📜
๕. ปฺจกนิปาโต
๑. มณิกุณฺฑลวคฺโค
๓๕๑. มณิกุณฺฑลชาตกํ (๕-๑-๑)
ชีโน ¶ ¶ ¶ รถสฺสํ มณิกุณฺฑเล จ, ปุตฺเต จ ทาเร จ ตเถว ชีโน;
สพฺเพสุ โภเคสุ อเสสเกสุ [อเสสิเตสุ (สี. ปี.), อเสสิเกสุ (ก.)], กสฺมา น สนฺตปฺปสิ โสกกาเล.
ปุพฺเพว มจฺจํ วิชหนฺติ โภคา, มจฺโจ วา เต [จ เน (ปี.), ธเน (ก.)] ปุพฺพตรํ ชหาติ;
อสสฺสตา โภคิโน กามกามิ, ตสฺมา น โสจามหํ โสกกาเล.
อุเทติ อาปูรติ เวติ [ปูเรติ ขียติ (สฺยา.)] จนฺโท, อตฺถํ ตเปตฺวาน [อนฺธํ ตเปตฺวาน (ก.), อตฺถงฺคเมตฺวาน (สฺยา.), เอตฺถ ‘‘ตเปตฺวาน อตฺถํ ปเลตี’’ติ สมฺพนฺโธ] ปเลติ สูริโย;
วิทิตา [วิชิตา (สฺยา.)] มยา สตฺตุก โลกธมฺมา, ตสฺมา น โสจามหํ โสกกาเล.
อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสฺโต ¶ ปพฺพชิโต น สาธุ;
ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.
นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;
นิสมฺมการิโน ราช [รฺโ (สี. สฺยา.)], ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒตีติ.
มณิกุณฺฑลชาตกํ ปมํ.
๓๕๒. สุชาตชาตกํ (๕-๑-๒)
กึ ¶ นุ สนฺตรมาโนว, ลายิตฺวา หริตํ ติณํ;
ขาท ขาทาติ ลปสิ, คตสตฺตํ ชรคฺควํ.
น หิ อนฺเนน ปาเนน, มโต โคโณ สมุฏฺเห;
ตฺวฺจ ตุจฺฉํ วิลปสิ, ยถา ตํ ทุมฺมตี ตถา.
ตเถว ติฏฺติ สีสํ, หตฺถปาทา จ วาลธิ;
โสตา ตเถว ติฏฺนฺติ [โส ตาต ตเถว ติฏฺติ (ก.)], มฺเ โคโณ สมุฏฺเห.
เนวยฺยกสฺส สีสฺจ [สีสํ วา (สี. สฺยา. ปี.)], หตฺถปาทา จ ทิสฺสเร;
รุทํ มตฺติกถูปสฺมึ, นนุ ตฺวฺเว ทุมฺมติ.
อาทิตฺตํ ¶ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิฺจํ [โอสิฺจิ (ก.)], สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.
อพฺพหี [อพฺพูฬฺหํ (สี. สฺยา.), อพฺภูฬฺหํ (ก.)] วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ [โสกํ หทยนิสฺสิตํ (สี. สฺยา.)];
โย ¶ เม โสกปเรตสฺส, ปิตุ โสกํ อปานุทิ.
โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณว.
เอวํ กโรนฺติ สปฺปฺา, เย โหนฺติ อนุกมฺปกา;
วินิวตฺเตนฺติ โสกมฺหา, สุชาโต ปิตรํ ยถาติ.
สุชาตชาตกํ ทุติยํ.
๓๕๓. เวนสาขชาตกํ (๕-๑-๓)
นยิทํ นิจฺจํ ภวิตพฺพํ พฺรหฺมทตฺต, เขมํ สุภิกฺขํ สุขตา จ กาเย;
อตฺถจฺจเย มา อหุ สมฺปมูฬฺโห, ภินฺนปฺลโว สาครสฺเสว มชฺเฌ.
ยานิ ¶ กโรติ ปุริโส, ตานิ อตฺตนิ ปสฺสติ;
กลฺยาณการี กลฺยาณํ, ปาปการี จ ปาปกํ;
ยาทิสํ วปเต พีชํ, ตาทิสํ หรเต ผลํ.
อิทํ ตทาจริยวโจ, ปาราสริโย ยทพฺรวิ;
มา สุ [มา สฺสุ (สี. สฺยา. ปี.)] ตฺวํ อกริ ปาปํ, ยํ ตฺวํ ปจฺฉา กตํ ตเป.
อยเมว โส ปิงฺคิย [โส ปิงฺคิโย (สฺยา.), โสปิ ภิยฺโย (ก.)] เวนสาโข, [โธนสาโข (ก. สี. ปี.)] ยมฺหิ ¶ ฆาตยึ ขตฺติยานํ สหสฺสํ;
อลงฺกเต จนฺทนสารานุลิตฺเต, ตเมว ทุกฺขํ ปจฺจาคตํ มมํ.
สามา จ [สามาปิ (สี. สฺยา.)] โข จนฺทนลิตฺตคตฺตา [คตฺตี (ก. สี. สฺยา. ปี.)], ลฏฺีว โสภฺชนกสฺส อุคฺคตา;
อทิสฺวา [อทิสฺวาว (สี.)] กาลํ กริสฺสามิ อุพฺพรึ, ตํ เม อิโต ทุกฺขตรํ ภวิสฺสตีติ.
เวนสาขชาตกํ [โธนสาขชาตกํ (ก. สี. ปี.)] ตติยํ.
๓๕๔. อุรคชาตกํ (๕-๑-๔)
อุรโคว ตจํ ชิณฺณํ, หิตฺวา คจฺฉติ สํ ตนุํ;
เอวํ สรีเร นิพฺโภเค, เปเต กาลงฺกเต สติ.
ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;
ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.
อนวฺหิโต ¶ ตโต อาคา, อนนฺุาโต [นานฺุาโต (ก.)] อิโต คโต;
ยถาคโต ตถา คโต, ตตฺถ กา ปริเทวนา.
ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;
ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.
สเจ โรเท กิสา [กิสี (ปี.)] อสฺสํ, ตสฺสา เม กึ ผลํ สิยา;
าติมิตฺตสุหชฺชานํ ¶ , ภิยฺโย โน อรตี สิยา.
ฑยฺหมาโน ¶ น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;
ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.
ยถาปิ ทารโก จนฺทํ, คจฺฉนฺตมนุโรทติ;
เอวํ สมฺปทเมเวตํ, โย เปตมนุโสจติ.
ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;
ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.
ยถาปิ อุทกกุมฺโภ, ภินฺโน อปฺปฏิสนฺธิโย;
เอวํ สมฺปทเมเวตํ, โย เปตมนุโสจติ.
ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;
ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คตีติ.
อุรคชาตกํ จตุตฺถํ.
๓๕๕. ฆฏชาตกํ (๕-๑-๕)
อฺเ โสจนฺติ โรทนฺติ, อฺเ อสฺสุมุขา ชนา;
ปสนฺนมุขวณฺโณสิ, กสฺมา ฆฏ [ฆต (สี. ปี.)] น โสจสิ.
นาพฺภตีตหโร โสโก, นานาคตสุขาวโห;
ตสฺมา ธงฺก [วํก (ปี.)] น โสจามิ, นตฺถิ โสเก ทุตียตา [โสโก ทุตียกา (ก.)].
โสจํ ปณฺฑุ กิโส โหติ, ภตฺตฺจสฺส น รุจฺจติ;
อมิตฺตา สุมนา โหนฺติ, สลฺลวิทฺธสฺส รุปฺปโต.
คาเม ¶ วา ยทิ วารฺเ, นินฺเน วา ยทิ วา ถเล;
ิตํ มํ นาคมิสฺสติ, เอวํ ทิฏฺปโท อหํ.
ยสฺสตฺตา นาลเมโกว, สพฺพกามรสาหโร;
สพฺพาปิ ปถวี ตสฺส, น สุขํ อาวหิสฺสตีติ.
ฆฏชาตกํ ปฺจมํ.
๓๕๖. โกรณฺฑิยชาตกํ (๕-๑-๖)
เอโก ¶ ¶ อรฺเ คิริกนฺทรายํ, ปคฺคยฺห ปคฺคยฺห สิลํ ปเวจฺฉสิ [ปเวชฺฌสิ (สฺยา. สี. อฏฺ.)];
ปุนปฺปุนํ สนฺตรมานรูโป, โกรณฺฑิย [การณฺฑิย (สี. สฺยา. ปี.)] โก นุ ตว ยิธตฺโถ.
อหฺหิมํ สาคร เสวิตนฺตํ, สมํ กริสฺสามิ ยถาปิ ปาณิ;
วิกิริย สานูนิ จ ปพฺพตานิ จ, ตสฺมา สิลํ ทริยา ปกฺขิปามิ.
นยิมํ มหึ อรหติ ปาณิกปฺปํ, สมํ มนุสฺโส กรณาย เมโก;
มฺามิมฺเว ทรึ ชิคีสํ [ชิคึสํ (สี. สฺยา. ปี.)], โกรณฺฑิย ¶ หาหสิ [หายสิ (สฺยา. ก.)] ชีวโลกํ.
สเจ อหํ [อยํ (สี. สฺยา. ปี.)] ภูตธรํ น สกฺกา [สกฺโก (สฺยา. ก.)], สมํ มนุสฺโส กรณาย เมโก;
เอวเมว ตฺวํ พฺรหฺเม อิเม มนุสฺเส, นานาทิฏฺิเก นานยิสฺสสิ เต [เน (ก.)].
สงฺขิตฺตรูเปน ภวํ มมตฺถํ, อกฺขาสิ โกรณฺฑิย เอวเมตํ;
ยถา น สกฺกา ปถวี สมายํ, กตฺตุํ มนุสฺเสน ตถา มนุสฺสาติ.
โกรณฺฑิยชาตกํ ฉฏฺํ.
๓๕๗. ลฏุกิกชาตกํ (๕-๑-๗)
วนฺทามิ ตํ กฺุชร สฏฺิหายนํ, อารฺกํ ยูถปตึ ยสสฺสึ;
ปกฺเขหิ ตํ ปฺชลิกํ กโรมิ, มา เม วธี ปุตฺตเก ทุพฺพลาย.
วนฺทามิ ¶ ตํ กฺุชร เอกจารึ, อารฺกํ ปพฺพตสานุโคจรํ;
ปกฺเขหิ ตํ ปฺชลิกํ กโรมิ, มา ¶ เม วธี ปุตฺตเก ทุพฺพลาย;
วมิสฺสามิ เต ลฏุกิเก ปุตฺตกานิ, กึ เม ตุวํ กาหสิ ทุพฺพลาสิ;
สตํ สหสฺสานิปิ ตาทิสีนํ, วาเมน ปาเทน ปโปถเยยฺยํ.
น เหว สพฺพตฺถ พเลน กิจฺจํ, พลฺหิ พาลสฺส วธาย โหติ;
กริสฺสามิ เต นาคราชา อนตฺถํ, โย เม วธี ปุตฺตเก ทุพฺพลาย.
กากฺจ ปสฺส ลฏุกิกํ, มณฺฑูกํ นีลมกฺขิกํ;
เอเต นาคํ อฆาเตสุํ, ปสฺส เวรสฺส เวรินํ;
ตสฺมา หิ เวรํ น กยิราถ, อปฺปิเยนปิ เกนจีติ.
ลฏุกิกชาตกํ สตฺตมํ.
๓๕๘. จูฬธมฺมปาลชาตกํ (๕-๑-๘)
อหเมว ¶ ทูสิยา ภูนหตา, รฺโ มหาปตาปสฺส;
เอตํ มฺุจตุ ธมฺมปาลํ, หตฺเถ เม เทว เฉเทหิ.
อหเมว ทูสิยา ภูนหตา, รฺโ มหาปตาปสฺส;
เอตํ มฺุจตุ ธมฺมปาลํ, ปาเท เม เทว เฉเทหิ.
อหเมว ทูสิยา ภูนหตา, รฺโ มหาปตาปสฺส;
เอตํ ¶ มฺุจตุ ธมฺมปาลํ, สีสํ เม เทว เฉเทหิ.
น หิ [นห (สี. สฺยา. ปี.) เอตฺถ ห-กาโร เขเท] นูนิมสฺส รฺโ, มิตฺตามจฺจา จ วิชฺชเร สุหทา;
เย น วทนฺติ ราชานํ, มา ฆาตยิ โอรสํ ปุตฺตํ.
น หิ [นห (สี. สฺยา. ปี.) เอตฺถ ห-กาโร เขเท] นูนิมสฺส รฺโ, าตี มิตฺตา จ วิชฺชเร สุหทา;
เย น วทนฺติ ราชานํ, มา ฆาตยิ อตฺรชํ ปุตฺตํ.
จนฺทนสารานุลิตฺตา ¶ , พาหา ฉิชฺชนฺติ ธมฺมปาลสฺส;
ทายาทสฺส ปถพฺยา, ปาณา เม เทว รุชฺฌนฺตีติ.
จูฬธมฺมปาลชาตกํ อฏฺมํ.
๓๕๙. สุวณฺณมิคชาตกํ (๕-๑-๙)
วิกฺกม เร หริปาท [มหามิค (สี. สฺยา. ปี.)], วิกฺกม เร มหามิค [หรีปท (สี. สฺยา. ปี.)];
ฉินฺท วารตฺติกํ ปาสํ, นาหํ เอกา วเน รเม.
วิกฺกมามิ น ปาเรมิ, ภูมึ สุมฺภามิ เวคสา;
ทฬฺโห วารตฺติโก ปาโส, ปาทํ เม ปริกนฺตติ.
อตฺถรสฺสุ ปลาสานิ, อสึ นิพฺพาห ลุทฺทก;
ปมํ มํ วธิตฺวาน, หน ปจฺฉา มหามิคํ.
น เม สุตํ วา ทิฏฺํ วา, ภาสนฺตึ มานุสึ มิคึ [น เม สุตา วา ทิฏฺา วา, ภาสนฺตี มานุสึ มิคี (ฏีกา)];
ตฺวฺจ ภทฺเท สุขี โหหิ, เอโส จาปิ มหามิโค.
เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;
ยถาหมชฺช ¶ นนฺทามิ, มุตฺตํ ทิสฺวา มหามิคนฺติ.
สุวณฺณมิคชาตกํ นวมํ.
๓๖๐. สุโยนนฺทีชาตกํ (๕-๑-๑๐)
วาติ ¶ คนฺโธ ติมิรานํ, กุสมุทฺโท จ [ว (สฺยา. ปี.)] โฆสวา;
ทูเร อิโต สุโยนนฺที [อิโต หิ สุสนฺที (สี. สฺยา.), อิโตปิ สุสฺโสนฺที (ปี.)], ตมฺพกามา ตุทนฺติ มํ.
กถํ สมุทฺทมตริ, กถํ อทฺทกฺขิ เสทุมํ [เสรุมํ (สี. สฺยา. ปี.)];
กถํ ตสฺสา จ ตุยฺหฺจ, อหุ สคฺค [อคฺค (สี. สฺยา.)] สมาคโม.
กุรุกจฺฉา [ภรุกจฺฉา (สี. สฺยา. ปี.)] ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;
มกเรหิ อภิทา [มกเรหิพฺภิทา (สี.), มกเรหิ’ภิทา (สฺยา.), มกเรหิ ภินฺนา (ปี.)] นาวา, ผลเกนาหมปฺลวึ.
สา ¶ มํ สณฺเหน มุทุนา, นิจฺจํ จนฺทนคนฺธินี;
องฺเคน [องฺเกน (ปี. ก.)] อุทฺธรี ภทฺทา, มาตา ปุตฺตํว โอรสํ.
สา มํ อนฺเนน ปาเนน, วตฺเถน สยเนน จ;
อตฺตนาปิ จ มนฺทกฺขี, เอวํ ตมฺพ วิชานาหีติ.
สุโยนนฺทีชาตกํ ทสมํ.
มณิกุณฺฑลวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ ชินวโร หริตํ ติณโก, อถ ¶ ภินฺนปฺลโว อุรโคว ฆโฏ;
ทริยา ปุน กฺุชร ภูนหตา, มิคมุตฺตมสคฺควเรน ทสาติ.
๒. วณฺณาโรหวคฺโค
๓๖๑. วณฺณาโรหชาตกํ (๕-๒-๑)
วณฺณาโรเหน ชาติยา, พลนิกฺกมเนน จ;
สุพาหุ น มยา เสยฺโย, สุทา อิติ ภาสสิ.
วณฺณาโรเหน ชาติยา, พลนิกฺกมเนน จ;
สุทาโ น มยา เสยฺโย, สุพาหุ อิติ ภาสสิ.
เอวํ เจ มํ วิหรนฺตํ, สุพาหุ สมฺม ทุพฺภสิ;
น ทานาหํ ตยา สทฺธึ, สํวาสมภิโรจเย.
โย ¶ ปเรสํ วจนานิ, สทฺทเหยฺย [สทฺทเหถ (สี. สฺยา. ปี.)] ยถาตถํ;
ขิปฺปํ ภิชฺเชถ มิตฺตสฺมึ, เวรฺจ ปสเว พหุํ.
น ¶ โส มิตฺโต โย สทา อปฺปมตฺโต, เภทาสงฺกี รนฺธเมวานุปสฺสี;
ยสฺมิฺจ เสตี อุรสีว ปุตฺโต, ส เว มิตฺโต โย อเภชฺโช ปเรหีติ.
วณฺณาโรหชาตกํ ปมํ.
๓๖๒. สีลวีมํสชาตกํ (๕-๒-๒)
สีลํ ¶ เสยฺโย สุตํ เสยฺโย, อิติ เม สํสโย อหุ;
สีลเมว สุตา เสยฺโย, อิติ เม นตฺถิ สํสโย.
โมฆา ชาติ จ วณฺโณ จ, สีลเมว กิรุตฺตมํ;
สีเลน อนุเปตสฺส, สุเตนตฺโถ น วิชฺชติ.
ขตฺติโย จ อธมฺมฏฺโ, เวสฺโส จาธมฺมนิสฺสิโต;
เต ปริจฺจชฺชุโภ โลเก, อุปปชฺชนฺติ ทุคฺคตึ.
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา, สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ภวนฺติ ติทิเว สมา.
น เวทา สมฺปรายาย, น ชาติ นาปิ [โนปิ (ปี.)] พนฺธวา;
สกฺจ สีลํ สํสุทฺธํ, สมฺปรายาย สุขาย จาติ [สุขาวหนฺติ (สี. สฺยา.)].
สีลวีมํสชาตกํ ทุติยํ.
๓๖๓. หิริชาตกํ (๕-๒-๓)
หิรึ ตรนฺตํ วิชิคุจฺฉมานํ, ตวาหมสฺมี อิติ ภาสมานํ;
เสยฺยานิ กมฺมานิ อนาทิยนฺตํ, เนโส มมนฺติ อิติ นํ วิชฺา.
ยฺหิ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;
อกโรนฺตํ ¶ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.
น ¶ โส มิตฺโต โย สทา อปฺปมตฺโต, เภทาสงฺกี รนฺธเมวานุปสฺสี;
ยสฺมิฺจ เสตี อุรสีว ปุตฺโต, ส เว มิตฺโต โย อเภชฺโช ปเรหิ.
ปาโมชฺชกรณํ านํ, ปสํสาวหนํ สุขํ;
ผลานิสํโส ภาเวติ, วหนฺโต โปริสํ ธุรํ.
ปวิเวกรสํ ¶ ปิตฺวา, รสํ อุปสมสฺส จ;
นิทฺทโร โหติ นิปฺปาโป, ธมฺมปฺปีติรสํ ปิวนฺติ.
หิริชาตกํ ตติยํ.
๓๖๔. ขชฺโชปนกชาตกํ (๕-๒-๔)
โก นุ สนฺตมฺหิ ปชฺโชเต, อคฺคิปริเยสนํ จรํ;
อทฺทกฺขิ รตฺติ [รตฺตึ (สฺยา.)] ขชฺโชตํ, ชาตเวทํ อมฺถ.
สฺวสฺส โคมยจุณฺณานิ, อภิมตฺถํ ติณานิ จ;
วิปรีตาย สฺาย, นาสกฺขิ ปชฺชเลตเว.
เอวมฺปิ อนุปาเยน, อตฺถํ น ลภเต มิโค [มูโค (สฺยา.)];
วิสาณโต ควํ โทหํ, ยตฺถ ขีรํ น วินฺทติ.
วิวิเธหิ อุปาเยหิ, อตฺถํ ปปฺโปนฺติ มาณวา;
นิคฺคเหน อมิตฺตานํ, มิตฺตานํ ปคฺคเหน จ.
เสนาโมกฺขปลาเภน ¶ [เสนี โมกฺขูปลาเภน (สฺยา.)], วลฺลภานํ นเยน จ;
ชคตึ ชคติปาลา, อาวสนฺติ วสุนฺธรนฺติ.
ขชฺโชปนกชาตกํ จตุตฺถํ.
๓๖๕. อหิตุณฺฑิกชาตกํ (๕-๒-๕)
ธุตฺโตมฺหิ สมฺม สุมุข, ชูเต อกฺขปราชิโต;
หเรหิ [เสเวหิ (ปี.)] อมฺพปกฺกานิ, วีริยํ เต ภกฺขยามเส.
อลิกํ วต มํ สมฺม, อภูเตน ปสํสสิ;
โก เต สุโต วา ทิฏฺโ วา, สุมุโข นาม มกฺกโฏ.
อชฺชาปิ ¶ เม ตํ มนสิ [เต มํ สรสิ (ก.)], ยํ มํ ตฺวํ อหิตุณฺฑิก;
ธฺาปณํ ปวิสิตฺวา, มตฺโต [มุตฺโต (ก.)] ฉาตํ หนาสิ มํ.
ตาหํ สรํ ทุกฺขเสยฺยํ, อปิ รชฺชมฺปิ การเย;
เนวาหํ ยาจิโต ทชฺชํ, ตถา หิ ภยตชฺชิโต.
ยฺจ ชฺา กุเล ชาตํ, คพฺเภ ติตฺตํ อมจฺฉรึ;
เตน สขิฺจ มิตฺตฺจ, ธีโร สนฺธาตุมรหตีติ.
อหิตุณฺฑิกชาตกํ ปฺจมํ.
๓๖๖. คุมฺพิยชาตกํ (๕-๒-๖)
มธุวณฺณํ ¶ มธุรสํ, มธุคนฺธํ วิสํ อหุ;
คุมฺพิโย ¶ ฆาสเมสาโน, อรฺเ โอทหี วิสํ.
มธุ อิติ มฺมานา [มธูติ มฺมานาย (ก.)], เย ตํ วิสมขาทิสุํ [วิสมสายิสุํ (สี. สฺยา.)];
เตสํ ตํ กฏุกํ อาสิ, มรณํ เตนุปาคมุํ.
เย จ โข ปฏิสงฺขาย, วิสํ ตํ ปริวชฺชยุํ;
เต อาตุเรสุ สุขิตา, ฑยฺหมาเนสุ นิพฺพุตา.
เอวเมว มนุสฺเสสุ, วิสํ กามา สโมหิตา;
อามิสํ พนฺธนฺเจตํ, มจฺจุเวโส [ปจฺจุวโส (สี. สฺยา.)] คุหาสโย.
เอวเมว อิเม กาเม, อาตุรา ปริจาริเก [ปริจารเก (ก.)];
เย สทา ปริวชฺเชนฺติ, สงฺคํ โลเก อุปจฺจคุนฺติ.
คุมฺพิยชาตกํ ฉฏฺํ.
๓๖๗. สาฬิยชาตกํ (๕-๒-๗)
ยฺวายํ สาฬิย [สาลิย (สี. สฺยา. ปี.), สาฬิก (?)] ฉาโปติ, กณฺหสปฺปํ อคาหยิ;
เตน สปฺเปนยํ ทฏฺโ, หโต ปาปานุสาสโก.
อหนฺตาร [อหนนฺต (ปี.), อหรนฺต (?)] มหนฺตารํ, โย นโร หนฺตุมิจฺฉติ;
เอวํ โส นิหโต เสติ, ยถายํ ปุริโส หโต.
อหนฺตาร ¶ [อหนนฺต (สี. สฺยา. ปี.), อหรนฺต (?)] มฆาเตนฺตํ, โย นโร หนฺตุมิจฺฉติ;
เอวํ โส นิหโต เสติ, ยถายํ ปุริโส หโต.
ยถา ปํสุมุฏฺึ ปุริโส, ปฏิวาตํ ปฏิกฺขิเป;
ตเมว ¶ โส รโช หนฺติ, ตถายํ ปุริโส หโต.
โย อปฺปทุฏฺสฺส นรสฺส ทุสฺสติ, สุทฺธสฺส โปสสฺส อนงฺคณสฺส;
ตเมว พาลํ ปจฺเจติ ปาปํ, สุขุโม รโช ปฏิวาตํว ขิตฺโตติ.
สาฬิยชาตกํ สตฺตมํ.
๓๖๘. ตจสารชาตกํ (๕-๒-๘)
อมิตฺตหตฺถตฺถคตา [หตฺถตฺตคตา (กตฺถจิ, สี. นิยฺย)], ตจสารสมปฺปิตา;
ปสนฺนมุขวณฺณาตฺถ, กสฺมา ตุมฺเห น โสจถ.
น ¶ โสจนาย ปริเทวนาย, อตฺโถว ลพฺโภ [อตฺโถ จ ลพฺภา (สี. สฺยา.), อตฺโถธ ลพฺภา (อ. นิ. ๕.๔๘)] อปิ อปฺปโกปิ;
โสจนฺตเมนํ ทุขิตํ วิทิตฺวา, ปจฺจตฺถิกา อตฺตมนา ภวนฺติ.
ยโต จ โข ปณฺฑิโต อาปทาสุ, น เวธตี อตฺถวินิจฺฉยฺู;
ปจฺจตฺถิกาสฺส [ปจฺจตฺถิกา เต (ก.)] ทุขิตา ภวนฺติ, ทิสฺวา มุขํ อวิการํ ปุราณํ.
ชปฺเปน มนฺเตน สุภาสิเตน, อนุปฺปทาเนน ปเวณิยา วา;
ยถา ¶ ยถา ยตฺถ ลเภถ อตฺถํ, ตถา ตถา ตตฺถ ปรกฺกเมยฺย.
ยโต ¶ จ ชาเนยฺย อลพฺภเนยฺโย, มยา ว [มยา วา (สฺยา. ก.)] อฺเน วา เอส อตฺโถ;
อโสจมาโน อธิวาสเยยฺย, กมฺมํ ทฬฺหํ กินฺติ กโรมิ ทานีติ.
ตจสารชาตกํ อฏฺมํ.
๓๖๙. มิตฺตวินฺทกชาตกํ (๕-๒-๙)
กฺยาหํ เทวานมกรํ, กึ ปาปํ ปกตํ มยา;
ยํ เม สิรสฺมึ โอหจฺจ [อุหจฺจ (ก.), อุหจฺจ (ปี.)], จกฺกํ ภมติ มตฺถเก.
อติกฺกมฺม รมณกํ, สทามตฺตฺจ ทูภกํ;
พฺรหฺมตฺตรฺจ ปาสาทํ, เกนตฺเถน อิธาคโต.
อิโต พหุตรา โภคา, อตฺร มฺเ ภวิสฺสเร;
อิติ เอตาย สฺาย, ปสฺส มํ พฺยสนํ คตํ.
จตุพฺภิ อฏฺชฺฌคมา, อฏฺาหิปิ จ [อฏฺาหิ จาปิ (สี. สฺยา.), อฏฺาภิ จาปิ (ก.)] โสฬส;
โสฬสาหิ จ พาตฺตึส, อตฺริจฺฉํ จกฺกมาสโท;
อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ มตฺถเก.
อุปริวิสาลา ทุปฺปูรา, อิจฺฉา วิสฏคามินี [อุปริ วิสาลํ ทุปฺปูรํ, อิจฺฉาวิสทคามินี (สี.)];
เย ¶ จ ตํ อนุคิชฺฌนฺติ, เต โหนฺติ จกฺกธาริโนติ.
มิตฺตวินฺทกชาตกํ นวมํ.
๓๗๐. ปลาสชาตกํ (๕-๒-๑๐)
หํโส ปลาสมวจ, นิคฺโรโธ สมฺม ชายติ;
องฺกสฺมึ [องฺคสฺมึ (ก.)] เต นิสินฺโนว, โส เต มมฺมานิ เฉจฺฉติ [ฉิชฺชติ (ก.)].
วฑฺฒตาเมว [วทฺธิตเมว (ก.)] นิคฺโรโธ, ปติฏฺสฺส ภวามหํ;
ยถา ปิตา จ มาตา จ [ปิตา วา มาตา วา (ปี.), มาตา วา ปิตา วา (ก.)], เอวํ เม โส ภวิสฺสติ.
ยํ ¶ ตฺวํ องฺกสฺมึ วฑฺเฒสิ, ขีรรุกฺขํ ภยานกํ;
อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม, วุฑฺฒิ มสฺส น รุจฺจติ.
อิทานิ ¶ โข มํ ภาเยติ, มหาเนรุนิทสฺสนํ;
หํสสฺส อนภิฺาย, มหา เม ภยมาคตํ.
น ตสฺส วุฑฺฒิ กุสลปฺปสตฺถา, โย วฑฺฒมาโน ฆสเต ปติฏฺํ;
ตสฺสูปโรธํ ปริสงฺกมาโน, ปตารยี มูลวธาย ธีโรติ.
ปลาสชาตกํ ทสมํ.
วณฺณาโรหวคฺโค ทุติโย [อิมสฺสุทฺทานํ ตติยวคฺคปริโยสาเน ภวิสฺสติ].
๓. อฑฺฒวคฺโค
๓๗๑. ทีฆีติโกสลชาตกํ (๕-๓-๑)
เอวํภูตสฺส เต ราช, อาคตสฺส วเส [วโส (ปี. ก.)] มม;
อตฺถิ นุ โกจิ ปริยาโย, โย ตํ ทุกฺขา ปโมจเย.
เอวํภูตสฺส ¶ เม ตาต, อาคตสฺส วเส ตว;
นตฺถิ โน โกจิ ปริยาโย, โย มํ ทุกฺขา ปโมจเย.
นาฺํ สุจริตํ ราช, นาฺํ ราช สุภาสิตํ;
ตายเต มรณกาเล, เอวเมวิตรํ ธนํ.
อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;
เย จ ตํ อุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสํ น สมฺมติ.
อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;
เย จ ตํ นุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสูปสมฺมติ.
น หิ เวเรน เวรานิ, สมฺมนฺตีธ กุทาจนํ;
อเวเรน จ สมฺมนฺติ, เอส ธมฺโม สนนฺตโนติ.
ทีฆีติโกสลชาตกํ ปมํ.
๓๗๒. มิคโปตกชาตกํ (๕-๓-๒)
อคารา ¶ ปจฺจุเปตสฺส, อนคารสฺส เต สโต;
สมณสฺส น ตํ สาธุ, ยํ เปตมนุโสจสิ.
สํวาเสน ¶ หเว สกฺก, มนุสฺสสฺส มิคสฺส วา;
หทเย ¶ ชายเต เปมํ, น ตํ สกฺกา อโสจิตุํ.
มตํ มริสฺสํ โรทนฺติ, เย รุทนฺติ ลปนฺติ จ;
ตสฺมา ตฺวํ อิสิ มา โรทิ, โรทิตํ โมฆมาหุ สนฺโต.
โรทิเตน หเว พฺรหฺเม, มโต เปโต สมุฏฺเห;
สพฺเพ สงฺคมฺม โรทาม, อฺมฺสฺส าตเก.
อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.
อพฺพหิ วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ;
โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิ.
โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน วาสวาติ.
มิคโปตกชาตกํ ทุติยํ.
๓๗๓. มูสิกชาตกํ (๕-๓-๓)
กุหึ คตา กตฺถ คตา, อิติ ลาลปฺปตี ชโน;
อหเมเวโก ชานามิ, อุทปาเน มูสิกา หตา.
ยฺเจตํ [ยเถตํ (ปี.), ยเวตํ (ก.), ยเมตํ (กตฺถจิ)] อิติ จีติ จ, คทฺรโภว นิวตฺตสิ;
อุทปาเน มูสิกํ หนฺตฺวา, ยวํ ภกฺเขตุมิจฺฉสิ.
ทหโร จาสิ ทุมฺเมธ, ปมุปฺปตฺติโก [ปมุปฺปตฺติโต (สี. ปี.)] สุสุ;
ทีฆฺเจตํ ¶ [ทีฆเมตํ (ปี.)] สมาสชฺช [สมาปชฺช (สฺยา. ก.)], น เต ทสฺสามิ ชีวิตํ.
นานฺตลิกฺขภวเนน, นางฺคปุตฺตปิเนน [นางฺคปุตฺตสิเรน (สี. สฺยา. ปี.)] วา;
ปุตฺเตน หิ ปตฺถยิโต, สิโลเกหิ ปโมจิโต.
สพฺพํ ¶ สุตมธีเยถ, หีนมุกฺกฏฺมชฺฌิมํ;
สพฺพสฺส อตฺถํ ชาเนยฺย, น จ สพฺพํ ปโยชเย;
โหติ ตาทิสโก กาโล, ยตฺถ อตฺถาวหํ สุตนฺติ.
มูสิกชาตกํ ตติยํ.
๓๗๔. จูฬธนุคฺคหชาตกํ (๕-๓-๔)
สพฺพํ ¶ ภณฺฑํ สมาทาย, ปารํ ติณฺโณสิ พฺราหฺมณ;
ปจฺจาคจฺฉ ลหุํ ขิปฺปํ, มมฺปิ ตาเรหิ ทานิโต [ทานิโภ (สฺยา.)].
อสนฺถุตํ มํ จิรสนฺถุเตน, นิมีนิ โภตี อทฺธุวํ ธุเวน;
มยาปิ โภตี นิมิเนยฺย อฺํ, อิโต อหํ ทูรตรํ คมิสฺสํ.
กายํ เอฬคลาคุมฺเพ [เอฬคณคุมฺเพ (ก.)], กโรติ อหุหาสิยํ;
นยีธ นจฺจคีตํ วา [นยิธ นจฺจํ วา คีตํ วา (สี. สฺยา. ปี.)], ตาฬํ วา สุสมาหิตํ;
อนมฺหิกาเล [อนมฺหกาเล (ปี.)] สุโสณิ [สุสฺโสณิ (สี. สฺยา. ปี.)], กึ นุ ชคฺฆสิ โสภเน [โสภเณ (ปี. ก.)].
สิงฺคาล พาล ทุมฺเมธ, อปฺปปฺโสิ ชมฺพุก;
ชีโน ¶ มจฺฉฺจ เปสิฺจ, กปโณ วิย ฌายสิ.
สุทสฺสํ วชฺชมฺเสํ, อตฺตโน ปน ทุทฺทสํ;
ชีนา ปติฺจ ชารฺจ, มฺเ ตฺวฺเว [มมฺปิ ตฺวฺเว (สี. สฺยา.), ตฺวมฺปิ มฺเว (ปี.)] ฌายสิ.
เอวเมตํ มิคราช, ยถา ภาสสิ ชมฺพุก;
สา นูนาหํ อิโต คนฺตฺวา, ภตฺตุ เหสฺสํ วสานุคา.
โย หเร มตฺติกํ ถาลํ, กํสถาลมฺปิ โส หเร;
กตฺเจว [กตํเยว (สี. สฺยา. ปี.)] ตยา ปาปํ, ปุนเปวํ กริสฺสสีติ.
จูฬธนุคฺคหชาตกํ จตุตฺถํ.
๓๗๕. กโปตชาตกํ (๕-๓-๕)
อิทานิ โขมฺหิ สุขิโต อโรโค, นิกฺกณฺฏโก นิปฺปติโต กโปโต;
กาหามิ ทานี หทยสฺส ตุฏฺึ, ตถาหิมํ มํสสากํ พเลติ.
กายํ ¶ พลากา สิขิโน, โจรี ลงฺฆิปิตามหา;
โอรํ พลาเก อาคจฺฉ, จณฺโฑ เม วายโส สขา.
อลฺหิ เต ชคฺฆิตาเย, มมํ ทิสฺวาน เอทิสํ;
วิลูนํ สูทปุตฺเตน, ปิฏฺมณฺเฑน [ปิฏฺมทฺเทน (สี. สฺยา. ปี.)] มกฺขิตํ.
สุนฺหาโต ¶ สุวิลิตฺโตสิ, อนฺนปาเนน ตปฺปิโต;
กณฺเ ¶ จ เต เวฬุริโย, อคมา นุ กชงฺคลํ.
มา เต มิตฺโต อมิตฺโต วา, อคมาสิ กชงฺคลํ;
ปิฺฉานิ ตตฺถ ลายิตฺวา, กณฺเ พนฺธนฺติ วฏฺฏนํ.
ปุนปาปชฺชสี สมฺม, สีลฺหิ ตว ตาทิสํ;
น หิ มานุสกา โภคา, สุภฺุชา โหนฺติ ปกฺขินาติ.
กโปตชาตกํ ปฺจมํ.
อฑฺฒวคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ วณฺณ สสีล หิริ ลภเต, สุมุขา วิส สาฬิยมิตฺตวโร;
อถ จกฺก ปลาส สราช สโต, ยว พาล กโปตก ปนฺนรสาติ.
อถ วคฺคุทฺทานํ –
ชีนฺจ วณฺณํ อสมํวคุปฺปริ, สุเทสิตา ชาตกนฺติ สนฺติ วีสติ [ชาตก ปฺจวีสติ (?)];
มเหสิโน พฺรหฺมจริตฺตมุตฺต-มโวจ คาถา อตฺถวตี สุพฺยฺชนาติ.
ปฺจกนิปาตํ นิฏฺิตํ.