมิ, ปุถุโลมายุตา ปุถุ.
ตฺวฺจ โข เมว [เม (สี.), มม (?)] อกฺขาหิ, อตฺตานมปลายินิ;
กา วา ตฺวมสิ กลฺยาณิ, กิสฺส วา ตฺวํ สุมชฺฌิเม.
รุปฺปปฏฺฏปลิมฏฺีว ¶ [รุปฺปปฏฺฏปฺลมฏฺีว (สฺยา.), รูปปฏฺฏปมฏฺีว (ก.)], พฺยคฺฆีว คิริสานุชา;
ยา สนฺติ นาริโย เทเวสุ, เทวานํ ปริจาริกา.
ยา จ มนุสฺสโลกสฺมึ, รูเปนานฺวาคติตฺถิโย;
รูเปน เต สทิสี นตฺถิ, เทเวสุ คนฺธพฺพมนุสฺสโลเก [เทวคนฺธพฺพมานุเส (สฺยา.)];
ปุฏฺาสิ เม จารุปุพฺพงฺคิ, พฺรูหิ นามฺจ พนฺธเว.
ยํ ¶ ¶ ตฺวํ ปติ นิสินฺโนสิ, รมฺมํ พฺราหฺมณ โกสิกึ;
สาหํ ภุสาลยา วุตฺถา, วรวาริวโหฆสา.
นานาทุมคณากิณฺณา, พหุกา คิริกนฺทรา;
มเมว ปมุขา โหนฺติ, อภิสนฺทนฺติ ปาวุเส.
อโถ พหู วนโตทา, นีลวาริวหินฺธรา;
พหุกา นาควิตฺโตทา, อภิสนฺทนฺติ วารินา.
ตา อมฺพชมฺพุลพุชา, นีปา ตาลา จุทุมฺพรา [ตาลมุทุมฺพรา (สฺยา. ก.)];
พหูนิ ผลชาตานิ, อาวหนฺติ อภิณฺหโส.
ยํ กิฺจิ อุภโต ตีเร, ผลํ ปตติ อมฺพุนิ;
อสํสยํ ตํ โสตสฺส, ผลํ โหติ วสานุคํ.
เอตทฺาย เมธาวิ, ปุถุปฺ สุโณหิ เม;
มา โรจย มภิสงฺคํ, ปฏิเสธ ชนาธิป.
น วาหํ วฑฺฒวํ [วทฺธวํ (สี. ปี.)] มฺเ, ยํ ตฺวํ รฏฺาภิวฑฺฒน;
อาเจยฺยมาโน ราชิสิ, มรณํ อภิกงฺขสิ.
ตสฺส ชานนฺติ ปิตโร, คนฺธพฺพา จ สเทวกา;
เย ¶ จาปิ อิสโย โลเก, สฺตตฺตา ตปสฺสิโน;
อสํสยํ เตปิ [เต (สี. ปี.)] ชานนฺติ, ปฏฺภูตา [วทฺธภูตา (สี. ปี.)] ยสสฺสิโน.
เอวํ วิทิตฺวา วิทู สพฺพธมฺมํ, วิทฺธํสนํ จวนํ ชีวิตสฺส;
น จียตี ตสฺส นรสฺส ปาปํ, สเจ น เจเตติ วธาย ตสฺส.
อิสิปูคสมฺาเต, เอวํ โลกฺยา วิทิตา สติ [ปติ (ก. สฺยา. ก.)];
อนริยปริสมฺภาเส, ปาปกมฺมํ ชิคีสสิ [ชิคึสสิ (สี. สฺยา. ปี.)].
สเจ อหํ มริสฺสามิ, ตีเร เต ปุถุสุสฺโสณิ;
อสํสยํ ตํ อสิโลโก, มยิ เปเต อาคมิสฺสติ.
ตสฺมา ¶ หิ ปาปกํ กมฺมํ, รกฺขสฺเสว [รกฺขสฺสุ จ (สฺยา.)] สุมชฺฌิเม;
มา ตํ สพฺโพ ชโน ปจฺฉา, ปกุฏฺายิ [ปกตฺถาสิ (สี. ปี.), ปตฺวกฺขาสิ (สฺยา.)] มยิ มเต.
อฺาตเมตํ อวิสยฺหสาหิ, อตฺตานมมฺพฺจ ททามิ เต ตํ;
โส ทุจฺจเช กามคุเณ ปหาย, สนฺติฺจ ธมฺมฺจ อธิฏฺิโตสิ.
โย หิตฺวา ปุพฺพสฺโคํ, ปจฺฉา สํโยชเน ิโต;
อธมฺมฺเจว จรติ, ปาปฺจสฺส ปวฑฺฒติ.
เอหิ ¶ ตํ ปาปยิสฺสามิ, กามํ อปฺโปสฺสุโก ภว;
อุปานยามิ สีตสฺมึ, วิหราหิ อนุสฺสุโก.
ตํ ¶ ปุปฺผรสมตฺเตภิ, วกฺกงฺเคหิ อรินฺทม;
โกฺจา มยูรา ทิวิยา, โกลฏฺิมธุสาฬิกา;
กูชิตา หํสปูเคหิ, โกกิเลตฺถ ปโพธเร.
อมฺเพตฺถ วิปฺปสาขคฺคา [วิปฺปสูนคฺคา (สี. สฺยา. ปี.), วิปฺปโอนคฺคา (ก.)], ปลาลขลสนฺนิภา;
โกสมฺพสฬลา [โกสุมฺภสลลา (สี. สฺยา. ปี.)] นีปา, ปกฺกตาลวิลมฺพิโน.
มาลี ติริฏี กายูรี, องฺคที จนฺทนุสฺสโท [จนฺทนสฺสโท (สี.)];
รตฺตึ ตฺวํ ปริจาเรสิ, ทิวา เวเทสิ เวทนํ.
โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, ยา เตมา ปริจาริกา;
เอวํ มหานุภาโวสิ, อพฺภุโต โลมหํสโน.
กึ กมฺมมกรี ปุพฺเพ, ปาปํ อตฺตทุขาวหํ;
ยํ กริตฺวา มนุสฺเสสุ, ปิฏฺิมํสานิ ขาทสิ.
อชฺเฌนานิ ปฏิคฺคยฺห, กาเมสุ คธิโต [คถิโต (สี. ปี.), คิทฺธิโต (สฺยา. ก.), คิทฺธิโก (ก. อฏฺ.)] อหํ;
อจรึ ทีฆมทฺธานํ, ปเรสํ อหิตายหํ.
โย ปิฏฺิมํสิโก โหติ, เอวํ อุกฺกจฺจ ขาทติ;
ยถาหํ อชฺช ขาทามิ, ปิฏฺิมํสานิ อตฺตโนติ.
กึฉนฺทชาตกํ ปมํ.
๕๑๒. กุมฺภชาตกํ (๒)
โก ¶ ปาตุราสี ติทิวา นภมฺหิ, โอภาสยํ สํวรึ จนฺทิมาว;
คตฺเตหิ ¶ เต รสฺมิโย นิจฺฉรนฺติ, สเตรตา [สเตริตา (สี. สฺยา. ก.)] วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข.
โส ฉินฺนวาตํ กมสี อฆมฺหิ, เวหายสํ คจฺฉสิ ติฏฺสี จ;
อิทฺธี นุ เต วตฺถุกตา สุภาวิตา, อนทฺธคูนํ อปิ เทวตานํ.
เวหายสํ คมฺมมาคมฺม [กมมาคมฺม (สี. สฺยา.)] ติฏฺสิ, กุมฺภํ กิณาถาติ ยเมตมตฺถํ;
โก วา ตุวํ กิสฺส วา ตาย กุมฺโภ, อกฺขาหิ เม พฺราหฺมณ เอตมตฺถํ.
น สปฺปิกุมฺโภ นปิ เตลกุมฺโภ, น ผาณิตสฺส น มธุสฺส กุมฺโภ;
กุมฺภสฺส วชฺชานิ อนปฺปกานิ, โทเส พหู กุมฺภคเต สุณาถ.
คเฬยฺย ¶ ยํ ปิตฺวา [ปีตฺวา (สี. ปี.)] ปเต ปปาตํ, โสพฺภํ คุหํ จนฺทนิโยฬิคลฺลํ;
พหุมฺปิ ภฺุเชยฺย อโภชเนยฺยํ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ ปิตฺวา [ยํ เว ปีตฺวา (สี.)] จิตฺตสฺมิมเนสมาโน, อาหิณฺฑตี โคริว ภกฺขสารี [ภกฺขสาที (สี. สฺยา. อฏฺ.)];
อนาถมาโน ¶ อุปคายติ นจฺจติ จ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ ¶ เว ปิวิตฺวา อเจโลว นคฺโค, จเรยฺย คาเม วิสิขนฺตรานิ;
สมฺมูฬฺหจิตฺโต อติเวลสายี, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ ปิตฺวา อุฏฺาย ปเวธมาโน, สีสฺจ พาหฺุจ [พาหฺจ (ปี.)] ปจาลยนฺโต;
โส นจฺจตี ทารุกฏลฺลโกว, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิวิตฺวา อคฺคิทฑฺฒา สยนฺติ, อโถ สิคาเลหิปิ ขาทิตาเส;
พนฺธํ วธํ โภคชานิฺจุเปนฺติ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ ปิตฺวา ภาเสยฺย อาภาสเนยฺยํ, สภายมาสีโน อเปตวตฺโถ;
สมฺมกฺขิโต [สมกฺขิโต (สี.)] วนฺตคโต พฺยสนฺโน, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิวิตฺวา อุกฺกฏฺโ อาวิลกฺโข, มเมว สพฺพา ปถวีติ มฺเ [มฺติ (สี.)];
น ¶ เม สโม จาตุรนฺโตปิ ราชา, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
มานาติมานา กลหานิ เปสุณี, ทุพฺพณฺณินี นคฺคยินี ปลายินี;
โจราน ธุตฺตาน คตี นิเกโต, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
อิทฺธานิ ผีตานิ กุลานิ อสฺสุ, อเนกสาหสฺสธนานิ โลเก;
อุจฺฉินฺนทายชฺชกตานิมาย, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ธฺํ ¶ ธนํ รชตํ ชาตรูปํ, เขตฺตํ ควํ ยตฺถ วินาสยนฺติ;
อุจฺเฉทนี วิตฺตวตํ [อุจฺเฉทนี วิตฺตคตํ (สฺยา.), อุจฺเฉทนิวิตฺตคตํ (ก.)] กุลานํ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิตฺวา ทิตฺตรูโปว [ทุฏฺรูโปว (สี.)] โปโส, อกฺโกสติ มาตรํ ปิตรฺจ;
สสฺสุมฺปิ คณฺเหยฺย อโถปิ สุณฺหํ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิตฺวา ทิตฺตรูปาว นารี, อกฺโกสติ สสุรํ สามิกฺจ;
ทาสมฺปิ ¶ คณฺเห ปริจารกมฺปิ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิวิตฺวาน [ยฺเจ ปีตฺวาน (ปี.)] หเนยฺย โปโส, ธมฺเม ิตํ สมณํ พฺราหฺมณํ วา;
คจฺเฉ อปายมฺปิ ตโตนิทานํ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิวิตฺวา ทุจฺจริตํ จรนฺติ, กาเยน วาจาย จ เจตสา จ;
นิรยํ วชนฺติ ทุจฺจริตํ จริตฺวา, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ ¶ ยาจมานา น ลภนฺติ ปุพฺเพ, พหุํ หิรฺมฺปิ ปริจฺจชนฺตา;
โส ตํ ปิวิตฺวา อลิกํ ภณาติ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิตฺวา เปสเน เปสิยนฺโต, อจฺจายิเก กรณียมฺหิ ชาเต;
อตฺถมฺปิ โส นปฺปชานาติ วุตฺโต, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
หิรีมนาปิ ¶ อหิรีกภาวํ, ปาตุํ กโรนฺติ มทนาย [มทิราย (ปี.)] มตฺตา;
ธีราปิ ¶ สนฺตา พหุกํ ภณนฺติ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิตฺวา เอกถูปา สยนฺติ, อนาสกา ถณฺฑิลทุกฺขเสยฺยํ;
ทุพฺพณฺณิยํ อายสกฺยฺจุเปนฺติ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิตฺวา ปตฺตขนฺธา สยนฺติ, คาโว กุฏหตาว น หิ วารุณิยา;
[ยํ เว ปิตฺวา ปตฺตกฺขนฺธา, สยนฺติ คาโว กูฏหตาริว; น หิ วารุณิยา เวโค, นเรน สุสฺสโหริว; (สี.)] เวโค นเรน สุสโหริว [ยํ เว ปิตฺวา ปตฺตกฺขนฺธา, สยนฺติ คาโว กูฏหตาริว; น หิ วารุณิยา เวโค, นเรน สุสฺสโหริว; (สี.)], ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ มนุสฺสา วิวชฺเชนฺติ, สปฺปํ โฆรวิสํ มิว [วิสมิว (สฺยา.), วิสํ อิว (ก.), วิสามิว (?)];
ตํ โลเก วิสสมานํ, โก นโร ปาตุมรหติ.
ยํ เว ปิตฺวา อนฺธกเวณฺฑปุตฺตา, สมุทฺทตีเร ปริจารยนฺตา [อนฺธกเวณฺหุปุตฺตา (สี. ปี.), อณฺฑกเวณฺฑปุตฺตา (ก.)];
อุปกฺกมุํ มุสเลหฺมฺํ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิตฺวา ปุพฺพเทวา ปมตฺตา, ติทิวา จุตา สสฺสติยา สมาย;
ตํ ¶ ตาทิสํ มชฺชมิมํ นิรตฺถกํ, ชานํ มหาราช กถํ ปิเวยฺย.
นยิมสฺมึ กุมฺภสฺมึ ทธิ วา มธุ วา, เอวํ อภิฺาย กิณาหิ ราช;
เอวฺหิมํ กุมฺภคตา มยา เต, อกฺขาตรูปํ ตว สพฺพมิตฺต.
น ¶ เม ปิตา วา อถวาปิ มาตา, เอตาทิสา ยาทิสโก ตุวํสิ;
หิตานุกมฺปี ปรมตฺถกาโม, โสหํ กริสฺสํ วจนํ ตวชฺช.
ททามิ เต คามวรานิ ปฺจ, ทาสีสตํ สตฺต ควํ สตานิ;
อาชฺยุตฺเต จ รเถ ทส อิเม, อาจริโย โหสิ มมตฺถกาโม.
ตเวว ทาสีสตมตฺถุ ราช, คามา จ คาโว จ ตเวว โหนฺตุ;
อาชฺยุตฺตา จ รถา ตเวว, สกฺโกหมสฺมี ติทสานมินฺโท.
มํโสทนํ สปฺปิปายาสํ [สปฺปิปายฺจ (สี.)] ภฺุช, ขาทสฺสุ จ ตฺวํ มธุมาสปูเว;
เอวํ ¶ ตุวํ ธมฺมรโต ชนินฺท, อนินฺทิโต สคฺคมุเปหิ านนฺติ.
กุมฺภชาตกํ ทุติยํ.
๕๑๓. ชยทฺทิสชาตกํ (๓)
จิรสฺสํ ¶ วต เม อุทปาทิ อชฺช, ภกฺโข มหา สตฺตมิภตฺตกาเล;
กุโตสิ โก วาสิ ตทิงฺฆ พฺรูหิ, อาจิกฺข ชาตึ วิทิโต ยถาสิ.
ปฺจาลราชา มิควํ ปวิฏฺโ, ชยทฺทิโส นาม ยทิสฺสุโต เต;
จรามิ กจฺฉานิ วนานิ จาหํ, ปสทํ อิมํ ขาท มมชฺช มฺุจ.
เสเนว ¶ ตฺวํ ปณสิ สสฺสมาโน [สยฺหมาโน (สฺยา. ก.)], มเมส ภกฺโข ปสโท ยํ วเทสิ;
ตํ ขาทิยาน ปสทํ ชิฆฺํ [ชิฆจฺฉํ (?)], ขาทิสฺสํ ปจฺฉา น วิลาปกาโล.
น จตฺถิ โมกฺโข มม นิกฺกเยน [วิกฺกเยน (สี.)], คนฺตฺวาน ปจฺจาคมนาย ปณฺเห;
ตํ ¶ สงฺกรํ [สงฺครํ (สี. สฺยา. ปี.)] พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย, สจฺจานุรกฺขี ปุนราวชิสฺสํ.
กึ กมฺมชาตํ อนุตปฺปเต ตฺวํ [อนุตปฺปตี ตํ (สี. ปี.)], ปตฺตํ สมีปํ มรณสฺส ราช;
อาจิกฺข เม ตํ อปิ สกฺกุเณมุ, อนุชานิตุํ อาคมนาย ปณฺเห.
กตา มยา พฺราหฺมณสฺส ธนาสา, ตํ สงฺกรํ ปฏิมุกฺกํ น มุตฺตํ;
ตํ สงฺกรํ พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย, สจฺจานุรกฺขี ปุนราวชิสฺสํ.
ยา เต กตา พฺราหฺมณสฺส ธนาสา, ตํ สงฺกรํ ปฏิมุกฺกํ น มุตฺตํ;
ตํ สงฺกรํ พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย, สจฺจานุรกฺขี ปุนราวชสฺสุ.
มุตฺโต จ โส โปริสาทสฺส [ปุริสาทสฺส (ปี.)] หตฺถา, คนฺตฺวา สกํ มนฺทิรํ กามกามี;
ตํ สงฺกรํ พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย, อามนฺตยี ปุตฺตมลีนสตฺตํ [สตฺตุํ (สฺยา. ปี. ก.)].
อชฺเชว ¶ รชฺชํ อภิสิฺจยสฺสุ, ธมฺมํ จร เสสุ ปเรสุ จาปิ;
อธมฺมกาโร ¶ จ เต มาหุ รฏฺเ, คจฺฉามหํ โปริสาทสฺส ตฺเต [นฺเต (สฺยา.)].
กึ กมฺม กุพฺพํ ตว เทว ปาว [เทวปาเท (สี. สฺยา. ปี.)], นาราธยี ตํ ตทิจฺฉามิ โสตุํ;
ยมชฺช รชฺชมฺหิ อุทสฺสเย ตุวํ, รชฺชมฺปิ นิจฺเฉยฺยํ ตยา วินาหํ.
น กมฺมุนา วา วจสา ว ตาต, อปราธิโตหํ ตุวิยํ สรามิ;
สนฺธิฺจ [สทฺธึ จ (ก.)] กตฺวา ปุริสาทเกน, สจฺจานุรกฺขี ปุนาหํ คมิสฺสํ.
อหํ คมิสฺสามิ อิเธว โหหิ, นตฺถิ ตโต ชีวโต วิปฺปโมกฺโข;
สเจ ตุวํ คจฺฉสิเยว ราช, อหมฺปิ คจฺฉามิ อุโภ น โหม.
อทฺธา หิ ตาต สตาเนส ธมฺโม, มรณา จ เม ทุกฺขตรํ ตทสฺส;
กมฺมาสปาโท ตํ ยทา ปจิตฺวา, ปสยฺห ขาเท ภิทา รุกฺขสูเล.
ปาเณน เต ปาณมหํ นิมิสฺสํ, มา ตฺวํ อคา โปริสาทสฺส ตฺเต;
เอตฺจ ¶ เต ปาณมหํ นิมิสฺสํ, ตสฺมา มตํ ชีวิตสฺส วณฺเณมิ [วเรมิ (สี.)].
ตโต ¶ หเว ธิติมา ราชปุตฺโต, วนฺทิตฺวา มาตุ จ ปิตุ จ [วนฺทิตฺถ มาตุจฺจ ปิตุจฺจ (สี. ปี.)] ปาเท;
ทุขินิสฺส มาตา นิปตา [นิปตี (สี. ปี.)] ปถพฺยา, ปิตาสฺส ปคฺคยฺห ภุชานิ กนฺทติ.
ตํ ¶ คจฺฉนฺตํ ตาว ปิตา วิทิตฺวา, ปรมฺมุโข วนฺทติ ปฺชลีโก;
โสโม จ ราชา วรุโณ จ ราชา, ปชาปตี จนฺทิมา สูริโย จ;
เอเตหิ คุตฺโต ปุริสาทกมฺหา, อนฺุาโต โสตฺถิ ปจฺเจหิ ตาต.
ยํ ทณฺฑกิรฺโ คตสฺส [ยํ ทณฺฑการฺคตสฺส (ปี.)] มาตา, รามสฺสกาสิ โสตฺถานํ สุคุตฺตา;
ตํ เต อหํ โสตฺถานํ กโรมิ, เอเตน สจฺเจน สรนฺตุ เทวา;
อนฺุาโต โสตฺถิ ปจฺเจหิ ปุตฺต.
อาวี รโห วาปี มโนปโทสํ, นาหํ สเร ชาตุ มลีนสตฺเต;
เอเตน สจฺเจน สรนฺตุ เทวา, อนฺุาโต โสตฺถิ ปจฺเจหิ ภาติก [ภาต (สี.), ภาตา (สฺยา. ปี.)].
ยสฺมา จ เม อนธิมโนสิ สามิ, น จาปิ เม มนสา อปฺปิโยสิ;
เอเตน สจฺเจน สรนฺตุ เทวา, อนฺุาโต ¶ โสตฺถิ ปจฺเจหิ สามิ.
พฺรหา อุชู จารุมุโข กุโตสิ, น มํ ปชานาสิ วเน วสนฺตํ;
ลุทฺทํ มํ ตฺวา ‘‘ปุริสาทโก’’ติ, โก โสตฺถิ มาชานมิธา’วเชยฺย.
ชานามิ ลุทฺท ปุริสาทโก ตฺวํ, น ตํ น ชานามิ วเน วสนฺตํ;
อหฺจ ปุตฺโตสฺมิ ชยทฺทิสสฺส, มมชฺช ขาท ปิตุโน ปโมกฺขา.
ชานามิ ¶ ปุตฺโตติ [ปุตฺโตสิ (สฺยา. ก.)] ชยทฺทิสสฺส, ตถา หิ โว มุขวณฺโณ อุภินฺนํ;
สุทุกฺกรฺเว [สุทุกฺกรฺเจว (สฺยา. ปี. ก.)] กตํ ตเวทํ, โย มตฺตุมิจฺเฉ ปิตุโน ปโมกฺขา.
น ทุกฺกรํ กิฺจิ มเหตฺถ มฺเ, โย มตฺตุมิจฺเฉ ปิตุโน ปโมกฺขา;
มาตุ จ [มาตุจฺจ (สี.)] เหตุ ปรโลก คนฺตฺวา [คมฺยา (สี. สฺยา.), คมฺย (ปี.)], สุเขน ¶ สคฺเคน จ สมฺปยุตฺโต.
อหฺจ โข อตฺตโน ปาปกิริยํ, อาวี รโห วาปิ สเร น ชาตุ;
สงฺขาตชาตีมรโณหมสฺมิ, ยเถว เม อิธ ตถา ปรตฺถ.
ขาทชฺช มํ ทานิ มหานุภาว, กรสฺสุ กิจฺจานิ อิมํ สรีรํ;
รุกฺขสฺส วา เต ปปตามิ อคฺคา, ฉาทยมาโน มยฺหํ ตฺวมเทสิ มํสํ.
อิทฺจ เต รุจฺจติ ราชปุตฺต, จเชสิ [จชาสิ (สี. ปี.)] ปาณํ ปิตุโน ปโมกฺขา;
ตสฺมา หิ โส [ตสฺมาติห (สี. สฺยา.)] ตฺวํ ตรมานรูโป, สมฺภฺช กฏฺานิ ชเลหิ อคฺคึ.
ตโต หเว ธิติมา ราชปุตฺโต, ทารุํ สมาหตฺวา มหนฺตมคฺคึ;
สนฺทีปยิตฺวา ปฏิเวทยิตฺถ, อาทีปิโต ทานิ มหายมคฺคิ [มยา ยกฺขมคฺคิ (ก.)].
ขาทชฺช ¶ ¶ มํ ทานิ ปสยฺหการี, กึ มํ มุหุํ เปกฺขสิ หฏฺโลโม;
ตถา ตถา ตุยฺหมหํ กโรมิ, ยถา ¶ ยถา มํ ฉาทยมาโน อเทสิ.
โก ตาทิสํ อรหติ ขาทิตาเย, ธมฺเม ิตํ สจฺจวาทึ วทฺุํ;
มุทฺธาปิ ตสฺส วิผเลยฺย สตฺตธา, โย ตาทิสํ สจฺจวาทึ อเทยฺย.
อิทฺหิ โส พฺราหฺมณํ มฺมาโน, สโส อวาเสสิ สเก สรีเร;
เตเนว โส จนฺทิมา เทวปุตฺโต, สสตฺถุโต [สสฏฺโก (สฺยา.)] กามทุหชฺช [กามรุหชฺช (ก.)] ยกฺข.
จนฺโท ยถา ราหุมุขา ปมุตฺโต, วิโรจเต ปนฺนรเสว ภาณุมา [ภานุมา (สี. ปี.)];
เอวํ ตุวํ โปริสาทา ปมุตฺโต, วิโรจ กปิเล [กมฺปิลฺล (สี. ปี.), กปิลฺเล (สฺยา.)] มหานุภาว;
อาโมทยํ ปิตรํ มาตรฺจ, สพฺโพ จ เต นนฺทตุ าติปกฺโข.
ตโต หเว ธิติมา ราชปุตฺโต, กตฺชลี ปริยาย [ปริยคา (สี.), ปคฺคยฺห (สฺยา. ปี.)] โปริสาทํ;
อนฺุาโต โสตฺถิ สุขี อโรโค, ปจฺจาคมา [ปจฺจาค (ปี.)] กปิลมลีนสตฺตา [กมฺปิลฺล’มลีนสตฺโต (สี. ปี.), กปิล’มลีนสตฺตา (ก.)].
ตํ ¶ เนคมา ชานปทา จ สพฺเพ, หตฺถาโรหา รถิกา ปตฺติกา จ;
นมสฺสมานา ปฺชลิกา อุปาคมุํ, นมตฺถุ เต ทุกฺกรการโกสีติ.
ชยทฺทิสชาตกํ [ชยทิสชาตกํ (ก.)] ตติยํ.
๕๑๔. ฉทฺทนฺตชาตกํ (๔)
กึ ¶ นุ โสจสินุจฺจงฺคิ, ปณฺฑูสิ วรวณฺณินิ;
มิลายสิ วิสาลกฺขิ, มาลาว ปริมทฺทิตา.
โทหโฬ เม มหาราช, สุปินนฺเตนุปชฺฌคา [นุ’ปจฺจคา (สี. สฺยา. ปี.)];
น โส สุลภรูโปว, ยาทิโส มม โทหโฬ.
เย เกจิ มานุสา กามา, อิธ โลกสฺมิ นนฺทเน;
สพฺเพ เต ปจุรา มยฺหํ, อหํ เต ทมฺมิ โทหฬํ.
ลุทฺทา เทว สมายนฺตุ, เย เกจิ วิชิเต ตว;
เอเตสํ อหมกฺขิสฺสํ, ยาทิโส มม โทหโฬ.
อิเม เต ลุทฺทกา เทวิ, กตหตฺถา วิสารทา;
วนฺู จ มิคฺู จ, มมตฺเถ [มม เต (ปี.)] จตฺตชีวิตา.
ลุทฺทปุตฺตา นิสาเมถ, ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;
ฉพฺพิสาณํ คชํ เสตํ, อทฺทสํ สุปิเน อหํ;
ตสฺส ทนฺเตหิ เม อตฺโถ, อลาเภ นตฺถิ ชีวิตํ.
น ¶ ¶ โน ปิตูนํ น ปิตามหานํ, ทิฏฺโ สุโต กฺุชโร ฉพฺพิสาโณ;
ยมทฺทสา สุปิเน ราชปุตฺตี, อกฺขาหิ โน ยาทิโส หตฺถินาโค.
ทิสา จตสฺโส วิทิสา จตสฺโส, อุทฺธํ อโธ ทส ทิสา อิมาโย;
กตมํ ทิสํ ติฏฺติ นาคราชา, ยมทฺทสา สุปิเน ฉพฺพิสาณํ.
อิโต อุชุํ อุตฺตริยํ ทิสายํ, อติกฺกมฺม โส สตฺตคิรี พฺรหนฺเต;
สุวณฺณปสฺโส นาม คิรี อุฬาโร, สุปุปฺผิโต [สมฺปุปฺผิโต (สฺยา.)] กิมฺปุริสานุจิณฺโณ.
อารุยฺห ¶ เสลํ ภวนํ กินฺนรานํ, โอโลกย ปพฺพตปาทมูลํ;
อถ ทกฺขสี เมฆสมานวณฺณํ, นิคฺโรธราชํ อถ สหสฺสปาทํ [โปรํ (ก.)].
ตตฺถจฺฉตี กฺุชโร ฉพฺพิสาโณ, สพฺพเสโต ทุปฺปสโห ปเรภิ;
รกฺขนฺติ นํ อฏฺสหสฺสนาคา, อีสาทนฺตา วาตชวปฺปหาริโน.
ติฏฺนฺติ ¶ เต ตุมูลํ [ตุมูล (สฺยา.), ภิมูล (ปี. ก.)] ปสฺสสนฺตา, กุปฺปนฺติ วาตสฺสปิ เอริตสฺส;
มนุสฺสภูตํ ปน ตตฺถ ทิสฺวา, ภสฺมํ กเรยฺยุํ นาสฺส รโชปิ ตสฺส.
พหู หิเม ราชกุลมฺหิ สนฺติ, ปิฬนฺธนา ชาตรูปสฺส เทวี;
มุตฺตามณีเวฬุริยามยา จ, กึ กาหสิ ทนฺตปิฬนฺธเนน;
มาเรตุกามา กฺุชรํ ฉพฺพิสาณํ, อุทาหุ ฆาเตสฺสสิ ลุทฺทปุตฺเต.
สา อิสฺสิตา ทุกฺขิตา จสฺมิ ลุทฺท, อุทฺธฺจ สุสฺสามิ อนุสฺสรนฺตี;
กโรหิ เม ลุทฺทก เอตมตฺถํ, ทสฺสามิ เต คามวรานิ ปฺจ.
กตฺถจฺฉตี กตฺถมุเปติ านํ, วีถิสฺส กา นฺหาน [นหาน (สี. ปี.)] คตสฺส โหติ;
กถฺหิ โส นฺหายติ [นหายติ (สี. ปี.)] นาคราชา, กถํ วิชาเนมุ คตึ คชสฺส.
ตตฺเถว ¶ สา โปกฺขรณี อทูเร [อวิทูเร (สฺยา. ก.)], รมฺมา สุติตฺถา จ มโหทิกา [มโหทกา (สฺยา. ก.)] จ;
สมฺปุปฺผิตา ¶ ภมรคณานุจิณฺณา [กิณฺณา (กตฺถจิ)], เอตฺถ หิ โส นฺหายติ นาคราชา.
สีสํ นหาตุปฺปล [นหาโต อุปฺปล (สี. สฺยา. ปี.)] มาลภารี, สพฺพเสโต ปุณฺฑรีกตฺตจงฺคี;
อาโมทมาโน คจฺฉติ สนฺนิเกตํ, ปุรกฺขตฺวา มเหสึ สพฺพภทฺทํ.
ตตฺเถว โส อุคฺคเหตฺวาน วากฺยํ, อาทาย ตูณิฺจ ธนฺุจ ลุทฺโท;
วิตุริยติ [วิตุริย โส (สี. อฏฺ.)] สตฺตคิรี พฺรหนฺเต, สุวณฺณปสฺสํ นาม คิรึ อุฬารํ.
อารุยฺห เสลํ ภวนํ กินฺนรานํ, โอโลกยี ปพฺพตปาทมูลํ;
ตตฺถทฺทสา เมฆสมานวณฺณํ, นิคฺโรธราชํ อฏฺสหสฺสปาทํ.
ตตฺถทฺทสา กฺุชรํ ฉพฺพิสาณํ, สพฺพเสตํ ทุปฺปสหํ ปเรภิ;
รกฺขนฺติ นํ อฏฺสหสฺสนาคา, อีสาทนฺตา วาตชวปฺปหาริโน.
ตตฺถทฺทสา ¶ โปกฺขรณึ อทูเร, รมฺมํ สุติตฺถฺจ มโหทิกฺจ;
สมฺปุปฺผิตํ ¶ ภมรคณานุจิณฺณํ, ยตฺถ หิ โส นฺหายติ นาคราชา.
ทิสฺวาน นาคสฺส คตึ ิติฺจ, วีถิสฺส ยา นฺหานคตสฺส โหติ;
โอปาตมาคจฺฉิ อนริยรูโป, ปโยชิโต จิตฺตวสานุคาย.
ขณิตฺวาน ¶ กาสุํ ผลเกหิ ฉาทยิ, อตฺตานโมธาย ธนฺุจ ลุทฺโท;
ปสฺสาคตํ ปุถุสลฺเลน นาคํ, สมปฺปยี ทุกฺกฏกมฺมการี.
วิทฺโธ จ นาโค โกฺจมนาทิ โฆรํ, สพฺเพ จ [สพฺเพว (สี. สฺยา. ปี.)] นาคา นินฺนทุํ [นินฺนาทุ (สฺยา.), นินฺนาทํ (ก.)] โฆรรูปํ;
ติณฺจ กฏฺฺจ รณํ [จุณฺณํ (ก. สี. ปี.)] กโรนฺตา, ธาวึสุ เต อฏฺทิสา สมนฺตโต.
วธิสฺสเมตนฺติ [วธิสฺสเมนนฺติ (สฺยา.)] ปรามสนฺโต, กาสาวมทฺทกฺขิ ธชํ อิสีนํ;
ทุกฺเขน ผุฏฺสฺสุทปาทิ สฺา, อรหทฺธโช สพฺภิ อวชฺฌรูโป.
อนิกฺกสาโว กาสาวํ, โย วตฺถํ ปริทหิสฺสติ [ปริทเหสฺสติ (สี. ปี.), ปริธสฺสติ (กตฺถจิ)];
อเปโต ทมสจฺเจน, น โส กาสาวมรหติ.
โย ¶ จ วนฺตกสาวสฺส, สีเลสุ สุสมาหิโต;
อุเปโต ทมสจฺเจน, ส เว กาสาวมรหติ.
สมปฺปิโต ปุถุสลฺเลน นาโค, อทุฏฺจิตฺโต ลุทฺทกมชฺฌภาสิ;
กิมตฺถยํ กิสฺส วา สมฺม เหตุ, มมํ วธี กสฺส วายํ ปโยโค.
กาสิสฺส รฺโ มเหสี ภทนฺเต, สา ปูชิตา ราชกุเล สุภทฺทา;
ตํ อทฺทสา สา จ มมํ อสํสิ, ทนฺเตหิ อตฺโถติ จ มํ [อตฺโถติ มมํ (สฺยา. ก.)] อโวจ.
พหู ¶ หิ เม ทนฺตยุคา อุฬารา, เย เม ปิตูนฺจ [ปิตุนฺนมฺปิ (ปี.)] ปิตามหานํ;
ชานาติ สา โกธนา ราชปุตฺตี, วธตฺถิกา เวรมกาสิ พาลา.
อุฏฺเหิ ตฺวํ ลุทฺท ขรํ คเหตฺวา, ทนฺเต อิเม ฉินฺท ปุรา มรามิ;
วชฺชาสิ ตํ โกธนํ ราชปุตฺตึ, ‘‘นาโค หโต หนฺท อิมสฺส ทนฺตา’’.
อุฏฺาย โส ลุทฺโท ขรํ คเหตฺวา, เฉตฺวาน ¶ ทนฺตานิ คชุตฺตมสฺส;
วคฺคู สุเภ อปฺปฏิเม ปถพฺยา, อาทาย ปกฺกามิ ตโต หิ ขิปฺปํ.
ภยฏฺฏิตา [ภยทฺทิตา (สี. ปี.)] นาควเธน อฏฺฏา, เย เต นาคา อฏฺ ทิสา วิธาวุํ;
อทิสฺวาน [อทิสฺว (สี. ปี.)] โปสํ คชปจฺจมิตฺตํ, ปจฺจาคมุํ เยน โส นาคราชา.
เต ตตฺถ กนฺทิตฺวา โรทิตฺวาน [โรทิตฺว (สี. ปี.)] นาคา, สีเส สเก ปํสุกํ โอกิริตฺวา;
อคมํสุ เต สพฺเพ สกํ นิเกตํ, ปุรกฺขตฺวา มเหสึ สพฺพภทฺทํ.
อาทาย ¶ ทนฺตานิ คชุตฺตมสฺส, วคฺคู สุเภ อปฺปฏิเม ปถพฺยา;
สุวณฺณราชีหิ สมนฺตโมทเร, โส ลุทฺทโก กาสิปุรํ อุปาคมิ;
อุปเนสิ โส ราชกฺาย ทนฺเต, นาโค หโต หนฺท อิมสฺส ทนฺตา.
ทิสฺวาน ¶ ทนฺตานิ คชุตฺตมสฺส, ภตฺตุปฺปิยสฺส ปุริมาย ชาติยา;
ตตฺเถว ตสฺสา หทยํ อผาลิ, เตเนว ¶ สา กาลมกาสิ พาลา.
สมฺโพธิปตฺโต ส [จ (สี. สฺยา.), ว (ปี.)] มหานุภาโว, สิตํ อกาสิ ปริสาย มชฺเฌ;
ปุจฺฉึสุ ภิกฺขู สุวิมุตฺตจิตฺตา, นาการเณ ปาตุกโรนฺติ พุทฺธา.
ยมทฺทสาถ ทหรึ กุมารึ, กาสายวตฺถํ อนคาริยํ จรนฺตึ;
สา โข ตทา ราชกฺา อโหสิ, อหํ ตทา นาคราชา อโหสึ.
อาทาย ทนฺตานิ คชุตฺตมสฺส, วคฺคู สุเภ อปฺปฏิเม ปถพฺยา;
โย ลุทฺทโก กาสิปุรํ อุปาคมิ, โส โข ตทา เทวทตฺโต อโหสิ.
อนาวสูรํ จิรรตฺตสํสิตํ, อุจฺจาวจํ [อุจํ นีจํ (สี. สฺยา. ปี.)] จริตมิทํ ปุราณํ;
วีตทฺทโร วีตโสโก วิสลฺโล, สยํ อภิฺาย อภาสิ พุทฺโธ.
อหํ โว เตน กาเลน, อโหสึ ตตฺถ ภิกฺขโว;
นาคราชา ตทา โหมิ [โหสึ (สี. สฺยา. ปี.)], เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติ.
ฉทฺทนฺตชาตกํ จตุตฺถํ.
๕๑๕. สมฺภวชาตกํ (๕)
รชฺชฺจ ¶ ปฏิปนฺนาสฺม, อาธิปจฺจํ สุจีรต;
มหตฺตํ ปตฺตุมิจฺฉามิ, วิเชตุํ ปถวึ อิมํ.
ธมฺเมน โน อธมฺเมน, อธมฺโม เม น รุจฺจติ;
กิจฺโจว ธมฺโม จริโต, รฺโ โหติ สุจีรต.
อิธ ¶ เจวานินฺทิตา เยน, เปจฺจ เยน อนินฺทิตา;
ยสํ เทวมนุสฺเสสุ, เยน ปปฺโปมุ [ปปฺเปมุ (สี. อฏฺ.)] พฺราหฺมณ.
โยหํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, กตฺตุมิจฺฉามิ พฺราหฺมณ;
ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, พฺราหฺมณกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
นาฺตฺร วิธุรา ราช, เอตทกฺขาตุมรหติ;
ยํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, กตฺตุมิจฺฉสิ ขตฺติย.
เอหิ ¶ โข ปหิโต คจฺฉ, วิธุรสฺส อุปนฺติกํ;
นิกฺขฺจิมํ [นิกฺขํ รตฺต (สี.), นิกฺขมิมํ (ปี.)] สุวณฺณสฺส, หรํ คจฺฉ สุจีรต;
อภิหารํ อิมํ ทชฺชา, อตฺถธมฺมานุสิฏฺิยา.
สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช, วิธุรสฺส อุปนฺติกํ;
ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา, อสมานํ สเก ฆเร.
รฺโหํ ปหิโต ทูโต, โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน;
‘‘อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺเฉสิ’’, อิจฺจพฺรวิ ยุธิฏฺิโล;
ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, วิธุรกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
คงฺคํ เม ปิทหิสฺสนฺติ, น ตํ สกฺโกมิ พฺราหฺมณ;
อปิเธตุํ ¶ มหาสินฺธุํ, ตํ กถํ โส ภวิสฺสติ.
น เต สกฺโกมิ อกฺขาตุํ, อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺฉิโต;
ภทฺรกาโร จ เม ปุตฺโต, โอรโส มม อตฺรโช;
ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, คนฺตฺวา ปุจฺฉสฺสุ พฺราหฺมณ.
สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช, ภทฺรการสฺสุปนฺติกํ [ภทฺรการสฺส สนฺติกํ (สี. สฺยา.)];
ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา, นิสินฺนํ สมฺหิ เวสฺมนิ.
รฺโหํ ปหิโต ทูโต, โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน;
‘‘อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺเฉสิ’’, อิจฺจพฺรวิ ยุธิฏฺิโล;
ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, ภทฺรการ ปพฺรูหิ [พฺรวีหิ (สี. ปี.)] เม.
มํสกาชํ [มํสกาจํ (ปี.)] อวหาย, โคธํ อนุปตามหํ;
น เต สกฺโกมิ อกฺขาตุํ, อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺฉิโต.
สฺจโย ¶ [สฺชโย (สี. สฺยา. ปี.)] นาม เม ภาตา, กนิฏฺโ เม สุจีรต;
ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, คนฺตฺวา ปุจฺฉสฺสุ พฺราหฺมณ.
สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช, สฺจยสฺส อุปนฺติกํ;
ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา, นิสินฺนํ สมฺหิ เวสฺมนิ [ปริสติ (สฺยา.), ปรีสติ (ปี.)].
รฺโหํ ปหิโต ทูโต, โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน;
‘‘อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺเฉสิ’’, อิจฺจพฺรวิ ยุธิฏฺิโล;
ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, สฺจยกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
สทา มํ คิลเต [คิลตี (สี.), คิลติ (ปี.)] มจฺจุ, สายํ ปาโต สุจีรต;
น เต สกฺโกมิ อกฺขาตุํ, อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺฉิโต.
สมฺภโว ¶ ¶ นาม เม ภาตา, กนิฏฺโ เม สุจีรต;
ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, คนฺตฺวา ปุจฺฉสฺสุ พฺราหฺมณ.
อพฺภุโต วต โภ ธมฺโม, นายํ อสฺมาก รุจฺจติ;
ตโย ชนา ปิตาปุตฺตา, เตสุ ปฺาย โน วิทู.
น ตํ สกฺโกถ อกฺขาตุํ, อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺฉิตา;
กถํ นุ ทหโร ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺฉิโต.
มา นํ ทหโรติ อฺุาสิ [มฺาสิ (สฺยา. ก.)], อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;
ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.
ยถาปิ จนฺโท วิมโล, คจฺฉํ อากาสธาตุยา;
สพฺเพ ตาราคเณ โลเก, อาภาย อติโรจติ.
เอวมฺปิ ทหรูเปโต, ปฺาโยเคน สมฺภโว;
มา นํ ทหโรติ อฺุาสิ, อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;
ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.
ยถาปิ รมฺมโก มาโส, คิมฺหานํ โหติ พฺราหฺมณ;
อเตวฺเหิ มาเสหิ, ทุมปุปฺเผหิ โสภติ.
เอวมฺปิ ¶ ทหรูเปโต, ปฺาโยเคน สมฺภโว;
มา นํ ทหโรติ อฺุาสิ, อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;
ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.
ยถาปิ หิมวา พฺรหฺเม, ปพฺพโต คนฺธมาทโน;
นานารุกฺเขหิ สฺฉนฺโน, มหาภูตคณาลโย;
โอสเธหิ ¶ จ ทิพฺเพหิ, ทิสา ภาติ ปวาติ จ.
เอวมฺปิ ทหรูเปโต, ปฺาโยเคน สมฺภโว;
มา นํ ทหโรติ อฺุาสิ, อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;
ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.
ยถาปิ ปาวโก พฺรหฺเม, อจฺจิมาลี ยสสฺสิมา;
ชลมาโน วเน คจฺเฉ [จรํ กจฺเฉ (ปี.)], อนโล กณฺหวตฺตนี.
ฆตาสโน ธูมเกตุ, อุตฺตมาเหวนนฺทโห;
นิสีเถ [นิสฺสีเว (สฺยา.), นิสิเว (ก.)] ปพฺพตคฺคสฺมึ, ปหูเตโธ [พหุเตโช (สฺยา. ก.)] วิโรจติ.
เอวมฺปิ ¶ ทหรูเปโต, ปฺาโยเคน สมฺภโว;
มา นํ ทหโรติ อฺุาสิ, อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;
ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.
ชเวน ภทฺรํ ชานนฺติ, พลิพทฺทฺจ [พลิวทฺทฺจ (สี. ปี.)] วาหิเย;
โทเหน เธนุํ ชานนฺติ, ภาสมานฺจ ปณฺฑิตํ.
เอวมฺปิ ทหรูเปโต, ปฺาโยเคน สมฺภโว;
มา นํ ทหโรติ อฺุาสิ, อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;
ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.
สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช, สมฺภวสฺส อุปนฺติกํ;
ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา, กีฬมานํ พหีปุเร.
รฺโหํ ปหิโต ทูโต, โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน;
‘‘อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺเฉสิ’’, อิจฺจพฺรวิ ยุธิฏฺิโล;
ตํ ¶ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, สมฺภวกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
ตคฺฆ ¶ เต อหมกฺขิสฺสํ, ยถาปิ กุสโล ตถา;
ราชา จ โข ตํ ชานาติ, ยทิ กาหติ วา น วา.
‘‘อชฺช สุเว’’ติ สํเสยฺย, รฺา ปุฏฺโ สุจีรต;
มา กตฺวา อวสี ราชา, อตฺเถ ชาเต ยุธิฏฺิโล.
อชฺฌตฺตฺเว สํเสยฺย, รฺา ปุฏฺโ สุจีรต;
กุมฺมคฺคํ น นิเวเสยฺย, ยถา มูฬฺโห อเจตโส [อเจตโน (ก.)].
อตฺตานํ นาติวตฺเตยฺย, อธมฺมํ น สมาจเร;
อติตฺเถ นปฺปตาเรยฺย, อนตฺเถ น ยุโต สิยา.
โย จ เอตานิ านานิ, กตฺตุํ ชานาติ ขตฺติโย;
สทา โส วฑฺฒเต ราชา, สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมา.
าตีนฺจ ปิโย โหติ, มิตฺเตสุ จ วิโรจติ;
กายสฺส เภทา สปฺปฺโ, สคฺคํ โส อุปปชฺชตีติ.
สมฺภวชาตกํ ปฺจมํ.
๕๑๖. มหากปิชาตกํ (๖)
พาราณสฺยํ [พาราณสฺสํ (สี. ปี.)] อหู ราชา, กาสีนํ รฏฺวฑฺฒโน;
มิตฺตามจฺจปริพฺยูฬฺโห, อคมาสิ มิคาชินํ [มิคาชิรํ (สี.), มิคาจิรํ (ปี.)].
ตตฺถ ¶ พฺราหฺมณมทฺทกฺขิ, เสตํ จิตฺรํ กิลาสินํ;
วิทฺธสฺตํ โกวิฬารํว, กิสํ ธมนิสนฺถตํ.
ปรมการฺุตํ ¶ ปตฺตํ, ทิสฺวา กิจฺฉคตํ นรํ;
อวจ พฺยมฺหิโต ราชา, ‘‘ยกฺขานํ กตโม นุสิ.
‘‘หตฺถปาทา จ เต เสตา, ตโต เสตตรํ [เสตตโร (ปี.)] สิโร;
คตฺตํ กมฺมาสวณฺณํ เต, กิลาสพหุโล จสิ.
‘‘วฏฺฏนาวฬิ [วฏฺนาวลิ (ปี.)] สงฺกาสา, ปิฏฺิ เต นินฺนตุนฺนตา;
กาฬปพฺพาว [กาฬปพฺพา จ (สฺยา.), กาฬา ปพฺพา จ (ปี.)] เต องฺคา, นาฺํ ปสฺสามิ เอทิสํ.
‘‘อุคฺฆฏฺฏปาโท ¶ ตสิโต, กิโส ธมนิสนฺถโต;
ฉาโต อาตตฺตรูโปสิ [อาทิตฺตรูโปสิ (ก.), อติตฺตรูโปสิ (สฺยา. ก. อฏฺ.)], กุโตสิ กตฺถ คจฺฉสิ.
‘‘ทุทฺทสี อปฺปกาโรสิ, ทุพฺพณฺโณ ภีมทสฺสโน;
ชเนตฺติ ยาปิ เต มาตา, น ตํ อิจฺเฉยฺย ปสฺสิตุํ.
‘‘กึ กมฺมมกรํ [กมฺมมกรา (สี. สฺยา. ปี.)] ปุพฺเพ, กํ อวชฺฌํ อฆาตยิ;
กิพฺพิสํ ยํ กริตฺวาน, อิทํ ทุกฺขํ อุปาคมิ’’.
ตคฺฆ เต อหมกฺขิสฺสํ, ยถาปิ กุสโล ตถา;
สจฺจวาทิฺหิ โลกสฺมึ, ปสํสนฺตีธ ปณฺฑิตา.
เอโก จรํ โคคเวโส, มูฬฺโห อจฺจสรึ วเน;
อรฺเ อิรีเณ [อีริเณ (สี. สฺยา. ปี.)] วิวเน, นานากฺุชรเสวิเต.
วาฬมิคานุจริเต, วิปฺปนฏฺโสฺมิ กานเน;
อจรึ ตตฺถ สตฺตาหํ, ขุปฺปิปาส [ขุปฺปิปาสา (สี. ปี.)] สมปฺปิโต.
ตตฺถ ตินฺทุกมทฺทกฺขึ, วิสมฏฺํ พุภุกฺขิโต;
ปปาตมภิลมฺพนฺตํ, สมฺปนฺนผลธารินํ.
วาตสฺสิตานิ ¶ ภกฺเขสึ, ตานิ รุจฺจึสุ เม ภุสํ;
อติตฺโต รุกฺขมารูหึ [มารุยฺห (สี. สฺยา.)], ตตฺถ เหสฺสามิ อาสิโต.
เอกํ เม ภกฺขิตํ อาสิ, ทุติยํ อภิปตฺถิตํ;
ตโต สา ภฺชถ สาขา, ฉินฺนา ผรสุนา วิย.
โสหํ สหาว สาขาหิ, อุทฺธํปาโท อวํสิโร;
อปฺปติฏฺเ อนาลมฺเพ, คิริทุคฺคสฺมิ ปาปตํ.
ยสฺมา จ วาริ คมฺภีรํ, ตสฺมา น สมปชฺชิสํ [สมปชฺชสึ (สี.), สมภชฺชิสํ (ปี.)];
ตตฺถ เสสึ นิรานนฺโท, อนูนา [อนาโถ (สี.)] ทส รตฺติโย.
อเถตฺถ ¶ กปิ มาคฺฉิ [มาคจฺฉิ (สฺยา. ก.)], โคนงฺคุโล ทรีจโร;
สาขาหิ สาขํ วิจรนฺโต, ขาทมาโน ทุมปฺผลํ.
โส ¶ มํ ทิสฺวา กิสํ ปณฺฑุํ, การฺุมกรํ มยิ;
อมฺโภ โก นาม โส เอตฺถ, เอวํ ทุกฺเขน อฏฺฏิโต.
มนุสฺโส อมนุสฺโส วา, อตฺตานํ เม ปเวทย;
ตสฺสฺชลึ ปณาเมตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวึ.
มนุสฺโสหํ พฺยสมฺปตฺโต [วสมฺปตฺโต (สฺยา. ก.)], สา เม นตฺถิ อิโต คติ;
ตํ โว วทามิ ภทฺทํ โว, ตฺวฺจ เม สรณํ ภว.
ครุํ [ครุ (สี. ปี.)] สิลํ คเหตฺวาน, วิจรี [วิจริ (ปี.)] ปพฺพเต กปิ;
สิลาย โยคฺคํ กตฺวาน, นิสโภ เอตทพฺรวิ.
เอหิ เม ปิฏฺิมารุยฺห, คีวํ คณฺหาหิ พาหุภิ;
อหํ ตํ อุทฺธริสฺสามิ, คิริทุคฺคต เวคสา.
ตสฺส ¶ ตํ วจนํ สุตฺวา, วานรินฺทสฺส สิรีมโต;
ปิฏฺิมารุยฺห ธีรสฺส, คีวํ พาหาหิ อคฺคหึ.
โส มํ ตโต สมุฏฺาสิ, เตชสฺสี [เตชสี (สฺยา. ปี. ก.)] พลวา กปิ;
วิหฺมาโน กิจฺเฉน, คิริทุคฺคต เวคสา.
อุทฺธริตฺวาน มํ สนฺโต, นิสโภ เอตทพฺรวิ;
อิงฺฆ มํ สมฺม รกฺขสฺสุ, ปสฺสุปิสฺสํ มุหุตฺตกํ.
สีหา พฺยคฺฆา จ ทีปี จ, อจฺฉโกกตรจฺฉโย;
เต มํ ปมตฺตํ หึเสยฺยุํ, เต ตฺวํ ทิสฺวา นิวารย [ทิสฺวาน วารย (ปี.)].
เอวํ เม ปริตฺตาตูน [ปริตฺตาตุน (ก.)], ปสฺสุปิ โส มุหุตฺตกํ;
ตทาหํ ปาปิกํ ทิฏฺึ, ปฏิลจฺฉึ อโยนิโส.
ภกฺโข อยํ มนุสฺสานํ, ยถา จฺเ วเน มิคา;
ยํ นูนิมํ วธิตฺวาน, ฉาโต ขาเทยฺย วานรํ.
อสิโต [อาสิโก (ปี.)] จ คมิสฺสามิ, มํสมาทาย สมฺพลํ;
กนฺตารํ นิตฺถริสฺสามิ, ปาเถยฺยํ เม ภวิสฺสติ.
ตโต สิลํ คเหตฺวาน, มตฺถกํ สนฺนิตาฬยึ;
มม คตฺต [ภตฺต (สี. สฺยา.), หตฺถ (ปี.)] กิลนฺตสฺส, ปหาโร ทุพฺพโล อหุ.
โส ¶ ¶ จ เวเคนุทปฺปตฺโต, กปิ รุหิร [รุธิร (สี.)] มกฺขิโต;
อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ, โรทนฺโต มํ อุทิกฺขติ.
มายฺโยมํ กริ ภทฺทนฺเต, ตฺวฺจ นาเมทิสํ กริ;
ตฺวฺจ โข นาม ทีฆาวุ [ทีฆายุ (ปี.)], อฺเ [อฺํ (ปี.)] วาเรตุมรหสิ.
อโห ¶ วต เร ปุริส, ตาว ทุกฺกรการก;
เอทิสา วิสมา ทุคฺคา, ปปาตา อุทฺธโต [อุทฺธโฏ (ปี.)] มยา.
อานีโต ปรโลกาว, ทุพฺเภยฺยํ มํ อมฺถ;
ตํ เตน ปาปธมฺเมน, ปาปํ ปาเปน จินฺติตํ.
มา เหว ตฺวํ อธมฺมฏฺ, เวทนํ กฏุกํ ผุสิ;
มา เหว ปาปกมฺมํ ตํ, ผลํ เวฬุํว ตํ วธิ.
ตยิเม นตฺถิ วิสฺสาโส, ปาปธมฺม อสฺต [ปาปธมฺมํ อมฺถ (ปี.)];
เอหิ เม ปิฏฺิโต คจฺฉ, ทิสฺสมาโนว สนฺติเก.
มุตฺโตสิ หตฺถา วาฬานํ, ปตฺโตสิ มานุสึ ปทํ;
เอส มคฺโค อธมฺมฏฺ, เตน คจฺฉ ยถาสุขํ.
อิทํ วตฺวา คิริจโร, รหเท [รุหิรํ (สฺยา. ก.)] ปกฺขลฺย มตฺถกํ;
อสฺสูนิ สมฺปมชฺชิตฺวา, ตโต ปพฺพตมารุหิ.
โสหํ เตนาภิสตฺโตสฺมิ, ปริฬาเหน อฏฺฏิโต;
ฑยฺหมาเนน คตฺเตน, วารึ ปาตุํ อุปาคมึ.
อคฺคินา วิย สนฺตตฺโต, รหโท รุหิรมกฺขิโต;
ปุพฺพโลหิตสงฺกาโส, สพฺโพ เม สมปชฺชถ.
ยาวนฺโต อุทพินฺทูนิ, กายสฺมึ นิปตึสุ เม;
ตาวนฺโต คณฺฑ [คณฺฑู (สี. ปี.), คณฺฑุ (สฺยา.)] ชาเยถ, อทฺธเพลุวสาทิสา.
ปภินฺนา ปคฺฆรึสุ เม, กุณปา ปุพฺพโลหิตา;
เยน เยเนว คจฺฉามิ, คาเมสุ นิคเมสุ จ.
ทณฺฑหตฺถา ¶ ¶ นิวาเรนฺติ, อิตฺถิโย ปุริสา จ มํ;
โอกฺกิตา [โอกิณฺณา (สี.)] ปูติคนฺเธน, มาสฺสุ โอเรน อาคมา [มาคมา (สี. ปี.)].
เอตาทิสํ อิทํ ทุกฺขํ, สตฺต วสฺสานิ ทานิ เม;
อนุโภมิ สกํ กมฺมํ, ปุพฺเพ ทุกฺกฏมตฺตโน.
ตํ ¶ โว วทามิ ภทฺทนฺเต [ภทฺทํ โว (สี. ปี.)], ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;
มาสฺสุ มิตฺตาน [มิตฺตานํ (สี. ปี.)] ทุพฺภิตฺโถ, มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก.
กุฏฺี กิลาสี ภวติ, โย มิตฺตานิธ ทุพฺภติ [โย มิตฺตานํ อิธทฺทุภิ (สี. อฏฺ.), โย มิตฺตานํ อิธ ทุพฺภติ (ปี.)];
กายสฺส เภทา มิตฺตทฺทุ [มิตฺตทุพฺภี (สฺยา. ก.)], นิรยํ โสปปชฺชตีติ [โส อุปปชฺชตีติ (สี. สฺยา. ปี.)].
มหากปิชาตกํ ฉฏฺํ.
๕๑๗. ทกรกฺขสชาตกํ (๗)
สเจ โว วุยฺหมานานํ, สตฺตนฺนํ อุทกณฺณเว;
มนุสฺสพลิเมสาโน, นาวํ คณฺเหยฺย รกฺขโส;
อนุปุพฺพํ กถํ ทตฺวา, มฺุเจสิ ทกรกฺขสา [ทกรกฺขโต (ปี.)].
มาตรํ ปมํ ทชฺชํ, ภริยํ ทตฺวาน ภาตรํ;
ตโต สหายํ ทตฺวาน, ปฺจมํ ทชฺชํ [ทชฺช (สฺยา.)] พฺราหฺมณํ;
ฉฏฺาหํ ทชฺชมตฺตานํ, เนว ทชฺชํ มโหสธํ.
โปเสตา เต ชเนตฺตี จ, ทีฆรตฺตานุกมฺปิกา;
ฉพฺภี ตยิ ปทุสฺสติ [ปทุฏฺสฺมึ (สี. สฺยา.)], ปณฺฑิตา อตฺถทสฺสินี;
อฺํ ¶ อุปนิสํ กตฺวา, วธา ตํ ปริโมจยิ.
ตํ ตาทิสึ [ตาทิสํ (ก.)] ปาณททึ, โอรสํ คพฺภธารินึ [คพฺภธาริณึ (สี. สฺยา.)];
มาตรํ เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน [ทกรกฺขโต (ปี.)].
ทหรา วิยลงฺการํ, ธาเรติ อปิฬนฺธนํ;
โทวาริเก อนีกฏฺเ, อติเวลํ ปชคฺฆติ [สฺชคฺฆติ (ก.)].
อโถปิ ¶ ปฏิราชูนํ, สยํ ทูตานิ สาสติ;
มาตรํ เตน โทเสน, ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโน.
อิตฺถิคุมฺพสฺส ปวรา, อจฺจนฺตํ ปิยภาณินี [อจฺจนฺตปิยวาทินี (สี. ปี.)];
อนุคฺคตา [อนุพฺพตา (สฺยา.), อนุปุพฺพตา (ก.)] สีลวตี, ฉายาว อนปายินี.
อกฺโกธนา ปฺุวตี [ปฺวตี (สี. ปี.)], ปณฺฑิตา อตฺถทสฺสินี;
อุพฺพรึ [อุปฺปรึ (สี.)] เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน.
ขิฑฺฑารติสมาปนฺนํ, อนตฺถวสมาคตํ;
สา มํ สกาน ปุตฺตานํ, อยาจํ ยาจเต ธนํ.
โสหํ ¶ ททามิ สารตฺโต [สารโต (สฺยา.)], พหุํ อุจฺจาวจํ ธนํ;
สุทุจฺจชํ จชิตฺวาน, ปจฺฉา โสจามิ ทุมฺมโน;
อุพฺพรึ เตน โทเสน, ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโน.
เยโนจิตา ชนปทา [ชานปทา (สี. สฺยา. ปี.)], อานีตา จ ปฏิคฺคหํ;
อาภตํ ปรรชฺเชภิ, อภิฏฺาย พหุํ ธนํ.
ธนุคฺคหานํ ปวรํ, สูรํ ติขิณมนฺตินํ;
ภาตรํ เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน.
เยโนจิตา ¶ [มโยจิตา (สี.), มยาจิตา (ปี.)] ชนปทา, อานีตา จ ปฏิคฺคหํ;
อาภตํ ปรรชฺเชภิ, อภิฏฺาย พหุํ ธนํ.
ธนุคฺคหานํ ปวโร, สูโร ติขิณมนฺติ จ [ติขิณมนฺติโน (ก.)];
มยายํ [มยา โส (สี. ปี.)] สุขิโต ราชา, อติมฺติ ทารโก.
อุปฏฺานมฺปิ เม อยฺเย, น โส เอติ ยถา ปุเร;
ภาตรํ เตน โทเสน, ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโน.
เอกรตฺเตน อุภโย, ตฺวฺเจว ธนุเสข จ [ธนุเสขวา (สี. สฺยา. ปี.)];
อุโภ ชาเตตฺถ ปฺจาลา, สหายา สุสมาวยา.
จริยา ¶ ตํ อนุพนฺธิตฺโถ [อนุพนฺโธ (ก.)], เอกทุกฺขสุโข ตว;
อุสฺสุกฺโก เต ทิวารตฺตึ, สพฺพกิจฺเจสุ พฺยาวโฏ;
สหายํ เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน.
จริยา มํ อยํ [จริยาย อยํ (สี. ปี.)] อยฺเย, ปชคฺฆิตฺโถ [สฺชคฺฆิตฺโถ (สฺยา.)] มยา สห;
อชฺชาปิ เตน วณฺเณน, อติเวลํ ปชคฺฆติ.
อุพฺพริยาปิหํ อยฺเย, มนฺตยามิ รโหคโต;
อนามนฺโต [อนามนฺตา (สี.)] ปวิสติ, ปุพฺเพ อปฺปฏิเวทิโต.
ลทฺธทฺวาโร [ลทฺธวาโร (สี. ปี.)] กโตกาโส, อหิริกํ อนาทรํ;
สหายํ เตน โทเสน, ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโน.
กุสโล สพฺพนิมิตฺตานํ, รุตฺู [รุทฺู (สี. สฺยา. ปี.)] อาคตาคโม;
อุปฺปาเต สุปิเน ยุตฺโต, นิยฺยาเน จ ปเวสเน.
ปฏฺโ [ปทฺโธ (สี. ปี.)] ภูมนฺตลิกฺขสฺมึ, นกฺขตฺตปทโกวิโท;
พฺราหฺมณํ ¶ เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน.
ปริสายมฺปิ เม อยฺเย, อุมฺมีลิตฺวา อุทิกฺขติ;
ตสฺมา อจฺจภมุํ ลุทฺทํ, ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโน.
สสมุทฺทปริยายํ ¶ , มหึ สาครกุณฺฑลํ;
วสุนฺธรํ อาวสสิ, อมจฺจปริวาริโต.
จาตุรนฺโต มหารฏฺโ, วิชิตาวี มหพฺพโล;
ปถพฺยา เอกราชาสิ, ยโส เต วิปุลํ คโต.
โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;
นานาชนปทา นารี, เทวกฺูปมา สุภา.
เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ, สพฺพกามสมิทฺธินํ;
สุขิตานํ ปิยํ ทีฆํ, ชีวิตํ อาหุ ขตฺติย.
อถ ตฺวํ เกน วณฺเณน, เกน วา ปน เหตุนา;
ปณฺฑิตํ อนุรกฺขนฺโต, ปาณํ จชสิ ทุจฺจชํ.
ยโตปิ ¶ อาคโต อยฺเย, มม หตฺถํ มโหสโธ;
นาภิชานามิ ธีรสฺส, อนุมตฺตมฺปิ ทุกฺกฏํ.
สเจ จ กิสฺมิจิ กาเล, มรณํ เม ปุเร สิยา;
โส เม ปุตฺเต [ปุตฺเต จ เม (สี. สฺยา. ปี.] ปปุตฺเต จ, สุขาเปยฺย มโหสโธ.
อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ, สพฺพมตฺถมฺปิ ปสฺสติ [สพฺพมตฺถํ วิปสฺสติ (สี. สฺยา. ปี.)];
อนาปราธกมฺมนฺตํ, น ทชฺชํ ทกรกฺขิโน.
อิทํ สุณาถ ปฺจาลา, จูฬเนยฺยสฺส [จูฬนียสฺส (สี.)] ภาสิตํ;
ปณฺฑิตํ ¶ อนุรกฺขนฺโต, ปาณํ จชติ ทุจฺจชํ.
มาตุ ภริยาย ภาตุจฺจ, สขิโน พฺราหฺมณสฺส จ;
อตฺตโน จาปิ ปฺจาโล, ฉนฺนํ จชติ ชีวิตํ.
เอวํ มหตฺถิกา [ขหิทฺธิยา (สฺยา.), มหิทฺธิกา (ก.)] ปฺา, นิปุณา สาธุจินฺตินี;
ทิฏฺธมฺมหิตตฺถาย, สมฺปรายสุขาย จาติ.
ทกรกฺขสชาตกํ สตฺตมํ.
๕๑๘. ปณฺฑรนาคราชชาตกํ (๘)
วิกิณฺณวาจํ อนิคุยฺห [อนิคูฬฺห (ปี.)] มนฺตํ, อสฺตํ อปริจกฺขิตารํ [อปริรกฺขิตารํ (ก.)];
ภยํ ตมนฺเวติ สยํ อโพธํ, นาคํ ยถา ปณฺฑรกํ สุปณฺโณ [สุวณฺโณ (ก.)].
โย คุยฺหมนฺตํ ปริรกฺขเนยฺยํ, โมหา นโร สํสติ หาสมาโน [ภาสมาโน (ปี.)];
ตํ ภินฺนมนฺตํ ภยมนฺเวติ ขิปฺปํ, นาคํ ยถา ปณฺฑรกํ สุปณฺโณ.
นานุมิตฺโต ¶ ครุํ อตฺถํ, คุยฺหํ เวทิตุมรหติ;
สุมิตฺโต จ อสมฺพุทฺธํ, สมฺพุทฺธํ วา อนตฺถ วา.
วิสฺสาสมาปชฺชิมหํ ¶ อเจลํ [อเจโล (สี. ปี.)], สมโณ ¶ อยํ สมฺมโต ภาวิตตฺโต;
ตสฺสาหมกฺขึ วิวรึ [วิวรํ (สี.)] คุยฺหมตฺถํ, อตีตมตฺโถ กปณํ [กปโณ (ปี.)] รุทามิ.
ตสฺสาหํ ปรมํ [ปุริมํ (สี.)] พฺรหฺเม คุยฺหํ, วาจฺหิ มํ นาสกฺขึ [นาสกฺขิ (ปี.)] สํยเมตุํ;
ตปฺปกฺขโต หิ ภยมาคตํ มมํ, อตีตมตฺโถ กปณํ รุทามิ.
โย เว นโร สุหทํ มฺมาโน, คุยฺหมตฺถํ สํสติ ทุกฺกุลีเน;
โทสา ภยา อถวา ราครตฺตา [ราครตฺโต (สี. สฺยา. ปี.)], ปลฺลตฺถิโต [ปลฺลิตฺโถ (ปี.), ปลฺลตฺติโต (ก.)] พาโล อสํสยํ โส.
ติโรกฺขวาโจ อสตํ ปวิฏฺโ, โย สงฺคตีสุ มุทีเรติ วากฺยํ;
อาสีวิโส ทุมฺมุโขตฺยาหุ ตํ นรํ, อารา อารา [อารา อรา (ปี.)] สํยเม ตาทิสมฺหา.
อนฺนํ ปานํ กาสิก [กาสิกํ (ปี.)] จนฺทนฺจ, มนาปิตฺถิโย มาลมุจฺฉาทนฺจ;
โอหาย คจฺฉามเส สพฺพกาเม, สุปณฺณ ปาณูปคตาว ตฺยมฺหา.
โก นีธ ติณฺณํ ครหํ อุเปติ, อสฺมึธ ¶ โลเก ปาณภู นาคราช;
สมโณ สุปณฺโณ อถ วา ตฺวเมว, กึ การณา ปณฺฑรกคฺคหีโต.
สมโณติ ¶ เม สมฺมตตฺโต อโหสิ, ปิโย จ เม มนสา ภาวิตตฺโต;
ตสฺสาหมกฺขึ วิวรึ คุยฺหมตฺถํ, อตีตมตฺโถ กปณํ รุทามิ.
น จตฺถิ สตฺโต อมโร ปถพฺยา, ปฺาวิธา นตฺถิ น นินฺทิตพฺพา;
สจฺเจน ธมฺเมน ธิติยา [ธิยา (สี. ปี.)] ทเมน, อลพฺภมพฺยาหรตี นโร อิธ.
มาตาปิตา ปรมา พนฺธวานํ, นาสฺส ตติโย อนุกมฺปกตฺถิ;
เตสมฺปิ คุยฺหํ ปรมํ น สํเส, มนฺตสฺส เภทํ ปริสงฺกมาโน.
มาตาปิตา ภคินี ภาตโร จ, สหายา วา ยสฺส โหนฺติ สปกฺขา;
เตสมฺปิ คุยฺหํ ปรมํ น สํเส, มนฺตสฺส เภทํ ปริสงฺกมาโน.
ภริยา เจ ปุริสํ วชฺชา, โกมารี ปิยภาณินี;
ปุตฺตรูปยสูเปตา ¶ , าติสงฺฆปุรกฺขตา, ตสฺสาปิ คุยฺหํ ปรมํ น สํเส;
มนฺตสฺส เภทํ ปริสงฺกมาโน.
น คุยฺหมตฺถํ [คุยฺหตฺถํ (ก.)] วิวเรยฺย, รกฺเขยฺย นํ ยถา นิธึ;
น หิ ปาตุกโต สาธุ, คุยฺโห อตฺโถ ปชานตา.
ถิยา คุยฺหํ น สํเสยฺย, อมิตฺตสฺส จ ปณฺฑิโต;
โย จามิเสน สํหีโร, หทยตฺเถโน จ โย นโร.
คุยฺหมตฺถํ ¶ อสมฺพุทฺธํ, สมฺโพธยติ โย นโร;
มนฺตเภทภยา ตสฺส, ทาสภูโต ติติกฺขติ.
ยาวนฺโต ¶ ปุริสสฺสตฺถํ, คุยฺหํ ชานนฺติ มนฺตินํ;
ตาวนฺโต ตสฺส อุพฺเพคา, ตสฺมา คุยฺหํ น วิสฺสเช.
วิวิจฺจ ภาเสยฺย ทิวา รหสฺสํ, รตฺตึ คิรํ นาติเวลํ ปมฺุเจ;
อุปสฺสุติกา หิ สุณนฺติ มนฺตํ, ตสฺมา มนฺโต ขิปฺปมุเปติ เภทํ.
ยถาปิ อสฺส [อโย (สฺยา.), อย (ก.)] นครํ มหนฺตํ, อทฺวารกํ [อาฬารกํ (ปี.)] อายสํ ภทฺทสาลํ;
สมนฺตขาตาปริขาอุเปตํ, เอวมฺปิ เม เต อิธ คุยฺหมนฺตา.
เย คุยฺหมนฺตา อวิกิณฺณวาจา, ทฬฺหา ¶ สทตฺเถสุ นรา ทุชิวฺห [ทุชิวฺหา (สฺยา. ปี.)];
อารา อมิตฺตา พฺยวชนฺติ เตหิ, อาสีวิสา วา ริว สตฺตุสงฺฆา [สตฺตสงฺฆา (สี. สฺยา.)].
หิตฺวา ฆรํ ปพฺพชิโต อเจโล, นคฺโค มุณฺโฑ จรติ ฆาสเหตุ;
ตมฺหิ [ตมฺหี (ปี.)] นุ โข วิวรึ คุยฺหมตฺถํ, อตฺถา จ ธมฺมา จ อปคฺคตมฺหา [อปาคตมฺหา (สี.), อปคตมฺหา (สฺยา.), อวาคตมฺหา (ปี.)].
กถํกโร โหติ สุปณฺณราช, กึสีโล เกน วเตน วตฺตํ;
สมโณ จรํ หิตฺวา มมายิตานิ, กถํกโร สคฺคมุเปติ านํ.
หิริยา ติติกฺขาย ทเมนุเปโต [ทเมน ขนฺติยา (สี. สฺยา. ปี.)], อกฺโกธโน เปสุณิยํ ปหาย;
สมโณ จรํ หิตฺวา มมายิตานิ, เอวํกโร สคฺคมุเปติ านํ.
มาตาว ¶ ปุตฺตํ ตรุณํ ตนุชฺชํ [ตนูชํ (สี.)], สมฺผสฺสตา [สมฺปสฺส ตํ (สี. ปี.)] สพฺพคตฺตํ ผเรติ;
เอวมฺปิ เม ตฺวํ ปาตุรหุ ทิชินฺท, มาตาว ปุตฺตํ อนุกมฺปมาโน.
หนฺทชฺช ¶ ตฺวํ มฺุจ [มุจฺจ (สี.)] วธา ทุชิวฺห, ตโย หิ ปุตฺตา น หิ อฺโ อตฺถิ;
อนฺเตวาสี ทินฺนโก อตฺรโช จ, รชฺชสฺสุ [รชสฺสุ (สี. สฺยา. ปี.)] ปุตฺตฺตโร เม อโหสิ.
อิจฺเจว วากฺยํ วิสชฺชี สุปณฺโณ, ภุมฺยํ ปติฏฺาย ทิโช ทุชิวฺหํ;
มุตฺตชฺช ตฺวํ สพฺพภยาติวตฺโต, ถลูทเก โหหิ มยาภิคุตฺโต.
อาตงฺกินํ ยถา กุสโล ภิสกฺโก, ปิปาสิตานํ รหโทว สีโต;
เวสฺมํ ยถา หิมสีตฏฺฏิตานํ [หิมสิสิรฏฺฏิตานํ (ปี.)], เอวมฺปิ เต สรณมหํ ภวามิ.
สนฺธึ กตฺวา อมิตฺเตน, อณฺฑเชน ชลาพุช;
วิวริย ทาํ เสสิ, กุโต ตํ ภยมาคตํ.
สงฺเกเถว อมิตฺตสฺมึ, มิตฺตสฺมิมฺปิ น วิสฺสเส;
อภยา ภยมุปฺปนฺนํ, อปิ มูลานิ กนฺตติ.
กถํ นุ วิสฺสเส ตฺยมฺหิ, เยนาสิ กลโห กโต;
นิจฺจยตฺเตน าตพฺพํ, โส ทิสพฺภิ [โส ทิสมฺหิ (ปี.)] น รชฺชติ.
วิสฺสาสเย ¶ น จ ตํ [นํ (สี. สฺยา. ปี.)] วิสฺสเยยฺย, อสงฺกิโต สงฺกิโต จ [อสงฺกิโต จ สงฺกิโต (สี. ปี.)] ภเวยฺย;
ตถา ¶ ตถา วิฺู ปรกฺกเมยฺย, ยถา ยถา ภาวํ ปโร น ชฺา.
เต ¶ เทววณฺณา [เทววณฺณี (ปี.)] สุขุมาลรูปา, อุโภ สมา สุชยา [สุชโย (สี. สฺยา. ปี.)] ปฺุขนฺธา [ปฺุคนฺธา (ปี.)];
อุปาคมุํ กรมฺปิยํ [กาทมฺพิยํ (สี.), การมฺพิยํ (ปี.)] อเจลํ, มิสฺสีภูตา อสฺสวาหาว นาคา.
ตโต หเว ปณฺฑรโก อเจลํ, สยเมวุปาคมฺม อิทํ อโวจ;
มุตฺตชฺชหํ สพฺพภยาติวตฺโต, น หิ [ห (ปี.)] นูน ตุยฺหํ มนโส ปิยมฺหา.
ปิโย หิ เม อาสิ สุปณฺณราชา, อสํสยํ ปณฺฑรเกน สจฺจํ;
โส ราครตฺโตว อกาสิเมตํ, ปาปกมฺมํ [ปาปํ กมฺมํ (สี. ปี.)] สมฺปชาโน น โมหา.
น เม ปิยํ อปฺปิยํ วาปิ โหติ, สมฺปสฺสโต โลกมิมํ ปรฺจ;
สุสฺตานฺหิ วิยฺชเนน, อสฺโต โลกมิมํ จราสิ.
อริยาวกาโสสิ อนริโยวาสิ [อนริโย จาสิ (สี. ปี.)], อสฺโต สฺตสนฺนิกาโส;
กณฺหาภิชาติโกสิ ¶ อนริยรูโป, ปาปํ พหุํ ทุจฺจริตํ อจาริ.
อทุฏฺสฺส ตุวํ ทุพฺภิ, ทุพฺภี [ทูภิ, ทูภี (ปี.)] จ ปิสุโณ จสิ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, มุทฺธา เต ผลตุ สตฺตธา.
ตสฺมา หิ มิตฺตานํ น ทุพฺภิตพฺพํ, มิตฺตทุพฺภา [มิตฺตทุพฺภา หิ (สฺยา.)] ปาปิโย นตฺถิ อฺโ;
อาสิตฺตสตฺโต นิหโต ปถพฺยา, อินฺทสฺส วากฺเยน หิ สํวโร หโตติ.
ปณฺฑรนาคราชชาตกํ [ปณฺฑรกชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] อฏฺมํ.
๕๑๙. สมฺพุลาชาตกํ (๙)
กา ¶ เวธมานา คิริกนฺทรายํ, เอกา ตุวํ ติฏฺสิ สํหิตูรุ [สฺตูร (สี. ปี.), สฺจิตูรุ (สฺยา.)];
ปุฏฺาสิ เม ปาณิปเมยฺยมชฺเฌ, อกฺขาหิ เม นามฺจ พนฺธเว จ.
โอภาสยํ วนํ รมฺมํ, สีหพฺยคฺฆนิเสวิตํ;
กา วา ตฺวมสิ กลฺยาณิ, กสฺส วา ตฺวํ สุมชฺฌิเม;
อภิวาเทมิ ตํ ภทฺเท, ทานวาหํ นมตฺถุ เต.
โย ปุตฺโต กาสิราชสฺส, โสตฺถิเสโนติ ตํ วิทู;
ตสฺสาหํ สมฺพุลา ภริยา, เอวํ ชานาหิ ทานว;
อภิวาเทมิ ¶ ตํ ภนฺเต [ภทฺทนฺเต (สี. สฺยา.)], สมฺพุลาหํ นมตฺถุ เต.
เวเทหปุตฺโต ¶ ภทฺทนฺเต, วเน วสติ อาตุโร;
ตมหํ โรคสมฺมตฺตํ, เอกา เอกํ อุปฏฺหํ [อุปฏฺหึ (สี.)].
อหฺจ วนมฺุฉาย, มธุมํสํ มิคาพิลํ [มิคาวิลํ (สี.)];
ยทา หรามิ ตํ ภกฺโข, ตสฺส นูนชฺช นาธติ [นาถติ (ก.)].
กึ วเน ราชปุตฺเตน, อาตุเรน กริสฺสสิ;
สมฺพุเล ปริจิณฺเณน, อหํ ภตฺตา ภวามิ เต.
โสกฏฺฏาย ทุรตฺตาย, กึ รูปํ วิชฺชเต มม;
อฺํ ปริเยส ภทฺทนฺเต, อภิรูปตรํ มยา.
เอหิมํ คิริมารุยฺห, ภริยา เม [มยฺหํ (สี. สฺยา. ปี.)] จตุสฺสตา;
ตาสํ ตฺวํ ปวรา โหหิ, สพฺพกามสมิทฺธินี.
นูน [นนุ (สี. สฺยา. ปี. ก.)] ตารกวณฺณาเภ [หาฏกวณฺณาเภ (ปี.)], ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ;
สพฺพํ ตํ ปจุรํ มยฺหํ, รมสฺสฺวชฺช [รมสุชฺช (สี. สฺยา.)] มยา สห.
โน เจ ตุวํ มเหเสยฺยํ, สมฺพุเล การยิสฺสสิ;
อลํ ตฺวํ ปาตราสาย, ปณฺเห [มฺเ (สี. ปี.)] ภกฺขา ภวิสฺสสิ.
ตฺจ ¶ สตฺตชโฏ ลุทฺโท, กฬาโร ปุริสาทโก;
วเน นาถํ อปสฺสนฺตึ, สมฺพุลํ อคฺคหี ภุเช.
อธิปนฺนา ปิสาเจน, ลุทฺเทนามิสจกฺขุนา;
สา จ สตฺตุวสมฺปตฺตา, ปติเมวานุโสจติ.
น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ, ยํ มํ ขาเทยฺย รกฺขโส;
ยฺจ ¶ เม อยฺยปุตฺตสฺส, มโน เหสฺสติ อฺถา.
น สนฺติ เทวา ปวสนฺติ นูน, น หิ นูน สนฺติ อิธ โลกปาลา;
สหสา กโรนฺตานมสฺตานํ, น หิ นูน สนฺติ ปฏิเสธิตาโร.
อิตฺถีนเมสา ปวรา ยสสฺสินี, สนฺตา สมา อคฺคิริวุคฺคเตชา;
ตฺเจ ตุวํ รกฺขสาเทสิ กฺํ, มุทฺธา จ หิ สตฺตธา เต ผเลยฺย;
มา ตฺวํ ทหี [ชหี (ปี.)] มฺุจ ปติพฺพตาย [ปติพฺพตา สา (สี.), ปติพฺพตา ยา (ปี.)].
สา จ อสฺสมมาคจฺฉิ, ปมุตฺตา ปุริสาทกา;
นีฬํ [นิฑฺฑํ (สฺยา. ก.)] ปฬินํ สกุณีว [ผลินสกุณีว (สี. สฺยา. ปี.)], คตสิงฺคํว อาลยํ.
สา ตตฺถ ปริเทเวสิ, ราชปุตฺตี ยสสฺสินี;
สมฺพุลา อุตุมตฺตกฺขา, วเน นาถํ อปสฺสนฺตี [อปสฺสตี (สี.)].
สมเณ ¶ พฺราหฺมเณ วนฺเท, สมฺปนฺนจรเณ อิเส;
ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ [ตุมฺหํ หิ (ปี.)] สรณํ คตา.
วนฺเท สีเห จ พฺยคฺเฆ จ, เย จ อฺเ วเน มิคา;
ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ สรณํ คตา.
ติณา [ติณ (ปี.)] ลตานิ โอสธฺโย, ปพฺพตานิ วนานิ จ;
ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ สรณํ คตา.
วนฺเท ¶ ¶ อินฺทีวรีสามํ, รตฺตึ นกฺขตฺตมาลินึ;
ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ สรณํ คตา.
วนฺเท ภาคีรถึ คงฺคํ, สวนฺตีนํ ปฏิคฺคหํ;
ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ สรณํ คตา.
วนฺเท อหํ ปพฺพตราชเสฏฺํ, หิมวนฺตํ สิลุจฺจยํ;
ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ สรณํ คตา.
อติสายํ วตาคจฺฉิ, ราชปุตฺติ ยสสฺสินิ;
เกน นุชฺช สมาคจฺฉิ [สมาคจฺฉิ (สี. ปี.)], โก เต ปิยตโร มยา.
อิทํ โขหํ ตทาโวจํ [ตทโวจํ (สี. สฺยา.)], คหิตา เตน สตฺตุนา;
น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ, ยํ มํ ขาเทยฺย รกฺขโส;
ยฺจ เม อยฺยปุตฺตสฺส, มโน เหสฺสติ อฺถา.
โจรีนํ พหุพุทฺธีนํ, ยาสุ สจฺจํ สุทุลฺลภํ;
ถีนํ ภาโว ทุราชาโน, มจฺฉสฺเสโวทเก คตํ.
ตถา มํ สจฺจํ ปาเลตุ, ปาลยิสฺสติ เจ มมํ;
ยถาหํ นาภิชานามิ, อฺํ ปิยตรํ ตยา;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, พฺยาธิ เต วูปสมฺมตุ.
เย กฺุชรา สตฺตสตา อุฬารา, รกฺขนฺติ รตฺตินฺทิวมุยฺยุตาวุธา;
ธนุคฺคหานฺจ สตานิ โสฬส, กถํวิเธ ปสฺสสิ ภทฺเท สตฺตโว.
อลงฺกตาโย ¶ ปทุมุตฺตรตฺตจา, วิราคิตา ปสฺสติ หํสคคฺครา;
ตาสํ สุณิตฺวา มิตคีตวาทิตํ [มิตคีตวาทินํ (ปี.)], น ทานิ เม ตาต ตถา ยถา ปุเร.
สุวณฺณสํกจฺจธรา ¶ สุวิคฺคหา, อลงฺกตา มานุสิยจฺฉรูปมา;
เสโนปิยา [เสนูปิยา (ปี.)] ตาต อนินฺทิตงฺคิโย, ขตฺติยกฺา ปฏิโลภยนฺติ [ปฏิลาภยนฺติ (ปี.)] นํ.
สเจ อหํ ตาต ตถา ยถา ปุเร, ปตึ ตมฺุฉาย ปุนา วเน ภเร;
สมฺมานเย มํ น จ มํ วิมานเย, อิโตปิ เม ตาต ตโต วรํ สิยา.
ยมนฺนปาเน ¶ วิปุลสฺมิ โอหิเต, นารี วิมฏฺาภรณา อลงฺกตา;
สพฺพงฺคุเปตา [ปฺจงฺคุเปตา (สี. สฺยา. ปี.)] ปติโน จ อปฺปิยา, อพชฺฌ [อวชฺฌ (สฺยา.), อาพชฺฌ (ปี.)] ตสฺสา มรณํ ตโต วรํ.
อปิ เจ ทลิทฺทา กปณา อนาฬฺหิยา, กฏาทุตียา ปติโน จ สา ปิยา;
สพฺพงฺคุเปตายปิ อปฺปิยาย, อยเมว ¶ เสยฺยา [เสยฺโย (สฺยา. ก.)] กปณาปิ ยา ปิยา [กปณาปิ ยา (ก.)].
สุทุลฺลภิตฺถี ปุริสสฺส ยา หิตา, ภตฺติตฺถิยา ทุลฺลโภ โย หิโต จ;
หิตา จ เต สีลวตี จ ภริยา, ชนินฺท ธมฺมํ จร สมฺพุลาย.
สเจ ตุวํ วิปุเล ลทฺธโภเค, อิสฺสาวติณฺณา มรณํ อุเปสิ;
อหฺจ เต ภทฺเท อิมา ราชกฺา [อิมา จ กฺา (ปี.)], สพฺเพ [สพฺเพว (สี. สฺยา. ปี.)] เต วจนกรา ภวามาติ.
สมฺพุลาชาตกํ นวมํ.
๕๒๐. คนฺธตินฺทุกชาตกํ (๑๐)
อปฺปมาโท ¶ อมตํ ปทํ [อมตปทํ (สี. ปี.)], ปมาโท มจฺจุโน ปทํ;
อปฺปมตฺตา น มียนฺติ, เย ปมตฺตา ยถา มตา.
มทา ปมาโท ชาเยถ, ปมาทา ชายเต ขโย;
ขยา ปโทสา [ขยา จ โทสา (สี.)] ชายนฺติ, มา ปมาโท [มา มโท (สี. สฺยา. ปี.)] ภรตูสภ [ภารธูสภ (ก.)].
พหู หิ ขตฺติยา ชีนา, อตฺถํ รฏฺํ ปมาทิโน;
อโถปิ คามิโน คามา, อนคารา อคาริโน.
ขตฺติยสฺส ปมตฺตสฺส, รฏฺสฺมึ รฏฺวฑฺฒน;
สพฺเพ โภคา วินสฺสนฺติ, รฺโ ตํ วุจฺจเต อฆํ.
เนส ¶ ธมฺโม มหาราช, อติเวลํ ปมชฺชสิ;
อิทฺธํ ผีตํ ชนปทํ, โจรา วิทฺธํสยนฺติ นํ.
น เต ปุตฺตา ภวิสฺสนฺติ, น หิรฺํ น ธานิยํ [น หิรฺนิธานิยา (ก.)];
รฏฺเ วิลุปฺปมานมฺหิ, สพฺพโภเคหิ ชิยฺยสิ.
สพฺพโภคา ปริชิณฺณํ, ราชานํ วาปิ ขตฺติยํ [ขตฺติย (ก.)];
าติมิตฺตา สุหชฺชา จ, น ตํ มฺนฺติ มานิยํ [มนฺติยํ (สฺยา.)].
หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;
ตเมวมุปชีวนฺตา, น ตํ มฺนฺติ มานิยํ.
อสํวิหิตกมฺมนฺตํ, พาลํ ทุมฺมนฺติมนฺตินํ;
สิรี ชหติ ทุมฺเมธํ, ชิณฺณํว อุรโค ตจํ.
สุสํวิหิตกมฺมนฺตํ ¶ , กาลุฏฺายึ อตนฺทิตํ;
สพฺเพ โภคาภิวฑฺฒนฺติ, คาโว สอุสภามิว.
อุปสฺสุตึ มหาราช, รฏฺเ ชนปเท จร;
ตตฺถ ทิสฺวา จ สุตฺวา จ, ตโต ตํ [ตฺวํ (ก.)] ปฏิปชฺชสิ.
เอวํ เวเทตุ ปฺจาโล, สงฺคาเม สรมปฺปิโต [สมปฺปิโต (สี. ปี.)];
ยถาหมชฺช เวเทมิ, กณฺฏเกน สมปฺปิโต.
ชิณฺโณ ¶ ทุพฺพลจกฺขูสิ, น รูปํ สาธุ ปสฺสสิ;
กึ ตตฺถ พฺรหฺมทตฺตสฺส, ยํ ตํ มคฺเคยฺย [มคฺเฆยฺย (ปี.)] กณฺฏโก [กณฺฑโก (สี. สฺยา. ปี.)].
พหฺเวตฺถ พฺรหฺมทตฺตสฺส, โสหํ [โยหํ (สี. สฺยา. ปี.)] มคฺคสฺมิ [มคฺโคสฺมิ (ปี.)] พฺราหฺมณ;
อรกฺขิตา ¶ ชานปทา, อธมฺมพลินา หตา.
รตฺติฺหิ [รตฺติฺจ (สี.)] โจรา ขาทนฺติ, ทิวา ขาทนฺติ ตุณฺฑิยา;
รฏฺสฺมึ กูฏราชสฺส, พหุ อธมฺมิโก ชโน.
เอตาทิเส ภเย ชาเต [ตาต (สี. ปี.)], ภยฏฺฏา ตาต [ตาว (สี. ปี.)] มาณวา;
นิลฺเลนกานิ กุพฺพนฺติ, วเน อาหตฺว กณฺฏกํ.
กทาสฺสุ นามยํ ราชา, พฺรหฺมทตฺโต มริสฺสติ;
ยสฺส รฏฺมฺหิ ชิยฺยนฺติ, อปฺปติกา กุมาริกา.
ทุพฺภาสิตฺหิ เต ชมฺมิ, อนตฺถปทโกวิเท;
กุหึ ราชา กุมารีนํ, ภตฺตารํ ปริเยสติ.
น เม ทุพฺภาสิตํ พฺรหฺเม, โกวิทตฺถปทา อหํ;
อรกฺขิตา ชานปทา, อธมฺมพลินา หตา.
รตฺติฺหิ ¶ โจรา ขาทนฺติ, ทิวา ขาทนฺติ ตุณฺฑิยา;
รฏฺสฺมึ กูฏราชสฺส, พหุ อธมฺมิโก ชโน;
ทุชฺชีเว ทุพฺภเร ทาเร, กุโต ภตฺตา กุมาริโย.
เอวํ สยตุ ปฺจาโล, สงฺคาเม สตฺติยา หโต;
ยถายํ กปโณ เสติ, หโต ผาเลน สาลิโย.
อธมฺเมน ตุวํ ชมฺม, พฺรหฺมทตฺตสฺส กุชฺฌสิ;
โย ตฺวํ สปสิ ราชานํ, อปรชฺฌิตฺวาน อตฺตโน [อตฺตนา (ปี.)].
ธมฺเมน พฺรหฺมทตฺตสฺส, อหํ กุชฺฌามิ พฺราหฺมณ;
อรกฺขิตา ชานปทา, อธมฺมพลินา หตา.
รตฺติฺหิ ¶ โจรา ขาทนฺติ, ทิวา ขาทนฺติ ตุณฺฑิยา;
รฏฺสฺมึ กูฏราชสฺส, พหุ อธมฺมิโก ชโน.
สา ¶ นูน ปุน เร ปกฺกา, วิกาเล ภตฺตมาหริ;
ภตฺตหารึ อเปกฺขนฺโต, หโต ผาเลน สาลิโย.
เอวํ หฺตุ ปฺจาโล, สงฺคาเม อสินา หโต [ทฬฺหํ (ปี.)];
ยถาหมชฺช ปหโต, ขีรฺจ เม ปวฏฺฏิตํ.
ยํ ปสุ ขีรํ ฉฑฺเฑติ, ปสุปาลํ วิหึสติ [ปสุปาลฺจ หึสติ (สี.), ปสุ ผาลฺจ หึสติ (ปี.)];
กึ ตตฺถ พฺรหฺมทตฺตสฺส, ยํ โน ครหเต [ครหโต (ปี.)] ภวํ.
คารยฺโห พฺรหฺเม ปฺจาโล, พฺรหฺมทตฺตสฺส ราชิโน;
อรกฺขิตา ชานปทา, อธมฺมพลินา หตา.
รตฺติฺหิ ¶ โจรา ขาทนฺติ, ทิวา ขาทนฺติ ตุณฺฑิยา;
รฏฺสฺมึ กูฏราชสฺส, พหุ อธมฺมิโก ชโน.
จณฺฑา อฏนกา [อฏนก (ปี.), อกฏนา (ก.)] คาวี, ยํ ปุเร น ทุหามเส;
ตํ ทานิ อชฺช โทหาม, ขีรกาเมหุปทฺทุตา.
เอวํ กนฺทตุ ปฺจาโล, วิปุตฺโต วิปฺปสุกฺขตุ;
ยถายํ กปณา คาวี, วิปุตฺตา ปริธาวติ.
ยํ ปสุ ปสุปาลสฺส, สมฺภเมยฺย [ปพฺภเมยฺย (สี. ปี.)] รเวยฺย วา;
โก นีธ อปราธตฺถิ, พฺรหฺมทตฺตสฺส ราชิโน.
อปราโธ มหาพฺรหฺเม, พฺรหฺมทตฺตสฺส ราชิโน;
อรกฺขิตา ชานปทา, อธมฺมพลินา หตา.
รตฺติฺหิ โจรา ขาทนฺติ, ทิวา ขาทนฺติ ตุณฺฑิยา;
รฏฺสฺมึ กูฏราชสฺส, พหุ อธมฺมิโก ชโน;
กถํ โน อสิโกสตฺถา, ขีรปา หฺเต ปชา.
เอวํ ขชฺชตุ ปฺจาโล, หโต ยุทฺเธ สปุตฺตโก;
ยถาหมชฺช ขชฺชามิ, คามิเกหิ [คามเกหิ (สี. ปี.)] อรฺโช.
น ¶ สพฺพภูเตสุ วิเธนฺติ [วิธนฺติ (ก.)] รกฺขํ, ราชาโน มณฺฑูก มนุสฺสโลเก;
เนตฺตาวตา ราชา อธมฺมจารี, ยํ ตาทิสํ ชีวมเทยฺยุ ธงฺกา.
อธมฺมรูโป วต พฺรหฺมจารี, อนุปฺปิยํ ภาสสิ ขตฺติยสฺส;
วิลุปฺปมานาย ปุถุปฺปชาย, ปูเชสิ ราชํ ปรมปฺปมาทํ [ราชํ ปรมปฺปวาทํ (สี.), ราชา ปรมปฺปวาทึ (สฺยา.)].
สเจ ¶ อิมํ พฺรหฺเม สุรชฺชกํ สิยา, ผีตํ รฏฺํ มุทิตํ [ปูริตํ (ก.)] วิปฺปสนฺนํ;
ภุตฺวา พลึ อคฺคปิณฺฑฺจ กากา, น มาทิสํ ชีวมเทยฺยุ ธงฺกาติ.
คนฺธตินฺทุกชาตกํ ทสมํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
กึฉนฺท ¶ กุมฺภ ชยทฺทิส ฉทฺทนฺต, อถ ปณฺฑิตสมฺภว สิรกปิ;
ทกรกฺขส ปณฺฑรนาควโร, อถ สมฺพุล ตินฺทุกเทวสุโตติ.
ตึสนิปาตํ นิฏฺิตํ.
ชาตกปาฬิยา ปโม ภาโค นิฏฺิโต.