📜
๓. ติกนิปาโต
๑. สงฺกปฺปวคฺโค
๒๕๑. สงฺกปฺปราคชาตกํ (๓-๑-๑)
สงฺกปฺปราคโธเตน ¶ ¶ ¶ , วิตกฺกนิสิเตน จ;
นาลงฺกเตน ภทฺเรน [เนวาลงฺกตภทฺเรน (สฺยา.)], อุสุการากเตน จ [น อุสุการกเตน จ (สี. สฺยา. ปี.)].
น กณฺณายตมุตฺเตน, นาปิ โมรูปเสวินา;
เตนมฺหิ หทเย วิทฺโธ, สพฺพงฺคปริทาหินา.
อาเวธฺจ น ปสฺสามิ, ยโต รุหิรมสฺสเว;
ยาว อโยนิโส จิตฺตํ, สยํ เม ทุกฺขมาภตนฺติ.
สงฺกปฺปราคชาตกํ ปมํ.
๒๕๒. ติลมุฏฺิชาตกํ (๓-๑-๒)
อชฺชาปิ เม ตํ มนสิ [สรสิ (ก.)], ยํ มํ ตฺวํ ติลมุฏฺิยา;
พาหาย มํ คเหตฺวาน, ลฏฺิยา อนุตาฬยิ.
นนุ ชีวิเต น รมสิ, เยนาสิ พฺราหฺมณาคโต;
ยํ มํ พาหา คเหตฺวาน, ติกฺขตฺตุํ อนุตาฬยิ.
อริโย อนริยํ กุพฺพนฺตํ [กุพฺพานํ (สี. ปี.), กุพฺพํ (สฺยา.)], โย ทณฺเฑน นิเสธติ;
สาสนํ ตํ น ตํ เวรํ, อิติ นํ ปณฺฑิตา วิทูติ.
ติลมุฏฺิชาตกํ ทุติยํ.
๒๕๓. มณิกณฺชาตกํ (๓-๑-๓)
มมนฺนปานํ ¶ วิปุลํ อุฬารํ, อุปฺปชฺชตีมสฺส มณิสฺส เหตุ;
ตํ เต น ทสฺสํ อติยาจโกสิ, น จาปิ เต อสฺสมมาคมิสฺสํ.
สุสู ¶ ¶ ยถา สกฺขรโธตปาณี, ตาเสสิ มํ เสลํ ยาจมาโน;
ตํ เต น ทสฺสํ อติยาจโกสิ, น จาปิ เต อสฺสมมาคมิสฺสํ.
น ตํ ยาเจ ยสฺส ปิยํ ชิคีเส [ชิคึเส (สี. สฺยา. ปี.)], เทสฺโส โหติ อติยาจนาย;
นาโค มณึ ยาจิโต พฺราหฺมเณน, อทสฺสนํเยว ตทชฺฌคมาติ.
มณิกณฺชาตกํ ตติยํ.
๒๕๔. กุณฺฑกกุจฺฉิสินฺธวชาตกํ (๓-๑-๔)
ภุตฺวา ติณปริฆาสํ, ภุตฺวา อาจามกุณฺฑกํ;
เอตํ เต โภชนํ อาสิ, กสฺมา ทานิ น ภฺุชสิ.
ยตฺถ โปสํ น ชานนฺติ, ชาติยา วินเยน วา;
พหุํ [ปหู (สี. ปี.), ปหุํ (สฺยา. ก.)] ตตฺถ มหาพฺรมฺเห, อปิ อาจามกุณฺฑกํ.
ตฺวฺจ ¶ โข มํ ปชานาสิ, ยาทิสายํ หยุตฺตโม;
ชานนฺโต ชานมาคมฺม, น เต ภกฺขามิ กุณฺฑกนฺติ.
กุณฺฑกกุจฺฉิสินฺธวชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๕๕. สุกชาตกํ (๓-๑-๕)
ยาว โส มตฺตมฺาสิ, โภชนสฺมึ วิหงฺคโม;
ตาว อทฺธานมาปาทิ, มาตรฺจ อโปสยิ.
ยโต จ โข พหุตรํ, โภชนํ อชฺฌวาหริ [อชฺฌุปาหริ (สี. ปี.)];
ตโต ตตฺเถว สํสีทิ, อมตฺตฺู หิ โส อหุ.
ตสฺมา มตฺตฺุตา สาธุ, โภชนสฺมึ อคิทฺธตา [อคิทฺธิตา (สฺยา. ก.)];
อมตฺตฺู หิ สีทนฺติ, มตฺตฺู จ น สีทเรติ.
สุกชาตกํ ปฺจมํ.
๒๕๖. ชรูทปานชาตกํ (๓-๑-๖)
ชรูทปานํ ¶ ขณมานา, วาณิชา อุทกตฺถิกา;
อชฺฌคมุํ อยสํ โลหํ [อชฺฌคํสุ อโยโลหํ (สี. สฺยา. ปี.)], ติปุสีสฺจ วาณิชา;
รชตํ ชาตรูปฺจ, มุตฺตา เวฬูริยา พหู.
เต จ เตน อสนฺตุฏฺา, ภิยฺโย ภิยฺโย อขาณิสุํ;
เต ตตฺถาสีวิโส [ตตฺถ อาสีวิโส (ก.), ตตฺถปาสีวิโส (สฺยา.)] โฆโร, เตชสฺสี เตชสา หนิ.
ตสฺมา ¶ ¶ ขเณ นาติขเณ, อติขาตํ [อติขณํ (ก.)] หิ ปาปกํ;
ขาเตน จ [ขเณน จ (ก.), ขณเนน (สฺยา.)] ธนํ ลทฺธํ, อติขาเตน [อติขเณน (ก.)] นาสิตนฺติ.
ชรูทปานชาตกํ ฉฏฺํ.
๒๕๗. คามณิจนฺทชาตกํ (๓-๑-๗)
นายํ ฆรานํ กุสโล, โลโล อยํ วลีมุโข;
กตํ กตํ โข ทูเสยฺย, เอวํธมฺมมิทํ กุลํ.
นยิทํ จิตฺตวโต โลมํ, นายํ อสฺสาสิโก มิโค;
สิฏฺํ [สตฺถํ (สี. สฺยา. ปี.)] เม ชนสนฺเธน, นายํ กิฺจิ วิชานติ.
น มาตรํ ปิตรํ วา, ภาตรํ ภคินึ สกํ;
ภเรยฺย ตาทิโส โปโส, สิฏฺํ ทสรเถน เมติ.
คามณิจนฺท [คามณิจณฺฑ (สี. ปี.)] ชาตกํ สตฺตมํ.
๒๕๘. มนฺธาตุชาตกํ (๓-๑-๘)
ยาวตา จนฺทิมสูริยา, ปริหรนฺติ ทิสา ภนฺติ วิโรจนา [วิโรจมานา (ก.)];
สพฺเพว ทาสา มนฺธาตุ, เย ปาณา ปถวิสฺสิตา [ปวินิสฺสิตา (สี. ปี.), ปวิสฺสิตา (สฺยา.)].
น กหาปณวสฺเสน, ติตฺติ กาเมสุ วิชฺชติ;
อปฺปสฺสาทา ทุขา กามา, อิติ วิฺาย ปณฺฑิโต.
อปิ ¶ ทิพฺเพสุ กาเมสุ, รตึ โส นาธิคจฺฉติ;
ตณฺหกฺขยรโต ¶ โหติ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโกติ.
มนฺธาตุชาตกํ อฏฺมํ.
๒๕๙. ติรีฏวจฺฉชาตกํ (๓-๑-๙)
นยิมสฺส วิชฺชามยมตฺถิ กิฺจิ, น พนฺธโว โน ปน เต สหาโย;
อถ เกน วณฺเณน ติรีฏวจฺโฉ [ติรีฏิวจฺโฉ (สฺยา. ก.)], เตทณฺฑิโก ภฺุชติ อคฺคปิณฺฑํ.
อาปาสุ [อาวาสุ (ก.)] เม ยุทฺธปราชิตสฺส, เอกสฺส กตฺวา วิวนสฺมิ โฆเร;
ปสารยี กิจฺฉคตสฺส ปาณึ, เตนูทตารึ ทุขสํปเรโต.
เอตสฺส ¶ กิจฺเจน อิธานุปตฺโต, เวสายิโน วิสยา ชีวโลเก;
ลาภารโห ตาต ติรีฏวจฺโฉ, เทถสฺส โภคํ ยชถฺจ [ยชตฺจ (สี. ปี.), ยชิตฺจ (สฺยา.)] ยฺนฺติ.
ติรีฏวจฺฉชาตกํ นวมํ.
๒๖๐. ทูตชาตกํ (๓-๑-๑๐)
ยสฺสตฺถา ¶ ทูรมายนฺติ, อมิตฺตมปิ ยาจิตุํ;
ตสฺสูทรสฺสหํ ทูโต, มา เม กุชฺฌ [กุชฺฌิ (สี. ปี.)] รเถสภ.
ยสฺส ทิวา จ รตฺโต จ, วสมายนฺติ มาณวา;
ตสฺสูทรสฺสหํ ทูโต, มา เม กุชฺฌ [กุชฺฌิ (สี. ปี.)] รเถสภ.
ททามิ ¶ เต พฺราหฺมณ โรหิณีนํ, ควํ สหสฺสํ สห ปุงฺคเวน;
ทูโต หิ ทูตสฺส กถํ น ทชฺชํ, มยมฺปิ ตสฺเสว ภวาม ทูตาติ.
ทูตชาตกํ ทสมํ.
สงฺกปฺปวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อุสุการวโร ติลมุฏฺิ มณิ, หยราช วิหงฺคม อาสิวิโส;
ชนสนฺธ กหาปณวสฺส ปุน, ติริฏํ ปุน ทูตวเรน ทสาติ.
๒. ปทุมวคฺโค
๒๖๑. ปทุมชาตกํ (๓-๒-๑)
ยถา ¶ เกสา จ มสฺสู จ, ฉินฺนํ ฉินฺนํ วิรูหติ;
เอวํ รูหตุ เต นาสา, ปทุมํ เทหิ ยาจิโต.
ยถา สารทิกํ พีชํ, เขตฺเต วุตฺตํ วิรูหติ;
เอวํ รูหตุ เต นาสา, ปทุมํ เทหิ ยาจิโต.
อุโภปิ ปลปนฺเตเต [วิลปนฺเตเต (สฺยา. ก.)], อปิ ปทฺมานิ ทสฺสติ;
วชฺชุํ วา เต น วา วชฺชุํ, นตฺถิ นาสาย รูหนา;
เทหิ สมฺม ปทุมานิ, อหํ ยาจามิ ยาจิโตติ.
ปทุมชาตกํ ปมํ.
๒๖๒. มุทุปาณิชาตกํ (๓-๒-๒)
ปาณิ ¶ เจ มุทุโก จสฺส, นาโค จสฺส สุการิโต;
อนฺธกาโร จ วสฺเสยฺย, อถ นูน ตทา สิยา.
อนลา ¶ มุทุสมฺภาสา, ทุปฺปูรา ตา [ทุปฺปูรตฺตา (ก.)] นทีสมา;
สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.
ยํ เอตา อุปเสวนฺติ, ฉนฺทสา วา ธเนน วา;
ชาตเวโทว สํ านํ, ขิปฺปํ อนุทหนฺติ นนฺติ.
มุทุปาณิชาตกํ ทุติยํ.
๒๖๓. จูฬปโลภนชาตกํ (๓-๒-๓)
อภิชฺชมาเน ¶ วาริสฺมึ, สยํ [อยํ (ก.)] อาคมฺม อิทฺธิยา;
มิสฺสีภาวิตฺถิยา คนฺตฺวา, สํสีทสิ [สํสีทติ (ก.)] มหณฺณเว.
อาวฏฺฏนี มหามายา, พฺรหฺมจริยวิโกปนา;
สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.
ยํ เอตา อุปเสวนฺติ, ฉนฺทสา วา ธเนน วา;
ชาตเวโทว สํ านํ, ขิปฺปํ อนุทหนฺติ นนฺติ.
จูฬปโลภน [จุลฺลปโลภน (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ ตติยํ.
๒๖๔. มหาปนาทชาตกํ (๓-๒-๔)
ปนาโท นาม โส ราชา, ยสฺส ยูโป สุวณฺณโย;
ติริยํ โสฬสุพฺเพโธ [โสฬสปพฺเพโธ (สี. ปี.)], อุทฺธมาหุ [อุจฺจมาหุ (สี. สฺยา. ปี.)] สหสฺสธา.
สหสฺสกณฺโฑ สตเคณฺฑุ [สตเภโท (สี. ปี.), สตเภณฺฑุ (สี. นิสฺสย)], ธชาสุ หริตามโย;
อนจฺจุํ ตตฺถ คนฺธพฺพา, ฉ สหสฺสานิ สตฺตธา.
เอวเมตํ [เอวเมว (ก.)] ตทา อาสิ, ยถา ภาสสิ ภทฺทชิ;
สกฺโก อหํ ตทา อาสึ, เวยฺยาวจฺจกโร ตวาติ.
มหาปนาทชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๖๕. ขุรปฺปชาตกํ (๓-๒-๕)
ทิสฺวา ¶ ¶ ขุรปฺเป ธนุเวคนุนฺเน, ขคฺเค ¶ คหีเต ติขิเณ เตลโธเต;
ตสฺมึ ภยสฺมึ มรเณ วิยูฬฺเห, กสฺมา นุ เต นาหุ ฉมฺภิตตฺตํ.
ทิสฺวา ขุรปฺเป ธนุเวคนุนฺเน, ขคฺเค คหีเต ติขิเณ เตลโธเต;
ตสฺมึ ภยสฺมึ มรเณ วิยูฬฺเห, เวทํ อลตฺถํ วิปุลํ อุฬารํ.
โส เวทชาโต อชฺฌภวึ อมิตฺเต, ปุพฺเพว เม ชีวิตมาสิ จตฺตํ;
น หิ ชีวิเต อาลยํ กุพฺพมาโน, สูโร กยิรา สูรกิจฺจํ กทาจีติ.
ขุรปฺปชาตกํ ปฺจมํ.
๒๖๖. วาตคฺคสินฺธวชาตกํ (๓-๒-๖)
เยนาสิ กิสิยา ปณฺฑุ, เยน ภตฺตํ น รุจฺจติ;
อยํ โส อาคโต ภตฺตา [ตาโต (สี. สฺยา. ปี.)], กสฺมา ทานิ ปลายสิ.
สเจ [น โข (สฺยา. ก.)] ปนาทิเกเนว, สนฺถโว นาม ชายติ;
ยโส หายติ อิตฺถีนํ, ตสฺมา ตาต ปลายหํ [ปลายิหํ (สฺยา.), ปลายิตํ (ก.)].
ยสฺสสฺสินํ กุเล ชาตํ, อาคตํ ยา น อิจฺฉติ;
โสจติ ¶ จิรรตฺตาย, วาตคฺคมิว ภทฺทลีติ [กุนฺทลีติ (สี. ปี.), คทฺรภีติ (สฺยา.)].
วาตคฺคสินฺธวชาตกํ ฉฏฺํ.
๒๖๗. กกฺกฏกชาตกํ (๓-๒-๗)
สิงฺคีมิโค ¶ อายตจกฺขุเนตฺโต, อฏฺิตฺตโจ วาริสโย อโลโม;
เตนาภิภูโต กปณํ รุทามิ, มา เหว มํ ปาณสมํ ชเหยฺย [ชเหยฺยา (ปี.) ชหา’ยฺเย (?)].
อยฺย น ตํ ชหิสฺสามิ, กฺุชรํ สฏฺิหายนํ [กฺุชร สฏฺิหายน (สี. ปี.)];
ปถพฺยา จาตุรนฺตาย, สุปฺปิโย โหสิ เม ตุวํ.
เย กุฬีรา สมุทฺทสฺมึ, คงฺคาย ยมุนาย [นมฺมทาย (สี. ปี.)] จ;
เตสํ ตฺวํ วาริโช เสฏฺโ, มฺุจ โรทนฺติยา ปตินฺติ.
กกฺกฏก [กุฬีร (ก.)] ชาตกํ สตฺตมํ.
๒๖๘. อารามทูสกชาตกํ (๓-๒-๘)
โย ¶ เว สพฺพสเมตานํ, อหุวา เสฏฺสมฺมโต;
ตสฺสายํ เอทิสี ปฺา, กิเมว อิตรา ปชา.
เอวเมว ตุวํ พฺรหฺเม, อนฺาย วินินฺทสิ;
กถํ มูลํ อทิสฺวาน [กถํหิ มูลํ อทิตฺวา (สฺยา. ปี.)], รุกฺขํ ชฺา ปติฏฺิตํ.
นาหํ ¶ ตุมฺเห วินินฺทามิ, เย จฺเ วานรา วเน;
วิสฺสเสโนว คารยฺโห, ยสฺสตฺถา รุกฺขโรปกาติ.
อารามทูสกชาตกํ อฏฺมํ.
๒๖๙. สุชาตชาตกํ (๓-๒-๙)
น หิ วณฺเณน สมฺปนฺนา, มฺชุกา ปิยทสฺสนา;
ขรวาจา ปิยา โหติ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ.
นนุ ปสฺสสิมํ กาฬึ, ทุพฺพณฺณํ ติลกาหตํ;
โกกิลํ สณฺหวาเจน, พหูนํ ปาณินํ ปิยํ.
ตสฺมา ¶ สขิลวาจสฺส, มนฺตภาณี อนุทฺธโต;
อตฺถํ ธมฺมฺจ ทีเปติ, มธุรํ ตสฺส ภาสิตนฺติ.
สุชาตชาตกํ นวมํ.
๒๗๐. อุลูกชาตกํ (๓-๒-๑๐)
สพฺเพหิ กิร าตีหิ, โกสิโย อิสฺสโร กโต;
สเจ าตีหิ อนฺุาโต [าตีหนฺุาโต (สี. ปี.)], ภเณยฺยาหํ เอกวาจิกํ.
ภณ สมฺม อนฺุาโต, อตฺถํ ธมฺมฺจ เกวลํ;
สนฺติ หิ ทหรา ปกฺขี, ปฺวนฺโต ชุตินฺธรา.
น เม รุจฺจติ ภทฺทํ โว [ภทนฺเต (ก.)], อุลูกสฺสาภิเสจนํ;
อกฺกุทฺธสฺส ¶ มุขํ ปสฺส, กถํ กุทฺโธ กริสฺสตีติ.
อุลูกชาตกํ ทสมํ.
ปทุมวคฺโค ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
ปทุมุตฺตม ¶ นาคสิริวฺหยโน, ส-มหณฺณว ยูป ขุรปฺปวโร;
อถ ภทฺทลี กฺุชร รุกฺข ปุน, ขรวาจ อุลูกวเรน ทสาติ.
๓. อุทปานวคฺโค
๒๗๑. อุทปานทูสกชาตกํ (๓-๓-๑)
อารฺิกสฺส อิสิโน, จิรรตฺตํ ตปสฺสิโน;
กิจฺฉากตํ อุทปานํ, กถํ สมฺม อวาหสิ [อวาหยิ (สี. ปี.), อปาหสิ (สฺยา.)].
เอส ธมฺโม สิงฺคาลานํ, ยํ ปิตฺวา โอหทามเส;
ปิตุปิตามหํ ธมฺโม, น ตํ [น นํ (สี. ปี.)] อุชฺฌาตุมรหสิ.
เยสํ ¶ ¶ โว เอทิโส ธมฺโม, อธมฺโม ปน กีทิโส;
มา โว ธมฺมํ อธมฺมํ วา, อทฺทสาม กุทาจนนฺติ.
อุทปานทูสกชาตกํ ปมํ.
๒๗๒. พฺยคฺฆชาตกํ (๓-๓-๒)
เยน มิตฺเตน สํสคฺคา, โยคกฺเขโม วิหิยฺยติ;
ปุพฺเพวชฺฌาภวํ ตสฺส, รุกฺเข อกฺขีว ปณฺฑิโต.
เยน มิตฺเตน สํสคฺคา, โยคกฺเขโม ปวฑฺฒติ;
กเรยฺยตฺตสมํ วุตฺตึ, สพฺพกิจฺเจสุ ปณฺฑิโต.
เอถ พฺยคฺฆา นิวตฺตวฺโห, ปจฺจุเปถ [ปจฺจเมถ (สี. ปี.)] มหาวนํ;
มา วนํ ฉินฺทิ นิพฺยคฺฆํ, พฺยคฺฆา มาเหสุ นิพฺพนาติ.
พฺยคฺฆชาตกํ ทุติยํ.
๒๗๓. กจฺฉปชาตกํ (๓-๓-๓)
โก นุ อุทฺธิตภตฺโตว [อุทฺทิตภตฺโตว (สี.), วฑฺฒิตภตฺโตว (สฺยา.)], ปูรหตฺโถว พฺราหฺมโณ;
กหํ นุ ภิกฺขํ อจริ, กํ สทฺธํ อุปสงฺกมิ.
อหํ ¶ กปิสฺมิ ทุมฺเมโธ, อนามาสานิ อามสึ;
ตฺวํ มํ โมจย ภทฺทนฺเต, มุตฺโต คจฺเฉยฺย ปพฺพตํ.
กจฺฉปา กสฺสปา โหนฺติ, โกณฺฑฺา โหนฺติ มกฺกฏา;
มฺุจ กสฺสป โกณฺฑฺํ, กตํ เมถุนกํ ตยาติ.
กจฺฉปชาตกํ ตติยํ.
๒๗๔. โลลชาตกํ (๓-๓-๔)
กายํ พลากา สิขินี, โจรี ลงฺฆิปิตามหา;
โอรํ ¶ พลาเก อาคจฺฉ, จณฺโฑ เม วายโส สขา.
นาหํ พลากา สิขินี, อหํ โลโลสฺมิ วายโส;
อกตฺวา วจนํ ตุยฺหํ, ปสฺส ลูโนสฺมิ อาคโต.
ปุนปาปชฺชสี ¶ สมฺม, สีลฺหิ ตว ตาทิสํ;
น หิ มานุสกา โภคา, สุภฺุชา โหนฺติ ปกฺขินาติ.
โลลชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๗๕. รุจิรชาตกํ (๓-๓-๕)
กายํ พลากา รุจิรา, กากนีฬสฺมิมจฺฉติ;
จณฺโฑ กาโก สขา มยฺหํ, ยสฺส [ตสฺส (สี. ปี.)] เจตํ กุลาวกํ.
นนุ มํ สมฺม ชานาสิ, ทิช สามากโภชน;
อกตฺวา วจนํ ตุยฺหํ, ปสฺส ลูโนสฺมิ อาคโต.
ปุนปาปชฺชสี สมฺม, สีลฺหิ ตว ตาทิสํ;
น หิ มานุสกา โภคา, สุภฺุชา โหนฺติ ปกฺขินาติ.
รุจิรชาตกํ ปฺจมํ.
๒๗๖. กุรุธมฺมชาตกํ (๓-๓-๖)
ตว สทฺธฺจ สีลฺจ, วิทิตฺวาน ชนาธิป;
วณฺณํ อฺชนวณฺเณน, กาลิงฺคสฺมึ นิมิมฺหเส [วินิมฺหเส (สฺยา.), วนิมฺหเส (ก.)].
อนฺนภจฺจา ¶ จภจฺจา จ, โยธ อุทฺทิสฺส คจฺฉติ;
สพฺเพ เต อปฺปฏิกฺขิปฺปา, ปุพฺพาจริยวโจ อิทํ.
ททามิ ¶ โว พฺราหฺมณา นาคเมตํ, ราชารหํ ราชโภคฺคํ ยสสฺสินํ;
อลงฺกตํ เหมชาลาภิฉนฺนํ, สสารถึ คจฺฉถ เยน กามนฺติ.
กุรุธมฺมชาตกํ [กุรุธมฺมชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ฉฏฺํ.
๒๗๗. โรมกชาตกํ (๓-๓-๗)
วสฺสานิ ¶ ปฺาส สมาธิกานิ, วสิมฺห เสลสฺส คุหาย โรมก;
อสงฺกมานา อภินิพฺพุตตฺตา [อภินิพฺพุตจิตฺตา (สฺยา. ก.)], หตฺถตฺต [หตฺถตฺถ (สฺยา.)] มายนฺติ มมณฺฑชา ปุเร.
เต ทานิ วกฺกงฺค กิมตฺถมุสฺสุกา, ภชนฺติ อฺํ คิริกนฺทรํ ทิชา;
น นูน มฺนฺติ มมํ ยถา ปุเร, จิรปฺปวุตฺถา อถ วา น เต อิเม.
ชานาม ตํ น มยํ สมฺปมูฬฺหา [น มย’มสฺม มูฬฺหา (สี. ปี.)], โสเยว ตฺวํ เต มยมสฺม นาฺเ;
จิตฺตฺจ ¶ เต อสฺมึ ชเน ปทุฏฺํ, อาชีวิกา [อาชีวก (สี. สฺยา.), อาชีวิก (ปี.)] เตน ตมุตฺตสามาติ.
โรมกชาตกํ สตฺตมํ.
๒๗๘. มหึสราชชาตกํ (๓-๓-๘)
กิมตฺถ [กมตฺถ (สี. ปี.)] มภิสนฺธาย, ลหุจิตฺตสฺส ทุพฺภิโน [ทูภิโน (สี. ปี.)];
สพฺพกามททสฺเสว [ทุหสฺเสว (สี. สฺยา. ปี.), รหสฺเสว (ก.)], อิมํ ทุกฺขํ ติติกฺขสิ.
สิงฺเคน นิหนาเหตํ, ปทสา จ อธิฏฺห;
ภิยฺโย [ภีโย (สี.)] พาลา ปกุชฺเฌยฺยุํ, โน จสฺส ปฏิเสธโก.
มเมวายํ มฺมาโน, อฺเเปวํ [อฺมฺเปวํ (สี. สฺยา. ปี.)] กริสฺสติ;
เต นํ ตตฺถ วธิสฺสนฺติ, สา เม มุตฺติ ภวิสฺสตีติ.
มหึสราชชาตกํ [มหิสชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] อฏฺมํ.
๒๗๙. สตปตฺตชาตกํ (๓-๓-๙)
ยถา ¶ มาณวโก ปนฺเถ, สิงฺคาลึ วนโคจรึ;
อตฺถกามํ ปเวเทนฺตึ [ปวทนฺตึ (ปี.)], อนตฺถกามาติ มฺติ;
อนตฺถกามํ สตปตฺตํ, อตฺถกาโมติ มฺติ.
เอวเมว อิเธกจฺโจ, ปุคฺคโล โหติ ตาทิโส;
หิเตหิ วจนํ วุตฺโต, ปฏิคณฺหาติ วามโต.
เย ¶ ¶ จ โข นํ ปสํสนฺติ, ภยา อุกฺกํสยนฺติ วา [จ (สี. ปี.)];
ตฺหิ โส มฺเต มิตฺตํ, สตปตฺตํว มาณโวติ.
สตปตฺตชาตกํ นวมํ.
๒๘๐. ปุฏทูสกชาตกํ (๓-๓-๑๐)
อทฺธา หิ นูน มิคราชา, ปุฏกมฺมสฺส โกวิโท;
ตถา หิ ปุฏํ ทูเสติ, อฺํ นูน กริสฺสติ.
น เม มาตา วา ปิตา วา, ปุฏกมฺมสฺส โกวิโท;
กตํ กตํ โข ทูเสม, เอวํ ธมฺมมิทํ กุลํ.
เยสํ โว เอทิโส ธมฺโม, อธมฺโม ปน กีทิโส;
มา โว ธมฺมํ อธมฺมํ วา, อทฺทสาม กุทาจนนฺติ.
ปุฏทูสกชาตกํ ทสมํ.
อุทปานวคฺโค [อรฺวคฺโค (สี. ปี. ก.)] ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
อุทปานวรํ วนพฺยคฺฆ กปิ, สิขินี จ พลาก รุจิรวโร;
สุชนาธิปโรมกทูส ปุน, สตปตฺตวโร ปุฏกมฺม ทสาติ.
๔. อพฺภนฺตรวคฺโค
๒๘๑. อพฺภนฺตรชาตกํ (๓-๔-๑)
อพฺภนฺตโร ¶ ¶ นาม ทุโม, ยสฺส ทิพฺยมิทํ ผลํ;
ภุตฺวา โทหฬินี นารี, จกฺกวตฺตึ วิชายติ.
ตฺวมฺปิ [ตฺวฺจ (สี. ปี.), ตฺวํ หิ (ก.)] ภทฺเท มเหสีสิ, สา จาปิ [จาสิ (สี. ปี.)] ปติโน ปิยา;
อาหริสฺสติ เต ราชา, อิทํ อพฺภนฺตรํ ผลํ.
ภตฺตุรตฺเถ ปรกฺกนฺโต, ยํ านมธิคจฺฉติ;
สูโร อตฺตปริจฺจาคี, ลภมาโน ภวามหนฺติ.
อพฺภนฺตรชาตกํ ปมํ.
๒๘๒. เสยฺยชาตกํ (๓-๔-๒)
เสยฺยํโส ¶ เสยฺยโส โหติ, โย เสยฺยมุปเสวติ;
เอเกน สนฺธึ กตฺวาน, สตํ วชฺเฌ [มจฺเจ (ก.), พชฺเฌ (ก. อฏฺ.)] อโมจยึ.
[กสฺมา…เป… สคฺคํ น คจฺเฉยฺย (กตฺถจิ)] ตสฺมา สพฺเพน โลเกน, สนฺธึ กตฺวาน เอกโต [เอกโก (สี. สฺยา. ปี.)];
เปจฺจ สคฺคํ นิคจฺเฉยฺย [กสฺมา…เป… สคฺคํ น คจฺเฉยฺย (กตฺถจิ)], อิทํ สุณาถ กาสิยา [กาสโย (สี. ปี.)].
อิทํ วตฺวา มหาราชา, กํโส พาราณสิคฺคโห;
ธนุํ กณฺฑฺจ [ตูณิฺจ (สี. ปี.)] นิกฺขิปฺป, สํยมํ อชฺฌุปาคมีติ.
เสยฺยชาตกํ ทุติยํ.
๒๘๓. วฑฺฒกีสูกรชาตกํ (๓-๔-๓)
วรํ ¶ วรํ ตฺวํ นิหนํ ปุเร จริ, อสฺมึ ปเทเส อภิภุยฺย สูกเร;
โส ทานิ เอโก พฺยปคมฺม ฌายสิ, พลํ นุ เต พฺยคฺฆ น จชฺช วิชฺชติ.
อิเม ¶ สุทํ [อิมสฺสุ ตา (สฺยา. ก.)] ยนฺติ ทิโสทิสํ ปุเร, ภยฏฺฏิตา เลณคเวสิโน ปุถุ;
เต ทานิ สงฺคมฺม วสนฺติ เอกโต, ยตฺถฏฺิตา ทุปฺปสหชฺชเม [ทุปฺปสหชฺชิเม (สฺยา.)] มยา.
นมตฺถุ สงฺฆาน สมาคตานํ, ทิสฺวา สยํ สขฺย วทามิ อพฺภุตํ;
พฺยคฺฆํ มิคา ยตฺถ ชินึสุ ทาิโน, สามคฺคิยา ทาพเลสุ มุจฺจเรติ.
วฑฺฒกีสูกรชาตกํ ตติยํ.
๒๘๔. สิริชาตกํ (๓-๔-๔)
ยํ อุสฺสุกา สงฺฆรนฺติ, อลกฺขิกา พหุํ ธนํ;
สิปฺปวนฺโต อสิปฺปา จ, ลกฺขิวา ตานิ ภฺุชติ.
สพฺพตฺถ ¶ กตปฺุสฺส, อติจฺจฺเว ปาณิโน;
อุปฺปชฺชนฺติ พหู โภคา, อปฺปนายตเนสุปิ.
กุกฺกุโฏ [กุกฺกุฏ (สี. ปี.), กุกฺกุฏา (สี. นิสฺสย, สทฺทนีติ)] มณโย ทณฺโฑ, ถิโย จ ปฺุลกฺขณา;
อุปฺปชฺชนฺติ อปาปสฺส, กตปฺุสฺส ชนฺตุโนติ.
สิริชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๘๕. มณิสูกรชาตกํ (๓-๔-๕)
ทริยา ¶ สตฺต วสฺสานิ, ตึสมตฺตา วสามเส;
หฺาม [หฺเฉม (สี. ปี.), หฺฉาม (?)] มณิโน อาภํ, อิติ โน มนฺตนํ อหุ.
ยาวตา มณึ ฆํสาม [ยาว ยาว นิฆํสาม (สี. ปี.)], ภิยฺโย โวทายเต มณิ;
อิทฺจ ทานิ ปุจฺฉาม, กึ กิจฺจํ อิธ มฺสิ.
อยํ มณิ เวฬูริโย, อกาโจ วิมโล [วิปุโล (ก.)] สุโภ;
นาสฺส สกฺกา สิรึ หนฺตุํ, อปกฺกมถ สูกราติ.
มณิสูกร [มณิฆํส (ก.)] ชาตกํ ปฺจมํ.
๒๘๖. สาลูกชาตกํ (๓-๔-๖)
มา ¶ สาลูกสฺส ปิหยิ, อาตุรนฺนานิ ภฺุชติ;
อปฺโปสฺสุกฺโก ภุสํ ขาท, เอตํ ทีฆายุลกฺขณํ.
อิทานิ โส อิธาคนฺตฺวา, อติถี ยุตฺตเสวโก;
อถ ทกฺขสิ สาลูกํ, สยนฺตํ มุสลุตฺตรํ.
วิกนฺตํ ¶ [วิกตฺตํ (สี.), วิกนฺติยมานํ ฉินฺทิยมานํติ อตฺโถ] สูกรํ ทิสฺวา, สยนฺตํ มุสลุตฺตรํ;
ชรคฺควา วิจินฺเตสุํ, วรมฺหากํ ภุสามิวาติ.
สาลูกชาตกํ ฉฏฺํ.
๒๘๗. ลาภครหชาตกํ (๓-๔-๗)
นานุมฺมตฺโต นาปิสุโณ, นานโฏ นากุตูหโล;
มูฬฺเหสุ ลภเต ลาภํ, เอสา เต อนุสาสนี.
ธิรตฺถุ ตํ ยสลาภํ, ธนลาภฺจ พฺราหฺมณ;
ยา วุตฺติ วินิปาเตน, อธมฺมจรเณน [อธมฺมจริยาย (สี. สฺยา.)] วา.
อปิ เจ ปตฺตมาทาย, อนคาโร ปริพฺพเช;
เอสาว ชีวิกา เสยฺโย [เสยฺยา (สี. สฺยา. ปี.)], ยา จาธมฺเมน เอสนาติ.
ลาภครหชาตกํ สตฺตมํ.
๒๘๘. มจฺฉุทฺทานชาตกํ (๓-๔-๘)
อคฺฆนฺติ ¶ มจฺฉา อธิกํ สหสฺสํ, น โส อตฺถิ โย อิมํ สทฺทเหยฺย;
มยฺหฺจ อสฺสุ อิธ สตฺต มาสา, อหมฺปิ ตํ มจฺฉุทฺทานํ กิเณยฺยํ.
มจฺฉานํ โภชนํ ทตฺวา, มม ทกฺขิณมาทิสิ;
ตํ ทกฺขิณํ สรนฺติยา, กตํ อปจิตึ ตยา.
ปทุฏฺจิตฺตสฺส ¶ ¶ น ผาติ โหติ, น จาปิ ตํ [นํ (สี. สฺยา.)] เทวตา ปูชยนฺติ;
โย ภาตรํ เปตฺติกํ สาปเตยฺยํ, อวฺจยี ทุกฺกฏกมฺมการีติ.
มจฺฉุทฺทานชาตกํ อฏฺมํ.
๒๘๙. นานาฉนฺทชาตกํ (๓-๔-๙)
นานาฉนฺทา มหาราช, เอกาคาเร วสามเส;
อหํ คามวรํ อิจฺเฉ, พฺราหฺมณี จ ควํ สตํ.
ปุตฺโต จ อาชฺรถํ, กฺา จ มณิกุณฺฑลํ;
ยา เจสา ปุณฺณิกา ชมฺมี, อุทุกฺขลํภิกงฺขติ.
พฺราหฺมณสฺส คามวรํ, พฺราหฺมณิยา ควํ สตํ;
ปุตฺตสฺส อาชฺรถํ, กฺาย มณิกุณฺฑลํ;
ยฺเจตํ ปุณฺณิกํ ชมฺมึ, ปฏิปาเทถุทุกฺขลนฺติ.
นานาฉนฺทชาตกํ นวมํ.
๒๙๐. สีลวีมํสกชาตกํ (๓-๔-๑๐)
สีลํ กิเรว กลฺยาณํ, สีลํ โลเก อนุตฺตรํ;
ปสฺส โฆรวิโส นาโค, สีลวาติ น หฺติ.
โสหํ สีลํ สมาทิสฺสํ, โลเก อนุมตํ สิวํ;
อริยวุตฺติสมาจาโร ¶ , เยน วุจฺจติ สีลวา.
าตีนฺจ ปิโย โหติ, มิตฺเตสุ จ วิโรจติ;
กายสฺส เภทา สุคตึ, อุปปชฺชติ สีลวาติ.
สีลวีมํสกชาตกํ ทสมํ.
อพฺภนฺตรวคฺโค จตุตฺโถ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ทุม ¶ ¶ กํสวรุตฺตมพฺยคฺฆมิคา, มณโย มณิ สาลุกมวฺหยโน;
อนุสาสนิโยปิ จ มจฺฉวโร, มณิกุณฺฑลเกน กิเรน ทสาติ.
๕. กุมฺภวคฺโค
๒๙๑. สุราฆฏชาตกํ (๒-๕-๑)
สพฺพกามททํ กุมฺภํ, กุฏํ ลทฺธาน ธุตฺตโก;
ยาว นํ อนุปาเลติ, ตาว โส สุขเมธติ.
ยทา มตฺโต จ ทิตฺโต จ, ปมาทา กุมฺภมพฺภิทา;
ตทา นคฺโค จ โปตฺโถ จ, ปจฺฉา พาโล วิหฺติ.
เอวเมว โย ธนํ ลทฺธา, ปมตฺโต [อมตฺตา (สี.), อมตฺโต (ปี.)] ปริภฺุชติ;
ปจฺฉา ¶ ตปฺปติ ทุมฺเมโธ, กุฏํ ภิตฺวาว [กุฏํ ภินฺโนว (สี. ปี.), กุฏภินฺโนว (?)] ธุตฺตโกติ.
สุราฆฏ [ภทฺรฆฏ (สี. ปี.), ภทฺรฆฏเภทก (สฺยา.)] ชาตกํ ปมํ.
๒๙๒. สุปตฺตชาตกํ (๓-๕-๒)
พาราณสฺยํ [พาราณสฺสํ (สี. ปี.)] มหาราช, กากราชา นิวาสโก [นิวาสิโก (สี. ปี.)];
อสีติยา สหสฺเสหิ, สุปตฺโต ปริวาริโต.
ตสฺส โทหฬินี ภริยา, สุผสฺสา ภกฺขิตุมิจฺฉติ [มจฺฉมิจฺฉติ (สี. ปี.)];
รฺโ มหานเส ปกฺกํ, ปจฺจคฺฆํ ราชโภชนํ.
เตสาหํ ปหิโต ทูโต, รฺโ จมฺหิ อิธาคโต;
ภตฺตุ อปจิตึ กุมฺมิ, นาสายมกรํ [มกรึ (สี. นิสฺสย)] วณนฺติ.
สุปตฺตชาตกํ ทุติยํ.
๒๙๓. กายนิพฺพินฺทชาตกํ (๓-๕-๓)
ผุฏฺสฺส ¶ เม อฺตเรน พฺยาธินา, โรเคน พาฬฺหํ ทุขิตสฺส รุปฺปโต;
ปริสุสฺสติ ขิปฺปมิทํ กเฬวรํ, ปุปฺผํ ยถา ปํสุนิ อาตเป กตํ.
อชฺํ ¶ ชฺสงฺขาตํ, อสุจึ สุจิสมฺมตํ;
นานากุณปปริปูรํ, ชฺรูปํ อปสฺสโต.
ธิรตฺถุมํ ¶ อาตุรํ ปูติกายํ, เชคุจฺฉิยํ อสฺสุจึ พฺยาธิธมฺมํ;
ยตฺถปฺปมตฺตา อธิมุจฺฉิตา ปชา, หาเปนฺติ มคฺคํ สุคตูปปตฺติยาติ.
กายนิพฺพินฺท [กายวิจฺฉนฺท (สี.), กายวิจฺฉินฺท (ปี.)] ชาตกํ ตติยํ.
๒๙๔. ชมฺพุขาทกชาตกํ (๓-๕-๔)
โกยํ พินฺทุสฺสโร วคฺคุ, สรวนฺตาน [ปวทนฺตาน (สี. ปี.)] มุตฺตโม;
อจฺจุโต ชมฺพุสาขาย, โมรจฺฉาโปว กูชติ.
กุลปุตฺโตว ชานาติ [กุลปุตฺโต ปชานาติ (สฺยา. ก.)], กุลปุตฺตํ [กุลปุตฺเต (สี. ปี.)] ปสํสิตุํ;
พฺยคฺฆจฺฉาปสรีวณฺณ, ภฺุช สมฺม ททามิ เต.
จิรสฺสํ วต ปสฺสามิ, มุสาวาที สมาคเต;
วนฺตาทํ กุณปาทฺจ, อฺมฺํ ปสํสเกติ.
ชมฺพุขาทกชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๙๕. อนฺตชาตกํ (๓-๕-๕)
อุสภสฺเสว เต ขนฺโธ, สีหสฺเสว วิชมฺภิตํ;
มิคราช นโม ตฺยตฺถุ, อปิ กิฺจิ ลภามเส.
กุลปุตฺโตว ชานาติ, กุลปุตฺตํ ปสํสิตุํ;
มยูรคีวสงฺกาส, อิโต ปริยาหิ วายส.
มิคานํ ¶ ¶ สิงฺคาโล [โกตฺถุโก (สี. ปี.), โกฏฺุโก (สฺยา.)] อนฺโต, ปกฺขีนํ ปน วายโส;
เอรณฺโฑ อนฺโต รุกฺขานํ, ตโย อนฺตา สมาคตาติ.
อนฺตชาตกํ ปฺจมํ.
๒๙๖. สมุทฺทชาตกํ (๓-๕-๖)
โก นายํ [โก นฺวายํ (สฺยา.)] โลณโตยสฺมึ, สมนฺตา ปริธาวติ;
มจฺเฉ มกเร จ วาเรติ, อูมีสุ จ วิหฺติ.
อนนฺตปายี สกุโณ, อติตฺโตติ ทิสาสุโต;
สมุทฺทํ ปาตุมิจฺฉามิ, สาครํ สริตํ ปตึ.
โส ¶ อยํ หายติ เจว, ปูรเต จ มโหทธิ;
นาสฺส นายติ ปีตนฺโต, อเปยฺโย กิร สาคโรติ.
สมุทฺทชาตกํ ฉฏฺํ.
๒๙๗. กามวิลาปชาตกํ (๓-๕-๗)
อุจฺเจ สกุณ เฑมาน, ปตฺตยาน วิหงฺคม;
วชฺชาสิ โข ตฺวํ วามูรุํ, จิรํ โข สา กริสฺสติ [สริสฺสติ (ก.)].
อิทํ โข สา น ชานาติ, อสึ สตฺติฺจ โอฑฺฑิตํ;
สา จณฺฑี กาหติ โกธํ, ตํ เม ตปติ โน อิทํ [โน อิธ (สี. สฺยา. ปี.)].
เอส ¶ อุปฺปลสนฺนาโห, นิกฺขฺจุสฺสีสโกหิตํ [นิกฺขมุสฺสีสเก กตํ (สี. ปี.), นิกฺขฺจุสฺสีสเก กตํ (สฺยา.)];
กาสิกฺจ มุทุํ วตฺถํ, ตปฺเปตุ ธนิกา ปิยาติ [ธนกามิยาติ (สฺยา. ปี.), ธนกามิกาติ (สี.)].
กามวิลาปชาตกํ สตฺตมํ.
๒๙๘. อุทุมฺพรชาตกํ (๓-๕-๘)
อุทุมฺพรา จิเม ปกฺกา, นิคฺโรธา จ กปิตฺถนา;
เอหิ นิกฺขม ภฺุชสฺสุ, กึ ชิฆจฺฉาย มิยฺยสิ.
เอวํ ¶ โส สุหิโต โหติ, โย วุฑฺฒมปจายติ;
ยถาหมชฺช สุหิโต, ทุมปกฺกานิ มาสิโต.
ยํ วเนโช วเนชสฺส, วฺเจยฺย กปิโน กปิ;
ทหโร กปิ [ทหโรปิ ตํ น (สี. ปี.), ทหโรปิ น (สฺยา.)] สทฺเธยฺย, น หิ ชิณฺโณ ชรากปีติ.
อุทุมฺพรชาตกํ อฏฺมํ.
๒๙๙. โกมารปุตฺตชาตกํ (๓-๕-๙)
ปุเร ตุวํ สีลวตํ สกาเส, โอกฺกนฺติกํ [โอกฺกนฺทิกํ (สี. สฺยา. ปี.)] กีฬสิ อสฺสมมฺหิ;
กโรหเร [กโรหิ เร (ก.)] มกฺกฏิยานิ มกฺกฏ, น ตํ มยํ สีลวตํ รมาม.
สุตา ¶ หิ มยฺหํ ปรมา วิสุทฺธิ, โกมารปุตฺตสฺส พหุสฺสุตสฺส;
มา ทานิ มํ มฺิ ตุวํ ยถา ปุเร, ฌานานุยุตฺโต วิหรามิ [ฌานานุยุตฺตา วิหราม (สี. ปี.)] อาวุโส.
สเจปิ เสลสฺมิ วเปยฺย พีชํ, เทโว จ วสฺเส น หิ ตํ วิรูฬฺเห [เนว หิ ตํ รุเหยฺย (สี. ปี.), น หิ ตํ วิรูเห (?)];
สุตา หิ เต สา ปรมา วิสุทฺธิ, อารา ตุวํ มกฺกฏ ฌานภูมิยาติ.
โกมารปุตฺตชาตกํ นวมํ.
๓๐๐. วกชาตกํ (๓-๕-๑๐)
ปรปาณโรธา ¶ [ปรปาณฆาเต (สฺยา.), ปรปาณโรจํ (ก.)] ชีวนฺโต, มํสโลหิตโภชโน;
วโก วตํ สมาทาย, อุปปชฺชิ อุโปสถํ.
ตสฺส สกฺโก วตฺาย, อชรูเปนุปาคมิ;
วีตตโป อชฺฌปฺปตฺโต, ภฺชิ โลหิตโป ตปํ.
เอวเมว ¶ อิเธกจฺเจ, สมาทานมฺหิ ทุพฺพลา;
ลหุํ กโรนฺติ อตฺตานํ, วโกว อชการณาติ.
วกชาตกํ ทสมํ.
กุมฺภวคฺโค ปฺจโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
วรกุมฺภ ¶ สุปตฺตสิริวฺหยโน, สุจิสมฺมต พินฺทุสโร จุสโภ;
สริตํปติ จณฺฑิ ชรากปินา, อถ มกฺกฏิยา วกเกน ทสาติ.
อถ วคฺคุทฺทานํ –
สงฺกปฺโป ปทุโม เจว, อุทปาเนน ตติยํ;
อพฺภนฺตรํ ฆฏเภทํ, ติกนิปาตมฺหิลงฺกตนฺติ.
ติกนิปาตํ นิฏฺิตํ.