📜
๖. ฉกฺกนิปาโต
๑. อวาริยวคฺโค
๓๗๖. อวาริยชาตกํ (๖-๑-๑)
มาสุ ¶ ¶ ¶ กุชฺฌ ภูมิปติ, มาสุ กุชฺฌ รเถสภ;
กุทฺธํ อปฺปฏิกุชฺฌนฺโต, ราชา รฏฺสฺส ปูชิโต.
คาเม วา ยทิ วารฺเ, นินฺเน วา ยทิ วา ถเล;
สพฺพตฺถ อนุสาสามิ, มาสุ กุชฺฌ [มาสฺสุ กุชฺฌิ (สี. ปี.)] รเถสภ.
อวาริยปิตา นาม, อหุ คงฺคาย นาวิโก;
ปุพฺเพ ชนํ ตาเรตฺวาน, ปจฺฉา ยาจติ เวตนํ;
เตนสฺส ภณฺฑนํ โหติ, น จ โภเคหิ วฑฺฒติ.
อติณฺณํเยว ยาจสฺสุ, อปารํ ตาต นาวิก;
อฺโ หิ ติณฺณสฺส มโน, อฺโ โหติ ปาเรสิโน [ตเรสิโน (สี. ปี.), ติเรสิโน (สฺยา.)].
คาเม วา ยทิ วารฺเ, นินฺเน วา ยทิ วา ถเล;
สพฺพตฺถ อนุสาสามิ, มาสุ กุชฺฌิตฺถ นาวิก.
ยาเยวานุสาสนิยา, ราชา คามวรํ อทา;
ตาเยวานุสาสนิยา, นาวิโก ปหรี มุขํ.
ภตฺตํ ภินฺนํ หตา ภริยา, คพฺโภ จ ปติโต ฉมา;
มิโคว ชาตรูเปน, น เตนตฺถํ อพนฺธิ สูติ [อวฑฺฒิตุนฺติ (สี. สฺยา.), อวฑฺฒิ สูติ (?)].
อวาริยชาตกํ ปมํ.
๓๗๗. เสตเกตุชาตกํ (๖-๑-๒)
มา ¶ ตาต กุชฺฌิ น หิ สาธุ โกโธ, พหุมฺปิ เต อทิฏฺมสฺสุตฺจ;
มาตา ปิตา ทิสตา [ทิสา ตาต (สฺยา.), ทิสา ตา (ปี.)] เสตเกตุ, อาจริยมาหุ ทิสตํ ปสตฺถา.
อคาริโน ¶ ¶ อนฺนทปานวตฺถทา [อนฺนปานวตฺถทา (สฺยา. ก.)], อวฺหายิกา ตมฺปิ ทิสํ วทนฺติ;
เอสา ทิสา ปรมา เสตเกตุ, ยํ ปตฺวา ทุกฺขี สุขิโน ภวนฺติ.
ขราชินา ชฏิลา ปงฺกทนฺตา, ทุมฺมกฺขรูปา [ทุมุกฺขรูปา (สี. สฺยา.), ทุมฺมุกฺขรูปา (ปี. ก.)] เยเม ชปฺปนฺติ มนฺเต;
กจฺจิ นุ เต มานุสเก ปโยเค, อิทํ วิทู ปริมุตฺตา อปายา.
ปาปานิ กมฺมานิ กตฺวาน ราช, พหุสฺสุโต เจ น [พหุสฺสุโต เนว (สี. สฺยา.)] จเรยฺย ธมฺมํ;
สหสฺสเวโทปิ น ตํ ปฏิจฺจ, ทุกฺขา ปมฺุเจ จรณํ อปตฺวา.
สหสฺสเวโทปิ น ตํ ปฏิจฺจ, ทุกฺขา ปมฺุเจ จรณํ อปตฺวา;
มฺามิ ¶ เวทา อผลา ภวนฺติ, สสํยมํ จรณเมว [จรณฺเว (สี. สฺยา. ปี.)] สจฺจํ.
น เหว เวทา อผลา ภวนฺติ, สสํยมํ จรณเมว สจฺจํ;
กิตฺติฺหิ ปปฺโปติ อธิจฺจ เวเท, สนฺตึ ปุเณติ [สนฺตํ ปุเน’ติ (สี. ปี.)] จรเณน ทนฺโตติ.
เสตเกตุชาตกํ ทุติยํ.
๓๗๘. ทรีมุขชาตกํ (๖-๑-๓)
ปงฺโก จ กามา ปลิโป จ กามา, ภยฺจ เมตํ ติมูลํ ปวุตฺตํ;
รโช จ ธูโม จ มยา ปกาสิตา, หิตฺวา ตุวํ ปพฺพช พฺรหฺมทตฺต.
คธิโต ¶ [คถิโต (สี.)] จ รตฺโต จ อธิมุจฺฉิโต จ, กาเมสฺวหํ พฺราหฺมณ ภึสรูปํ;
ตํ นุสฺสเห ชีวิกตฺโถ ปหาตุํ, กาหามิ ปฺุานิ อนปฺปกานิ.
โย อตฺถกามสฺส หิตานุกมฺปิโน, โอวชฺชมาโน น กโรติ สาสนํ;
อิทเมว เสยฺโย อิติ มฺมาโน, ปุนปฺปุนํ ¶ คพฺภมุเปติ มนฺโท.
โส โฆรรูปํ นิรยํ อุเปติ, สุภาสุภํ มุตฺตกรีสปูรํ;
สตฺตา สกาเย น ชหนฺติ คิทฺธา, เย โหนฺติ กาเมสุ อวีตราคา.
มีฬฺเหน ลิตฺตา รุหิเรน มกฺขิตา, เสมฺเหน ลิตฺตา อุปนิกฺขมนฺติ;
ยํ ยฺหิ กาเยน ผุสนฺติ ตาวเท, สพฺพํ อสาตํ ทุขเมว เกวลํ.
ทิสฺวา วทามิ น หิ อฺโต สวํ, ปุพฺเพนิวาสํ พหุกํ สรามิ;
จิตฺราหิ คาถาหิ สุภาสิตาหิ, ทรีมุโข นิชฺฌาปยิ สุเมธนฺติ.
ทรีมุขชาตกํ ตติยํ.
๓๗๙. เนรุชาตกํ (๖-๑-๔)
กาโกลา กากสงฺฆา จ, มยฺจ ปตตํ วรา [วร (ก.) มยนฺติปทสฺส หิ วิเสสนํ];
สพฺเพว สทิสา โหม, อิมํ อาคมฺม ปพฺพตํ.
อิธ ¶ สีหา จ พฺยคฺฆา จ, สิงฺคาลา จ มิคาธมา;
สพฺเพว ¶ สทิสา โหนฺติ, อยํ โก นาม ปพฺพโต.
อิมํ ¶ เนรูติ [เนรุนฺติ (สี. สฺยา.)] ชานนฺติ, มนุสฺสา ปพฺพตุตฺตมํ;
อิธ วณฺเณน สมฺปนฺนา, วสนฺติ สพฺพปาณิโน.
อมานนา ยตฺถ สิยา, สนฺตานํ วา วิมานนา;
หีนสมฺมานนา วาปิ, น ตตฺถ วสตึ วเส [วสตี วเส (สฺยา.), วส ทิวเส (ปี.)].
ยตฺถาลโส จ ทกฺโข จ, สูโร ภีรุ จ ปูชิยา;
น ตตฺถ สนฺโต วสนฺติ, อวิเสสกเร นเร [นเค (สี. สฺยา. ปี.)].
นายํ เนรุ วิภชติ, หีนอุกฺกฏฺมชฺฌิเม;
อวิเสสกโร เนรุ, หนฺท เนรุํ ชหามเสติ.
เนรุชาตกํ จตุตฺถํ.
๓๘๐. อาสงฺกชาตกํ (๖-๑-๕)
อาสาวตี นาม ลตา, ชาตา จิตฺตลตาวเน;
ตสฺสา วสฺสสหสฺเสน, เอกํ นิพฺพตฺตเต ผลํ.
ตํ เทวา ปยิรุปาสนฺติ, ตาว ทูรผลํ สตึ;
อาสีเสว [อาสึเสว (สี. สฺยา. ปี.)] ตุวํ ราช, อาสา ผลวตี สุขา.
อาสีสเตว [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] โส ปกฺขี, อาสีสเตว [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] โส ทิโช;
ตสฺส จาสา [ตสฺเสวาสา (สฺยา.)] สมิชฺฌติ, ตาว ทูรคตา สตี;
อาสีเสว ตุวํ ราช, อาสา ผลวตี สุขา.
สมฺเปสิ โข มํ วาจาย, น จ สมฺเปสิ [สํเสสิ (ก.)] กมฺมุนา;
มาลา ¶ เสเรยฺยกสฺเสว, วณฺณวนฺตา อคนฺธิกา.
อผลํ มธุรํ วาจํ, โย มิตฺเตสุ ปกุพฺพติ;
อททํ อวิสฺสชํ โภคํ, สนฺธิ เตนสฺส ชีรติ.
ยฺหิ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;
อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.
พลฺจ วต เม ขีณํ, ปาเถยฺยฺจ น วิชฺชติ;
สงฺเก ปาณูปโรธาย, หนฺท ทานิ วชามหํ.
เอตเทว ¶ ¶ หิ เม นามํ, ยํ นามสฺมิ รเถสภ;
อาคเมหิ มหาราช, ปิตรํ อามนฺตยามหนฺติ.
อาสงฺกชาตกํ ปฺจมํ.
๓๘๑. มิคาโลปชาตกํ (๖-๑-๖)
น เม รุจฺจิ มิคาโลป, ยสฺส เต ตาทิสี คตี;
อตุจฺจํ ตาต ปตสิ, อภูมึ ตาต เสวสิ.
จตุกฺกณฺณํว เกทารํ, ยทา เต ปถวี สิยา;
ตโต ตาต นิวตฺตสฺสุ, มาสฺสุ เอตฺโต ปรํ คมิ.
สนฺติ อฺเปิ สกุณา, ปตฺตยานา วิหงฺคมา;
อกฺขิตฺตา วาตเวเคน, นฏฺา เต สสฺสตีสมา.
อกตฺวา อปนนฺทสฺส [อปรณฺณสฺส (สี. สฺยา. ปี.)], ปิตุ วุทฺธสฺส สาสนํ;
กาลวาเต ¶ อติกฺกมฺม, เวรมฺภานํ วสํ อคา [คโต (สี.)].
ตสฺส ปุตฺตา จ ทารา จ, เย จฺเ อนุชีวิโน;
สพฺเพ พฺยสนมาปาทุํ, อโนวาทกเร ทิเช.
เอวมฺปิ อิธ วุทฺธานํ, โย วากฺยํ นาวพุชฺฌติ;
อติสีมจโร [อติสีมํ จโร (สี. สฺยา. ก.)] ทิตฺโต, คิชฺโฌวาตีตสาสโน;
สพฺเพ พฺยสนํ ปปฺโปนฺติ, อกตฺวา พุทฺธสาสนนฺติ.
มิคาโลปชาตกํ ฉฏฺํ.
๓๘๒. สิริกาฬกณฺณิชาตกํ (๖-๑-๗)
กา นุ กาเฬน วณฺเณน, น จาปิ [น จาสิ (สี.)] ปิยทสฺสนา;
กา วา ตฺวํ กสฺส วา ธีตา, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ.
มหาราชสฺสหํ ธีตา, วิรูปกฺขสฺส จณฺฑิยา;
อหํ กาฬี อลกฺขิกา, กาฬกณฺณีติ มํ วิทู;
โอกาสํ ยาจิโต เทหิ, วเสมุ ตว สนฺติเก.
กึสีเล ¶ กึสมาจาเร, ปุริเส นิวิสเส ตุวํ;
ปุฏฺา เม กาฬิ อกฺขาหิ, กถํ [ยถา (สี. ปี.)] ชาเนมุ ตํ มยํ.
มกฺขี ปฬาสี สารมฺภี, อิสฺสุกี มจฺฉรี สโ;
โส มยฺหํ ปุริโส กนฺโต, ลทฺธํ ยสฺส วินสฺสติ.
โกธโน ¶ อุปนาหี จ, ปิสุโณ จ วิเภทโก;
กณฺฑกวาโจ [อณฺฑกวาโจ (ก. สี. ปี.)] ผรุโส, โส เม กนฺตตโร ตโต.
อชฺช ¶ สุเวติ ปุริโส, สทตฺถํ นาวพุชฺฌติ;
โอวชฺชมาโน กุปฺปติ, เสยฺยํ โส อติมฺติ.
ทวปฺปลุทฺโธ [เทวปฺปลุทฺโธ (ก.), ทวปฺปลทฺโธ (ปี.)] ปุริโส, สพฺพมิตฺเตหิ ธํสติ;
โส มยฺหํ ปุริโส กนฺโต, ตสฺมึ โหมิ อนามยา.
อเปหิ เอตฺโต ตฺวํ กาฬิ, เนตํ อมฺเหสุ วิชฺชติ;
อฺํ ชนปทํ คจฺฉ, นิคเม ราชธานิโย.
อหมฺปิ โข ตํ [เจตํ (สี.)] ชานามิ, เนตํ ตุมฺเหสุ วิชฺชติ;
สนฺติ โลเก อลกฺขิกา, สงฺฆรนฺติ พหุํ ธนํ;
อหํ เทโว จ เม ภาตา, อุโภ นํ วิธมามเส.
กา นุ ทิพฺเพน วณฺเณน, ปถพฺยา สุปติฏฺิตา;
กา วา ตฺวํ กสฺส วา ธีตา, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ.
มหาราชสฺสหํ ธีตา, ธตรฏฺสฺส สิรีมโต [ธตรฏฺสิรีมโต (สฺยา. ก.)];
อหํ สิรี จ ลกฺขี จ, ภูริปฺาติ มํ วิทู;
โอกาสํ ยาจิโต เทหิ, วเสมุ ตว สนฺติเก.
กึสีเล กึสมาจาเร, ปุริเส นิวิสเส ตุวํ;
ปุฏฺา เม ลกฺขิ อกฺขาหิ, กถํ [ยถา (สี. ปี.)] ชาเนมุ ตํ มยํ.
โย ¶ จาปิ สีเต อถวาปิ อุณฺเห, วาตาตเป ฑํสสรีสเป จ;
ขุธํ [ขุทฺทํ (สฺยา. ก.), ขุทํ (ปี.)] ปิปาสํ อภิภุยฺย สพฺพํ, รตฺตินฺติวํ โย สตตํ นิยุตฺโต;
กาลาคตฺจ ¶ น หาเปติ อตฺถํ, โส เม มนาโป นิวิเส จ ตมฺหิ.
อกฺโกธโน มิตฺตวา จาควา จ, สีลูปปนฺโน อสโชุภูโต [อสโ อุชฺชุภูโต (ปี.)];
สงฺคาหโก สขิโล สณฺหวาโจ, มหตฺตปตฺโตปิ นิวาตวุตฺติ;
ตสฺมึหํ [ตสฺมาหํ (สี. ปี.)] โปเส วิปุลา ภวามิ, อูมิ สมุทฺทสฺส ยถาปิ วณฺณํ.
โย จาปิ มิตฺเต อถวา อมิตฺเต, เสฏฺเ สริกฺเข อถ วาปิ หีเน;
อตฺถํ จรนฺตํ อถวา อนตฺถํ, อาวี รโห สงฺคหเมว วตฺเต [วตฺโต (สฺยา. ก.)].
วาจํ น วชฺชา ผรุสํ กทาจิ, มตสฺส ชีวสฺส จ ตสฺส โหมิ.
เอเตสํ โย อฺตรํ ลภิตฺวา, กนฺตา สิรี [กนฺตสิรึ (กตฺถจิ), กนฺตํ สิรึ (สฺยา.) อฏฺกถายํ ทุติยตติยปานฺตรานิ] มชฺชติ อปฺปปฺโ;
ตํ ทิตฺตรูปํ วิสมํ จรนฺตํ, กรีสานํว [กรีสชาตํ ว (สี. สฺยา.)] วิวชฺชยามิ.
อตฺตนา ¶ กุรุเต ลกฺขึ, อลกฺขึ กุรุตตฺตนา;
น ¶ หิ ลกฺขึ อลกฺขึ วา, อฺโ อฺสฺส การโกติ.
สิริกาฬกณฺณิชาตกํ สตฺตมํ.
๓๘๓. กุกฺกุฏชาตกํ (๖-๑-๘)
สุจิตฺตปตฺตฉทน ¶ , ตมฺพจูฬ วิหงฺคม;
โอโรห ทุมสาขาย, มุธา ภริยา ภวามิ เต.
จตุปฺปที ตฺวํ กลฺยาณิ, ทฺวิปทาหํ มโนรเม;
มิคี ปกฺขี อสฺุตฺตา, อฺํ ปริเยส สามิกํ.
โกมาริกา เต เหสฺสามิ, มฺชุกา ปิยภาณินี;
วินฺท มํ อริเยน เวเทน, สาวย มํ ยทิจฺฉสิ.
กุณปาทินิ โลหิตเป, โจริ กุกฺกุฏโปถินิ;
น ตฺวํ อริเยน เวเทน, มมํ ภตฺตารมิจฺฉสิ.
เอวมฺปิ จตุรา [จาตุรา (สฺยา. ก.)] นารี, ทิสฺวาน สธนํ [ปวรํ (สี. สฺยา. ปี.)] นรํ;
เนนฺติ สณฺหาหิ วาจาหิ, พิฬารี วิย กุกฺกุฏํ.
โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;
อมิตฺตวสมนฺเวติ, ปจฺฉา จ อนุตปฺปติ.
โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;
มุจฺจเต ¶ สตฺตุสมฺพาธา, กุกฺกุโฏว พิฬาริยาติ.
กุกฺกุฏชาตกํ อฏฺมํ.
๓๘๔. ธมฺมธชชาตกํ (๖-๑-๙)
ธมฺมํ จรถ าตโย, ธมฺมํ จรถ ภทฺทํ โว [ภทฺท โว (ก.)];
ธมฺมจารี สุขํ เสติ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ.
ภทฺทโก วตยํ ปกฺขี, ทิโช ปรมธมฺมิโก;
เอกปาเทน ติฏฺนฺโต, ธมฺมเมวานุสาสติ.
นาสฺส สีลํ วิชานาถ, อนฺาย ปสํสถ;
ภุตฺวา อณฺฑฺจ โปตฺจ [ฉาเป จ (สี. ปี.)], ธมฺโม ธมฺโมติ ภาสติ.
อฺํ ภณติ วาจาย, อฺํ กาเยน กุพฺพติ;
วาจาย โน จ กาเยน, น ตํ ธมฺมํ อธิฏฺิโต.
วาจาย ¶ ¶ สขิโล มโนวิทุคฺโค, ฉนฺโน กูปสโยว กณฺหสปฺโป;
ธมฺมธโช คามนิคมาสุสาธุ [คามนิคมาสุ สาธุสมฺมโต (สี.), คามนิคมสาธุ (ปี.)], ทุชฺชาโน ปุริเสน พาลิเสน.
อิมํ ¶ ตุณฺเฑหิ ปกฺเขหิ, ปาทา จิมํ วิเหถ [วิโปถถ (ปี.)];
ฉวฺหิมํ วินาเสถ, นายํ สํวาสนารโหติ.
ธมฺมธชชาตกํ นวมํ.
๓๘๕. นนฺทิยมิคราชชาตกํ (๖-๑-๑๐)
สเจ พฺราหฺมณ คจฺเฉสิ, สาเกเต [สาเกตํ (สี. สฺยา.)] อชฺชุนํ [อฺฌนํ (สี. สฺยา. ปี.)] วนํ;
วชฺชาสิ นนฺทิยํ นาม, ปุตฺตํ อสฺมากโมรสํ;
มาตา ปิตา จ เต วุทฺธา, เต ตํ อิจฺฉนฺติ ปสฺสิตุํ.
ภุตฺตา มยา นิวาปานิ, ราชิโน ปานโภชนํ;
ตํ ราชปิณฺฑํ อวโภตฺตุํ [อวโภตฺตํ (ก.)], นาหํ พฺราหฺมณ มุสฺสเห.
โอทหิสฺสามหํ ปสฺสํ, ขุรปฺปานิสฺส [ขุรปฺปาณิสฺส (สี.), ขุรปาณิสฺส (ปี.), ขุรปฺปปาณิสฺส (?)] ราชิโน;
ตทาหํ สุขิโต มุตฺโต, อปิ ปสฺเสยฺย มาตรํ.
มิคราชา ปุเร อาสึ, โกสลสฺส นิเกตเน [นิเกตเว (สี. สฺยา. ปี.)];
นนฺทิโย นาม นาเมน, อภิรูโป จตุปฺปโท.
ตํ มํ วธิตุมาคจฺฉิ, ทายสฺมึ อชฺชุเน วเน;
ธนุํ อารชฺชํ [อารชฺชุํ (นิยฺย), อเทชฺฌํ (สี. ปี.) อทฺเวธาภาวํ เอกีภาวนฺติ อตฺโถ] กตฺวาน, อุสุํ สนฺนยฺห [สนฺธาย (สี. ปี.)] โกสโล.
ตสฺสาหํ ¶ โอทหึ ปสฺสํ, ขุรปฺปานิสฺส ราชิโน;
ตทาหํ ¶ สุขิโต มุตฺโต, มาตรํ ทฏฺุมาคโตติ.
นนฺทิยมิคราชชาตกํ ทสมํ.
อวาริยวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ กุชฺฌรเถสภ เกตุวโร, สทรีมุข เนรุ ลตา จ ปุน;
อปนนฺท สิรี จ สุจิตฺตวโร, อถ ธมฺมิก นนฺทิมิเคน ทสาติ.
๒. ขรปุตฺตวคฺโค
๓๘๖. ขรปุตฺตชาตกํ (๖-๒-๑)
สจฺจํ ¶ กิเรวมาหํสุ, วสฺตํ [ภสฺตํ (สี. ปี.), กลกํ (สฺยา.), ครํ (ก.)] พาโลติ ปณฺฑิตา;
ปสฺส พาโล รโหกมฺมํ, อาวิกุพฺพํ น พุชฺฌติ.
ตฺวํ โขปิ [ตฺวํ นุ โข (สี. สฺยา.), ตฺวฺจ โข (ปี.)] สมฺม พาโลสิ, ขรปุตฺต วิชานหิ;
รชฺชุยา หิ [รชฺชุยาสิ (ปี.)] ปริกฺขิตฺโต, วงฺโกฏฺโ โอหิโตมุโข.
อปรมฺปิ สมฺม เต พาลฺยํ [อยมฺปิ สมฺม เต พาโล (ก.)], โย มุตฺโต น ปลายสิ;
โส จ พาลตโร สมฺม, ยํ ตฺวํ วหสิ เสนกํ.
ยํ นุ สมฺม อหํ พาโล, อชราช วิชานหิ;
อถ ¶ เกน เสนโก พาโล, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
อุตฺตมตฺถํ ลภิตฺวาน, ภริยาย โย ปทสฺสติ [ภยิยา โย ปทสฺสติ (ปี.), ภยิยา น ภวิสฺสติ (ก.)];
เตน ชหิสฺสตตฺตานํ, สา เจวสฺส น เหสฺสติ.
น ¶ เว ปิยมฺเมติ [น ปิยเมติ (ก.), น ปิยเมทนฺติ (กตฺถจิ)] ชนินฺท ตาทิโส, อตฺตํ นิรํกตฺวา ปิยานิ เสวติ [เสวเย (?)];
อตฺตาว เสยฺโย ปรมา จ เสยฺโย, ลพฺภา ปิยา โอจิตตฺเถน ปจฺฉาติ.
ขรปุตฺตชาตกํ ปมํ.
๓๘๗. สูจิชาตกํ (๖-๒-๒)
อกกฺกสํ อผรุสํ, ขรโธตํ สุปาสิยํ;
สุขุมํ ติขิณคฺคฺจ, โก สูจึ เกตุมิจฺฉติ.
สุมชฺชฺจ สุปาสฺจ, อนุปุพฺพํ [อนุปุพฺพ (สี. สฺยา.)] สุวฏฺฏิตํ;
ฆนฆาติมํ ปฏิถทฺธํ, โก สูจึ เกตุมิจฺฉติ.
อิโต ทานิ ปตายนฺติ, สูจิโย พฬิสานิ จ;
โกยํ กมฺมารคามสฺมึ, สูจึ วิกฺเกตุมิจฺฉติ.
อิโต สตฺถานิ คจฺฉนฺติ, กมฺมนฺตา วิวิธา ปุถู;
โกยํ กมฺมารคามสฺมึ, สูจึ วิกฺเกตุมิจฺฉติ [มรหติ (สี. สฺยา. ปี.)].
สูจึ ¶ กมฺมารคามสฺมึ, วิกฺเกตพฺพา ปชานตา;
อาจริยาว ชานนฺติ [อาจริยา สฺชานนฺติ (ก.), อาจริยา ปชานนฺติ (สฺยา.), อาจริยาว สฺชานนฺติ (ปี.)], กมฺมํ สุกตทุกฺกฏํ [ทุกฺกตํ (สี. ปี.)].
อิมํ ¶ เจ [อิมฺจ (สี. สฺยา. ปี.)] เต ปิตา ภทฺเท, สูจึ ชฺา มยา กตํ;
ตยา จ มํ นิมนฺเตยฺย, ยฺจตฺถฺํ ฆเร ธนนฺติ.
สูจิชาตกํ ทุติยํ.
๓๘๘. ตุณฺฑิลชาตกํ (๖-๒-๓)
นวฉนฺนเก [นวฉนฺทเก (สี. ปี.), นวจฺฉทฺทเก (สฺยา.)] ทานิ [โทณิ (ก.), ทานํ, ทาเน (กตฺถจิ)] ทิยฺยติ, ปุณฺณายํ โทณิ สุวามินี ิตา;
พหุเก ชเน ปาสปาณิเก, โน จ โข เม ปฏิภาติ ภฺุชิตุํ.
ตสสิ ¶ ภมสิ เลณมิจฺฉสิ, อตฺตาโณสิ กุหึ คมิสฺสสิ;
อปฺโปสฺสุกฺโก ภฺุช ตุณฺฑิล, มํสตฺถาย หิ โปสิตามฺหเส [โปสิยามเส (สี. สฺยา. ปี.)].
โอคห รหทํ อกทฺทมํ, สพฺพํ เสทมลํ ปวาหย;
คณฺหาหิ นวํ วิเลปนํ, ยสฺส ¶ คนฺโธ น กทาจิ ฉิชฺชติ.
กตโม รหโท อกทฺทโม, กึสุ เสทมลนฺติ วุจฺจติ;
กตมฺจ นวํ วิเลปนํ, ยสฺส คนฺโธ น กทาจิ ฉิชฺชติ.
ธมฺโม รหโท อกทฺทโม, ปาปํ เสทมลนฺติ วุจฺจติ;
สีลฺจ นวํ วิเลปนํ, ตสฺส คนฺโธ น กทาจิ ฉิชฺชติ.
นนฺทนฺติ สรีรฆาติโน, น จ นนฺทนฺติ สรีรธาริโน;
ปุณฺณาย จ ปุณฺณมาสิยา, รมมานาว ชหนฺติ ชีวิตนฺติ.
ตุณฺฑิลชาตกํ ตติยํ.
๓๘๙. สุวณฺณกกฺกฏชาตกํ (๖-๒-๔)
สิงฺคีมิโค อายตจกฺขุเนตฺโต, อฏฺิตฺตโจ วาริสโย อโลโม;
เตนาภิภูโต กปณํ รุทามิ, หเร สขา กิสฺส นุ มํ ชหาสิ.
โส ¶ ¶ ปสฺสสนฺโต มหตา ผเณน, ภุชงฺคโม กกฺกฏมชฺฌปตฺโต;
สขา สขารํ ปริตายมาโน, ภุชงฺคมํ กกฺกฏโก คเหสิ.
น วายสํ โน ปน กณฺหสปฺปํ, ฆาสตฺถิโก กกฺกฏโก อเทยฺย;
ปุจฺฉามิ ตํ อายตจกฺขุเนตฺต, อถ กิสฺส เหตุมฺห อุโภ คหีตา.
อยํ ปุริโส มม อตฺถกาโม, โย มํ คเหตฺวาน ทกาย เนติ;
ตสฺมึ มเต ทุกฺขมนปฺปกํ เม, อหฺจ เอโส จ อุโภ น โหม.
มมฺจ ทิสฺวาน ปวทฺธกายํ, สพฺโพ ชโน หึสิตุเมว มิจฺเฉ;
สาทฺุจ ถูลฺจ มุทฺุจ มํสํ, กากาปิ มํ ทิสฺวาน [ทิสฺว (สี. ปี.)] วิเหเยยฺยุํ.
สเจตสฺส ¶ เหตุมฺห อุโภ คหีตา, อุฏฺาตุ โปโส วิสมาวมามิ [วิสมาจมามิ (สี. ปี. ก.)];
มมฺจ กากฺจ ปมฺุจ ขิปฺปํ, ปุเร ¶ วิสํ คาฬฺหมุเปติ มจฺจํ.
สปฺปํ ปโมกฺขามิ น ตาว กากํ, ปฏิพนฺธโก [ปฏิพทฺธโก (สี. ปี.)] โหหิติ [โหติ หิ (สฺยา.)] ตาว กาโก;
ปุริสฺจ ทิสฺวาน สุขึ อโรคํ, กากํ ปโมกฺขามิ ยเถว สปฺปํ.
กาโก ¶ ตทา เทวทตฺโต อโหสิ, มาโร ปน กณฺหสปฺโป อโหสิ;
อานนฺทภทฺโท กกฺกฏโก อโหสิ, อหํ ตทา พฺราหฺมโณ โหมิ สตฺถาติ [ตตฺถาติ (สี. ปี.)].
สุวณฺณกกฺกฏชาตกํ จตุตฺถํ.
๓๙๐. มยฺหกชาตกํ (๖-๒-๕)
สกุโณ มยฺหโก นาม, คิริสานุทรีจโร;
ปกฺกํ ปิปฺผลิมารุยฺห, มยฺหํ มยฺหนฺติ กนฺทติ.
ตสฺเสวํ วิลปนฺตสฺส, ทิชสงฺฆา สมาคตา;
ภุตฺวาน ปิปฺผลึ ยนฺติ, วิลปตฺเวว โส ทิโช.
เอวเมว อิเธกจฺโจ, สงฺฆริตฺวา พหุํ ธนํ;
เนวตฺตโน น าตีนํ, ยโถธึ ปฏิปชฺชติ.
น โส อจฺฉาทนํ ภตฺตํ, น มาลํ น วิเลปนํ;
อนุโภติ ¶ [นานุโภติ (สฺยา. ก.)] สกึ กิฺจิ, น สงฺคณฺหาติ าตเก.
ตสฺเสวํ วิลปนฺตสฺส, มยฺหํ มยฺหนฺติ รกฺขโต;
ราชาโน อถ วา โจรา, ทายทา เย ว [เย จ (สฺยา. ก.)] อปฺปิยา;
ธนมาทาย คจฺฉนฺติ, วิลปตฺเวว โส นโร.
ธีโร [ธีโร จ (สี.)] โภเค อธิคมฺม, สงฺคณฺหาติ จ าตเก;
เตน โส กิตฺตึ ปปฺโปติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทตีติ [สคฺเค จ โมทตีติ (สี. ปี.)].
มยฺหกชาตกํ ปฺจมํ.
๓๙๑. วิชฺชาธรชาตกํ (๖-๒-๖)
ทุพฺพณฺณรูปํ ตุวมริยวณฺณี, ปุรกฺขตฺวา [ปุรกฺขิตฺวา (สฺยา. ก.)] ปฺชลิโก นมสฺสสิ;
เสยฺโย นุ เต โส อุทวา [อุทาหุ (สฺยา. ก.)] สริกฺโข, นามํ ปรสฺสตฺตโน จาปิ พฺรูหิ.
น ¶ นามโคตฺตํ คณฺหนฺติ ราช, สมฺมคฺคตานุชฺชุคตาน [สมคฺคตานุชฺชุคตาน (สฺยา.), สมุคฺคตานุชฺชุคตาน (ก.)] เทวา;
อหฺจ เต นามเธยฺยํ วทามิ, สกฺโกหมสฺมี ติทสานมินฺโท.
โย ¶ ทิสฺวา ภิกฺขุํ จรณูปปนฺนํ, ปุรกฺขตฺวา ปฺชลิโก นมสฺสติ;
ปุจฺฉามิ ตํ เทวราเชตมตฺถํ, อิโต ¶ จุโต กึ ลภเต สุขํ โส.
โย ทิสฺวา ภิกฺขุํ จรณูปปนฺนํ, ปุรกฺขตฺวา ปฺชลิโก นมสฺสติ;
ทิฏฺเว ธมฺเม ลภเต ปสํสํ, สคฺคฺจ โส ยาติ สรีรเภทา.
ลกฺขี วต เม อุทปาทิ อชฺช, ยํ วาสวํ ภูตปติทฺทสาม;
ภิกฺขฺุจ ทิสฺวาน ตุวฺจ สกฺก, กาหามิ ปฺุานิ อนปฺปกานิ.
อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา เย พหุานจินฺติโน;
ภิกฺขฺุจ ทิสฺวาน มมฺจ ราช, กโรหิ ปฺุานิ อนปฺปกานิ.
อกฺโกธโน นิจฺจปสนฺนจิตฺโต, สพฺพาติถียาจโยโค ภวิตฺวา;
นิหจฺจ มานํ อภิวาทยิสฺสํ, สุตฺวาน เทวินฺท สุภาสิตานีติ.
วิชฺชาธร [ธชวิเหก (สี. ปี.), ปพฺพชิตวิเหก (สฺยา.)] ชาตกํ ฉฏฺํ.
๓๙๒. สิงฺฆปุปฺผชาตกํ (๖-๒-๗)
ยเมตํ ¶ ¶ [ยเมกํ (ปี.)] วาริชํ ปุปฺผํ, อทินฺนํ อุปสิงฺฆสิ;
เอกงฺคเมตํ เถยฺยานํ, คนฺธเถโนสิ มาริส.
น หรามิ น ภฺชามิ, อารา สิงฺฆามิ วาริชํ;
อถ เกน นุ วณฺเณน, คนฺธเถโนติ วุจฺจติ.
โยยํ ภิสานิ ขณติ, ปุณฺฑรีกานิ ภฺชติ;
เอวํ อากิณฺณกมฺมนฺโต, กสฺมา เอโส น วุจฺจติ.
อากิณฺณลุทฺโท ปุริโส, ธาติเจลํว มกฺขิโต;
ตสฺมึ เม วจนํ นตฺถิ, ตฺจารหามิ วตฺตเว.
อนงฺคณสฺส โปสสฺส, นิจฺจํ สุจิคเวสิโน;
วาลคฺคมตฺตํ ปาปสฺส, อพฺภามตฺตํว ขายติ.
อทฺธา มํ ยกฺข ชานาสิ, อโถ มํ อนุกมฺปสิ;
ปุนปิ ยกฺข วชฺชาสิ, ยทา ปสฺสสิ เอทิสํ.
เนว ตํ อุปชีวามิ, นปิ เต ภตกามฺหเส [ภตกมฺหเส (สี. ปี.), ภติกมฺหเส (สฺยา.)];
ตฺวเมว ภิกฺขุ ชาเนยฺย, เยน คจฺเฉยฺย สุคฺคตินฺติ.
สิงฺฆปุปฺผ [ภิสปุปฺผ (สี. ปี.), อุปสิงฺฆปุปฺผ (สฺยา.)] ชาตกํ สตฺตมํ.
๓๙๓. วิฆาสาทชาตกํ (๖-๒-๘)
สุสุขํ ¶ วต ชีวนฺติ, เย ชนา วิฆาสาทิโน;
ทิฏฺเว ¶ ธมฺเม ปาสํสา, สมฺปราเย จ สุคฺคตี.
สุกสฺส [สุวสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] ภาสมานสฺส, น นิสาเมถ ปณฺฑิตา;
อิทํ สุณาถ โสทริยา, อมฺเหวายํ ปสํสติ.
นาหํ ตุมฺเห ปสํสามิ, กุณปาทา สุณาถ เม;
อุจฺฉิฏฺโภชิโน [โภชนา (ก.)] ตุมฺเห, น ตุมฺเห วิฆาสาทิโน.
สตฺตวสฺสา ¶ ปพฺพชิตา, เมชฺฌารฺเ [มชฺเฌรฺเ (ก.)] สิขณฺฑิโน;
วิฆาเสเนว ยาเปนฺตา, มยํ เจ โภโต คารยฺหา;
เก นุ โภโต ปสํสิยา.
ตุมฺเห สีหานํ พฺยคฺฆานํ, วาฬานฺจาวสิฏฺกํ;
อุจฺฉิฏฺเเนว ยาเปนฺตา, มฺิวฺโห วิฆาสาทิโน.
เย พฺราหฺมณสฺส สมณสฺส, อฺสฺส วา [อฺสฺส จ (สี. สฺยา.), อฺสฺเสว (ปี.)] วนิพฺพิโน [วณิพฺพิโน (สี. สฺยา.)];
ทตฺวาว [ทตฺวาน (ปี. ก.)] เสสํ ภฺุชนฺติ, เต ชนา วิฆาสาทิโนติ.
วิฆาสาทชาตกํ อฏฺมํ.
๓๙๔. วฏฺฏกชาตกํ (๖-๒-๙)
ปณีตํ ภฺุชเส ภตฺตํ, สปฺปิเตลฺจ มาตุล;
อถ เกน นุ วณฺเณน, กิโส ตฺวมสิ วายส.
อมิตฺตมชฺเฌ วสโต, เตสุ อามิสเมสโต;
นิจฺจํ อุพฺพิคฺคหทยสฺส, กุโต กากสฺส ทฬฺหิยํ.
นิจฺจํ อุพฺเพคิโน [อุพฺพิคฺคิโน (สฺยา. ก.), อุพฺเพธิโน (สี.)] กากา, ธงฺกา ปาเปน กมฺมุนา;
ลทฺโธ ¶ ปิณฺโฑ น ปีเณติ, กิโส เตนสฺมิ วฏฺฏก.
ลูขานิ ติณพีชานิ, อปฺปสฺเนหานิ ภฺุชสิ;
อถ เกน นุ วณฺเณน, ถูโล ตฺวมสิ วฏฺฏก.
อปฺปิจฺฉา อปฺปจินฺตาย, อทูรคมเนน จ;
ลทฺธาลทฺเธน ยาเปนฺโต, ถูโล เตนสฺมิ วายส.
อปฺปิจฺฉสฺส ¶ หิ โปสสฺส, อปฺปจินฺตสุขสฺส [อปฺปจินฺติสุขสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] จ;
สุสงฺคหิตมานสฺส [สุสงฺคหิตปมาณสฺส (สี. สฺยา. ปี.)], วุตฺตี สุสมุทานยาติ.
วฏฺฏกชาตกํ นวมํ.
๓๙๕. ปาราวตชาตกํ (๖-๒-๑๐)
จิรสฺสํ วต ปสฺสามิ, สหายํ มณิธารินํ;
สุกตา [สุกตาย (สี. ปี.)] มสฺสุกุตฺติยา, โสภเต วต เม สขา.
ปรูฬฺหกจฺฉนขโลโม ¶ , อหํ กมฺเมสุ พฺยาวโฏ;
จิรสฺสํ นฺหาปิตํ ลทฺธา, โลมํ ตํ อชฺชํ หารยึ [อปหารยึ (สี. ปี.)].
ยํ นุ โลมํ อหาเรสิ, ทุลฺลภํ ลทฺธ กปฺปกํ;
อถ กิฺจรหิ เต สมฺม, กณฺเ กิณิกิณายติ [อิทํ กณฺเ กิณายติ (ก.), กณฺเ กึนิกิลายติ (สฺยา.)].
มนุสฺสสุขุมาลานํ, มณิ กณฺเสุ ลมฺพติ;
เตสาหํ ¶ อนุสิกฺขามิ, มา ตฺวํ มฺิ ทวา กตํ.
สเจปิมํ ปิหยสิ, มสฺสุกุตฺตึ สุการิตํ;
การยิสฺสามิ เต สมฺม, มณิฺจาปิ ททามิ เต.
ตฺวฺเว มณินา ฉนฺโน, สุกตาย จ มสฺสุยา;
อามนฺต โข ตํ คจฺฉามิ, ปิยํ เม ตว ทสฺสนนฺติ.
ปาราวตชาตกํ [กากชาตกํ (สี. ปี.), มณิชาตกํ (สฺยา.)] ทสมํ.
ขรปุตฺตวคฺโค [เสนกวคฺโค (สี. ปี.), ขุรปุตฺตวคฺโค (สฺยา.), สูจิวคฺโค (ก.)] ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ ปสฺส สสูจิ จ ตุณฺฑิลโก, มิค มยฺหกปฺจมปกฺขิวโร;
อถ ปฺชลิ วาริช เมชฺฌ ปุน, อถ วฏฺฏ กโปตวเรน ทสาติ.
อถ วคฺคุทฺทานํ –
อถ วคฺคํ ปกิตฺติสฺสํ, ฉนิปาตํ วรุตฺตเม;
อวาริยา จ ขโร จ [เสนก (สี.), สูจิ จ (สฺยา. ก.)], ทฺเว จ วุตฺตา สุพฺยฺชนาติ.
ฉกฺกนิปาตํ นิฏฺิตํ.