📜
๗. สตฺตกนิปาโต
๑. กุกฺกุวคฺโค
๓๙๖. กุกฺกุชาตกํ (๗-๑-๑)
ทิยฑฺฒกุกฺกู ¶ ¶ ¶ อุทเยน กณฺณิกา, วิทตฺถิโย อฏฺ ปริกฺขิปนฺติ นํ;
สา สึสปา [สสึสปา (สี. ปี.), สา สีสปา (สฺยา.), ยา สึสปา (ก. สี. นิยฺย)] สารมยา อเผคฺคุกา, กุหึ ิตา อุปฺปริโต [อุปริโต (สี. สฺยา. ปี.)] น ธํสติ.
ยา ตึสติ สารมยา อนุชฺชุกา, ปริกิริย [ปกิริยา (ก.)] โคปาณสิโย สมํ ิตา [สมฏฺิตา (สี. สฺยา.)];
ตาหิ สุสงฺคหิตา พลสา ปีฬิตา [ตา สงฺคหิตา พลสา จ ปีฬิตา (สี.), ตาหิ สุสงฺคหิตา พลสา จ ปีฬิตา (สฺยา.), ตาหิ สงฺคหีตา พลสา จ ปีฬิตา (ปี.)], สมํ ิตา อุปฺปริโต น ธํสติ.
เอวมฺปิ มิตฺเตหิ ทฬฺเหหิ ปณฺฑิโต, อเภชฺชรูเปหิ สุจีหิ มนฺติภิ;
สุสงฺคหีโต สิริยา น ธํสติ, โคปาณสี ภารวหาว กณฺณิกา.
ขรตฺตจํ เพลฺลํ ยถาปิ สตฺถวา, อนามสนฺโตปิ กโรติ ติตฺตกํ;
สมาหรํ สาทุํ กโรติ ปตฺถิว, อสาทุํ กยิรา ตนุพนฺธมุทฺธรํ [ตนุวฏฺฏมุทฺธรํ (สี. ปี.)].
เอวมฺปิ ¶ คามนิคเมสุ ปณฺฑิโต, อสาหสํ ราชธนานิ สงฺฆรํ;
ธมฺมานุวตฺตี ปฏิปชฺชมาโน, ส ผาติ กยิรา อวิเหยํ ปรํ.
โอทาตมูลํ ¶ สุจิวาริสมฺภวํ, ชาตํ ยถา โปกฺขรณีสุ อมฺพุชํ;
ปทุมํ ยถา อคฺคินิกาสิผาลิมํ, น กทฺทโม น รโช น วาริ ลิมฺปติ.
เอวมฺปิ โวหารสุจึ อสาหสํ, วิสุทฺธกมฺมนฺตมเปตปาปกํ;
น ลิมฺปติ กมฺมกิเลส ตาทิโส, ชาตํ ยถา โปกฺขรณีสุ อมฺพุชนฺติ.
กุกฺกุชาตกํ ปมํ.
๓๙๗. มโนชชาตกํ (๗-๑-๒)
ยถา จาโป นินฺนมติ, ชิยา จาปิ นิกูชติ;
หฺเต นูน มโนโช, มิคราชา สขา มม.
หนฺท ทานิ วนนฺตานิ, ปกฺกมามิ ยถาสุขํ;
เนตาทิสา สขา โหนฺติ, ลพฺภา เม ชีวโต สขา.
น ¶ ปาปชนสํเสวี, อจฺจนฺตํ สุขเมธติ;
มโนชํ ¶ ปสฺส เสมานํ, คิริยสฺสานุสาสนี [อริยสฺสานุสาสนี (สี. สฺยา. ปี.)].
น ปาปสมฺปวงฺเกน, มาตา ปุตฺเตน นนฺทติ;
มโนชํ ปสฺส เสมานํ, อจฺฉนฺนํ [สจฺฉนฺนํ (ก.)] สมฺหิ โลหิเต.
เอวมาปชฺชเต โปโส, ปาปิโย จ นิคจฺฉติ;
โย เว หิตานํ วจนํ, น กโรติ อตฺถทสฺสินํ.
เอวฺจ โส โหติ ตโต จ ปาปิโย, โย อุตฺตโม อธมชนูปเสวี;
ปสฺสุตฺตมํ อธมชนูปเสวิตํ [เสวึ (สฺยา.)], มิคาธิปํ สรวรเวคนิทฺธุตํ.
นิหียติ ¶ ปุริโส นิหีนเสวี, น จ หาเยถ กทาจิ ตุลฺยเสวี;
เสฏฺมุปคมํ [มุปนมํ (สี. ปี. อ. นิ. ๓.๒๖)] อุเทติ ขิปฺปํ, ตสฺมาตฺตนา อุตฺตริตรํ [ตสฺมา อตฺตโน อุตฺตรึ (สี. ปี.), ตสฺมา อตฺตโน อุตฺตรํ (สฺยา.)] ภเชถาติ.
มโนชชาตกํ ทุติยํ.
๓๙๘. สุตนุชาตกํ (๗-๑-๓)
ราชา เต ภตฺตํ ปาเหสิ, สุจึ มํสูปเสจนํ;
มฆเทวสฺมึ [มขาเทวสฺมึ (สี. ปี.), มาฆเทวสฺมึ (ก.)] อธิวตฺเถ, เอหิ นิกฺขมฺม ภฺุชสฺสุ.
เอหิ มาณว โอเรน, ภิกฺขมาทาย สูปิตํ;
ตฺวฺจ ¶ มาณว ภิกฺขา จ [ภกฺโขสิ (สฺยา.), ภกฺขาว (ก.)], อุโภ ภกฺขา ภวิสฺสถ.
อปฺปเกน ตุวํ ยกฺข, ถุลฺลมตฺถํ ชหิสฺสสิ;
ภิกฺขํ เต นาหริสฺสนฺติ, ชนา มรณสฺิโน.
ลทฺธาย ยกฺขา [ลทฺธายํ ยกฺข (สี. สฺยา. ปี.)] ตว นิจฺจภิกฺขํ, สุจึ ปณีตํ รสสา อุเปตํ;
ภิกฺขฺจ เต อาหริโย นโร อิธ, สุทุลฺลโภ เหหิติ ภกฺขิเต [ขาทิเต (สี. สฺยา. ปี.)] มยิ.
มเมว [มเมส (สี. ปี.)] สุตโน อตฺโถ, ยถา ภาสสิ มาณว;
มยา ตฺวํ สมนฺุาโต, โสตฺถึ ปสฺสาหิ มาตรํ.
ขคฺคํ ฉตฺตฺจ ปาติฺจ, คจฺฉมาทาย [คจฺเฉวาทาย (สี. สฺยา. ปี.)] มาณว;
โสตฺถึ ปสฺสตุ เต มาตา, ตฺวฺจ ปสฺสาหิ มาตรํ.
เอวํ ยกฺข สุขี โหหิ, สห สพฺเพหิ าติภิ;
ธนฺจ เม อธิคตํ, รฺโ จ วจนํ กตนฺติ.
สุตนุชาตกํ ตติยํ.
๓๙๙. มาตุโปสกคิชฺฌชาตกํ (๗-๑-๔)
เต ¶ ¶ กถํ นุ กริสฺสนฺติ, วุทฺธา คิริทรีสยา;
อหํ พทฺโธสฺมิ ปาเสน, นิลียสฺส วสํ คโต.
กึ คิชฺฌ ปริเทวสิ, กา นุ เต ปริเทวนา;
น ¶ เม สุโต วา ทิฏฺโ วา, ภาสนฺโต มานุสึ ทิโช.
ภรามิ มาตาปิตโร, วุทฺเธ คิริทรีสเย;
เต กถํ นุ กริสฺสนฺติ, อหํ วสํ คโต ตว.
ยํ นุ คิชฺโฌ โยชนสตํ, กุณปานิ อเวกฺขติ;
กสฺมา ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌสิ.
ยทา ปราภโว โหติ, โปโส ชีวิตสงฺขเย;
อถ ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌติ.
ภรสฺสุ มาตาปิตโร, วุทฺเธ คิริทรีสเย;
มยา ตฺวํ สมนฺุาโต, โสตฺถึ ปสฺสาหิ าตเก.
เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;
ภริสฺสํ มาตาปิตโร, วุทฺเธ คิริทรีสเยติ.
มาตุโปสกคิชฺฌชาตกํ จตุตฺถํ.
๔๐๐. ทพฺภปุปฺผชาตกํ (๗-๑-๕)
อนุตีรจารี ภทฺทนฺเต, สหายมนุธาว มํ;
มหา เม คหิโต [โรหิโต (ก.)] มจฺโฉ, โส มํ หรติ เวคสา.
คมฺภีรจารี ภทฺทนฺเต, ทฬฺหํ คณฺหาหิ ถามสา;
อหํ ตํ อุทฺธริสฺสามิ, สุปณฺโณ อุรคามิว [อุรคมฺมิว (สี. สฺยา. ปี.)].
วิวาโท โน สมุปฺปนฺโน, ทพฺภปุปฺผ สุโณหิ เม;
สเมหิ ¶ เมธคํ [เมธกํ (ปี.)] สมฺม, วิวาโท วูปสมฺมตํ.
ธมฺมฏฺโหํ ปุเร อาสึ, พหู อฑฺฑา เม ตีริตา [พหุอฏฺฏํ เม ตีริตํ (สี.), พหุอฏฺฏํว ตีริตํ (สฺยา.), พหุ อตฺถํ เม ตีริตํ (ปี.)];
สเมมิ เมธคํ สมฺม, วิวาโท วูปสมฺมตํ.
อนุตีรจาริ ¶ นงฺคุฏฺํ, สีสํ คมฺภีรจาริโน;
อจฺจายํ [อถายํ (สี. ปี.)] มชฺฌิโม ขณฺโฑ, ธมฺมฏฺสฺส ภวิสฺสติ.
จิรมฺปิ ¶ ภกฺโข อภวิสฺส, สเจ น วิวเทมเส;
อสีสกํ อนงฺคุฏฺํ, สิงฺคาโล หรติ โรหิตํ.
ยถาปิ ราชา นนฺเทยฺย, รชฺชํ ลทฺธาน ขตฺติโย;
เอวาหมชฺช นนฺทามิ, ทิสฺวา ปุณฺณมุขํ ปตึ.
กถํ นุ ถลโช สนฺโต, อุทเก มจฺฉํ ปรามสิ;
ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กถํ อธิคตํ ตยา.
วิวาเทน กิสา โหนฺติ, วิวาเทน ธนกฺขยา;
ชีนา อุทฺทา วิวาเทน, ภฺุช มายาวิ โรหิตํ.
เอวเมว มนุสฺเสสุ, วิวาโท ยตฺถ ชายติ;
ธมฺมฏฺํ ปฏิธาวนฺติ, โส หิ เนสํ วินายโก;
ธนาปิ ตตฺถ ชียนฺติ, ราชโกโส ปวฑฺฒตีติ [จ วฑฺฒติ (ปี.)].
ทพฺภปุปฺผชาตกํ ปฺจมํ.
๔๐๑. ปณฺณกชาตกํ (๗-๑-๖)
ปณฺณกํ [ทสณฺณกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ติขิณธารํ, อสึ สมฺปนฺนปายินํ;
ปริสายํ ¶ ปุริโส คิลติ, กึ ทุกฺกรตรํ ตโต;
ยทฺํ ทุกฺกรํ านํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
คิเลยฺย ปุริโส โลภา, อสึ สมฺปนฺนปายินํ;
โย จ วชฺชา ททามีติ, ตํ ทุกฺกรตรํ ตโต;
สพฺพฺํ สุกรํ านํ, เอวํ ชานาหิ มทฺทว [มาคธ (สี. สฺยา. ปี.)].
พฺยากาสิ อายุโร ปฺหํ, อตฺถํ [อตฺถ (ปี. สี. นิยฺย)] ธมฺมสฺส โกวิโท;
ปุกฺกุสํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ ทุกฺกรตรํ ตโต;
ยทฺํ ทุกฺกรํ านํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
น ¶ วาจมุปชีวนฺติ, อผลํ คิรมุทีริตํ;
โย จ ทตฺวา อวากยิรา, ตํ ทุกฺกรตรํ ตโต;
สพฺพฺํ สุกรํ านํ, เอวํ ชานาหิ มทฺทว.
พฺยากาสิ ปุกฺกุโส ปฺหํ, อตฺถํ ธมฺมสฺส โกวิโท;
เสนกํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ ทุกฺกรตรํ ตโต;
ยทฺํ ทุกฺกรํ านํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
ทเทยฺย ¶ ปุริโส ทานํ, อปฺปํ วา ยทิ วา พหุํ;
โย จ ทตฺวา นานุตปฺเป [ตเป (สี. ปี.)], ตํ ทุกฺกรตรํ ตโต;
สพฺพฺํ สุกรํ านํ, เอวํ ชานาหิ มทฺทว.
พฺยากาสิ อายุโร ปฺหํ, อโถ ปุกฺกุสโปริโส;
สพฺเพ ¶ ปฺเห อติโภติ, ยถา ภาสติ เสนโกติ.
ปณฺณก [ทสณฺณก (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ ฉฏฺํ.
๔๐๒. สตฺตุภสฺตชาตกํ (๗-๑-๗)
วิพฺภนฺตจิตฺโต กุปิตินฺทฺริโยสิ, เนตฺเตหิ เต วาริคณา สวนฺติ;
กึ เต นฏฺํ กึ ปน ปตฺถยาโน, อิธาคมา พฺรหฺเม ตทิงฺฆ [พฺราหฺมณ อิงฺฆ (สี. สฺยา.)] พฺรูหิ.
มิยฺเยถ ภริยา วชโต มมชฺช, อคจฺฉโต มรณมาห ยกฺโข;
เอเตน ทุกฺเขน ปเวธิโตสฺมิ, อกฺขาหิ เม เสนก เอตมตฺถํ.
พหูนิ านานิ วิจินฺตยิตฺวา, ยเมตฺถ วกฺขามิ ตเทว สจฺจํ;
มฺามิ เต พฺราหฺมณ สตฺตุภสฺตํ, อชานโต กณฺหสปฺโป ปวิฏฺโ.
อาทาย ¶ ทณฺฑํ ปริสุมฺภ ภสฺตํ, ปสฺเสฬมูคํ อุรคํ ทุชิวฺหํ [ทิชิวฺหํ (สี. ปี.)];
ฉินฺทชฺช กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ, ภุชงฺคมํ ปสฺส ปมฺุจ ภสฺตํ.
สํวิคฺครูโป ¶ ปริสาย มชฺเฌ, โส พฺราหฺมโณ สตฺตุภสฺตํ ปมฺุจิ;
อถ นิกฺขมิ อุรโค อุคฺคเตโช, อาสีวิโส สปฺโป ผณํ กริตฺวา.
สุลทฺธลาภา ชนกสฺส รฺโ, โย ปสฺสตี เสนกํ สาธุปฺํ;
วิวฏฺฏฉทฺโท [วิวตฺตจฺฉทฺโท (สี.), วิวฏฺฏจฺฉโท (สฺยา.), วิวฏฺฏจฺฉทฺทา (ปี.)] นุสิ สพฺพทสฺสี, าณํ นุ เต พฺราหฺมณ ภึสรูปํ.
อิมานิ เม สตฺตสตานิ อตฺถิ, คณฺหาหิ สพฺพานิ ททามิ ตุยฺหํ;
ตยา หิ เม ชีวิตมชฺช ลทฺธํ, อโถปิ ภริยาย มกาสิ โสตฺถึ.
น ปณฺฑิตา เวตนมาทิยนฺติ, จิตฺราหิ คาถาหิ สุภาสิตาหิ;
อิโตปิ เต พฺรหฺเม ททนฺตุ วิตฺตํ, อาทาย ตฺวํ คจฺฉ สกํ นิเกตนฺติ.
สตฺตุภสฺตชาตกํ [เสนกชาตกํ (สฺยา.)] สตฺตมํ.
๔๐๓. อฏฺิเสนกชาตกํ (๗-๑-๘)
เยเม ¶ อหํ น ชานามิ, อฏฺิเสน วนิพฺพเก;
เต มํ สงฺคมฺม ยาจนฺติ, กสฺมา มํ ตฺวํ น ยาจสิ.
ยาจโก ¶ อปฺปิโย โหติ, ยาจํ อททมปฺปิโย;
ตสฺมาหํ ตํ น ยาจามิ, มา เม วิเทสฺสนา [วิทฺเทสนา (สี. ปี.)] อหุ.
โย ¶ เว ยาจนชีวาโน, กาเล ยาจํ น ยาจติ;
ปรฺจ ปฺุา [ปฺุํ (สฺยา. ก.)] ธํเสติ, อตฺตนาปิ น ชีวติ.
โย จ [โย เว (ก.)] ยาจนชีวาโน, กาเล ยาจฺหิ ยาจติ [ยาจํปิ ยาจติ (สฺยา.), ยาจานิ ยาจติ (ปี.), ยาจติ ยาจนํ (สี. นิยฺย), ยาจนํ ยาจติ (ก.)];
ปรฺจ ปฺุํ ลพฺเภติ, อตฺตนาปิ จ ชีวติ.
น เว เทสฺสนฺติ [น เว ทุสฺสนฺติ (สฺยา.), น เว ทิสฺสนฺติ (ปี.), น วิเทสฺสนฺติ (ก. อฏฺ.)] สปฺปฺา, ทิสฺวา ยาจกมาคเต;
พฺรหฺมจาริ ปิโย เมสิ, วท ตฺวํ [วร ตํ (สี.), วร ตฺวํ (ปี.)] ภฺมิจฺฉสิ [ยฺมิจฺฉสิ (?)].
น เว ยาจนฺติ สปฺปฺา, ธีโร จ เวทิตุมรหติ;
อุทฺทิสฺส อริยา ติฏฺนฺติ, เอสา อริยาน ยาจนา.
ททามิ เต พฺราหฺมณ โรหิณีนํ, ควํ สหสฺสํ สห ปุงฺคเวน;
อริโย หิ อริยสฺส กถํ น ทชฺชา, สุตฺวาน คาถา ตว ธมฺมยุตฺตาติ.
อฏฺิเสนกชาตกํ อฏฺมํ.
๔๐๔. กปิชาตกํ (๗-๑-๙)
ยตฺถ ¶ เวรี นิวสติ, น วเส ตตฺถ ปณฺฑิโต;
เอกรตฺตํ ทิรตฺตํ วา, ทุกฺขํ วสติ เวริสุ.
ทิโส เว ลหุจิตฺตสฺส, โปสสฺสานุวิธียโต;
เอกสฺส กปิโน เหตุ, ยูถสฺส อนโย กโต.
พาโลว [จ (สี. สฺยา. ปี.)] ปณฺฑิตมานี, ยูถสฺส ปริหารโก;
สจิตฺตสฺส วสํ คนฺตฺวา, สเยถายํ [ปสฺเสถายํ (ก.)] ยถา กปิ.
น สาธุ พลวา พาโล, ยูถสฺส ปริหารโก;
อหิโต ภวติ าตีนํ, สกุณานํว เจตโก [เจฏโก (ก.)].
ธีโรว ¶ พลวา สาธุ, ยูถสฺส ปริหารโก;
หิโต ภวติ าตีนํ, ติทสานํว วาสโว.
โย จ สีลฺจ ปฺฺจ, สุตฺจตฺตนิ ปสฺสติ;
อุภินฺนมตฺถํ จรติ, อตฺตโน จ ปรสฺส จ.
ตสฺมา ตุเลยฺย มตฺตานํ, สีลปฺาสุตามิว [สีลํ ปฺํ สุตํปิว (สฺยา.)];
คณํ วา ปริหเร ธีโร, เอโก วาปิ ปริพฺพเชติ.
กปิชาตกํ นวมํ.
๔๐๕. พกชาตกํ (๗-๑-๑๐)
ทฺวาสตฺตติ ¶ โคตม [โภ โคตม (ก.)] ปฺุกมฺมา, วสวตฺติโน ¶ ชาติชรํ อตีตา;
อยมนฺติมา เวทคู พฺรหฺมปตฺติ [พฺรหฺมุปปตฺติ (สฺยา. ก.)], อสฺมาภิชปฺปนฺติ ชนา [ปชา (ก.)] อเนกา.
อปฺปฺหิ เอตํ [อปฺปฺจ เหตํ (สฺยา.), อปฺปํสิ เอตํ (ก.)] น หิ ทีฆมายุ, ยํ ตฺวํ พก มฺสิ ทีฆมายุํ;
สตํ สหสฺสานิ [สหสฺสานํ (สี. ปี. สํ. นิ. ๑.๑๗๕), สหสฺสาน (สฺยา. กํ.)] นิรพฺพุทานํ, อายุํ ปชานามิ ตวาห พฺรหฺเม.
อนนฺตทสฺสี ภควาหมสฺมิ, ชาติชฺชรํ โสกมุปาติวตฺโต;
กึ เม ปุราณํ วตสีลวตฺตํ [สีลวนฺตํ (ปี. ก.)], อาจิกฺข เม ตํ ยมหํ วิชฺํ.
ยํ ตฺวํ อปาเยสิ พหู มนุสฺเส, ปิปาสิเต ฆมฺมนิ สมฺปเรเต;
ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ, สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิ.
ยํ ¶ เอณิกูลสฺมิ ชนํ คหีตํ, อโมจยี คยฺหก นิยฺยมานํ;
ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ, สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิ.
คงฺคาย โสตสฺมึ คหีตนาวํ, ลุทฺเทน ¶ นาเคน มนุสฺสกปฺปา;
อโมจยิ ตฺวํ พลสา ปสยฺห, ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ;
สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิ.
กปฺโป จ เต พทฺธจโร [ปตฺถจโร (สฺยา.), ปฏฺจโร (ก.)] อโหสิ, สมฺพุทฺธิมนฺตํ [สมฺพุทฺธิวนฺตํ (สฺยา. ปี.), สมฺพุทฺธวนฺตํ (ก.)] วตินํ [วติตํ (สฺยา.), วติทํ (ก.)] อมฺํ;
ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ, สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิ.
อทฺธา ปชานาสิ มเมตมายุํ, อฺมฺปิ ชานาสิ ตถา หิ พุทฺโธ;
ตถา หิ ตายํ [ตฺยายํ (สํ. นิ. ๑.๑๗๕)] ชลิตานุภาโว, โอภาสยํ ติฏฺติ พฺรหฺมโลกนฺติ.
พกชาตกํ ทสมํ.
กุกฺกุวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
วรกณฺณิก จาปวโร สุตโน, อถ คิชฺฌ สโรหิตมจฺฉวโร;
ปุน ปณฺณก [ทสณฺณก (สี. สฺยา. ปี.)] เสนก ยาจนโก, อถ เวริ สพฺรหฺมพเกน ทสาติ.
๒. คนฺธารวคฺโค
๔๐๖. คนฺธารชาตกํ (๗-๒-๑)
หิตฺวา ¶ ¶ ¶ คามสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ โสฬส;
โกฏฺาคารานิ ผีตานิ, สนฺนิธึ ทานิ กุพฺพสิ.
หิตฺวา คนฺธารวิสยํ, ปหูตธนธาริยํ [ธานิยํ (สี. ปี.), ธฺนฺติ อตฺโถ];
ปสาสนโต [ปสาสนิโต (สี. สฺยา.), ปสาสนาโต (ปี.)] นิกฺขนฺโต, อิธ ทานิ ปสาสสิ.
ธมฺมํ ภณามิ เวเทห, อธมฺโม เม น รุจฺจติ;
ธมฺมํ เม ภณมานสฺส, น ปาปมุปลิมฺปติ.
เยน เกนจิ วณฺเณน, ปโร ลภติ รุปฺปนํ;
มหตฺถิยมฺปิ เจ วาจํ, น ตํ ภาเสยฺย ปณฺฑิโต.
กามํ รุปฺปตุ วา มา วา, ภุสํว วิกิรียตุ;
ธมฺมํ เม ภณมานสฺส, น ปาปมุปลิมฺปติ.
โน เจ อสฺส สกา พุทฺธิ, วินโย วา สุสิกฺขิโต;
วเน อนฺธมหึโสว [อนฺธมหิโสว (สี. ปี.)] จเรยฺย พหุโก ชโน.
ยสฺมา จ ปนิเธกจฺเจ, อาเจรมฺหิ [อาจารมฺหิ (สี. ปี.)] สุสิกฺขิตา;
ตสฺมา วินีตวินยา, จรนฺติ สุสมาหิตาติ.
คนฺธารชาตกํ ปมํ.
๔๐๗. มหากปิชาตกํ (๗-๒-๒)
อตฺตานํ ¶ สงฺกมํ กตฺวา, โย โสตฺถึ สมตารยิ;
กึ ตฺวํ เตสํ กิเม [กิโม (สี. ปี.), กึ เม (สฺยา.)] ตุยฺหํ, โหนฺติ เอเต [เหเต (สฺยา.), โส เต (ก.)] มหากปิ.
ราชาหํ อิสฺสโร เตสํ, ยูถสฺส ปริหารโก;
เตสํ โสกปเรตานํ, ภีตานํ เต อรินฺทม.
อุลฺลงฺฆยิตฺวา [ส ลงฺฆยิตฺวา (ปี.), สุลงฺฆยิตฺวา (ก.)] อตฺตานํ, วิสฺสฏฺธนุโน สตํ;
ตโต อปรปาเทสุ, ทฬฺหํ พนฺธํ ลตาคุณํ.
ฉินฺนพฺภมิว ¶ วาเตน, นุณฺโณ [นุนฺโน (สี.)] รุกฺขํ อุปาคมึ;
โสหํ อปฺปภวํ ตตฺถ, สาขํ หตฺเถหิ อคฺคหึ.
ตํ ¶ มํ วิยายตํ สนฺตํ, สาขาย จ ลตาย จ;
สมนุกฺกมนฺตา ปาเทหิ, โสตฺถึ สาขามิคา คตา.
ตํ มํ น ตปเต พนฺโธ, มโต [วโธ (สี. สฺยา. ปี.)] เม น ตเปสฺสติ;
สุขมาหริตํ เตสํ, เยสํ รชฺชมการยึ.
เอสา เต อุปมา ราช, ตํ สุโณหิ อรินฺทม [อตฺถสนฺทสฺสนี กตา (ปี.)];
รฺา รฏฺสฺส โยคฺคสฺส, พลสฺส นิคมสฺส จ;
สพฺเพสํ สุขเมฏฺพฺพํ, ขตฺติเยน ปชานตาติ.
มหากปิชาตกํ ทุติยํ.
๔๐๘. กุมฺภการชาตกํ (๗-๒-๓)
อมฺพาหมทฺทํ ¶ วนมนฺตรสฺมึ, นีโลภาสํ ผลิตํ [ผลินํ (ปี.)] สํวิรูฬฺหํ;
ตมทฺทสํ ผลเหตุ วิภคฺคํ, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.
เสลํ สุมฏฺํ นรวีรนิฏฺิตํ [นรวิทฺทุนิฏฺิตํ (ก.)], นารี ยุคํ ธารยิ อปฺปสทฺทํ;
ทุติยฺจ อาคมฺม อโหสิ สทฺโท, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.
ทิชา ทิชํ กุณปมาหรนฺตํ, เอกํ สมานํ พหุกา สเมจฺจ;
อาหารเหตู ปริปาตยึสุ, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.
อุสภาหมทฺทํ ยูถสฺส มชฺเฌ, จลกฺกกุํ วณฺณพลูปปนฺนํ;
ตมทฺทสํ กามเหตุ วิตุนฺนํ, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.
กรณฺฑโก ¶ [กรณฺฑุนาม (สี. ปี.)] กลิงฺคานํ, คนฺธารานฺจ นคฺคชิ;
นิมิราชา วิเทหานํ, ปฺจาลานฺจ ทุมฺมุโข;
เอเต รฏฺานิ หิตฺวาน, ปพฺพชึสุ อกิฺจนา.
สพฺเพปิเม ¶ เทวสมา สมาคตา, อคฺคี ยถา ปชฺชลิโต ตเถวิเม;
อหมฺปิ เอโก จริสฺสามิ ภคฺควิ, หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ.
อยเมว กาโล น หิ อฺโ อตฺถิ, อนุสาสิตา เม น ภเวยฺย ปจฺฉา;
อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ ภคฺคว, สกุณีว มุตฺตา ปุริสสฺส หตฺถา.
อามํ ปกฺกฺจ ชานนฺติ, อโถ โลณํ อโลณกํ;
ตมหํ ทิสฺวาน ปพฺพชึ, จเรว ตฺวํ จรามหนฺติ.
กุมฺภการชาตกํ ตติยํ.
๔๐๙. ทฬฺหธมฺมชาตกํ (๗-๒-๔)
อหํ ¶ เจ ทฬฺหธมฺมสฺส [ทฬฺหธมฺมาย (ปี.)], วหนฺติ นาภิราธยึ;
ธรนฺตี อุรสิ สลฺลํ, ยุทฺเธ วิกฺกนฺตจารินี.
นูน ราชา น ชานาติ [น ห นูน ราชา ชานาติ (สี. ปี.)], มม วิกฺกมโปริสํ;
สงฺคาเม สุกตนฺตานิ, ทูตวิปฺปหิตานิ จ.
สา นูนาหํ มริสฺสามิ, อพนฺธุ อปรายินี [อปรายิณี (สี.), อปรายณี (?)];
ตทา ¶ หิ [ตถา หิ (ปี.)] กุมฺภการสฺส, ทินฺนา ฉกณหาริกา.
ยาวตาสีสตี โปโส, ตาวเทว ปวีณติ;
อตฺถาปาเย ชหนฺติ นํ, โอฏฺิพฺยาธึว ขตฺติโย.
โย ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ, กตตฺโถ นาวพุชฺฌติ;
อตฺถา ตสฺส ปลุชฺชนฺติ, เย โหนฺติ อภิปตฺถิตา.
โย ¶ ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ, กตตฺโถ มนุพุชฺฌติ;
อตฺถา ตสฺส ปวฑฺฒนฺติ, เย โหนฺติ อภิปตฺถิตา.
ตํ โว วทามิ ภทฺทนฺเต [ภทฺทํ โว (สี. สฺยา. ปี.)], ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;
สพฺเพ กตฺุโน โหถ, จิรํ สคฺคมฺหิ สฺสถาติ.
ทฬฺหธมฺมชาตกํ จตุตฺถํ.
๔๑๐. โสมทตฺตชาตกํ (๗-๒-๕)
โย มํ ปุเร ปจฺจุฑฺเฑติ [ปจฺจุเทติ (สี. สฺยา. ปี.), ปจฺจุฏฺเติ (ก.)], อรฺเ ทูรมายโต;
โส น ทิสฺสติ มาตงฺโค, โสมทตฺโต กุหึ คโต.
อยํ วา โส มโต เสติ, อลฺลสิงฺคํว วจฺฉิโต [อลฺลปิงฺกว ฉิชฺชิโต (สี. ปี.), อลฺลปีตํว วิจฺฉิโต (สฺยา.)];
ภุมฺยา นิปติโต เสติ, อมรา วต กฺุชโร.
อนคาริยุเปตสฺส, วิปฺปมุตฺตสฺส เต สโต;
สมณสฺส น ตํ สาธุ, ยํ เปตมนุโสจสิ.
สํวาเสน หเว สกฺก, มนุสฺสสฺส มิคสฺส วา;
หทเย ¶ ชายเต เปมํ, ตํ น สกฺกา อโสจิตุํ.
มตํ มริสฺสํ โรทนฺติ, เย รุทนฺติ ลปนฺติ จ;
ตสฺมา ตฺวํ อิสิ มา โรทิ, โรทิตํ โมฆมาหุ สนฺโต.
กนฺทิเตน ¶ หเว พฺรหฺเม, มโต เปโต สมุฏฺเห;
สพฺเพ สงฺคมฺม โรทาม, อฺมฺสฺส าตเก.
อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.
อพฺพหี วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ;
โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิ.
โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน วาสวาติ.
โสมทตฺตชาตกํ ปฺจมํ.
๔๑๑. สุสีมชาตกํ (๗-๒-๖)
กาฬานิ ¶ เกสานิ ปุเร อเหสุํ, ชาตานิ สีสมฺหิ ยถาปเทเส;
ตานชฺช เสตานิ สุสีม [สุสิม (ก.)] ทิสฺวา, ธมฺมํ จร พฺรหฺมจริยสฺส กาโล.
มเมว เทว ปลิตํ น ตุยฺหํ, มเมว สีสํ มม อุตฺตมงฺคํ;
‘‘อตฺถํ ¶ กริสฺส’’นฺติ มุสา อภาณึ [อภาสึ (ก.)], เอกาปราธํ ขม ราชเสฏฺ.
ทหโร ตุวํ ทสฺสนิโยสิ ราช, ปมุคฺคโต โหสิ [โหหิ (สี.), โหติ (ก.)] ยถา กฬีโร;
รชฺชฺจ กาเรหิ มมฺจ ปสฺส, มา กาลิกํ อนุธาวี ชนินฺท.
ปสฺสามิ โวหํ ทหรึ กุมารึ, สามฏฺปสฺสํ สุตนุํ สุมชฺฌํ;
กาฬปฺปวาฬาว ปเวลฺลมานา, ปโลภยนฺตีว [สา โลภยนฺตีว (ปี.)] นเรสุ คจฺฉติ.
ตเมน ปสฺสามิปเรน นารึ, อาสีติกํ นาวุติกํ ว ชจฺจา;
ทณฺฑํ คเหตฺวาน ปเวธมานํ, โคปานสีโภคฺคสมํ จรนฺตึ.
โสหํ ตเมวานุวิจินฺตยนฺโต, เอโก สยามิ [ปสฺสามิ (ก.)] สยนสฺส มชฺเฌ;
‘‘อหมฺปิ เอวํ’’ อิติ เปกฺขมาโน, น คเห รเม [น เคเห รเม (สี.), เคเห น รเม (สฺยา. ก.)] พฺรหฺมจริยสฺส กาโล.
รชฺชุวาลมฺพนี ¶ เจสา, ยา เคเห วสโต รติ;
เอวมฺปิ ¶ เฉตฺวาน วชนฺติ ธีรา, อนเปกฺขิโน กามสุขํ ปหายาติ.
สุสีมชาตกํ ฉฏฺํ.
๔๑๒. โกฏสิมฺพลิชาตกํ (๗-๒-๗)
อหํ ทสสตํพฺยามํ, อุรคมาทาย อาคโต;
ตฺจ มฺจ มหากายํ, ธารยํ นปฺปเวธสิ [น ปเวธยิ (ก.)].
อถิมํ ¶ ขุทฺทกํ ปกฺขึ, อปฺปมํสตรํ มยา;
ธารยํ พฺยถสิ [พฺยาธเส (สี.), พฺยธเส (ปี.), พฺยาธสิ (ก.)] ภีตา [ภีโต (สี. สฺยา. ปี.)], กมตฺถํ โกฏสิมฺพลิ [โกฏิสิมฺพลิ (สี. ปี.)].
มํสภกฺโข ตุวํ ราช, ผลภกฺโข อยํ ทิโช;
อยํ นิคฺโรธพีชานิ, ปิลกฺขุทุมฺพรานิ จ;
อสฺสตฺถานิ จ ภกฺขิตฺวา, ขนฺเธ เม โอหทิสฺสติ.
เต รุกฺขา สํวิรูหนฺติ, มม ปสฺเส นิวาตชา;
เต มํ ปริโยนนฺธิสฺสนฺติ, อรุกฺขํ มํ กริสฺสเร.
สนฺติ อฺเปิ รุกฺขา เส, มูลิโน ขนฺธิโน ทุมา;
อิมินา สกุณชาเตน, พีชมาหริตา หตา.
อชฺฌารูหาภิวฑฺฒนฺติ [อชฺฌารูฬฺหาภิวฑฺฒนฺติ (สี. ปี.)], พฺรหนฺตมฺปิ วนปฺปตึ;
ตสฺมา ราช ปเวธามิ, สมฺปสฺสํนาคตํ ภยํ.
สงฺเกยฺย สงฺกิตพฺพานิ, รกฺเขยฺยานาคตํ ภยํ;
อนาคตภยา ¶ ธีโร, อุโภ โลเก อเวกฺขตีติ.
โกฏสิมฺพลิชาตกํ สตฺตมํ.
๔๑๓. ธูมการิชาตกํ (๗-๒-๘)
ราชา อปุจฺฉิ วิธุรํ, ธมฺมกาโม ยุธิฏฺิโล;
อปิ พฺราหฺมณ ชานาสิ, โก เอโก พหุ โสจติ.
พฺราหฺมโณ ¶ อชยูเถน, ปหูเตโธ [พหูเตโช (ปี. ก.), พหุเตนฺโท (สฺยา.)] วเน วสํ;
ธูมํ อกาสิ วาเสฏฺโ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิโต.
ตสฺส ตํ ธูมคนฺเธน, สรภา มกสฑฺฑิตา [มกสทฺทิตา (สี. สฺยา.), มกสฏฺฏิตา (ปี. ก.)];
วสฺสาวาสํ อุปาคจฺฉุํ, ธูมการิสฺส สนฺติเก.
สรเภสุ มนํ กตฺวา, อชา โส นาวพุชฺฌถ;
อาคจฺฉนฺตี วชนฺตี วา [อาคจฺฉนฺติ วชนฺติ วา (สฺยา. ปี.), อาคจฺฉนฺตึ วชนฺตึ วา (ก.)], ตสฺส ตา วินสุํ [วินสฺสุํ (สี.)] อชา.
สรภา สรเท กาเล, ปหีนมกเส วเน;
ปาวิสุํ คิริทุคฺคานิ, นทีนํ ปภวานิ จ.
สรเภ จ คเต ทิสฺวา, อชา จ วิภวํ คตา [อเช จ วิภวํ คเต (ก.)];
กิโส จ วิวณฺโณ จาสิ, ปณฺฑุโรคี จ พฺราหฺมโณ.
เอวํ ¶ โย สํ นิรํกตฺวา, อาคนฺตุํ กุรุเต ปิยํ;
โส เอโก พหุ โสจติ, ธูมการีว พฺราหฺมโณติ.
ธูมการิชาตกํ อฏฺมํ.
๔๑๔. ชาครชาตกํ (๗-๒-๙)
โกธ ¶ ชาครตํ สุตฺโต, โกธ สุตฺเตสุ ชาคโร;
โก มเมตํ วิชานาติ, โก ตํ ปฏิภณาติ เม.
อหํ ชาครตํ สุตฺโต, อหํ สุตฺเตสุ ชาคโร;
อหเมตํ วิชานามิ, อหํ ปฏิภณามิ เต.
กถํ ชาครตํ สุตฺโต, กถํ สุตฺเตสุ ชาคโร;
กถํ เอตํ วิชานาสิ, กถํ ปฏิภณาสิ เม.
เย ธมฺมํ นปฺปชานนฺติ, สํยโมติ ทโมติ จ;
เตสุ สุปฺปมาเนสุ, อหํ ชคฺคามิ เทวเต.
เยสํ ราโค จ โทโส จ, อวิชฺชา จ วิราชิตา;
เตสุ ชาครมาเนสุ, อหํ สุตฺโตสฺมิ เทวเต.
เอวํ ¶ ชาครตํ สุตฺโต, เอวํ สุตฺเตสุ ชาคโร;
เอวเมตํ วิชานามิ, เอวํ ปฏิภณามิ เต.
สาธุ ชาครตํ สุตฺโต, สาธุ สุตฺเตสุ ชาคโร;
สาธุเมตํ วิชานาสิ, สาธุ ปฏิภณาสิ เมติ.
ชาครชาตกํ นวมํ.
๔๑๕. กุมฺมาสปิณฺฑิชาตกํ (๗-๒-๑๐)
น กิรตฺถิ อโนมทสฺสิสุ, ปาริจริยา พุทฺเธสุ อปฺปิกา [อปฺปกา (ก.)];
สุกฺขาย ¶ อโลณิกาย จ, ปสฺสผลํ กุมฺมาสปิณฺฑิยา.
หตฺถิควสฺสา จิเม พหู [หตฺถิควาสฺสา จ เม พหู (สี.), หตฺถี ควาสฺสา จิเม พหู (สฺยา.), หตฺถี ควาสฺสา จ เม พหู (ปี.)], ธนธฺํ ปถวี จ เกวลา;
นาริโย จิมา อจฺฉรูปมา, ปสฺสผลํ กุมฺมาสปิณฺฑิยา.
อภิกฺขณํ ราชกฺุชร, คาถา ภาสสิ โกสลาธิป;
ปุจฺฉามิ ตํ รฏฺวฑฺฒน, พาฬฺหํ ปีติมโน ปภาสสิ.
อิมสฺมิฺเว นคเร, กุเล อฺตเร อหุํ;
ปรกมฺมกโร อาสึ, ภตโก สีลสํวุโต.
กมฺมาย ¶ นิกฺขมนฺโตหํ, จตุโร สมเณทฺทสํ;
อาจารสีลสมฺปนฺเน, สีติภูเต อนาสเว.
เตสุ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, นิสีเทตฺวา [นิสาเทตฺวา (?)] ปณฺณสนฺถเต;
อทํ พุทฺธาน กุมฺมาสํ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.
ตสฺส ¶ กมฺมสฺส กุสลสฺส, อิทํ เม เอทิสํ ผลํ;
อนุโภมิ อิทํ รชฺชํ, ผีตํ ธรณิมุตฺตมํ.
ททํ ภฺุช มา จ ปมาโท [ทท ภฺุช จ มา จ ปมาโท (สี. ปี.)], จกฺกํ วตฺตย โกสลาธิป;
มา ¶ ราช อธมฺมิโก อหุ, ธมฺมํ ปาลย โกสลาธิป.
โสหํ ตเทว ปุนปฺปุนํ, วฏุมํ อาจริสฺสามิ โสภเน;
อริยาจริตํ สุโกสเล, อรหนฺโต เม มนาปาว ปสฺสิตุํ.
เทวี วิย อจฺฉรูปมา, มชฺเฌ นาริคณสฺส โสภสิ;
กึ กมฺมมกาสิ ภทฺทกํ, เกนาสิ วณฺณวตี สุโกสเล.
อมฺพฏฺกุลสฺส ขตฺติย, ทาสฺยาหํ ปรเปสิยา อหุํ;
สฺตา จ [สฺตา (สี. ปี.)] ธมฺมชีวินี, สีลวตี จ อปาปทสฺสนา.
อุทฺธฏภตฺตํ อหํ ตทา, จรมานสฺส อทาสิ ภิกฺขุโน;
วิตฺตา สุมนา สยํ อหํ, ตสฺส กมฺมสฺส ผลํ มเมทิสนฺติ.
กุมฺมาสปิณฺฑิชาตกํ ทสมํ.
๔๑๖. ปรนฺตปชาตกํ (๗-๒-๑๑)
อาคมิสฺสติ ¶ เม ปาปํ, อาคมิสฺสติ เม ภยํ;
ตทา หิ จลิตา สาขา, มนุสฺเสน มิเคน วา.
ภีรุยา นูน เม กาโม, อวิทูเร วสนฺติยา;
กริสฺสติ กิสํ ปณฺฑุํ, สาว สาขา ปรนฺตปํ.
โสจยิสฺสติ ¶ มํ กนฺตา, คาเม วสมนินฺทิตา;
กริสฺสติ กิสํ ปณฺฑุํ, สาว สาขา ปรนฺตปํ.
ตยา มํ อสิตาปงฺคิ [หสิตาปงฺคิ (สี. สฺยา. ปี.)], สิตานิ [มิหิตานิ (สี. สฺยา. ปี.)] ภณิตานิ จ;
กิสํ ปณฺฑุํ กริสฺสนฺติ, สาว สาขา ปรนฺตปํ.
อคมา นูน โส สทฺโท, อสํสิ นูน โส ตว;
อกฺขาตํ นูน ตํ เตน, โย ตํ สาขมกมฺปยิ.
อิทํ ¶ โข ตํ สมาคมฺม, มม พาลสฺส จินฺติตํ;
ตทา หิ จลิตา สาขา, มนุสฺเสน มิเคน วา.
ตเถว ตฺวํ อเวเทสิ, อวฺจิ [อวชฺฌิ (ก.)] ปิตรํ มม;
หนฺตฺวา สาขาหิ ฉาเทนฺโต, อาคมิสฺสติ เม [เต (สฺยา. ก.)] ภยนฺติ.
ปรนฺตปชาตกํ เอกาทสมํ.
คนฺธารวคฺโค ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
วรคาม ¶ มหากปิ ภคฺคว จ, ทฬฺหธมฺม สกฺุชร เกสวโร;
อุรโค วิธุโร ปุน ชาครตํ, อถ โกสลาธิป ปรนฺตป จาติ.
อถ วคฺคุทฺทานํ –
อถ สตฺตนิปาตมฺหิ, วคฺคํ เม ภณโต สุณ;
กุกฺกุ จ ปุน คนฺธาโร, ทฺเวว คุตฺตา มเหสินาติ.
สตฺตกนิปาตํ นิฏฺิตํ.