📜
๑๐. ทสกนิปาโต
๔๓๙. จตุทฺวารชาตกํ (๑)
จตุทฺวารมิทํ ¶ ¶ ¶ นครํ, อายสํ ทฬฺหปาการํ;
โอรุทฺธปฏิรุทฺโธสฺมิ, กึ ปาปํ ปกตํ มยา.
สพฺเพ อปิหิตา ทฺวารา, โอรุทฺโธสฺมิ ยถา ทิโช;
กิมาธิกรณํ ยกฺข, จกฺกาภินิหโต อหํ.
ลทฺธา สตสหสฺสานิ, อติเรกานิ วีสติ;
อนุกมฺปกานํ าตีนํ, วจนํ สมฺม นากริ.
ลงฺฆึ สมุทฺทํ ปกฺขนฺทิ, สาครํ อปฺปสิทฺธิกํ;
จตุพฺภิ อฏฺชฺฌคมา, อฏฺาหิปิ จ โสฬส.
โสฬสาหิ จ พาตฺตึส, อตฺริจฺฉํ จกฺกมาสโท;
อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ มตฺถเก.
อุปริวิสาลา ทุปฺปูรา, อิจฺฉา วิสฏคามินี [วิสฏคามินึ (ปี. ก.)];
เย จ ตํ อนุคิชฺฌนฺติ, เต โหนฺติ จกฺกธาริโน.
พหุภณฺฑํ [พหุํ ภณฺฑํ (สี. ปี.)] อวหาย, มคฺคํ อปฺปฏิเวกฺขิย;
เยสฺเจตํ อสงฺขาตํ, เต โหนฺติ จกฺกธาริโน.
กมฺมํ สเมกฺเข วิปุลฺจ โภคํ, อิจฺฉํ ¶ น เสเวยฺย อนตฺถสํหิตํ;
กเรยฺย วากฺยํ อนุกมฺปกานํ, ตํ ตาทิสํ นาติวตฺเตยฺย จกฺกํ.
กีวจิรํ นุ เม ยกฺข, จกฺกํ สิรสิ สฺสติ;
กติ วสฺสสหสฺสานิ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
อติสโร ปจฺจสโร [อจฺจสโร (สี. สฺยา. ปี.)], มิตฺตวินฺท สุโณหิ เม;
จกฺกํ เต สิรสิ [สิรสฺมิ (สฺยา.)] มาวิทฺธํ, น ตํ ชีวํ ปโมกฺขสีติ.
จตุทฺวารชาตกํ ปมํ.
๔๔๐. กณฺหชาตกํ (๒)
กณฺโห ¶ ¶ วตายํ ปุริโส, กณฺหํ ภฺุชติ โภชนํ;
กณฺเห ภูมิปเทสสฺมึ, น มยฺหํ มนโส ปิโย.
น กณฺโห ตจสา โหติ, อนฺโตสาโร หิ พฺราหฺมโณ;
ยสฺมึ ปาปานิ กมฺมานิ, ส เว กณฺโห สุชมฺปติ.
เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ พฺราหฺมณ เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
สุนิกฺโกธํ สุนิทฺโทสํ, นิลฺโลภํ วุตฺติมตฺตโน;
นิสฺเนหมภิกงฺขามิ, เอเต เม จตุโร วเร.
กึ นุ โกเธ วา [โกเธว (สี. ปี.)] โทเส วา, โลเภ สฺเนเห จ พฺราหฺมณ;
อาทีนวํ ¶ ตฺวํ ปสฺสสิ [สมฺปสฺสสิ (สี. ปี.)], ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
อปฺโป หุตฺวา พหุ โหติ, วฑฺฒเต โส อขนฺติโช;
อาสงฺคี พหุปายาโส, ตสฺมา โกธํ น โรจเย.
ทุฏฺสฺส ผรุสา [ปมา (ปี. สี. นิยฺย)] วาจา, ปรามาโส อนนฺตรา;
ตโต ปาณิ ตโต ทณฺโฑ, สตฺถสฺส ปรมา คติ [ปรามสติ (ก.)];
โทโส โกธสมุฏฺาโน, ตสฺมา โทสํ น โรจเย.
อาโลปสาหสาการา [สหสาการา (สี. สฺยา. ปี.)], นิกตี วฺจนานิ จ;
ทิสฺสนฺติ โลภธมฺเมสุ, ตสฺมา โลภํ น โรจเย.
สฺเนหสงฺคถิตา [สงฺคธิตา (ก.), สงฺคนฺติตา (สฺยา.)] คนฺถา, เสนฺติ มโนมยา ปุถู;
เต ภุสํ อุปตาเปนฺติ, ตสฺมา สฺเนหํ น โรจเย.
เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ พฺราหฺมณ เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
อรฺเ เม วิหรโต, นิจฺจํ เอกวิหาริโน;
อาพาธา มา [น (สฺยา. ปี.)] อุปฺปชฺเชยฺยุํ, อนฺตรายกรา ภุสา.
เอตสฺมึ ¶ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ พฺราหฺมณ เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรฺเจ ¶ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
น มโน วา สรีรํ วา, มํ-กเต สกฺก กสฺสจิ;
กทาจิ ¶ อุปหฺเถ, เอตํ สกฺก วรํ วเรติ.
กณฺหชาตกํ ทุติยํ.
๔๔๑. จตุโปสถิยชาตกํ (๓)
โย โกปเนยฺเย น กโรติ โกปํ, น กุชฺฌติ สปฺปุริโส กทาจิ;
กุทฺโธปิ โส นาวิกโรติ โกปํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ [สมณํ อาหุ (สี.)] โลเก.
อูนูทโร โย สหเต ชิฆจฺฉํ, ทนฺโต ตปสฺสี มิตปานโภชโน;
อาหารเหตุ น กโรติ ปาปํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเก.
ขิฑฺฑํ รตึ วิปฺปชหิตฺวาน สพฺพํ, น จาลิกํ ภาสสิ กิฺจิ โลเก;
วิภูสฏฺานา วิรโต เมถุนสฺมา, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเก.
ปริคฺคหํ โลภธมฺมฺจ สพฺพํ, โย เว ปริฺาย ปริจฺจเชติ;
ทนฺตํ ิตตฺตํ อมมํ นิราสํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเก.
ปุจฺฉาม ¶ กตฺตารมโนมปฺํ [มโนมปฺ (สฺยา. ก.)], กถาสุ โน วิคฺคโห อตฺถิ ชาโต;
ฉินฺทชฺช กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ, ตทชฺช [ตยาชฺช (สี.)] กงฺขํ วิตเรมุ สพฺเพ.
เย ¶ ปณฺฑิตา อตฺถทสา ภวนฺติ, ภาสนฺติ เต โยนิโส ตตฺถ กาเล;
กถํ นุ กถานํ อภาสิตานํ, อตฺถํ นเยยฺยุํ กุสลา ชนินฺทา.
กถํ หเว ภาสติ นาคราชา, ครุโฬ ปน เวนเตยฺโย กิมาห;
คนฺธพฺพราชา ปน กึ วเทสิ, กถํ ปน กุรูนํ ราชเสฏฺโ.
ขนฺตึ หเว ภาสติ นาคราชา, อปฺปาหารํ ครุโฬ เวนเตยฺโย;
คนฺธพฺพราชา รติวิปฺปหานํ, อกิฺจนํ กุรูนํ ราชเสฏฺโ.
สพฺพานิ เอตานิ สุภาสิตานิ, น เหตฺถ ทุพฺภาสิตมตฺถิ กิฺจิ;
ยสฺมิฺจ เอตานิ ปติฏฺิตานิ, อราว ¶ นาภฺยา สุสโมหิตานิ;
จตุพฺภิ ธมฺเมหิ สมงฺคิภูตํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเก.
ตุวฺหิ [ตุวํ นุ (สี. ปี.)] เสฏฺโ ตฺวมนุตฺตโรสิ, ตฺวํ ธมฺมคู ธมฺมวิทู สุเมโธ;
ปฺาย ปฺหํ สมธิคฺคเหตฺวา, อจฺเฉจฺฉิ ธีโร วิจิกิจฺฉิตานิ;
อจฺเฉจฺฉิ กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ, จุนฺโท ยถา นาคทนฺตํ ขเรน.
นีลุปฺปลาภํ วิมลํ อนคฺฆํ, วตฺถํ อิทํ ธูมสมานวณฺณํ;
ปฺหสฺส ¶ เวยฺยากรเณน ตุฏฺโ, ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีร.
สุวณฺณมาลํ ¶ ¶ สตปตฺตผุลฺลิตํ, สเกสรํ รตฺนสหสฺสมณฺฑิตํ;
ปฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโ, ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีร.
มณึ อนคฺฆํ รุจิรํ ปภสฺสรํ, กณฺาวสตฺตํ [วสิตํ (ก.)] มณิภูสิตํ เม;
ปฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโ, ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีร.
ควํ สหสฺสํ อุสภฺจ นาคํ, อาชฺยุตฺเต จ รเถ ทส อิเม;
ปฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโ, ททามิ เต คามวรานิ โสฬส.
สาริปุตฺโต ตทา นาโค, สุปณฺโณ ปน โกลิโต;
คนฺธพฺพราชา อนุรุทฺโธ, ราชา อานนฺท ปณฺฑิโต;
วิธุโร โพธิสตฺโต จ, เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติ.
จตุโปสถิยชาตกํ ตติยํ.
๔๔๒. สงฺขชาตกํ (๔)
พหุสฺสุโต สุตธมฺโมสิ สงฺข, ทิฏฺา ตยา สมณพฺราหฺมณา จ;
อถกฺขเณ ทสฺสยเส วิลาปํ, อฺโ นุ โก เต ปฏิมนฺตโก มยา.
สุพฺภู [สุพฺภา (สฺยา.), สุมฺภา, สุภฺมา (ก.)] สุภา สุปฺปฏิมุกฺกกมฺพุ, ปคฺคยฺห โสวณฺณมยาย ปาติยา;
‘‘ภฺุชสฺสุ ภตฺตํ’’ อิติ มํ วเทติ, สทฺธาวิตฺตา [สทฺธาจิตฺตา (สี. ปี. ก.)], ตมหํ โนติ พฺรูมิ.
เอตาทิสํ ¶ ¶ พฺราหฺมณ ทิสฺวาน [ทิสฺว (สี. ปี.)] ยกฺขํ, ปุจฺเฉยฺย โปโส สุขมาสิสาโน [สุขมาสสาโน (สฺยา.), สุขมาสิสมาโน (ก.)];
อุฏฺเหิ นํ ปฺชลิกาภิปุจฺฉ, เทวี นุสิ ตฺวํ อุท มานุสี นุ.
ยํ ตฺวํ สุเขนาภิสเมกฺขเส มํ, ภฺุชสฺสุ ภตฺตํ อิติ มํ วเทสิ;
ปุจฺฉามิ ตํ นาริ มหานุภาเว, เทวี นุสิ ตฺวํ อุท มานุสี นุ.
เทวี อหํ สงฺข มหานุภาวา, อิธาคตา สาครวาริมชฺเฌ;
อนุกมฺปิกา โน จ ปทุฏฺจิตฺตา, ตเวว อตฺถาย อิธาคตาสฺมิ.
อิธนฺนปานํ สยนาสนฺจ, ยานานิ นานาวิวิธานิ สงฺข;
สพฺพสฺส ตฺยาหํ ปฏิปาทยามิ, ยํ กิฺจิ ตุยฺหํ มนสาภิปตฺถิตํ.
ยํ กิฺจิ ยิฏฺฺจ หุตฺจ [ยิฏฺํว หุตํว (สี. ปี.)] มยฺหํ, สพฺพสฺส โน อิสฺสรา ตฺวํ สุคตฺเต;
สุโสณิ สุพฺภมุ [สุพฺภุ (สี.), สุพฺภา (สฺยา.)] สุวิลคฺคมชฺเฌ [สุวิลากมชฺเฌ (สฺยา. ปี. สี. อฏฺ.), สุวิลาตมชฺเฌ (ก.)], กิสฺส เม กมฺมสฺส อยํ วิปาโก.
ฆมฺเม ¶ ปเถ พฺราหฺมณ เอกภิกฺขุํ, อุคฺฆฏฺฏปาทํ ตสิตํ กิลนฺตํ;
ปฏิปาทยี สงฺข อุปาหนานิ [อุปาหนาหิ (สี. ปี.)], สา ทกฺขิณา กามทุหา ตวชฺช.
สา ¶ โหตุ นาวา ผลกูปปนฺนา, อนวสฺสุตา เอรกวาตยุตฺตา;
อฺสฺส ยานสฺส น เหตฺถ [น หตฺถิ (ปี.)] ภูมิ, อชฺเชว มํ โมฬินึ ปาปยสฺสุ.
สา ¶ ตตฺถ วิตฺตา สุมนา ปตีตา, นาวํ สุจิตฺตํ อภินิมฺมินิตฺวา;
อาทาย สงฺขํ ปุริเสน สทฺธึ, อุปานยี นครํ สาธุรมฺมนฺติ.
สงฺขชาตกํ จตุตฺถํ.
๔๔๓. จูฬโพธิชาตกํ (๕)
โย เต อิมํ วิสาลกฺขึ, ปิยํ สมฺหิตภาสินึ [สมฺมิลฺลภาสินึ (สี. ปี.), สมฺมิลฺลหาสินึ (สฺยา.)];
อาทาย พลา คจฺเฉยฺย, กึ นุ กยิราสิ พฺราหฺมณ.
อุปฺปชฺเช [อุปฺปชฺช (สี. ปี.)] เม น มุจฺเจยฺย, น เม มุจฺเจยฺย ชีวโต;
รชํว ¶ วิปุลา วุฏฺิ, ขิปฺปเมว นิวารเย [นิวารยึ (ก.)].
ยํ นุ ปุพฺเพ วิกตฺถิตฺโถ [วิกตฺถิโต (ก. สี. สฺยา. ก.)], พลมฺหิว อปสฺสิโต;
สฺวชฺช ตุณฺหิกโต [ตุณฺหิกโต (สี.), ตุณฺหิกฺขโก (ปี.)] ทานิ, สงฺฆาฏึ สิพฺพมจฺฉสิ.
อุปฺปชฺชิ เม น มุจฺจิตฺถ, น เม มุจฺจิตฺถ ชีวโต;
รชํว วิปุลา วุฏฺิ, ขิปฺปเมว นิวารยึ.
กึ เต อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, กึ เต น มุจฺจิ ชีวโต;
รชํว วิปุลา วุฏฺิ, กตมํ ตฺวํ นิวารยิ.
ยมฺหิ ชาเต น ปสฺสติ, อชาเต สาธุ ปสฺสติ;
โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, โกโธ ทุมฺเมธโคจโร.
เยน ชาเตน นนฺทนฺติ, อมิตฺตา ทุกฺขเมสิโน;
โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, โกโธ ทุมฺเมธโคจโร.
ยสฺมิฺจ ¶ ชายมานมฺหิ, สทตฺถํ นาวพุชฺฌติ;
โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, โกโธ ทุมฺเมธโคจโร.
เยนาภิภูโต กุสลํ ชหาติ, ปรกฺกเร วิปุลฺจาปิ อตฺถํ;
ส ภีมเสโน พลวา ปมทฺที, โกโธ มหาราช น เม อมุจฺจถ.
กฏฺสฺมึ มตฺถมานสฺมึ [มนฺถมานสฺมึ (ปี.), มทฺทมานสฺมึ (ก.)], ปาวโก นาม ชายติ;
ตเมว กฏฺํ ฑหติ, ยสฺมา โส ชายเต คินิ.
เอวํ มนฺทสฺส โปสสฺส, พาลสฺส อวิชานโต;
สารมฺภา ¶ [สารพฺภา (ก.)] ชายเต โกโธ, โสปิ เตเนว ฑยฺหติ.
อคฺคีว ติณกฏฺสฺมึ, โกโธ ยสฺส ปวฑฺฒติ;
นิหียติ ตสฺส ยโส, กาฬปกฺเขว จนฺทิมา.
อเนโธ ¶ [อนินฺโธ (สี. ก.), อนินฺโท (สฺยา.)] ธูมเกตูว, โกโธ ยสฺสูปสมฺมติ;
อาปูรติ ตสฺส ยโส, สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมาติ.
จูฬโพธิชาตกํ ปฺจมํ.
๔๔๔. กณฺหทีปายนชาตกํ (๖)
สตฺตาหเมวาหํ ปสนฺนจิตฺโต, ปฺุตฺถิโก อาจรึ [อจรึ (สี. สฺยา. ปี.)] พฺรหฺมจริยํ;
อถาปรํ ยํ จริตํ มเมทํ [มม ยิทํ (สฺยา.), มมายิทํ (ปี.)], วสฺสานิ ปฺาส สมาธิกานิ;
อกามโก วาปิ [วาหิ (ปี. ก.)] อหํ จรามิ, เอเตน ¶ สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ;
หตํ วิสํ ชีวตุ ยฺทตฺโต.
ยสฺมา ¶ ทานํ นาภินนฺทึ กทาจิ, ทิสฺวานหํ อติถึ วาสกาเล;
น จาปิ เม อปฺปิยตํ อเวทุํ, พหุสฺสุตา สมณพฺราหฺมณา จ.
อกามโก วาปิ อหํ ททามิ, เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ;
หตํ วิสํ ชีวตุ ยฺทตฺโต.
อาสีวิโส ตาต ปหูตเตโช, โย ตํ อทํสี [อฑํสี (สฺยา.)] สจรา [พิลรา (สี.), ปิฬารา (สฺยา.), ปตรา (ปี.)] อุทิจฺจ;
ตสฺมิฺจ เม อปฺปิยตาย อชฺช, ปิตริ จ เต นตฺถิ โกจิ วิเสโส;
เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ, หตํ วิสํ ชีวตุ ยฺทตฺโต.
สนฺตา ทนฺตาเยว [ทนฺตา สนฺตา เย จ (สฺยา. ก.)] ปริพฺพชนฺติ, อฺตฺร กณฺหา นตฺถากามรูปา [อนกามรูปา (สี. สฺยา. ปี.)];
ทีปายน กิสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก จรสิ พฺรหฺมจริยํ.
สทฺธาย นิกฺขมฺม ปุนํ นิวตฺโต, โส เอฬมูโคว พาโล [เอฬมูโค จปโล (สฺยา. ก.)] วตายํ;
เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก จรามิ พฺรหฺมจริยํ;
วิฺุปฺปสตฺถฺจ สตฺจ านํ [วิฺูปสตฺถํ วสิตํ จ านํ (ก.)], เอวมฺปหํ ปฺุกโร ภวามิ.
สมเณ ¶ ตุวํ พฺราหฺมเณ อทฺธิเก จ, สนฺตปฺปยาสิ ¶ อนฺนปาเนน ภิกฺขํ;
โอปานภูตํว ฆรํ ตว ยิทํ, อนฺเนน ปาเนน อุเปตรูปํ;
อถ กิสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก ทานมิมํ ททาสิ.
ปิตโร จ เม อาสุํ ปิตามหา จ, สทฺธา อหุํ ทานปตี วทฺู;
ตํ กุลฺลวตฺตํ อนุวตฺตมาโน, มาหํ กุเล อนฺติมคนฺธโน [คนฺธิโน (สฺยา. ปี. ก.), คนฺธินี (สี.)] อหุํ;
เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก ทานมิมํ ททามิ.
ทหรึ กุมารึ อสมตฺถปฺํ, ยํ ตานยึ าติกุลา สุคตฺเต;
น จาปิ เม อปฺปิยตํ อเวทิ, อฺตฺร กามา ปริจารยนฺตา [ปริจารยนฺตี (สี. ปี.)];
อถ เกน วณฺเณน มยา เต โภติ, สํวาสธมฺโม อหุ เอวรูโป.
อารา ¶ ทูเร นยิธ กทาจิ อตฺถิ, ปรมฺปรา นาม กุเล อิมสฺมึ;
ตํ กุลฺลวตฺตํ อนุวตฺตมานา, มาหํ ¶ กุเล อนฺติมคนฺธินี อหุํ;
เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมานา, อกามิกา ปทฺธจรามฺหิ [ปฏฺจรามฺหิ (สฺยา. ก.)] ตุยฺหํ.
มณฺฑพฺย ¶ ภาสึ ยมภาสเนยฺยํ [ภาสิสฺสํ อภาสเนยฺยํ (สี. สฺยา. ปี.), ภาสิสฺส’มภาสเนยฺยํ (?)], ตํ ขมฺยตํ ปุตฺตกเหตุ มชฺช;
ปุตฺตเปมา น อิธ ปรตฺถิ กิฺจิ, โส โน อยํ ชีวติ ยฺทตฺโตติ.
กณฺหทีปายนชาตกํ [มณฺฑพฺยชาตกํ (สฺยา. ก.)] ฉฏฺํ.
๔๔๕. นิคฺโรธชาตกํ (๗)
น วาหเมตํ [น จาหเมตํ (สี.)] ชานามิ, โก วายํ กสฺส วาติ วา [จาติ วา (สี.)];
ยถา สาโข จริ [วที (สี. สฺยา. ปี.)] เอวํ, นิคฺโรธ กินฺติ มฺสิ.
ตโต คลวินีเตน, ปุริสา นีหรึสุ มํ;
ทตฺวา มุขปหารานิ, สาขสฺส วจนํกรา.
เอตาทิสํ ทุมฺมตินา, อกตฺุน ทุพฺภินา;
กตํ อนริยํ สาเขน, สขินา เต ชนาธิป.
น วาหเมตํ ชานามิ, นปิ เม โกจิ สํสติ;
ยํ เม ตฺวํ สมฺม อกฺขาสิ, สาเขน การณํ [กฑฺฒนํ (สี. สฺยา.)] กตํ.
สขีนํ ¶ สาชีวกโร, มม สาขสฺส จูภยํ;
ตฺวํ โนสิสฺสริยํ ทาตา, มนุสฺเสสุ มหนฺตตํ;
ตยามา ลพฺภิตา อิทฺธี, เอตฺถ เม นตฺถิ สํสโย.
ยถาปิ พีชมคฺคิมฺหิ, ฑยฺหติ น วิรูหติ;
เอวํ กตํ อสปฺปุริเส, นสฺสติ น วิรูหติ.
กตฺุมฺหิ จ โปสมฺหิ, สีลวนฺเต อริยวุตฺติเน;
สุเขตฺเต วิย พีชานิ, กตํ ตมฺหิ น นสฺสติ.
อิมํ ชมฺมํ เนกติกํ, อสปฺปุริสจินฺตกํ;
หนนฺตุ สาขํ สตฺตีหิ, นาสฺส อิจฺฉามิ ชีวิตํ.
ขมตสฺส ¶ มหาราช, ปาณา น ปฏิอานยา [ทุปฺปฏิอานยา (สี. สฺยา. ปี.)];
ขม เทว อสปฺปุริสสฺส, นาสฺส อิจฺฉามหํ วธํ.
นิคฺโรธเมว เสเวยฺย, น สาขมุปสํวเส;
นิคฺโรธสฺมึ มตํ เสยฺโย, ยฺเจ สาขสฺมิ ชีวิตนฺติ.
นิคฺโรธชาตกํ สตฺตมํ.
๔๔๖. ตกฺกลชาตกํ (๘)
น ¶ ตกฺกลา สนฺติ น อาลุวานิ [อาลุปานิ (สี. สฺยา. ปี.)], น พิฬาลิโย น กฬมฺพานิ ตาต;
เอโก อรฺมฺหิ สุสานมชฺเฌ, กิมตฺถิโก ตาต ขณาสิ กาสุํ.
ปิตามโห ¶ ตาต สุทุพฺพโล เต, อเนกพฺยาธีหิ ทุเขน ผุฏฺโ;
ตมชฺชหํ นิขณิสฺสามิ โสพฺเภ, น หิสฺส ตํ ชีวิตํ โรจยามิ.
สงฺกปฺปเมตํ ปฏิลทฺธ ปาปกํ, อจฺจาหิตํ กมฺม กโรสิ ลุทฺทํ;
มยาปิ ตาต ปฏิลจฺฉเส ตุวํ, เอตาทิสํ กมฺม ชรูปนีโต;
ตํ กุลฺลวตฺตํ อนุวตฺตมาโน, อหมฺปิ ตํ นิขณิสฺสามิ โสพฺเภ.
ผรุสาหิ วาจาหิ ปกุพฺพมาโน, อาสชฺช มํ ตฺวํ วทเส กุมาร;
ปุตฺโต มมํ โอรสโก สมาโน, อหิตานุกมฺปี มม ตฺวํสิ ปุตฺต.
น ¶ ตาหํ [ตฺยาหํ (สฺยา.)] ตาต อหิตานุกมฺปี, หิตานุกมฺปี เต อหมฺปิ [อหฺหิ (สฺยา.)] ตาต;
ปาปฺจ ตํ กมฺม ปกุพฺพมานํ, อรหามิ โน วารยิตุํ ตโต.
โย มาตรํ วา ปิตรํ สวิฏฺ [มาตรํ ปิตรํ วา วสิฏฺ (สี. ปี.)], อทูสเก หึสติ ปาปธมฺโม;
กายสฺส ¶ เภทา อภิสมฺปรายํ, อสํสยํ โส นิรยํ อุเปติ [ปเรติ (สี. ปี.)].
โย มาตรํ วา ปิตรํ สวิฏฺ, อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺหาติ;
กายสฺส เภทา อภิสมฺปรายํ, อสํสยํ โส สุคตึ อุเปติ.
น เม ตฺวํ ปุตฺต อหิตานุกมฺปี, หิตานุกมฺปี เม [มม (?)] ตฺวํสิ ปุตฺต;
อหฺจ ตํ มาตรา วุจฺจมาโน, เอตาทิสํ กมฺม กโรมิ ลุทฺทํ.
ยา เต สา ภริยา อนริยรูปา, มาตา มเมสา สกิยา ชเนตฺติ;
นิทฺธาปเย [นิทฺธามเส (ปี.)] ตฺจ สกา อคารา, อฺมฺปิ เต สา ทุขมาวเหยฺย.
ยา เต สา ภริยา อนริยรูปา, มาตา มเมสา สกิยา ชเนตฺติ;
ทนฺตา กเรณูว วสูปนีตา, สา ปาปธมฺมา ปุนราวชาตูติ.
ตกฺกลชาตกํ อฏฺมํ.
๔๔๗. มหาธมฺมปาลชาตกํ (๙)
กึ ¶ ¶ เต วตํ กึ ปน พฺรหฺมจริยํ, กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
อกฺขาหิ เม พฺราหฺมณ เอตมตฺถํ, กสฺมา นุ ตุมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร [มียเร (สี. ปี.)].
ธมฺมํ จราม น มุสา ภณาม, ปาปานิ กมฺมานิ ปริวชฺชยาม [วิวชฺชยาม (สี. สฺยา. ปี.)];
อนริยํ ปริวชฺเชมุ สพฺพํ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
สุโณม ¶ ธมฺมํ อสตํ สตฺจ, น จาปิ ธมฺมํ อสตํ โรจยาม;
หิตฺวา อสนฺเต น ชหาม สนฺเต, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
ปุพฺเพว ทานา สุมนา ภวาม, ททมฺปิ เว อตฺตมนา ภวาม;
ทตฺวาปิ เว นานุตปฺปาม ปจฺฉา, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
สมเณ มยํ พฺราหฺมเณ อทฺธิเก จ, วนิพฺพเก ยาจนเก ทลิทฺเท;
อนฺเนน ปาเนน อภิตปฺปยาม, ตสฺมา ¶ หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
มยฺจ ภริยํ นาติกฺกมาม, อมฺเห จ ภริยา นาติกฺกมนฺติ;
อฺตฺร ตาหิ พฺรหฺมจริยํ จราม, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
ปาณาติปาตา ¶ วิรมาม สพฺเพ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยาม;
อมชฺชปา โนปิ มุสา ภณาม, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
เอตาสุ เว ชายเร สุตฺตมาสุ, เมธาวิโน โหนฺติ ปหูตปฺา;
พหุสฺสุตา เวทคุโน [เวทคุณา (สฺยา. ก.)] จ โหนฺติ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
มาตา ปิตา จ [มาตา จ ปิตา (ก.), มาตาปิตรา (สฺยา.)] ภคินี ภาตโร จ, ปุตฺตา จ ทารา จ มยฺจ สพฺเพ;
ธมฺมํ จราม ปรโลกเหตุ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
ทาสา จ ทาสฺโย [ทาสฺโส (สี. ปี.), ทาสี (สฺยา.)] อนุชีวิโน จ, ปริจารกา กมฺมกรา จ สพฺเพ;
ธมฺมํ จรนฺติ ปรโลกเหตุ, ตสฺมา ¶ หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ, ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ;
เอสานิสํโส ธมฺเม สุจิณฺเณ, น ทุคฺคตึ คจฺฉติ ธมฺมจารี.
ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ, ฉตฺตํ มหนฺตํ วิย วสฺสกาเล;
ธมฺเมน คุตฺโต มม ธมฺมปาโล, อฺสฺส อฏฺีนิ สุขี กุมาโรติ.
มหาธมฺมปาลชาตกํ นวมํ.
๔๔๘. กุกฺกุฏชาตกํ (๑๐)
นาสฺมเส ¶ กตปาปมฺหิ, นาสฺมเส อลิกวาทิเน;
นาสฺมเส อตฺตตฺถปฺมฺหิ, อติสนฺเตปิ นาสฺมเส.
ภวนฺติ เหเก ปุริสา, โคปิปาสิกชาติกา [โคปิปาสกชาติกา (สี. สฺยา. ปี.)];
ฆสนฺติ มฺเ มิตฺตานิ, วาจาย น จ กมฺมุนา.
สุกฺขฺชลิปคฺคหิตา, วาจาย ปลิคุณฺิตา;
มนุสฺสเผคฺคู นาสีเท, ยสฺมึ นตฺถิ กตฺุตา.
น ¶ หิ อฺฺจิตฺตานํ, อิตฺถีนํ ปุริสาน วา;
นานาวิกตฺวา [นานาว กตฺวา (สี. ปี.)] สํสคฺคํ, ตาทิสมฺปิ จ นาสฺมเส [ตาทิสมฺปิ น วิสฺสเส (สฺยา.)].
อนริยกมฺมโมกฺกนฺตํ ¶ , อเถตํ [อตฺเถตํ (สี. สฺยา. ปี.)] สพฺพฆาตินํ;
นิสิตํว ปฏิจฺฉนฺนํ, ตาทิสมฺปิ จ นาสฺมเส.
มิตฺตรูเปนิเธกจฺเจ, สาขลฺเยน อเจตสา;
วิวิเธหิ อุปายนฺติ, ตาทิสมฺปิ จ นาสฺมเส.
อามิสํ วา ธนํ วาปิ, ยตฺถ ปสฺสติ ตาทิโส;
ทุพฺภึ กโรติ ทุมฺเมโธ, ตฺจ หนฺตฺวาน [ฌาตฺวาน (สี. ปี.), หิตฺวาน (สฺยา.)] คจฺฉติ.
มิตฺตรูเปน พหโว, ฉนฺนา เสวนฺติ สตฺตโว;
ชเห กาปุริเส เหเต, กุกฺกุโฏ วิย เสนกํ.
โย จ [โยธ (ชา. ๑.๘.๒๕ สุลสาชาตเก)] อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;
อมิตฺตวสมนฺเวติ, ปจฺฉา จ อนุตปฺปติ.
โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;
มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา, กุกฺกุโฏ วิย เสนกา;
ตํ ตาทิสํ กูฏมิโวฑฺฑิตํ วเน, อธมฺมิกํ นิจฺจวิธํสการินํ;
อารา วิวชฺเชยฺย นโร วิจกฺขโณ, เสนํ ยถา กุกฺกุโฏ วํสกานเนติ.
กุกฺกุฏชาตกํ ทสมํ.
๔๔๙. มฏฺกุณฺฑลีชาตกํ (๑๑)
อลงฺกโต ¶ ¶ มฏฺกุณฺฑลี [มฏฺฏกุณฺฑลี (สี. ปี.)], มาลธารี [มาลภารี (สี. ปี.)] หริจนฺทนุสฺสโท;
พาหา ปคฺคยฺห กนฺทสิ, วนมชฺเฌ กึ ทุกฺขิโต ตุวํ.
โสวณฺณมโย ปภสฺสโร, อุปฺปนฺโน รถปฺชโร มม;
ตสฺส จกฺกยุคํ น วินฺทามิ, เตน ทุกฺเขน ชหามิ ชีวิตํ.
โสวณฺณมยํ มณีมยํ, โลหมยํ อถ รูปิยามยํ;
[อาจิกฺข เม ภทฺทมาณว (วิ. ว. ๑๒๐๙)] ปาวท รถํ กริสฺสามิ [การยามิ (สี. ปี.)] เต [อาจิกฺข เม ภทฺทมาณว (วิ. ว. ๑๒๐๙)], จกฺกยุคํ ปฏิปาทยามิ ตํ.
โส [อถ (สฺยา.)] มาณโว ตสฺส ปาวทิ, จนฺทิมสูริยา [จนฺทิมสูริยา (สฺยา.)] อุภเยตฺถ ภาตโร [ทิสฺสเร (วิ. ว. ๑๒๑๐)];
โสวณฺณมโย รโถ มม, เตน จกฺกยุเคน โสภติ.
พาโล โข ตฺวํสิ มาณว, โย ตฺวํ ปตฺถยเส อปตฺถิยํ;
มฺามิ ตุวํ มริสฺสสิ, น ¶ หิ ตฺวํ ลจฺฉสิ จนฺทสูริเย.
คมนาคมนมฺปิ ¶ ทิสฺสติ, วณฺณธาตุ อุภเยตฺถ วีถิโย;
เปโต ปน เนว ทิสฺสติ, โก นุ โข [โก นิธ (วิ. ว. ๑๒๑๒)] กนฺทตํ พาลฺยตโร.
สจฺจํ ¶ โข วเทสิ มาณว, อหเมว กนฺทตํ พาลฺยตโร;
จนฺทํ วิย ทารโก รุทํ, เปตํ กาลกตาภิปตฺถเย.
อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.
อพฺพหี [อพฺพุหิ (สฺยา.), อพฺภุฬฺหํ (ก.)] วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ [โสกํ หทยนิสฺสิตํ (วิ. ว. ๑๒๑๕)];
โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิ.
โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณวาติ.
มฏฺกุณฺฑลีชาตกํ เอกาทสมํ.
๔๕๐. พิลารโกสิยชาตกํ (๑๒)
อปจนฺตาปิ ทิจฺฉนฺติ, สนฺโต ลทฺธาน โภชนํ;
กิเมว ตฺวํ ปจมาโน, ยํ น ทชฺชา น ตํ สมํ.
มจฺเฉรา ¶ จ ปมาทา จ, เอวํ ทานํ น ทิยฺยติ;
ปฺุํ อากงฺขมาเนน, เทยฺยํ โหติ วิชานตา.
ยสฺเสว ภีโต น ททาติ มจฺฉรี, ตเทวาททโต ภยํ;
ชิฆจฺฉา จ ปิปาสา จ, ยสฺส ภายติ มจฺฉรี;
ตเมว พาลํ ผุสติ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ.
ตสฺมา วิเนยฺย มจฺเฉรํ, ทชฺชา ทานํ มลาภิภู;
ปฺุานิ ปรโลกสฺมึ, ปติฏฺา โหนฺติ ปาณินํ.
ทุทฺททํ ททมานานํ, ทุกฺกรํ กมฺม กุพฺพตํ;
อสนฺโต นานุกุพฺพนฺติ, สตํ ธมฺโม ทุรนฺนโย.
ตสฺมา สตฺจ อสตํ [อสตฺจ (สี. สฺยา. ปี.)], นานา โหติ อิโต คติ;
อสนฺโต นิรยํ ยนฺติ, สนฺโต สคฺคปรายนา.
อปฺปสฺเมเก ¶ [อปฺปมฺเปเก (สฺยา.)] ปเวจฺฉนฺติ, พหุเนเก น ทิจฺฉเร;
อปฺปสฺมา ทกฺขิณา ทินฺนา, สหสฺเสน สมํ มิตา.
ธมฺมํ จเร โยปิ สมฺุฉกํ จเร, ทารฺจ โปสํ ททมปฺปกสฺมึ [ททํ อปฺปกสฺมิปิ (ปี.)];
สตํ สหสฺสานํ สหสฺสยาคินํ, กลมฺปิ ¶ นาคฺฆนฺติ ตถาวิธสฺส เต.
เกเนส ¶ ยฺโ วิปุโล มหคฺฆโต [มหคฺคโต (สํ. นิ. ๑.๓๒)], สเมน ทินฺนสฺส น อคฺฆเมติ;
กถํ สตํ สหสฺสานํ [กถํ สหสฺสานํ (สี. สฺยา. ปี.)] สหสฺสยาคินํ, กลมฺปิ นาคฺฆนฺติ ตถาวิธสฺส เต.
ททนฺติ เหเก วิสเม นิวิฏฺา, เฉตฺวา [ฌตฺวา (สี. ปี.), ฆตฺวา (สฺยา.)] วธิตฺวา อถ โสจยิตฺวา;
สา ทกฺขิณา อสฺสุมุขา สทณฺฑา, สเมน ทินฺนสฺส น อคฺฆเมติ;
เอวํ สตํ สหสฺสานํ [เอวํ สหสฺสานํ (สี. สฺยา. ปี.)] สหสฺสยาคินํ, กลมฺปิ นาคฺฆนฺติ ตถาวิธสฺส เตติ.
พิลารโกสิยชาตกํ ทฺวาทสมํ.
๔๕๑. จกฺกวากชาตกํ (๑๓)
วณฺณวา อภิรูโปสิ, ฆโน สฺชาตโรหิโต;
จกฺกวาก สุรูโปสิ, วิปฺปสนฺนมุขินฺทฺริโย.
ปาีนํ ปาวุสํ มจฺฉํ, พลชํ [วาลชํ (สี. ปี.), พลชฺชํ (สฺยา.)] มฺุชโรหิตํ;
คงฺคาย ตีเร นิสินฺโน [คงฺคาตีเร นิสินฺโนสิ (สฺยา. ก.)], เอวํ ภฺุชสิ โภชนํ.
น วาหเมตํ [สพฺพตฺถปิ สมานํ] ภฺุชามิ, ชงฺคลาโนทกานิ วา;
อฺตฺร เสวาลปณกา, เอตํ [อฺํ (สฺยา.)] เม สมฺม โภชนํ.
น ¶ วาหเมตํ สทฺทหามิ, จกฺกวากสฺส โภชนํ;
อหมฺปิ สมฺม ภฺุชามิ, คาเม โลณิยเตลิยํ.
มนุสฺเสสุ กตํ ภตฺตํ, สุจึ มํสูปเสจนํ;
น ¶ จ เม ตาทิโส วณฺโณ, จกฺกวาก ยถา ตุวํ.
สมฺปสฺสํ อตฺตนิ เวรํ, หึสยํ [หึสาย (สฺยา. ปี. ก.)] มานุสึ ปชํ;
อุตฺรสฺโต ฆสสี ภีโต, เตน วณฺโณ ตเวทิโส.
สพฺพโลกวิรุทฺโธสิ, ธงฺก ปาเปน กมฺมุนา;
ลทฺโธ ปิณฺโฑ น ปีเณติ, เตน วณฺโณ ตเวทิโส.
อหมฺปิ [อหฺจ (?)] สมฺม ภฺุชามิ, อหึสํ สพฺพปาณินํ;
อปฺโปสฺสุกฺโก นิราสงฺกี, อโสโก อกุโตภโย.
โส กรสฺสุ อานุภาวํ, วีติวตฺตสฺสุ สีลิยํ;
อหึสาย จร โลเก, ปิโย โหหิสิ มํมิว.
โย น หนฺติ น ฆาเตติ, น ชินาติ น ชาปเย;
เมตฺตํโส สพฺพภูเตสุ, เวรํ ตสฺส น เกนจีติ.
จกฺกวากชาตกํ เตรสมํ.
๔๕๒. ภูริปฺชาตกํ (๑๔)
สจฺจํ ¶ กิร ตฺวํ อปิ [ตฺวมฺปิ (สี.), ตุวมฺปิ (สฺยา.), ตฺวํ อสิ (ก.)] ภูริปฺ, ยา ตาทิสี สีริ ธิตี มตี จ;
น ตายเตภาววสูปนิตํ, โย ยวกํ ภฺุชสิ อปฺปสูปํ.
สุขํ ทุกฺเขน ปริปาจยนฺโต, กาลา กาลํ วิจินํ ฉนฺทฉนฺโน;
อตฺถสฺส ¶ ทฺวารานิ อวาปุรนฺโต, เตนาหํ ตุสฺสามิ ยโวทเนน.
กาลฺจ ¶ ตฺวา อภิชีหนาย, มนฺเตหิ อตฺถํ ปริปาจยิตฺวา;
วิชมฺภิสฺสํ สีหวิชมฺภิตานิ, ตายิทฺธิยา ทกฺขสิ มํ ปุนาปิ.
สุขีปิ เหเก [สุขี หิ เอเก (สี.), สุขีติ เหเก (?)] น กโรนฺติ ปาปํ, อวณฺณสํสคฺคภยา ปุเนเก;
ปหู สมาโน วิปุลตฺถจินฺตี, กึการณา เม น กโรสิ ทุกฺขํ.
น ปณฺฑิตา อตฺตสุขสฺส เหตุ, ปาปานิ กมฺมานิ สมาจรนฺติ;
ทุกฺเขน ผุฏฺา ขลิตาปิ สนฺตา, ฉนฺทา จ โทสา น ชหนฺติ ธมฺมํ.
เยน เกนจิ วณฺเณน, มุทุนา ทารุเณน วา;
อุทฺธเร ทีนมตฺตานํ, ปจฺฉา ธมฺมํ สมาจเร.
ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;
น ตสฺส สาขํ ภฺเชยฺย, มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก.
ยสฺสาปิ [ยสฺส หิ (สี. ก.)] ธมฺมํ ปุริโส [มนุโช (สี.)] วิชฺา, เย จสฺส กงฺขํ วินยนฺติ สนฺโต;
ตํ ¶ หิสฺส ทีปฺจ ปรายนฺจ, น เตน เมตฺตึ ชรเยถ ปฺโ.
อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสฺโต ปพฺพชิโต น สาธุ;
ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.
นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;
นิสมฺมการิโน ราช, ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒตีติ.
ภูริปฺชาตกํ จุทฺทสมํ.
๔๕๓. มหามงฺคลชาตกํ (๑๕)
กึสุ ¶ นโร ชปฺปมธิจฺจกาเล, กํ วา วิชฺชํ กตมํ วา สุตานํ;
โส มจฺโจ อสฺมิฺจ [อสฺมึว (ปี.)] ปรมฺหิ โลเก, กถํ กโร โสตฺถาเนน คุตฺโต.
ยสฺส เทวา ปิตโร จ สพฺเพ, สรีสปา [สิรึสปา (สี. สฺยา. ปี.)] สพฺพภูตานิ จาปิ;
เมตฺตาย นิจฺจํ อปจิตานิ โหนฺติ, ภูเตสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.
โย ¶ สพฺพโลกสฺส นิวาตวุตฺติ, อิตฺถีปุมานํ ¶ สหทารกานํ;
ขนฺตา ทุรุตฺตานมปฺปฏิกูลวาที, อธิวาสนํ โสตฺถานํ ตทาหุ.
โย นาวชานาติ สหายมิตฺเต [สหายมตฺเต (สี. ปี.)], สิปฺเปน กุลฺยาหิ ธเนน ชจฺจา;
รุจิปฺโ อตฺถกาเล มตีมา [มุตีมา (สี. ปี.)], สหาเยสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.
มิตฺตานิ เว ยสฺส ภวนฺติ สนฺโต, สํวิสฺสตฺถา อวิสํวาทกสฺส;
น มิตฺตทุพฺภี สํวิภาคี ธเนน, มิตฺเตสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.
ยสฺส ภริยา ตุลฺยวยา สมคฺคา, อนุพฺพตา ธมฺมกามา ปชาตา [สชาตา (ก.)];
โกลินิยา สีลวตี ปติพฺพตา, ทาเรสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.
ยสฺส ¶ ราชา ภูตปติ [ภูตปตี (สี. สฺยา. ปี.)] ยสสฺสี, ชานาติ โสเจยฺยํ ปรกฺกมฺจ;
อทฺเวชฺฌตา สุหทยํ มมนฺติ, ราชูสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.
อนฺนฺจ ¶ ปานฺจ ททาติ สทฺโธ, มาลฺจ คนฺธฺจ วิเลปนฺจ;
ปสนฺนจิตฺโต อนุโมทมาโน, สคฺเคสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.
ยมริยธมฺเมน ปุนนฺติ วุทฺธา, อาราธิตา สมจริยาย สนฺโต;
พหุสฺสุตา อิสโย สีลวนฺโต, อรหนฺตมชฺเฌ โสตฺถานํ ตทาหุ.
เอตานิ โข โสตฺถานานิ โลเก, วิฺุปฺปสตฺถานิ สุขุทฺรยานิ [สุขินฺทฺริยานิ (ปี.)];
ตานีธ เสเวถ นโร สปฺโ, น หิ มงฺคเล กิฺจนมตฺถิ สจฺจนฺติ.
มหามงฺคลชาตกํ ปนฺนรสมํ.
๔๕๔. ฆฏปณฺฑิตชาตกํ (๑๖)
อุฏฺเหิ กณฺห กึ เสสิ, โก อตฺโถ สุปเนน เต;
โยปิ ตุยฺหํ [ตายํ (ปี.)] สโก ภาตา, หทยํ จกฺขุ จ [จกฺขุํว (ปี.)] ทกฺขิณํ;
ตสฺส วาตา พลียนฺติ, ฆโฏ ชปฺปติ [สสํ ชปฺปติ (?)] เกสว.
ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, โรหิเณยฺยสฺส เกสโว;
ตรมานรูโป วุฏฺาสิ, ภาตุโสเกน อฏฺฏิโต.
กึ นุ ¶ อุมฺมตฺตรูโปว, เกวลํ ทฺวารกํ อิมํ;
สโส สโสติ ลปสิ, โก นุ เต สสมาหริ.
โสวณฺณมยํ ¶ มณีมยํ, โลหมยํ อถ รูปิยามยํ;
สงฺขสิลาปวาฬมยํ, การยิสฺสามิ เต สสํ.
สนฺติ อฺเปิ สสกา, อรฺเ วนโคจรา;
เตปิ เต อานยิสฺสามิ, กีทิสํ สสมิจฺฉสิ.
น ¶ จาหเมเต [น จาหเมตํ (สี.), น วาหเมเต (สฺยา.), น วาหเมตํ (ปี.)] อิจฺฉามิ, เย สสา ปถวิสฺสิตา [ปวึสิตา (สี. สฺยา. ปี.)];
จนฺทโต สสมิจฺฉามิ, ตํ เม โอหร เกสว.
โส นูน มธุรํ าติ, ชีวิตํ วิชหิสฺสสิ;
อปตฺถิยํ โย ปตฺถยสิ, จนฺทโต สสมิจฺฉสิ.
เอวํ เจ กณฺห ชานาสิ, ยทฺมนุสาสสิ;
กสฺมา ปุเร มตํ ปุตฺตํ, อชฺชาปิ มนุโสจสิ.
ยํ น ลพฺภา มนุสฺเสน, อมนุสฺเสน วา ปุน [ปน (เป. ว. ๒๑๕)];
ชาโต เม มา มรี ปุตฺโต, กุโต ลพฺภา อลพฺภิยํ.
น มนฺตา มูลเภสชฺชา, โอสเธหิ ธเนน วา;
สกฺกา อานยิตุํ กณฺห, ยํ เปตมนุโสจสิ.
ยสฺส เอตาทิสา อสฺสุ, อมจฺจา ปุริสปณฺฑิตา;
ยถา นิชฺฌาปเย อชฺช, ฆโฏ ปุริสปณฺฑิโต.
อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.
อพฺพหี ¶ วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ;
โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิ.
โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณว [ภาติก (เป. ว. ๒๒๔)].
เอวํ กโรนฺติ สปฺปฺา, เย โหนฺติ อนุกมฺปกา;
นิวตฺตยนฺติ โสกมฺหา, ฆโฏ เชฏฺํว ภาตรนฺติ.
ฆฏปณฺฑิตชาตกํ โสฬสมํ.
ทสกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ทฬฺห ¶ กณฺห ธนฺชย สงฺขวโร, รช สตฺตห กสฺส จ [สตฺตาหสสาข (สฺยา.)] ตกฺกลินา;
ธมฺมํ กุกฺกุฏ กุณฺฑลิ โภชนทา, จกฺกวาก สุภูริส โสตฺถิ ฆโฏติ.