📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ขุทฺทกนิกาเย
ชาตกปาฬิ
(ทุติโย ภาโค)
๑๗. จตฺตาลีสนิปาโต
๕๒๑. เตสกุณชาตกํ (๑)
‘‘เวสฺสนฺตรํ ¶ ¶ ¶ ตํ ปุจฺฉามิ, สกุณ ภทฺทมตฺถุ เต;
รชฺชํ กาเรตุกาเมน, กึ สุ กิจฺจํ กตํ วรํ’’.
‘‘จิรสฺสํ วต มํ ตาโต, กํโส พาราณสิคฺคโห;
ปมตฺโต อปฺปมตฺตํ มํ, ปิตา ปุตฺตํ อโจทยิ.
‘‘ปเมเนว วิตถํ, โกธํ หาสํ นิวารเย;
ตโต กิจฺจานิ กาเรยฺย, ตํ วตํ อาหุ ขตฺติย.
‘‘ยํ ¶ ตฺวํ ตาต ตโปกมฺมํ [ตเป กมฺมํ (สี. สฺยา. ปี.)], ปุพฺเพ กตมสํสยํ;
รตฺโต ทุฏฺโ จ ยํ กยิรา, น ตํ กยิรา ตโต ปุน [ปุนํ (ปี.)].
‘‘ขตฺติยสฺส ปมตฺตสฺส, รฏฺสฺมึ รฏฺวฑฺฒน;
สพฺเพ โภคา วินสฺสนฺติ, รฺโ ตํ วุจฺจเต อฆํ.
‘‘สิรี ตาต อลกฺขี จ [สิรี จ ตาต ลกฺขี จ (สฺยา. ปี.)], ปุจฺฉิตา เอตทพฺรวุํ;
อุฏฺาน [อุฏฺาเน (สฺยา.)] วีริเย โปเส, รมาหํ อนุสูยเก.
‘‘อุสูยเก ¶ ทุหทเย, ปุริเส กมฺมทุสฺสเก;
กาลกณฺณี มหาราช, รมติ [รมาติ (ก.)] จกฺกภฺชนี.
‘‘โส ตฺวํ สพฺเพสุ สุหทโย [โส ตฺวํ สพฺเพสํ สุหทโย (สฺยา. ปี.), โส ตฺวํ สพฺเพ สุหทโย (ก.)], สพฺเพสํ รกฺขิโต ภว;
อลกฺขึ นุท มหาราช, ลกฺขฺยา ภว นิเวสนํ.
‘‘ส ¶ ลกฺขีธิติสมฺปนฺโน, ปุริโส หิ มหคฺคโต;
อมิตฺตานํ กาสิปติ, มูลํ อคฺคฺจ ฉินฺทติ.
‘‘สกฺโกปิ หิ ภูตปติ, อุฏฺาเน นปฺปมชฺชติ;
ส กลฺยาเณ ธิตึ กตฺวา, อุฏฺาเน กุรุเต มโน.
‘‘คนฺธพฺพา ปิตโร เทวา, สาชีวา [สฺชีวา (ปี.)] โหนฺติ ตาทิโน;
อุฏฺาหโต [อุฏฺหโต (สฺยา. ปี.)] อปฺปมชฺชโต [มปฺปมชฺชโต (ก.)], อนุติฏฺนฺติ เทวตา.
‘‘โส อปฺปมตฺโต อกฺกุทฺโธ [อกฺกุฏฺโ (ปี.)], ตาต กิจฺจานิ การย;
วายมสฺสุ จ กิจฺเจสุ, นาลโส วินฺทเต สุขํ.
‘‘ตตฺเถว เต วตฺตปทา, เอสาว [เอสา จ (ปี.)] อนุสาสนี;
อลํ มิตฺเต สุขาเปตุํ, อมิตฺตานํ ทุขาย [ทุกฺขาย (ปี.)] จ’’.
‘‘สกฺขิสิ ตฺวํ [สกฺขี ตุวํ (สี. สฺยา. ปี.)] กุณฺฑลินิ, มฺสิ ขตฺตพนฺธุนิ [ขตฺติยพนฺธุนี (ปี.)];
รชฺชํ กาเรตุกาเมน, กึ สุ กิจฺจํ กตํ วรํ’’.
‘‘ทฺเวว ตาต ปทกานิ, ยตฺถ [เยสุ (ปี.)] สพฺพํ ปติฏฺิตํ;
อลทฺธสฺส จ โย ลาโภ, ลทฺธสฺส จานุรกฺขณา.
‘‘อมจฺเจ ตาต ชานาหิ, ธีเร อตฺถสฺส โกวิเท;
อนกฺขา กิตเว ตาต, อโสณฺเฑ อวินาสเก.
‘‘โย จ ตํ ตาต รกฺเขยฺย, ธนํ ยฺเจว เต สิยา;
สูโตว รถํ สงฺคณฺเห, โส เต กิจฺจานิ การเย.
‘‘สุสงฺคหิตนฺตชโน, สยํ วิตฺตํ อเวกฺขิย;
นิธิฺจ อิณทานฺจ, น กเร ปรปตฺติยา.
‘‘สยํ ¶ ¶ อายํ ¶ วยํ [อายวยํ (ปี.)] ชฺา, สยํ ชฺา กตากตํ;
นิคฺคณฺเห นิคฺคหารหํ, ปคฺคณฺเห ปคฺคหารหํ.
‘‘สยํ ชานปทํ อตฺถํ, อนุสาส รเถสภ;
มา เต อธมฺมิกา ยุตฺตา, ธนํ รฏฺฺจ นาสยุํ.
‘‘มา จ เวเคน กิจฺจานิ, กโรสิ [กาเรสิ (สี. สฺยา. ปี.)] การเยสิ วา;
เวคสา หิ กตํ กมฺมํ, มนฺโท ปจฺฉานุตปฺปติ.
‘‘มา เต อธิสเร มฺุจ, สุพาฬฺหมธิโกธิตํ [โกปิตํ (สี. สฺยา.)];
โกธสา หิ พหู ผีตา, กุลา อกุลตํ คตา.
‘‘มา ตาต อิสฺสโรมฺหีติ, อนตฺถาย ปตารยิ;
อิตฺถีนํ ปุริสานฺจ, มา เต อาสิ ทุขุทฺรโย.
‘‘อเปตโลมหํสสฺส, รฺโ กามานุสาริโน;
สพฺเพ โภคา วินสฺสนฺติ, รฺโ ตํ วุจฺจเต อฆํ.
‘‘ตตฺเถว เต วตฺตปทา, เอสาว อนุสาสนี;
ทกฺขสฺสุทานิ ปฺุกโร, อโสณฺโฑ อวินาสโก;
สีลวาสฺสุ [สีลวาสฺส (ฏีกา)] มหาราช, ทุสฺสีโล วินิปาติโก’’ [วินิปาตโก (ปี.)].
‘‘อปุจฺฉิมฺห โกสิยโคตฺตํ [อปุจฺฉิมฺหา โกสิยโคตฺตํ (สฺยา.), อปุจฺฉมฺหาปิ โกสิกํ (ปี.)], กุณฺฑลินึ ตเถว จ;
ตฺวํ ทานิ วเทหิ ชมฺพุก [ชมฺพุก ตฺวํ ทานิ วเทหิ (สฺยา. ปี.)], พลานํ พลมุตฺตมํ’’.
‘‘พลํ ปฺจวิธํ โลเก, ปุริสสฺมึ มหคฺคเต;
ตตฺถ พาหุพลํ นาม, จริมํ วุจฺจเต พลํ.
‘‘โภคพลฺจ ทีฆาวุ, ทุติยํ วุจฺจเต พลํ;
อมจฺจพลฺจ ¶ ทีฆาวุ, ตติยํ วุจฺจเต พลํ.
‘‘อภิชจฺจพลํ เจว, ตํ จตุตฺถํ อสํสยํ;
ยานิ เจตานิ สพฺพานิ, อธิคณฺหาติ ปณฺฑิโต.
‘‘ตํ พลานํ พลํ เสฏฺํ, อคฺคํ ปฺาพํ พลํ [วรํ (สี.)];
ปฺาพเลนุปตฺถทฺโธ, อตฺถํ วินฺทติ ปณฺฑิโต.
‘‘อปิ ¶ เจ ลภติ มนฺโท, ผีตํ ธรณิมุตฺตมํ;
อกามสฺส ปสยฺหํ วา, อฺโ ตํ ปฏิปชฺชติ.
‘‘อภิชาโตปิ เจ โหติ, รชฺชํ ลทฺธาน ขตฺติโย;
ทุปฺปฺโ หิ กาสิปติ, สพฺเพนปิ น ชีวติ.
‘‘ปฺาว ¶ สุตํ วินิจฺฉินี [ปฺา สุตวินิจฺฉินี (สฺยา. ปี.)], ปฺา กิตฺติ สิโลกวฑฺฒนี [วทฺธนี (ปี.)];
ปฺาสหิโต นโร อิธ, อปิ ทุกฺเข สุขานิ วินฺทติ.
‘‘ปฺฺจ โข อสุสฺสูสํ, น โกจิ อธิคจฺฉติ;
พหุสฺสุตํ อนาคมฺม, ธมฺมฏฺํ อวินิพฺภุชํ.
‘‘โย จ ธมฺมวิภงฺคฺู [โย ธมฺมฺจ วิภาคฺู (ปี.)], กาลุฏฺายี มตนฺทิโต;
อนุฏฺหติ กาเลน, กมฺมผลํ ตสฺส อิชฺฌติ [กมฺมผลํ ตสฺสิชฺฌติ, ผลํ ตสฺส สมิชฺฌติ (ก.)].
‘‘อนายตน [นา’นายตน (ปี.)] สีลสฺส, อนายตน [นา’นายตน (ปี.)] เสวิโน;
น นิพฺพินฺทิยการิสฺส, สมฺมทตฺโถ วิปจฺจติ.
‘‘อชฺฌตฺตฺจ ปยุตฺตสฺส, ตถายตนเสวิโน;
อนิพฺพินฺทิยการิสฺส, สมฺมทตฺโถ วิปจฺจติ.
‘‘โยคปฺปโยคสงฺขาตํ, สมฺภตสฺสานุรกฺขณํ;
ตานิ ¶ ตฺวํ ตาต เสวสฺสุ, มา อกมฺมาย รนฺธยิ;
อกมฺมุนา หิ ทุมฺเมโธ, นฬาคารํว สีทติ’’.
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มาตาปิตูสุ ขตฺติย;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, ปุตฺตทาเรสุ ขตฺติย;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มิตฺตามจฺเจสุ ขตฺติย;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, วาหเนสุ พเลสุ จ;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.
‘‘ธมฺมํ ¶ จร มหาราช, คาเมสุ นิคเมสุ จ…เป….
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, รฏฺเสุ [รฏฺเ (ปี.)] ชนปเทสุ จ…เป….
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, สมณ [สมเณ (สฺยา. ก.)] พฺราหฺมเณสุ จ…เป….
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มิคปกฺขีสุ ขตฺติย;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.
‘‘ธมฺมํ ¶ จร มหาราช, ธมฺโม จิณฺโณ สุขาวโห [ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหติ (ก.)];
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, สอินฺทา [อินฺโท (ปี.), สินฺทา (ก.)] เทวา สพฺรหฺมกา;
สุจิณฺเณน ทิวํ ปตฺตา, มา ธมฺมํ ราช ปามโท [ปมาโท (ปี. ก.)].
‘‘ตตฺเถว ¶ เต [เวเต (ปี.)] วตฺตปทา, เอสาว [เอสา จ (ปี.)] อนุสาสนี;
สปฺปฺเสวี กลฺยาณี, สมตฺตํ สาม [สามํ (ก.)] ตํ วิทู’’ติ.
เตสกุณชาตกํ ปมํ.
๕๒๒. สรภงฺคชาตกํ (๒)
‘‘อลงฺกตา กุณฺฑลิโน สุวตฺถา, เวฬุริยมุตฺตาถรุขคฺคพนฺธา [พทฺธา (ปี.)];
รเถสภา ติฏฺถ เก นุ ตุมฺเห, กถํ โว ชานนฺติ มนุสฺสโลเก’’.
‘‘อหมฏฺโก ภีมรโถ ปนายํ, กาลิงฺคราชา ปน อุคฺคโตยํ [อุคฺคโต อยํ (ปี.), อุคฺคตายํ (ก.)];
สุสฺตานํ อิสีนํ [สุสฺตานิสินํ (ปี.)] ทสฺสนาย, อิธาคตา ปุจฺฉิตาเยมฺห ปฺเห’’.
‘‘เวหายสํ ¶ ติฏฺสิ [ติฏฺติ (ปี.)] อนฺตลิกฺเข, ปถทฺธุโน ปนฺนรเสว จนฺโท;
ปุจฺฉามิ ตํ ยกฺข มหานุภาว, กถํ ตํ ชานนฺติ มนุสฺสโลเก’’.
‘‘ยมาหุ เทเวสุ สุชมฺปตีติ, มฆวาติ ¶ ตํ อาหุ มนุสฺสโลเก;
ส เทวราชา อิทมชฺช ปตฺโต, สุสฺตานํ อิสีนํ ทสฺสนาย’’.
‘‘ทูเร สุตา โน อิสโย สมาคตา, มหิทฺธิกา อิทฺธิคุณูปปนฺนา;
วนฺทามิ เต อยิเร ปสนฺนจิตฺโต, เย ชีวโลเกตฺถ มนุสฺสเสฏฺา’’.
คนฺโธ อิสีนํ จิรทิกฺขิตานํ [ทกฺขิตานํ (สฺยา. ปี.)], กายา จุโต คจฺฉติ มาลุเตน;
อิโต ปฏิกฺกมฺม สหสฺสเนตฺต, คนฺโธ อิสีนํ อสุจิ เทวราช’’.
‘‘คนฺโธ อิสีนํ จิรทิกฺขิตานํ, กายา จุโต คจฺฉตุ มาลุเตน;
วิจิตฺรปุปฺผํ สุรภึว มาลํ, คนฺธฺจ เอตํ ปาฏิกงฺขาม ภนฺเต;
น เหตฺถ เทวา ปฏิกฺกูลสฺิโน’’.
‘‘ปุรินฺทโท ภูตปตี ยสสฺสี, เทวานมินฺโท สกฺโก [อิทํ ปทํ นตฺถิ (สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ)] มฆวา สุชมฺปติ;
ส เทวราชา อสุรคณปฺปมทฺทโน, โอกาสมากงฺขติ ปฺห ปุจฺฉิตุํ.
‘‘โก ¶ เนวิเมสํ อิธ ปณฺฑิตานํ, ปฺเห ปุฏฺโ นิปุเณ พฺยากริสฺสติ;
ติณฺณฺจ รฺํ มนุชาธิปานํ, เทวานมินฺทสฺส จ วาสวสฺส’’.
‘‘อยํ ¶ อิสิ [อิสี (สี. ปี.)] สรภงฺโค ตปสฺสี [ยสสฺสี (สี.)], ยโต ชาโต วิรโต เมถุนสฺมา;
อาเจรปุตฺโต [อาจริยปุตฺโต (ปี. ก.)] สุวินีตรูโป, โส เนสํ ปฺหานิ วิยากริสฺสติ’’.
‘‘โกณฺฑฺ ปฺหานิ วิยากโรหิ, ยาจนฺติ ตํ อิสโย สาธุรูปา;
โกณฺฑฺ เอโส มนุเชสุ ธมฺโม, ยํ วุทฺธ [วทฺธ (ปี.), พุทฺธ (ก.)] มาคจฺฉติ เอส ภาโร’’.
‘‘กตาวกาสา ¶ ปุจฺฉนฺตุ โภนฺโต, ยํ กิฺจิ ปฺหํ มนสาภิปตฺถิตํ;
อหฺหิ ตํ ตํ โว วิยากริสฺสํ, ตฺวา สยํ โลกมิมํ ปรฺจ’’.
‘‘ตโต จ มฆวา สกฺโก, อตฺถทสฺสี ปุรินฺทโท;
อปุจฺฉิ ปมํ ปฺหํ, ยฺจาสิ อภิปตฺถิตํ’’.
‘‘กึ สู วธิตฺวา น กทาจิ โสจติ, กิสฺสปฺปหานํ อิสโย วณฺณยนฺติ;
กสฺสีธ ¶ วุตฺตํ ผรุสํ ขเมถ, อกฺขาหิ เม โกณฺฑฺ เอตมตฺถํ’’.
‘‘โกธํ วธิตฺวา น กทาจิ โสจติ, มกฺขปฺปหานํ อิสโย วณฺณยนฺติ;
สพฺเพสํ วุตฺตํ ผรุสํ ขเมถ, เอตํ ขนฺตึ อุตฺตมมาหุ สนฺโต’’.
‘‘สกฺกา อุภินฺนํ [หิ ทฺวินฺนํ (ปี.)] วจนํ ติติกฺขิตุํ, สทิสสฺส วา เสฏฺตรสฺส [เสฏฺนรสฺส (ปี.)] วาปิ;
กถํ นุ หีนสฺส วโจ ขเมถ, อกฺขาหิ เม โกณฺฑฺ เอตมตฺถํ’’.
‘‘ภยา ¶ หิ เสฏฺสฺส วโจ ขเมถ, สารมฺภเหตู ปน สาทิสสฺส;
โย จีธ หีนสฺส วโจ ขเมถ, เอตํ ขนฺตึ อุตฺตมมาหุ สนฺโต’’.
‘‘กถํ วิชฺา จตุปตฺถรูปํ [จตุมฏฺรูปํ (สฺยา. ปี.)], เสฏฺํ สริกฺขํ อถวาปิ หีนํ;
วิรูปรูเปน จรนฺติ สนฺโต, ตสฺมา หิ สพฺเพสํ วโจ ขเมถ’’.
‘‘น เหตมตฺถํ มหตีปิ เสนา, สราชิกา ยุชฺฌมานา ลเภถ;
ยํ ¶ ขนฺติมา สปฺปุริโส ลเภถ, ขนฺตี พลสฺสูปสมนฺติ เวรา’’.
‘‘สุภาสิตํ เต อนุโมทิยาน, อฺํ ตํ ปุจฺฉามิ ตทิงฺฆ พฺรูหิ;
ยถา อหุํ [อหู (สี. สฺยา. ปี.)] ทณฺฑกี นาฬิเกโร [นาฬิกีโร (สี. สฺยา. ปี.)], อถชฺชุโน กลาพุ จาปิ ราชา;
เตสํ คตึ พฺรูหิ สุปาปกมฺมินํ, กตฺถูปปนฺนา อิสินํ วิเหกา’’.
‘‘กิสฺหิ [กิสํปิ (ปี.)] วจฺฉํ อวกิริย ทณฺฑกี, อุจฺฉินฺนมูโล สชโน สรฏฺโ;
กุกฺกุฬนาเม นิรยมฺหิ ปจฺจติ, ตสฺส ผุลิงฺคานิ ปตนฺติ กาเย.
‘‘โย สฺเต ปพฺพชิเต อเหยิ [อวฺจสิ (ปี.)], ธมฺมํ ภณนฺเต สมเณ อทูสเก;
ตํ นาฬิเกรํ สุนขา ปรตฺถ, สงฺคมฺม ขาทนฺติ วิผนฺทมานํ.
‘‘อถชฺชุโน ¶ นิรเย สตฺติสูเล, อวํสิโร ปติโต อุทฺธํปาโท [อุทฺธปาโท (สฺยา.), อทฺธปาโท (ปี.)];
องฺคีรสํ โคตมํ เหยิตฺวา, ขนฺตึ ตปสฺสึ จิรพฺรหฺมจารึ.
‘‘โย ¶ ขณฺฑโส ปพฺพชิตํ อเฉทยิ, ขนฺตึ วทนฺตํ สมณํ อทูสกํ;
กลาพุวีจึ อุปปชฺช ปจฺจติ, มหาปตาปํ [มหาภิตาปํ (ปี.)] กฏุกํ ภยานกํ.
‘‘เอตานิ สุตฺวา นิรยานิ ปณฺฑิโต, อฺานิ ปาปิฏฺตรานิ เจตฺถ;
ธมฺมํ จเร สมณพฺราหฺมเณสุ, เอวงฺกโร สคฺคมุเปติ านํ’’.
‘‘สุภาสิตํ ¶ เต อนุโมทิยาน, อฺํ ตํ ปุจฺฉามิ ตทิงฺฆ พฺรูหิ;
กถํวิธํ สีลวนฺตํ วทนฺติ, กถํวิธํ ปฺวนฺตํ วทนฺติ;
กถํวิธํ สปฺปุริสํ วทนฺติ, กถํวิธํ โน สิริ โน ชหาติ’’.
‘‘กาเยน วาจาย จ โย’ธ [โย จ (ปี.)] สฺโต, มนสา จ กิฺจิ น กโรติ ปาปํ;
น อตฺตเหตู อลิกํ ภเณติ [ภณาติ (สี. สฺยา. ปี.)], ตถาวิธํ สีลวนฺตํ วทนฺติ.
‘‘คมฺภีรปฺหํ มนสาภิจินฺตยํ [มนสา วิจินฺตยํ (สี.)], นาจฺจาหิตํ กมฺม กโรติ ลุทฺทํ;
กาลาคตํ ¶ [กาลาภตํ (ปี.)] อตฺถปทํ น ริฺจติ, ตถาวิธํ ปฺวนฺตํ วทนฺติ.
‘‘โย ¶ เว กตฺู กตเวทิ ธีโร, กลฺยาณมิตฺโต ทฬฺหภตฺติ จ โหติ;
ทุขิตสฺส สกฺกจฺจ กโรติ กิจฺจํ, ตถาวิธํ สปฺปุริสํ วทนฺติ.
‘‘เอเตหิ สพฺเพหิ คุเณหุเปโต, สทฺโธ มุทู สํวิภาคี วทฺู;
สงฺคาหกํ สขิลํ สณฺหวาจํ, ตถาวิธํ โน สิริ โน ชหาติ’’.
‘‘สุภาสิตํ เต อนุโมทิยาน, อฺํ ตํ ปุจฺฉามิ ตทิงฺฆ พฺรูหิ;
สีลํ สิริฺจาปิ สตฺจ ธมฺมํ, ปฺฺจ กํ เสฏฺตรํ วทนฺติ’’.
‘‘ปฺา หิ เสฏฺา กุสลา วทนฺติ, นกฺขตฺตราชาริว ตารกานํ;
สีลํ สีรี จาปิ สตฺจ ธมฺโม [ธมฺมา (ปี.)], อนฺวายิกา ปฺวโต ภวนฺติ’’.
‘‘สุภาสิตํ เต อนุโมทิยาน, อฺํ ตํ ปุจฺฉามิ ตทิงฺฆ พฺรูหิ;
กถํกโร ¶ กินฺติกโร กิมาจรํ, กึ เสวมาโน ลภตีธ ปฺํ;
ปฺาย ทานิปฺปฏิปํ [ทานิ ปฏิปทํ (สี. สฺยา. ปี.)] วเทหิ, กถํกโร ปฺวา โหติ มจฺโจ’’.
‘‘เสเวถ วุทฺเธ นิปุเณ พหุสฺสุเต, อุคฺคาหโก จ ปริปุจฺฉโก สิยา;
สุเณยฺย สกฺกจฺจ สุภาสิตานิ, เอวํกโร ปฺวา โหติ มจฺโจ.
‘‘ ¶ ปฺวา กามคุเณ อเวกฺขติ, อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโต จ;
เอวํ วิปสฺสี ปชหาติ ฉนฺทํ, ทุกฺเขสุ กาเมสุ มหพฺภเยสุ.
‘‘ส วีตราโค ปวิเนยฺย โทสํ, เมตฺตํ [เมตฺต (สฺยา. ก.)] จิตฺตํ ภาวเย [ภาเวยฺย (สี. สฺยา. ก.)] อปฺปมาณํ;
สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ, อนินฺทิโต พฺรหฺมมุเปติ านํ’’.
‘‘มหตฺถิยํ [มหิทฺธิยํ (สี. สฺยา. ปี.)] อาคมนํ อโหสิ, ตวมฏฺกา [มฏฺก (สี. สฺยา. ก.)] ภีมรถสฺส จาปิ;
กาลิงฺคราชสฺส จ อุคฺคตสฺส, สพฺเพส ¶ โว กามราโค ปหีโน’’.
‘‘เอวเมตํ ปรจิตฺตเวทิ, สพฺเพส โน กามราโค ปหีโน;
กโรหิ โอกาสมนุคฺคหาย, ยถา คตึ เต อภิสมฺภเวม’’.
‘‘กโรมิ โอกาสมนุคฺคหาย, ตถา หิ โว กามราโค ปหีโน;
ผราถ กายํ วิปุลาย ปีติยา, ยถา คตึ เม อภิสมฺภเวถ’’.
‘‘สพฺพํ ¶ กริสฺสาม ตวานุสาสนึ, ยํ ยํ ตุวํ วกฺขสิ ภูริปฺ;
ผราม กายํ วิปุลาย ปีติยา, ยถา คตึ เต อภิสมฺภเวม’’.
‘‘กตาย [กตายํ (สี. ปี.)] วจฺฉสฺส กิสสฺส ปูชา, คจฺฉนฺตุ โภนฺโต อิสโย สาธุรูปา;
ฌาเน รตา โหถ สทา สมาหิตา, เอสา รตี ปพฺพชิตสฺส เสฏฺา’’.
‘‘สุตฺวาน ¶ คาถา ปรมตฺถสํหิตา, สุภาสิตา อิสินา ปณฺฑิเตน;
เต เวทชาตา อนุโมทมานา, ปกฺกามุ ¶ [ปกฺกมุ (ก.)] เทวา เทวปุรํ ยสสฺสิโน.
‘‘คาถา อิมา อตฺถวตี สุพฺยฺชนา, สุภาสิตา อิสินา ปณฺฑิเตน;
โย โกจิมา อฏฺิกตฺวา [อฏฺึ กตฺวา (ก.)] สุเณยฺย, ลเภถ ปุพฺพาปริยํ วิเสสํ;
ลทฺธาน ปุพฺพาปริยํ วิเสสํ, อทสฺสนํ มจฺจุราชสฺส คจฺเฉ’’.
‘‘สาลิสฺสโร สาริปุตฺโต, เมณฺฑิสฺสโร จ กสฺสโป;
ปพฺพโต อนุรุทฺโธ จ, กจฺจายโน จ เทวโล [เทวิโล (สฺยา. ก.)].
‘‘อนุสิสฺโส จ อานนฺโท, กิสวจฺโฉ จ โกลิโต;
นารโท อุทายี เถโร [นารโท ปุณฺโณ มนฺตานีปุตฺโต (สี.)], ปริสา พุทฺธปริสา;
สรภงฺโค โลกนาโถ, เอวํ ธาเรถ ชาตก’’นฺติ.
สรภงฺคชาตกํ ทุติยํ.
๕๒๓. อลมฺพุสาชาตกํ (๓)
‘‘อถ พฺรวิ พฺรหา อินฺโท, วตฺรภู ชยตํ ปิตา;
เทวกฺํ ปราเภตฺวา, สุธมฺมายํ อลมฺพุสํ.
‘‘มิสฺเส เทวา ตํ ยาจนฺติ, ตาวตึสา สอินฺทกา;
อิสิปฺปโลภเน ¶ [อิสิปโลภิเก (สี. สฺยา.), อิสึ ปโลภิเก (ปี.)] คจฺฉ, อิสิสิงฺคํ อลมฺพุเส.
‘‘ปุรายํ อมฺเห อจฺเจติ [นาจฺเจติ (สฺยา. ก.)], วตฺตวา [วตวา (สี. สฺยา. ปี.)] พฺรหฺมจริยวา;
นิพฺพานาภิรโต วุทฺโธ [วทฺโธ (ปี.), พุทฺโธ (สฺยา. ก.)], ตสฺส มคฺคานิ อาวร’’.
‘‘เทวราช กิเมว ตฺวํ, มเมว ตุวํ สิกฺขสิ;
อิสิปฺปโลภเน [อิสิปโลภิเก (สี. สฺยา.), อิสึ ปโลภิเก (ปี.)] คจฺฉ, สนฺติ อฺาปิ อจฺฉรา.
‘‘มาทิสิโย ¶ ปวรา เจว, อโสเก นนฺทเน วเน;
ตาสมฺปิ โหตุ ปริยาโย, ตาปิ ยนฺตุ ปโลภนา’’ [ปโลภิกา (สฺยา. ปี.)].
‘‘อทฺธา ¶ หิ สจฺจํ ภณสิ, สนฺติ อฺาปิ อจฺฉรา;
ตาทิสิโย ปวรา เจว, อโสเก นนฺทเน วเน.
‘‘น ตา เอวํ ปชานนฺติ, ปาริจริยํ ปุมํ คตา;
ยาทิสํ ตฺวํ ปชานาสิ, นาริ สพฺพงฺคโสภเน.
‘‘ตฺวเมว คจฺฉ กลฺยาณิ, อิตฺถีนํ ปวรา จสิ;
ตเวว วณฺณรูเปน, สวสมานยิสฺสสิ’’ [วสมานาปยิสฺสสิ (สฺยา.), วสมานามยิสฺสสิ (ปี.), ตํ วสมานยิสฺสสิ (ก.)].
‘‘น วาหํ น คมิสฺสามิ, เทวราเชน เปสิตา;
วิเภมิ เจตํ อาสาทุํ, อุคฺคเตโช หิ พฺราหฺมโณ.
‘‘อเนเก นิรยํ ปตฺตา, อิสิมาสาทิยา ชนา;
อาปนฺนา โมหสํสารํ, ตสฺมา โลมานิ หํสเย’’.
‘‘อิทํ วตฺวาน ปกฺกามิ, อจฺฉรา กามวณฺณินี;
มิสฺสา มิสฺสิตุ [มิสฺเสตุ (สี. สฺยา. ปี.)] มิจฺฉนฺตี, อิสิสิงฺคํ อลมฺพุสา.
‘‘สา จ ตํ วนโมคยฺห, อิสิสิงฺเคน รกฺขิตํ;
พิมฺพชาลกสฺฉนฺนํ ¶ , สมนฺตา อฑฺฒโยชนํ.
‘‘ปาโตว ปาตราสมฺหิ, อุทณฺหสมยํ [อุทยสมยํ (สฺยา.), อุทนฺตสมยํ (ก.)] ปติ;
อคฺคิฏฺํ ปริมชฺชนฺตํ, อิสิสิงฺคํ อุปาคมิ’’.
‘‘กา นุ วิชฺชุริวาภาสิ, โอสธี วิย ตารกา;
วิจิตฺตหตฺถาภรณา [วิจิตฺตวตฺถาภรณา (สี.)], อามุตฺตมณิกุณฺฑลา [อามุกฺกมณิกุณฺฑลา (?)].
‘‘อาทิจฺจวณฺณสงฺกาสา, เหมจนฺทนคนฺธินี;
สฺตูรู มหามายา, กุมารี จารุทสฺสนา.
‘‘วิลคฺคา [วิลากา (สี. สฺยา. ปี.)] มุทุกา สุทฺธา, ปาทา เต สุปฺปติฏฺิตา;
คมนา กามนียา [กมนา กมนียา (สี. ปี.)] เต, หรนฺติเยว เม มโน.
‘‘อนุปุพฺพาว ¶ เต อูรู, นาคนาสสมูปมา;
วิมฏฺา ตุยฺหํ สุสฺโสณี, อกฺขสฺส ผลกํ ยถา.
‘‘อุปฺปลสฺเสว กิฺชกฺขา, นาภิ เต สาธุ สณฺิตา;
ปูรา กณฺหฺชนสฺเสว, ทูรโต ปฏิทิสฺสติ.
‘‘ทุวิธา ชาตา อุรชา, อวณฺฏา สาธุ ปจฺจุทา;
ปโยธรา อปติตา [อปฺปตีตา (สี. สฺยา. ปี.)], อฑฺฒลาพุสมา ถนา.
‘‘ทีฆา กมฺพุตลาภาสา, คีวา เอเณยฺยกา ยถา;
ปณฺฑราวรณา วคฺคุ, จตุตฺถมนสนฺนิภา.
‘‘อุทฺธคฺคา ¶ จ อธคฺคา จ, ทุมคฺคปริมชฺชิตา;
ทุวิชา เนลสมฺภูตา, ทนฺตา ตว สุทสฺสนา.
‘‘อปณฺฑรา โลหิตนฺตา, ชิฺชูก [ชิฺชุก (สี. สฺยา. ปี.)] ผลสนฺนิภา;
อายตา ¶ จ วิสาลา จ, เนตฺตา ตว สุทสฺสนา.
‘‘นาติทีฆา สุสมฺมฏฺา, กนกพฺยา [กนกคฺคา (ปี.)] สโมจิตา;
อุตฺตมงฺครุหา ตุยฺหํ, เกสา จนฺทนคนฺธิกา.
‘‘ยาวตา กสิโครกฺขา, วาณิชานํ [วณิชานํ (ปี.)] จ ยา คติ;
อิสีนฺจ ปรกฺกนฺตํ, สฺตานํ ตปสฺสินํ.
‘‘น เต สมสมํ ปสฺเส, อสฺมึ ปถวิ [ปุถุวิ (ปี.)] มณฺฑเล;
โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ’’.
‘‘น ปฺหกาโล ภทฺทนฺเต, กสฺสเปวํ คเต สติ;
เอหิ สมฺม รมิสฺสาม, อุโภ อสฺมากมสฺสเม;
เอหิ ตํ อุปคูหิสฺสํ [อุปคุยฺหิสฺสํ (สฺยา.)], รตีนํ กุสโล ภว’’.
‘‘อิทํ วตฺวาน ปกฺกามิ, อจฺฉรา กามวณฺณินี;
มิสฺสา มิสฺสิตุมิจฺฉนฺตี, อิสิสิงฺคํ อลมฺพุสา’’.
‘‘โส จ เวเคน นิกฺขมฺม, เฉตฺวา ทนฺธปรกฺกมํ [ทนฺธปทกฺกมํ (ก.)];
ตมุตฺตมาสุ เวณีสุ, อชฺฌปฺปตฺโต [อชฺฌาปตฺโต (ปี.)] ปรามสิ;
‘‘ตมุทาวตฺต ¶ กลฺยาณี, ปลิสฺสชิ สุโสภนา [สุโสภณี (สฺยา. ก.)];
จวิตมฺหิ [จวิ ตมฺหา (สฺยา. ก.)] พฺรหฺมจริยา, ยถา ตํ อถ โตสิตา.
‘‘มนสา อคมา อินฺทํ, วสนฺตํ นนฺทเน วเน;
ตสฺสา สงฺกปฺปมฺาย, มฆวา เทวกฺุชโร.
‘‘ปลฺลงฺกํ ปหิณี ขิปฺปํ, โสวณฺณํ โสปวาหนํ;
สอุตฺตรจฺฉทปฺาสํ, สหสฺสปฏิยตฺถตํ [ปฏิกตฺถตํ (สี.)].
‘‘ตเมนํ ¶ ตตฺถ ธาเรสิ, อุเร กตฺวาน โสภนา;
ยถา เอกมุหุตฺตํว, ตีณิ วสฺสานิ ธารยิ.
‘‘วิมโท ตีหิ วสฺเสหิ, ปพุชฺฌิตฺวาน พฺราหฺมโณ;
อทฺทสาสิ หริต [หรี (ปี.)] รุกฺเข, สมนฺตา อคฺคิยายนํ.
‘‘นวปตฺตวนํ ผุลฺลํ, โกกิลคฺคณโฆสิตํ;
สมนฺตา ปวิโลเกตฺวา, รุทํ อสฺสูนิ วตฺตยิ.
‘‘น ¶ ชุเห น ชเป [ชปฺเป (ก.)] มนฺเต, อคฺคิหุตฺตํ ปหาปิตํ;
โก นุ เม ปาริจริยาย, ปุพฺเพ จิตฺตํ ปโลภยิ.
‘‘อรฺเ เม วิหรโต, โย เม เตชา ห สมฺภุตํ [สมฺภตํ (ปี.)];
นานารตฺนปริปูรํ, นาวํว คณฺหิ อณฺณเว’’.
‘‘อหํ เต ปาริจริยาย, เทวราเชน เปสิตา;
อวธึ [อวธี (สฺยา. ปี. ก.)] จิตฺตํ จิตฺเตน, ปมาโท [ปมาทา (สฺยา. ปี.)] ตฺวํ น พุชฺฌสิ’’.
‘‘อิมานิ กิร มํ ตาโต, กสฺสโป อนุสาสติ;
กมลาสทิสิตฺถิโย [สริสิตฺถิโย (สฺยา. ปี.)], ตาโย พุชฺเฌสิ มาณว.
‘‘อุเร คณฺฑาโย พุชฺเฌสิ, ตาโย พุชฺเฌสิ มาณว;
อิจฺจานุสาสิ มํ ตาโต, ยถา มํ อนุกมฺปโก.
‘‘ตสฺสาหํ วจนํ นากํ, ปิตุ วุทฺธสฺส สาสนํ;
อรฺเ นิมฺมนุสฺสมฺหิ, สฺวชฺช ฌายามิ [สฺวาชฺชชฺฌายามิ (สี. ปี.)] เอกโก.
‘‘โสหํ ¶ ตถา กริสฺสามิ, ธิรตฺถุ ชีวิเตน เม;
ปุน วา ตาทิโส เหสฺสํ, มรณํ เม ภวิสฺสติ’’.
‘‘ตสฺส ¶ เตชํ [เตชฺจ (สี. ปี.)] วีริยฺจ, ธิตึ [ธิติฺจ (ปี.)] ตฺวา อวฏฺิตํ [สุวฑฺฒิตํ (สี.)];
สิรสา อคฺคหี ปาเท, อิสิสิงฺคํ อลมฺพุสา.
‘‘มา เม กุชฺฌ [กุชฺฌิ (ปี.)] มหาวีร, มา เม กุชฺฌ [กุชฺฌิ (ปี.)] มหาอิเส;
มหา อตฺโถ มยา จิณฺโณ, ติทสานํ ยสสฺสินํ;
ตยา สํกมฺปิตํ อาสิ, สพฺพํ เทวปุรํ ตทา’’.
‘‘ตาวตึสา จ เย เทวา, ติทสานฺจ วาสโว;
ตฺวฺจ ภทฺเท สุขี โหหิ, คจฺฉ กฺเ ยถาสุขํ’’.
‘‘ตสฺส ปาเท คเหตฺวาน, กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ;
อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, ตมฺหา านา อปกฺกมิ.
‘‘โย จ ตสฺสาสิ ปลฺลงฺโก, โสวณฺโณ โสปวาหโน;
สอุตฺตรจฺฉทปฺาโส, สหสฺสปฏิยตฺถโต;
ตเมว ปลฺลงฺกมารุยฺห, อคา เทวาน สนฺติเก.
‘‘ตโมกฺกมิว อายนฺตึ, ชลนฺตึ วิชฺชุตํ ยถา;
ปตีโต สุมโน วิตฺโต, เทวินฺโท อททา วรํ’’.
‘‘วรฺเจ ¶ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
นิสิปฺปโลภิกา [น อิสิปโลภิกา (สฺยา.), น อิสิปโลภิยํ (ปี.)] คจฺเฉ, เอตํ สกฺก วรํ วเร’’ติ.
อลมฺพุสาชาตกํ ตติยํ.
๕๒๔. สงฺขปาลชาตกํ (๔)
‘‘อริยาวกาโสสิ ปสนฺนเนตฺโต, มฺเ ¶ ภวํ ปพฺพชิโต กุลมฺหา;
กถํ นุ วิตฺตานิ ปหาย โภเค, ปพฺพชิ นิกฺขมฺม ฆรา สปฺ’’ [สปฺโ (สฺยา.), สปฺา (ปี.)].
‘‘สยํ ¶ วิมานํ นรเทว ทิสฺวา, มหานุภาวสฺส มโหรคสฺส;
ทิสฺวาน ปฺุาน มหาวิปากํ, สทฺธายหํ ปพฺพชิโตมฺหิ ราช’’.
‘‘น กามกามา น ภยา น โทสา, วาจํ มุสา ปพฺพชิตา ภณนฺติ;
อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ, สุตฺวาน เม ชายิหิติปฺปสาโท’’.
‘‘วาณิชฺช [วณิชฺช (ปี.)] รฏฺาธิป คจฺฉมาโน, ปเถ อทฺทสาสิมฺหิ โภชปุตฺเต [มิลาจปุตฺเต (สี. ปี.)];
ปวทฺธกายํ อุรคํ มหนฺตํ, อาทาย คจฺฉนฺเต ปโมทมาเน’’.
‘‘โสหํ สมาคมฺม ชนินฺท เตหิ, ปหฏฺโลโม อวจมฺหิ ภีโต;
กุหึ อยํ นียติ [นิยฺยติ (ก.)] ภีมกาโย, นาเคน กึ กาหถ โภชปุตฺตา.
‘‘นาโค อยํ นียติ โภชนตฺถา [โภชนตฺถํ (สี. สฺยา. ปี.)], ปวทฺธกาโย ¶ อุรโค มหนฺโต;
สาทฺุจ ถูลฺจ มุทฺุจ มํสํ, น ตฺวํ รสฺาสิ วิเทหปุตฺต.
‘‘อิโต มยํ คนฺตฺวา สกํ นิเกตํ [นิเกตนํ (ปี.)], อาทาย สตฺถานิ วิโกปยิตฺวา;
มํสานิ โภกฺขาม [ภกฺขาม (สฺยา.)] ปโมทมานา, มยฺหิ เว สตฺตโว ปนฺนคานํ.
‘‘สเจ อยํ นียติ โภชนตฺถา, ปวทฺธกาโย อุรโค มหนฺโต;
ททามิ โว พลิพทฺทานิ [พลิวทฺทานิ (ปี.)] โสฬส, นาคํ อิมํ มฺุจถ พนฺธนสฺมา.
‘‘อทฺธา ¶ หิ โน ภกฺโข อยํ มนาโป, พหู จ โน อุรคา ภุตฺตปุพฺพา [พหุํ จ โน อุรโค ภุตฺตปุพฺโพ (ก.)];
กโรม เต ตํ วจนํ อฬาร [อาฬาร (ก.) เอวมุปริปิ], มิตฺตฺจ โน โหหิ วิเทหปุตฺต.
‘‘ตทสฺสุ เต พนฺธนา โมจยึสุ, ยํ นตฺถุโต ปฏิโมกฺกสฺส ปาเส;
มุตฺโต จ โส พนฺธนา นาคราชา, ปกฺกามิ ปาจีนมุโข มุหุตฺตํ.
‘‘คนฺตฺวาน ปาจีนมุโข มุหุตฺตํ, ปุณฺเณหิ ¶ เนตฺเตหิ ปโลกยี มํ;
ตทาสฺสหํ ปิฏฺิโต อนฺวคจฺฉึ, ทสงฺคุลึ อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา.
‘‘คจฺเฉว ¶ โข ตฺวํ ตรมานรูโป, มา ตํ อมิตฺตา ปุนรคฺคเหสุํ;
ทุกฺโข หิ ลุทฺเทหิ ปุนา สมาคโม, อทสฺสนํ โภชปุตฺตาน คจฺฉ.
‘‘อคมาสิ โส รหทํ วิปฺปสนฺนํ, นีโลภาสํ รมณียํ สุติตฺถํ;
สโมตตํ [สโมนตํ (สฺยา. ก.)] ชมฺพุหิ เวตสาหิ, ปาเวกฺขิ นิตฺติณฺณภโย ปตีโต.
‘‘โส ตํ ปวิสฺส น จิรสฺส นาโค, ทิพฺเพน เม ปาตุรหุํ ชนินฺท;
อุปฏฺหี มํ ปิตรํว ปุตฺโต, หทยงฺคมํ กณฺณสุขํ ภณนฺโต.
‘‘ตฺวํ ¶ เมสิ มาตา จ ปิตา [ปิตา จ (ปี.)] อฬาร, อพฺภนฺตโร ปาณทโท สหาโย;
สกฺจ อิทฺธึ ปฏิลาภโกสฺมิ [ปฏิลาภิโตสฺมิ (ปี.)], อฬาร ปสฺส เม นิเวสนานิ;
ปหูตภกฺขํ พหุอนฺนปานํ, มสกฺกสารํ ¶ วิย วาสวสฺส’’.
‘‘ตํ ภูมิภาเคหิ อุเปตรูปํ, อสกฺขรา เจว มุทู สุภา จ;
นีจตฺติณา [นีจา ติณา (สฺยา. ปี.)] อปฺปรชา จ ภูมิ, ปาสาทิกา ยตฺถ ชหนฺติ โสกํ.
‘‘อนาวกุลา เวฬุริยูปนีลา, จตุทฺทิสํ อมฺพวนํ สุรมฺมํ;
ปกฺกา จ เปสี จ ผลา สุผุลฺลา, นิจฺโจตุกา ธารยนฺตี ผลานิ.
‘‘เตสํ วนานํ นรเทว มชฺเฌ, นิเวสนํ ภสฺสรสนฺนิกาสํ;
รชตคฺคฬํ โสวณฺณมยํ อุฬารํ, โอภาสตี วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข.
‘‘มณีมยา โสณฺณมยา [โสวณฺณมยา (สี. สฺยา. ปี.)] อุฬารา, อเนกจิตฺตา สตตํ สุนิมฺมิตา;
ปริปูรา กฺาหิ อลงฺกตาภิ, สุวณฺณกายูรธราหิ ราช.
‘‘โส สงฺขปาโล ตรมานรูโป, ปาสาทมารุยฺห อโนมวณฺโณ;
สหสฺสถมฺภํ อตุลานุภาวํ, ยตฺถสฺส ¶ ภริยา มเหสี อโหสิ.
‘‘เอกา ¶ จ นารี ตรมานรูปา, อาทาย เวฬุริยมยํ มหคฺฆํ;
สุภํ มณึ ชาติมนฺตูปปนฺนํ, อโจทิตา อาสนมพฺภิหาสิ.
‘‘ตโต มํ อุรโค หตฺเถ คเหตฺวา, นิสีทยี ปามุขอาสนสฺมึ;
อิทมาสนํ อตฺร ภวํ นิสีทตุ, ภวฺหิ เม อฺตโร ครูนํ.
‘‘อฺา จ นารี ตรมานรูปา, อาทาย วารึ อุปสงฺกมิตฺวา;
ปาทานิ ปกฺขาลยี เม ชนินฺท, ภริยาว [ภริยา จ (ปี.)] ภตฺตู ปติโน ปิยสฺส.
‘‘อปรา จ นารี ตรมานรูปา, ปคฺคยฺห โสวณฺณมยาย [โสวณฺณมยา (ปี.)] ปาติยา;
อเนกสูปํ วิวิธํ วิยฺชนํ, อุปนามยี ภตฺต มนฺุรูปํ.
‘‘ตุริเยหิ [ตูริเยหิ (ก.)] มํ ภารต ภุตฺตวนฺตํ, อุปฏฺหุํ ภตฺตุ มโน วิทิตฺวา;
ตตุตฺตรึ [ตทุตฺตรึ (ก.)] มํ นิปตี มหนฺตํ, ทิพฺเพหิ ¶ กาเมหิ อนปฺปเกหิ.
‘‘ภริยา ¶ มเมตา ติสตา อฬาร, สพฺพตฺตมชฺฌา ปทุมุตฺตราภา;
อฬาร เอตาสฺสุ เต กามการา, ททามิ เต ตา ปริจารยสฺสุ.
‘‘สํวจฺฉรํ ทิพฺพรสานุภุตฺวา, ตทาสฺสุหํ [ตทสฺสหํ (ปี.)] อุตฺตริมชฺฌภาสึ [อุตฺตริ ปจฺจภาสึ (สี. สฺยา.), อุตฺตรึ ปจฺจภาสึ (ปี.)];
นาคสฺสิทํ กินฺติ กถฺจ ลทฺธํ, กถชฺฌคมาสิ วิมานเสฏฺํ’’.
‘‘อธิจฺจ ¶ ลทฺธํ ปริณามชํ เต, สยํกตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ;
ปุจฺฉามิ ตํ [เต (ปี.)] นาคราเชตมตฺถํ, กถชฺฌคมาสิ วิมานเสฏฺํ’’.
‘‘นาธิจฺจ ลทฺธํ น ปริณามชํ เม, น สยํกตํ นาปิ เทเวหิ ทินฺนํ;
สเกหิ กมฺเมหิ อปาปเกหิ, ปฺุเหิ เม ลทฺธมิทํ วิมานํ’’.
‘‘กึ เต วตํ กึ ปน พฺรหฺมจริยํ, กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
อกฺขาหิ เม นาคราเชตมตฺถํ, กถํ ¶ นุ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ’’.
‘‘ราชา อโหสึ มคธานมิสฺสโร, ทุยฺโยธโน นาม มหานุภาโว;
โส อิตฺตรํ ชีวิตํ สํวิทิตฺวา, อสสฺสตํ วิปริณามธมฺมํ.
‘‘อนฺนฺจ ปานฺจ ปสนฺนจิตฺโต, สกฺกจฺจ ทานํ วิปุลํ อทาสึ [อทาสิ (ปี.)];
โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ, สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จ.
[อยํ คาถา ปี. โปตฺถเก นตฺถิ] ‘‘มาลฺจ คนฺธฺจ วิเลปนฺจ, ปทีปิยํ [ปทีปยํ (สฺยา. ก.)] ยานมุปสฺสยฺจ;
อจฺฉาทนํ เสยฺยมถนฺนปานํ, สกฺกจฺจ ทานานิ อทมฺห ตตฺถ [อยํ คาถา ปี. โปตฺถเก นตฺถิ].
‘‘ตํ ¶ เม วตํ ตํ ปน พฺรหฺมจริยํ, ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
เตเนว เม ลทฺธมิทํ วิมานํ, ปหูตภกฺขํ พหุอนฺนปานํ’’;
‘‘นจฺเจหิ คีเตหิ จุเปตรูปํ, จิรฏฺิติกํ น จ สสฺสตายํ.
‘‘อปฺปานุภาวา ตํ มหานุภาวํ, เตชสฺสินํ ¶ หนฺติ อเตชวนฺโต;
กิเมว ทาาวุธ กึ ปฏิจฺจ, หตฺถตฺต [หตฺถตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] มาคจฺฉิ วนิพฺพกานํ [วณิพฺพกานํ (สี.)].
‘‘ภยํ นุ เต อนฺวคตํ มหนฺตํ, เตโช นุ เต นานฺวคํ ทนฺตมูลํ;
กิเมว ทาาวุธ กึ ปฏิจฺจ, กิเลสมาปชฺชิ วนิพฺพกานํ’’.
‘‘น เม ภยํ อนฺวคตํ มหนฺตํ, เตโช น สกฺกา มม เตหิ หนฺตุํ [เตภิหนฺตุํ (สฺยา. ก.)];
สตฺจ ธมฺมานิ สุกิตฺติตานิ, สมุทฺทเวลาว ทุรจฺจยานิ.
‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ อฬาร, อุโปสถํ นิจฺจมุปาวสามิ;
อถาคมุํ โสฬส โภชปุตฺตา, รชฺชุํ คเหตฺวาน ทฬฺหฺจ ปาสํ.
‘‘เภตฺวาน นาสํ อติกสฺส [อนฺตกสฺส (ก.)] รชฺชุํ, นยึสุ มํ สมฺปริคยฺห ลุทฺทา;
เอตาทิสํ ทุกฺขมหํ ติติกฺขํ [ติติกฺขึ (ปี.)], อุโปสถํ อปฺปฏิโกปยนฺโต’’.
‘‘เอกายเน ¶ ¶ ตํ ปเถ อทฺทสํสุ, พเลน ¶ วณฺเณน จุเปตรูปํ;
สิริยา ปฺาย จ ภาวิโตสิ, กึ ปตฺถยํ [กิมตฺถิยํ (สี. สฺยา. ปี.)] นาค ตโป กโรสิ.
‘‘น ปุตฺตเหตู น ธนสฺส เหตุ, น อายุโน จาปิ อฬาร เหตุ;
มนุสฺสโยนึ อภิปตฺถยาโน, ตสฺมา ปรกฺกมฺม ตโป กโรมิ’’.
‘‘ตฺวํ โลหิตกฺโข วิหตนฺตรํโส, อลงฺกโต กปฺปิตเกสมสฺสุ;
สุโรสิโต โลหิตจนฺทเนน, คนฺธพฺพราชาว ทิสา ปภาสสิ [ปภาสิ (ก.)].
‘‘เทวิทฺธิปตฺโตสิ มหานุภาโว, สพฺเพหิ กาเมหิ สมงฺคิภูโต;
ปุจฺฉามิ ตํ นาคราเชตมตฺถํ, เสยฺโย อิโต เกน มนุสฺสโลโก’’.
‘‘อฬาร นาฺตฺร มนุสฺสโลกา, สุทฺธี ว สํวิชฺชติ สํยโม วา;
อหฺจ ลทฺธาน มนุสฺสโยนึ, กาหามิ ชาติมรณสฺส อนฺตํ’’.
‘‘สํวจฺฉโร ¶ เม วสโต [วุสิโต (ปี.)] ตวนฺติเก, อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺิโตสฺมิ;
อามนฺตยิตฺวาน ปเลมิ นาค, จิรปฺปวุฏฺโสฺมิ [จิรปฺปวุตฺโถ อสฺมิ (ปี.)] อหํ ชนินฺท’’.
‘‘ปุตฺตา จ ทารา อนุชีวิโน จ [จ’นุชีวิโน (สฺยา. ปี.)], นิจฺจานุสิฏฺา อุปติฏฺเต ตํ;
กจฺจินฺนุ ตํ นาภิสปิตฺถ [นาภิสํสิตฺถ (สฺยา. ปี.)] โกจิ, ปิยฺหิ เม ทสฺสนํ ตุยฺหํ [ตุยฺห (ปี.)] อฬาร’’.
‘‘ยถาปิ ¶ มาตู จ ปิตู อคาเร, ปุตฺโต ปิโย ปฏิวิหิโต วเสยฺย [เสยฺโย (ปี.)];
ตโตปิ มยฺหํ อิธเมว เสยฺโย, จิตฺตฺหิ เต นาค มยี ปสนฺนํ’’.
‘‘มณี มมํ วิชฺชติ โลหิตงฺโก [โลหิตงฺโค (ก.)], ธนาหโร มณิรตนํ อุฬารํ;
อาทาย ตฺวํ [ตํ (ปี.)] คจฺฉ สกํ นิเกตํ, ลทฺธา ธนํ ตํ มณิโมสฺสชสฺสุ’’.
‘‘ทิฏฺา มยา มานุสกาปิ กามา, อสสฺสตา วิปริณามธมฺมา;
อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา, สทฺธายหํ ปพฺพชิโตมฺหิ ราช.
‘‘ทุมปฺผลานีว ¶ ปตนฺติ มาณวา, ทหรา จ วุทฺธา จ สรีรเภทา;
เอตมฺปิ ทิสฺวา ปพฺพชิโตมฺหิ ราช, อปณฺณกํ สามฺเมว เสยฺโย’’.
‘‘อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา เย พหุานจินฺติโน;
นาคฺจ สุตฺวาน ตวฺจฬาร, กาหามิ ปฺุานิ อนปฺปกานิ’’.
‘‘อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา เย พหุานจินฺติโน;
นาคฺจ สุตฺวาน มมฺจ ราช, กโรหิ ปฺุานิ อนปฺปกานี’’ติ.
สงฺขปาลชาตกํ จตุตฺถํ.
๕๒๕. จูฬสุตโสมชาตกํ (๕)
‘‘อามนฺตยามิ ¶ ¶ นิคมํ, มิตฺตามจฺเจ ปริสฺสเช [ปาริสชฺเช (สี. สฺยา.)];
สิรสฺมึ ปลิตํ ชาตํ, ปพฺพชฺชํ ทานิ โรจหํ’’.
‘‘อภุมฺเม กถํ นุ ภณสิ, สลฺลํ เม เทว อุรสิ กปฺเปสิ [กมฺเปสิ (ปี.)];
สตฺตสตา เต ภริยา, กถํ ¶ นุ เต ตา ภวิสฺสนฺติ’’.
‘‘ปฺายิหินฺติ เอตา, ทหรา อฺมฺปิ ตา คมิสฺสนฺติ;
สคฺคฺจสฺส ปตฺถยาโน, เตน อหํ ปพฺพชิสฺสามิ’’.
‘‘ทุลฺลทฺธํ เม อาสิ สุตโสม, ยสฺส เต โหมหํ มาตา;
ยํ เม วิลปนฺติยา, อนเปกฺโข ปพฺพชสิ เทว.
‘‘ทุลฺลทฺธํ เม อาสิ สุตโสม, ยํ ตํ อหํ วิชายิสฺสํ;
ยํ เม วิลปนฺติยา, อนเปกฺโข ปพฺพชสิ เทว’’.
‘‘โก นาเมโส ธมฺโม, สุตโสม กา จ นาม ปพฺพชฺชา;
ยํ โน อมฺเห ชิณฺเณ, อนเปกฺโข ปพฺพชสิ เทว.
‘‘ปุตฺตาปิ ตุยฺหํ พหโว, ทหรา อปฺปตฺตโยพฺพนา;
มฺชู เตปิ [เต (สี. ปี.)] ตํ อปสฺสนฺตา, มฺเ ¶ ทุกฺขํ นิคจฺฉนฺติ’’.
‘‘ปุตฺเตหิ จ เม เอเตหิ, ทหเรหิ อปฺปตฺตโยพฺพเนหิ;
มฺชูหิ สพฺเพหิปิ ตุมฺเหหิ, จิรมฺปิ ตฺวา วินาสภาโว’’ [วินาภาโว (สี. สฺยา. ปี.)].
‘‘ฉินฺนํ ¶ นุ ตุยฺหํ หทยํ, อทุ เต [อาทุ (สี. ปี.), อาทู (สฺยา.)] กรุณา จ นตฺถิ อมฺเหสุ;
ยํ โน วิกนฺทนฺติโย [วิกฺกนฺทนฺติโย (สี.)], อนเปกฺโข ปพฺพชสิ เทว’’.
‘‘น จ มยฺหํ ฉินฺนํ หทยํ, อตฺถิ กรุณาปิ มยฺหํ ตุมฺเหสุ;
สคฺคฺจ ปตฺถยาโน, เตน อหํ [เตนาหํ (สี. สฺยา.), เตนมหํ (ปี.)] ปพฺพชิสฺสามิ’’.
‘‘ทุลฺลทฺธํ เม อาสิ, สุตโสม ยสฺส เต อหํ ภริยา;
ยํ เม วิลปนฺติยา, อนเปกฺโข ปพฺพชสิ เทว.
‘‘ทุลฺลทฺธํ เม อาสิ, สุตโสม ยสฺส เต อหํ ภริยา;
ยํ เม กุจฺฉิปฏิสนฺธึ [มํ กุจฺฉิมตึ สนฺตึ (ปี.)], อนเปกฺโข ¶ ปพฺพชสิ เทว.
‘‘ปริปกฺโก เม คพฺโภ, กุจฺฉิคโต ยาว นํ วิชายามิ;
มาหํ เอกา วิธวา, ปจฺฉา ทุกฺขานิ อทฺทกฺขึ’’.
‘‘ปริปกฺโก เต คพฺโภ, กุจฺฉิคโต อิงฺฆ ตฺวํ [ตฺว (สี.), นํ (ปี.)] วิชายสฺสุ;
ปุตฺตํ อโนมวณฺณํ, ตํ หิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ’’.
‘‘มา ¶ ตฺวํ จนฺเท รุทิ, มา โสจิ วนติมิรมตฺตกฺขิ;
อาโรห วรปาสาทํ [จ ปาสาทํ (ปี.)], อนเปกฺโข อหํ คมิสฺสามิ’’.
‘‘โก ¶ ตํ อมฺม โกเปสิ, กึ โรทสิ เปกฺขสิ จ มํ พาฬฺหํ;
กํ อวชฺฌํ ฆาเตมิ [ฆาเตมิ กํ อวชฺฌํ (ปี.), ตํ อวชฺฌํ ฆาเตมิ (ก.)], าตีนํ อุทิกฺขมานานํ’’.
‘‘น หิ โส สกฺกา หนฺตุํ, วิชิตาวี [ชีวิตาวี (ปี.)] โย มํ ตาต โกเปสิ;
ปิตา เต มํ ตาต อวจ, อนเปกฺโข ¶ อหํ คมิสฺสามิ’’.
‘‘โยหํ ปุพฺเพ นิยฺยามิ, อุยฺยานํ มตฺตกฺุชเร จ โยเธมิ;
สุตโสเม ปพฺพชิเต, กถํ นุ ทานิ กริสฺสามิ’’.
‘‘มาตุจฺจ [มาตุ จ (สี. สฺยา.)] เม รุทนฺตฺยา [รุทตฺยา (ปี.)], เชฏฺสฺส จ ภาตุโน อกามสฺส;
หตฺเถปิ เต คเหสฺสํ, น หิ คจฺฉสิ [คฺฉิสิ (ปี.)] โน อกามานํ’’.
‘‘อุฏฺเหิ ตฺวํ ธาติ, อิมํ กุมารํ รเมหิ อฺตฺถ;
มา เม ปริปนฺถมกาสิ [มกา (สี. ปี.)], สคฺคํ มม ปตฺถยานสฺส’’.
‘‘ยํ นูนิมํ ทเทยฺยํ [ชเหยฺยํ (ปี.)] ปภงฺกรํ, โก นุ เม อิมินาตฺโถ [โก นุ เม อิมินา อตฺโถ (สี. สฺยา.), โก นุ เม นตฺโถ (ปี.)];
สุตโสเม ปพฺพชิเต, กึ นุ เมนํ กริสฺสามิ’’.
‘‘โกโส ¶ จ ตุยฺหํ วิปุโล, โกฏฺาคารฺจ ตุยฺหํ ปริปูรํ;
ปถวี จ ตุยฺหํ วิชิตา, รมสฺสุ ¶ มา ปพฺพชิ [ปพฺพชสฺสุ (สี.), ปพฺพช (ปี.)] เทว’’.
‘‘โกโส จ มยฺหํ วิปุโล, โกฏฺาคารฺจ มยฺหํ ปริปูรํ;
ปถวี จ มยฺหํ วิชิตา, ตํ หิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ’’.
‘‘มยฺหมฺปิ ธนํ ปหูตํ, สงฺขาตุํ [สงฺขฺยาตุํ (สี.)] โนปิ เทว สกฺโกมิ;
ตํ เต ททามิ สพฺพมฺปิ [ตํ เทว เต ททามิ สพฺพมฺปิ (สี.), ตํ เต ททามิ สพฺพํ (ปี.)], รมสฺสุ มา ปพฺพชิ เทว’’.
‘‘ชานามิ [ชานามิ เต (สี. สฺยา.)] ธนํ ปหูตํ, กุลวทฺธน ปูชิโต ตยา จสฺมิ;
สคฺคฺจ ปตฺถยาโน, เตน อหํ ปพฺพชิสฺสามิ’’.
‘‘อุกฺกณฺิโตสฺมิ พาฬฺหํ, อรติ มํ โสมทตฺต อาวิสติ [อาวีสติ (ก.)];
พหุกาปิ [พหุกา หิ (สี. สฺยา.)] เม อนฺตรายา, อชฺเชวาหํ ปพฺพชิสฺสามิ’’.
‘‘อิทฺจ ตุยฺหํ รุจิตํ, สุตโสม อชฺเชว ทานิ ตฺวํ ปพฺพช;
อหมฺปิ ปพฺพชิสฺสามิ, น ¶ อุสฺสเห ตยา วินา อหํ าตุํ’’.
‘‘น หิ สกฺกา ปพฺพชิตุํ, นคเร น หิ ปจฺจติ ชนปเท จ’’;
‘‘สุตโสเม ปพฺพชิเต, กถํ นุ ทานิ กริสฺสาม’’.
‘‘อุปนียติทํ มฺเ, ปริตฺตํ อุทกํว จงฺกวารมฺหิ;
เอวํ สุปริตฺตเก ชีวิเต, น จ ปมชฺชิตุํ กาโล.
‘‘อุปนียติทํ ¶ มฺเ, ปริตฺตํ อุทกํว จงฺกวารมฺหิ;
เอวํ สุปริตฺตเก ชีวิเต, อนฺธพาลา [อถ พาลา (สี. สฺยา. ปี.)] ปมชฺชนฺติ.
‘‘เต วฑฺฒยนฺติ นิรยํ, ติรจฺฉานโยนิฺจ เปตฺติวิสยฺจ;
ตณฺหาย พนฺธนพทฺธา, วฑฺเฒนฺติ อสุรกายํ’’.
‘‘อูหฺเต ¶ รชคฺคํ, อวิทูเร ปุพฺพกมฺหิ จ [ปุปฺผกมฺหิ จ (สี. ปี.)] ปาสาเท;
มฺเ โน เกสา ฉินฺนา, ยสสฺสิโน ¶ ธมฺมราชสฺส’’.
‘‘อยมสฺส ปาสาโท, โสวณฺณ [โสวณฺโณ (ปี.)] ปุปฺผมาลฺยวีติกิณฺโณ;
ยหิ [ยมฺหิ (ปี.)] มนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิ.
‘‘อยมสฺส ปาสาโท, โสวณฺณปุปฺผมาลฺยวีติกิณฺโณ;
ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ าติสงฺเฆน.
‘‘อิทมสฺส กูฏาคารํ, โสวณฺณปุปฺผมาลฺยวีติกิณฺณํ;
ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิ.
‘‘อิทมสฺส กูฏาคารํ, โสวณฺณ [โสวณฺณํ (ปี.)] ปุปฺผมาลฺยวีติกิณฺณํ;
ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ าติสงฺเฆน.
‘‘อยมสฺส อโสกวนิกา, สุปุปฺผิตา สพฺพกาลิกา รมฺมา;
ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ ¶ อิตฺถาคาเรหิ.
‘‘อยมสฺส อโสกวนิกา, สุปุปฺผิตา สพฺพกาลิกา รมฺมา;
ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ าติสงฺเฆน.
‘‘อิทมสฺส อุยฺยานํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;
ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิ.
‘‘อิทมสฺส อุยฺยานํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;
ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ าติสงฺเฆน.
‘‘อิทมสฺส กณิการวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;
ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิ.
‘‘อิทมสฺส กณิการวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;
ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ ¶ าติสงฺเฆน.
‘‘อิทมสฺส ปาฏลิวนํ [ปาฏลีวนํ (สี.)], สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;
ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิ.
‘‘อิทมสฺส ปาฏลิวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;
ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ าติสงฺเฆน.
‘‘อิทมสฺส ¶ ¶ อมฺพวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;
ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิ.
‘‘อิทมสฺส อมฺพวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;
ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ าติสงฺเฆน.
‘‘อยมสฺส โปกฺขรณี, สฺฉนฺนา อณฺฑเชหิ วีติกิณฺณา;
ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ ¶ อิตฺถาคาเรหิ.
‘‘อยมสฺส โปกฺขรณี, สฺฉนฺนา อณฺฑเชหิ วีติกิณฺณา;
ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ าติสงฺเฆน’’.
‘‘ราชา โว โข [ราชา โข (สี. สฺยา. ปี.)] ปพฺพชิโต, สุตโสโม รชฺชํ อิมํ ปหตฺวาน [ปหนฺตฺวาน (สฺยา. ก.)];
กาสายวตฺถวสโน, นาโคว เอกโก [เอกโกว (สี.)] จรติ’’.
‘‘มาสฺสุ ปุพฺเพ รติกีฬิตานิ, หสิตานิ จ อนุสฺสริตฺถ [อนุสฺสริตฺโถ (ปี.)];
มา โว กามา หนึสุ, รมฺมํ หิ [สุรมฺมฺหิ (สฺยา. ก.)] สุทสฺสนํ [สุทสฺสนํ นาม (สี.)] นครํ.
‘‘เมตฺตจิตฺตฺจ [เมตฺตฺจ (ปี.)] ภาเวถ, อปฺปมาณํ ทิวา จ รตฺโต จ;
อคจฺฉิตฺถ [อถ คฺฉิตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] เทวปุร, อาวาสํ ปฺุกมฺมิน’’นฺติ [ปฺุกมฺมานนฺติ (ปี.)].
จูฬสุตโสมชาตกํ ปฺจมํ.
จตฺตาลีสนิปาตํ นิฏฺิตํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
สุวปณฺฑิตชมฺพุกกุณฺฑลิโน ¶ , วรกฺมลมฺพุสชาตกฺจ;
ปวรุตฺตมสงฺขสิรีวฺหยโก, สุตโสมอรินฺธมราชวโร.