📜
๑๙. สฏฺินิปาโต
๕๒๙. โสณกชาตกํ (๑)
‘‘ตสฺส ¶ ¶ ¶ สุตฺวา สตํ ทมฺมิ, สหสฺสํ ทิฏฺ [ทฏฺุ (สี. ปี.)] โสณกํ;
โก เม โสณกมกฺขาติ, สหายํ ปํสุกีฬิตํ’’.
‘‘อถพฺรวี มาณวโก, ทหโร ปฺจจูฬโก;
มยฺหํ สุตฺวา สตํ เทหิ, สหสฺสํ ทิฏฺ [ทฏฺุ (สี. ปี.)] โสณกํ;
อหํ เต โสณกกฺขิสฺสํ [อหํ โสณกมกฺขิสฺสํ (สี. ปี.), อหํ เต โสณกมกฺขิสฺสํ (สฺยา.)], สหายํ ปํสุกีฬิตํ’’.
‘‘กตมสฺมึ [กตรสฺมึ (สี. สฺยา. ปี.)] โส ชนปเท, รฏฺเสุ นิคเมสุ จ;
กตฺถ โสณกมทฺทกฺขิ [กตฺถ เต โสณโก ทิฏฺโ (สี. ปี.)], ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’.
‘‘ตเวว เทว วิชิเต, ตเววุยฺยานภูมิยา;
อุชุวํสา มหาสาลา, นีโลภาสา มโนรมา.
‘‘ติฏฺนฺติ เมฆสมานา, รมฺมา อฺโฺนิสฺสิตา;
เตสํ มูลมฺหิ [มูลสฺมึ (สี. ปี.), มูลสฺมิ (สฺยา.)] โสณโก, ฌายตี อนุปาทโน [อนุปาทิโน (สฺยา.), อนุปาทาโน (ปี.)];
อุปาทาเนสุ โลเกสุ, ฑยฺหมาเนสุ นิพฺพุโต.
‘‘ตโต จ ราชา ปายาสิ, เสนาย จตุรงฺคิยา;
การาเปตฺวา สมํ มคฺคํ, อคมา เยน โสณโก.
‘‘อุยฺยานภูมึ คนฺตฺวาน, วิจรนฺโต พฺรหาวเน;
อาสีนํ ¶ โสณกํ ทกฺขิ, ฑยฺหมาเนสุ นิพฺพุตํ’’.
‘‘กปโณ วตยํ ภิกฺขุ, มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต;
อมาติโก อปิติโก, รุกฺขมูลสฺมิ ฌายติ’’.
‘‘อิมํ วากฺยํ นิสาเมตฺวา, โสณโก เอตทพฺรวิ;
‘น ราช กปโณ โหติ, ธมฺมํ กาเยน ผสฺสยํ [ผุสยํ (ก.)].
‘โย ¶ จ [โยธ (สี. สฺยา.)] ธมฺมํ นิรํกตฺวา [นิรากตฺวา (?)], อธมฺมมนุวตฺตติ;
ส ราช กปโณ โหติ, ปาโป ปาปปรายโน’’’.
‘‘‘อรินฺทโมติ ¶ เม นามํ, กาสิราชาติ มํ วิทู;
กจฺจิ โภโต สุขสฺเสยฺยา [สุขา เสยฺยา (ปี.), สุขเสยฺโย (ก.)], อิธ ปตฺตสฺส โสณก’’’.
‘‘สทาปิ ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;
น เตสํ โกฏฺเ โอเปนฺติ, น กุมฺภึ น ขโฬปิยํ [น กุมฺเภ น กโฬปิยา (สฺยา. ปี.)];
ปรนิฏฺิตเมสานา, เตน ยาเปนฺติ สุพฺพตา.
‘‘ทุติยมฺปิ ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;
อนวชฺชปิณฺโฑ [อนวชฺโช ปิณฺฑา (ปี.)] โภตฺตพฺโพ, น จ โกจูปโรธติ.
‘‘ตติยมฺปิ ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;
นิพฺพุโต ปิณฺโฑ โภตฺตพฺโพ, น จ โกจูปโรธติ.
‘‘จตุตฺถมฺปิ [จตุตฺถํ (ปี.)] ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;
มุตฺตสฺส รฏฺเ จรโต, สงฺโค ยสฺส น วิชฺชติ.
‘‘ปฺจมมฺปิ [ปฺจมํ (ปี.)] ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;
นครมฺหิ ฑยฺหมานมฺหิ, นาสฺส กิฺจิ อฑยฺหถ.
‘‘ฉฏฺมฺปิ ¶ [ฉฏฺํ (ปี.)] ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;
รฏฺเ วิลุมฺปมานมฺหิ [วิลุปฺปมานมฺหิ (ก.)], นาสฺส กิฺจิ อหีรถ [อหารถ (สี. สฺยา.)].
‘‘สตฺตมมฺปิ [สตฺตมํ (ปี.)] ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;
โจเรหิ รกฺขิตํ มคฺคํ, เย จฺเ ปริปนฺถิกา;
ปตฺตจีวรมาทาย, โสตฺถึ คจฺฉติ สุพฺพโต.
‘‘อฏฺมมฺปิ [อฏฺมํ (ปี.)] ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;
ยํ ยํ ทิสํ ปกฺกมติ, อนเปกฺโขว คจฺฉติ’’.
‘‘พหูปิ ภทฺรา [พหูนิ สมณภทฺรานิ (สี.), พหูปิ ภทฺรกา เอเต (ปี.)] เอเตสํ, โย ตฺวํ ภิกฺขุ ปสํสสิ;
อหฺจ คิทฺโธ กาเมสุ, กถํ กาหามิ โสณก.
‘‘ปิยา ¶ เม มานุสา กามา, อโถ ทิพฺยาปิ เม ปิยา;
อถ เกน นุ วณฺเณน, อุโภ โลเก ลภามเส’’.
‘‘กาเม คิทฺธา [กาเมสุ คิทฺธา (สี. ปี.)] กามรตา, กาเมสุ อธิมุจฺฉิตา;
นรา ปาปานิ กตฺวาน, อุปปชฺชนฺติ ทุคฺคตึ.
‘‘เย จ กาเม ปหนฺตฺวาน [ปหตฺวาน (สี. ปี.)], นิกฺขนฺตา อกุโตภยา;
เอโกทิภาวาธิคตา, น เต คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ.
‘‘อุปมํ เต กริสฺสามิ, ตํ สุโณหิ อรินฺทม;
อุปมาย มิเธกจฺเจ [ปิเธกจฺเจ (สี. ปี.)], อตฺถํ ชานนฺติ ปณฺฑิตา.
‘‘คงฺคาย ¶ กุณปํ ทิสฺวา, วุยฺหมานํ มหณฺณเว;
วายโส สมจินฺเตสิ, อปฺปปฺโ อเจตโส.
‘‘‘ยานฺจ ¶ วติทํ ลทฺธํ, ภกฺโข จายํ อนปฺปโก’;
ตตฺถ รตฺตึ ตตฺถ ทิวา, ตตฺเถว นิรโต มโน.
‘‘ขาทํ นาคสฺส มํสานิ, ปิวํ ภาคีรโถทกํ [ภาคิรโสทกํ (สี. สฺยา. ปี. ก.)];
สมฺปสฺสํ วนเจตฺยานิ, น ปเลตฺถ [ปเลตฺวา (ก.)] วิหงฺคโม.
‘‘ตฺจ [ตํว (ปี.)] โอตรณี คงฺคา, ปมตฺตํ กุณเป รตํ;
สมุทฺทํ อชฺฌคาหาสิ [อชฺฌคาหยิ (ปี.)], อคตี ยตฺถ ปกฺขินํ.
‘‘โส จ ภกฺขปริกฺขีโณ, อุทปตฺวา [อุปฺปติตฺวา (สี. สฺยา.), อุทาปตฺวา (ปี.)] วิหงฺคโม.
น ปจฺฉโต น ปุรโต, นุตฺตรํ โนปิ ทกฺขิณํ.
‘‘ทีปํ โส นชฺฌคาคฺฉิ [น อชฺฌคฺฉิ (สี.), น อชฺฌคจฺฉิ (ปี.)], อคตี ยตฺถ ปกฺขินํ;
โส จ ตตฺเถว ปาปตฺถ, ยถา ทุพฺพลโก ตถา.
‘‘ตฺจ สามุทฺทิกา มจฺฉา, กุมฺภีลา มกรา สุสู;
ปสยฺหการา ขาทึสุ, ผนฺทมานํ วิปกฺขกํ [วิปกฺขินํ (สี. ปี.), วิปกฺขิกํ (สฺยา.)].
‘‘เอวเมว ¶ ตุวํ ราช, เย จฺเ กามโภคิโน;
คิทฺธา เจ น วมิสฺสนฺติ, กากปฺาว [กากปฺาย (สี. สฺยา. ปี.)] เต วิทู.
‘‘เอสา เต อุปมา ราช, อตฺถสนฺทสฺสนี กตา;
ตฺวฺจ ปฺายเส เตน, ยทิ กาหสิ วา น วา.
‘‘เอกวาจมฺปิ ทฺวิวาจํ, ภเณยฺย อนุกมฺปโก;
ตตุตฺตรึ น ภาเสยฺย, ทาโสวยฺยสฺส [ทาโส อยฺยสฺส (สี.), ทาโส อยิรสฺส (ปี.)] สนฺติเก’’.
‘‘อิทํ วตฺวาน ปกฺกามิ, โสณโก อมิตพุทฺธิมา [โสณโก’มิตพุทฺธิมา (?)];
เวหาเส อนฺตลิกฺขสฺมึ, อนุสาสิตฺวาน ขตฺติยํ’’.
‘‘โก ¶ นุเม ราชกตฺตาโร, สุทฺทา เวยฺยตฺตมาคตา [สูตา เวยฺยตฺติมาคตา (สี. สฺยา. ปี.)];
รชฺชํ นิยฺยาทยิสฺสามิ, นาหํ รชฺเชน มตฺถิโก.
‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชฺา มรณํ สุเว;
มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ’’ [วสมนฺนคา (ปี.)].
‘‘อตฺถิ เต ทหโร ปุตฺโต, ทีฆาวุ รฏฺวฑฺฒโน;
ตํ รชฺเช อภิสิฺจสฺสุ, โส โน ราชา ภวิสฺสติ’’.
‘‘ขิปฺปํ กุมารมาเนถ, ทีฆาวุํ รฏฺวฑฺฒนํ;
ตํ รชฺเช อภิสิฺจิสฺสํ, โส โว ราชา ภวิสฺสติ’’.
‘‘ตโต ¶ กุมารมาเนสุํ, ทีฆาวุํ รฏฺวฑฺฒนํ;
ตํ ทิสฺวา อาลปี ราชา, เอกปุตฺตํ มโนรมํ.
‘‘สฏฺิ คามสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ สพฺพโส;
เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต.
‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชฺา มรณํ สุเว;
มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ [วสมนฺนคา (ปี.)].
‘‘สฏฺิ นาคสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
สุวณฺณกจฺฉา มาตงฺคา, เหมกปฺปนวาสสา.
‘‘อารูฬฺหา ¶ คามณีเยหิ, โตมรงฺกุสปาณิภิ;
เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต.
‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชฺา มรณํ สุเว;
มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ.
‘‘สฏฺิ ¶ อสฺสสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
อาชานียาว ชาติยา, สินฺธวา สีฆวาหิโน.
‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, อิลฺลิยาจาปธาริภิ [อินฺทิยาจาปธาริภิ (ก.)];
เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต.
‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชฺา มรณํ สุเว;
มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ.
‘‘สฏฺิ รถสหสฺสานิ, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;
ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.
‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต.
‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชฺา มรณํ สุเว;
มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ.
‘‘สฏฺิ เธนุสหสฺสานิ, โรหฺา ปุงฺควูสภา;
ตา ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต.
‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชฺา มรณํ สุเว;
มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ.
‘‘โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ ¶ , สพฺพาลงฺการภูสิตา;
วิจิตฺรวตฺถาภรณา, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;
ตา ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต.
‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชฺา มรณํ สุเว;
มาหํ ¶ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ’’.
‘‘ทหรสฺเสว ¶ เม ตาต, มาตา มตาติ เม สุตํ;
ตยา วินา อหํ ตาต, ชีวิตุมฺปิ น อุสฺสเห.
‘‘ยถา อารฺกํ นาคํ, โปโต อนฺเวติ ปจฺฉโต;
เชสฺสนฺตํ คิริทุคฺเคสุ, สเมสุ วิสเมสุ จ.
‘‘เอวํ ตํ อนุคจฺฉามิ, ปุตฺตมาทาย [ปตฺตมาทาย (ปี.)] ปจฺฉโต;
สุภโร เต ภวิสฺสามิ, น เต เหสฺสามิ ทุพฺภโร’’.
‘‘ยถา สามุทฺทิกํ นาวํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;
โวหาโร ตตฺถ คณฺเหยฺย, วาณิชา พฺยสนี [พฺยสนํ (ก.)] สิยา.
‘‘เอวเมวายํ ปุตฺตกลิ [ปุตฺตก (สฺยา.)], อนฺตรายกโร มม [มมํ (ปี.)];
อิมํ กุมารํ ปาเปถ, ปาสาทํ รติวฑฺฒนํ.
‘‘ตตฺถ กมฺพุสหตฺถาโย, ยถา สกฺกํว อจฺฉรา;
ตา นํ ตตฺถ รเมสฺสนฺติ [รมิสฺสนฺติ (สฺยา. ก.)], ตาหิ เจโส [เมโส (ปี.)] รมิสฺสติ.
‘‘ตโต กุมารํ ปาเปสุํ, ปาสาทํ รติวฑฺฒนํ;
ตํ ทิสฺวา อวจุํ กฺา, ทีฆาวุํ รฏฺวฑฺฒนํ.
‘‘เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ, อทุ [อาทุ (สี. ปี.)] สกฺโก ปุรินฺทโท;
โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ’’.
‘‘นมฺหิ เทโว น คนฺธพฺโพ, นาปิ [นมฺหิ (ก.)] สกฺโก ปุรินฺทโท;
กาสิรฺโ อหํ ปุตฺโต, ทีฆาวุ รฏฺวฑฺฒโน;
มมํ [มม (ปี.)] ภรถ ภทฺทํ โว [ภทฺทนฺเต (ก.)], อหํ ภตฺตา ภวามิ โว’’.
‘‘ตํ ¶ ตตฺถ อวจุํ กฺา, ทีฆาวุํ รฏฺวฑฺฒนํ;
‘กุหึ ราชา อนุปฺปตฺโต, อิโต ราชา กุหึ คโต’’’.
‘‘ปงฺกํ ราชา อติกฺกนฺโต, ถเล ราชา ปติฏฺิโต;
อกณฺฏกํ อคหนํ, ปฏิปนฺโน มหาปถํ.
‘‘อหฺจ ปฏิปนฺโนสฺมิ, มคฺคํ ทุคฺคติคามินํ;
สกณฺฏกํ สคหนํ, เยน คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ’’.
‘‘ตสฺส ¶ ¶ เต สฺวาคตํ ราช, สีหสฺเสว คิริพฺพชํ;
อนุสาส มหาราช, ตฺวํ โน สพฺพาสมิสฺสโร’’ติ.
โสณกชาตกํ ปมํ.
๕๓๐. สํกิจฺจชาตกํ (๒)
‘‘ทิสฺวา นิสินฺนํ ราชานํ, พฺรหฺมทตฺตํ รเถสภํ;
อถสฺส ปฏิเวเทสิ, ยสฺสาสิ อนุกมฺปโก.
‘‘สํกิจฺจายํ อนุปฺปตฺโต, อิสีนํ สาธุสมฺมโต;
ตรมานรูโป นิยฺยาหิ, ขิปฺปํ ปสฺส มเหสินํ.
‘‘ตโต จ ราชา ตรมาโน, ยุตฺตมารุยฺห สนฺทนํ;
มิตฺตามจฺจปริพฺยูฬฺโห [ปริพฺพูฬฺโห (สี. ปี.)], อคมาสิ รเถสโภ.
‘‘นิกฺขิปฺป ปฺจ กกุธานิ, กาสีนํ รฏฺวฑฺฒโน;
วาฬพีชนิ [วา ฬวีชนี (สี. ปี.)] มุณฺหีสํ, ขคฺคํ ฉตฺตฺจุปาหนํ;
‘‘โอรุยฺห ราชา ยานมฺหา, ปยิตฺวา ปฏิจฺฉทํ;
อาสีนํ ¶ ทายปสฺสสฺมึ, สํกิจฺจมุปสงฺกมิ.
‘‘อุปสงฺกมิตฺวา โส ราชา, สมฺโมทิ อิสินา สห;
ตํ กถํ วีติสาเรตฺวา, เอกมนฺตํ อุปาวิสิ.
‘‘เอกมนฺตํ นิสินฺโนว, อถ กาลํ อมฺถ;
ตโต ปาปานิ กมฺมานิ, ปุจฺฉิตุํ ปฏิปชฺชถ.
‘‘อิสึ ปุจฺฉาม [ปุจฺฉามิ (สี. ปี.)] สํกิจฺจํ, อิสีนํ สาธุสมฺมตํ;
อาสีนํ ทายปสฺสสฺมึ, อิสิสงฺฆปุรกฺขตํ [ปุรกฺขิตํ (ก.)].
‘‘กํ คตึ เปจฺจ คจฺฉนฺติ, นรา ธมฺมาติจาริโน;
อติจิณฺโณ มยา ธมฺโม, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
‘‘อิสี อวจ สํกิจฺโจ, กาสีนํ รฏฺวฑฺฒนํ;
อาสีนํ ทายปสฺสสฺมึ, มหาราช สุโณหิ เม.
‘‘อุปฺปเถน ¶ วชนฺตสฺส, โย มคฺคมนุสาสติ;
ตสฺส เจ วจนํ กยิรา, นาสฺส มคฺเคยฺย กณฺฏโก.
‘‘อธมฺมํ ¶ ปฏิปนฺนสฺส, โย ธมฺมมนุสาสติ;
ตสฺส เจ วจนํ กยิรา, น โส คจฺเฉยฺย ทุคฺคตึ.
‘‘ธมฺโม ปโถ มหาราช, อธมฺโม ปน อุปฺปโถ;
อธมฺโม นิรยํ เนติ, ธมฺโม ปาเปติ สุคฺคตึ.
‘‘อธมฺมจาริโน ราช, นรา วิสมชีวิโน;
ยํ คตึ เปจฺจ คจฺฉนฺติ, นิรเย เต สุโณหิ เม.
‘‘สฺชีโว กาฬสุตฺโต จ, สงฺฆาโต [สงฺขาโฏ (สฺยา. ก.)] ทฺเว จ โรรุวา;
อถาปโร ¶ มหาวีจิ, ตาปโน [ตปโน (สี. ปี.)] จ ปตาปโน.
‘‘อิจฺเจเต อฏฺ นิรยา, อกฺขาตา ทุรติกฺกมา;
อากิณฺณา ลุทฺทกมฺเมหิ, ปจฺเจกา โสฬสุสฺสทา.
‘‘กทริยตาปนา [กทริยตปนา (สี. ปี.)] โฆรา, อจฺจิมนฺโต [อจฺจิมนฺตา (ปี.)] มหพฺภยา;
โลมหํสนรูปา จ, เภสฺมา ปฏิภยา ทุขา.
‘‘จตุกฺกณฺณา จตุทฺวารา, วิภตฺตา ภาคโส มิตา;
อโยปาการปริยนฺตา, อยสา ปฏิกุชฺชิตา.
‘‘เตสํ อโยมยา ภูมิ, ชลิตา เตชสา ยุตา;
สมนฺตา โยชนสตํ, ผุฏา [ผริตฺวา (อ. นิ. ๓.๓๖; เป. ว. ๗๑)] ติฏฺนฺติ สพฺพทา.
‘‘เอเต ปตนฺติ นิรเย, อุทฺธํปาทา อวํสิรา;
อิสีนํ อติวตฺตาโร, สฺตานํ ตปสฺสินํ.
‘‘เต ภูนหุโน ปจฺจนฺติ, มจฺฉา พิลกตา ยถา;
สํวจฺฉเร อสงฺเขยฺเย, นรา กิพฺพิสการิโน.
‘‘ฑยฺหมาเนน คตฺเตน, นิจฺจํ สนฺตรพาหิรํ;
นิรยา นาธิคจฺฉนฺติ, ทฺวารํ นิกฺขมเนสิโน.
‘‘ปุรตฺถิเมน ¶ ธาวนฺติ, ตโต ธาวนฺติ ปจฺฉโต;
อุตฺตเรนปิ ธาวนฺติ, ตโต ธาวนฺติ ทกฺขิณํ;
ยํ ยฺหิ ทฺวารํ คจฺฉนฺติ, ตํ ตเทว ปิธียเร [ปิถิยฺยติ (สี.), ปิถิยฺยเร (สฺยา.), ปิถียเร (ปี.)].
‘‘พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ, ชนา นิรยคามิโน;
พาหา ปคฺคยฺห กนฺทนฺติ, ปตฺวา ทุกฺขํ อนปฺปกํ.
‘‘อาสีวิสํว ¶ กุปิตํ, เตชสฺสึ ทุรติกฺกมํ;
น สาธุรูเป อาสีเท, สฺตานํ ตปสฺสินํ.
‘‘อติกาโย ¶ มหิสฺสาโส, อชฺชุโน เกกกาธิโป;
สหสฺสพาหุ อุจฺฉินฺโน, อิสิมาสชฺช โคตมํ.
‘‘อรชํ รชสา วจฺฉํ, กิสํ อวกิริย ทณฺฑกี;
ตาโลว มูลโต [สมูโล (ก.)] ฉินฺโน, ส ราชา วิภวงฺคโต.
‘‘อุปหจฺจ มนํ มชฺโฌ [เมชฺโฌ (ก.)], มาตงฺคสฺมึ ยสสฺสิเน;
สปาริสชฺโช อุจฺฉินฺโน, มชฺฌารฺํ ตทา อหุ.
‘‘กณฺหทีปายนาสชฺช, อิสึ อนฺธกเวณฺฑโย [เวณฺหุโย (สี. ปี.), ปิณฺหโย (?)];
อฺโฺํ [อฺมฺํ (สี. ปี.)] มุสลา [มุสเล (สี. สฺยา. ปี.)] หนฺตฺวา, สมฺปตฺตา ยมสาธนํ [ยมสาทนํ (ปี.)].
‘‘อถายํ อิสินา สตฺโต, อนฺตลิกฺขจโร ปุเร;
ปาเวกฺขิ ปถวึ [ปวึ (สี. สฺยา. ปี.)] เจจฺโจ, หีนตฺโต ปตฺตปริยายํ.
‘‘ตสฺมา หิ ฉนฺทาคมนํ, นปฺปสํสนฺติ ปณฺฑิตา;
อทุฏฺจิตฺโต ภาเสยฺย, คิรํ สจฺจูปสํหิตํ.
‘‘มนสา เจ ปทุฏฺเน, โย นโร เปกฺขเต มุนึ;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, คนฺตา โส นิรยํ อโธ.
‘‘เย วุฑฺเฒ [วทฺเธ (ก.)] ปริภาสนฺติ, ผรุสูปกฺกมา ชนา;
อนปจฺจา อทายาทา, ตาลวตฺถุ [ตาลวตฺถู (สฺยา.), ตาลาวตฺถุ (ปี.)] ภวนฺติ เต.
‘‘โย ¶ จ ปพฺพชิตํ หนฺติ, กตกิจฺจํ มเหสินํ;
ส กาฬสุตฺเต นิรเย, จิรรตฺตาย ปจฺจติ.
‘‘โย ¶ จ ราชา อธมฺมฏฺโ, รฏฺวิทฺธํสโน มโค [จุโต (สี.)];
ตาปยิตฺวา ชนปทํ, ตาปเน เปจฺจ ปจฺจติ.
‘‘โส จ วสฺสสหสฺสานิ [วสฺสสหสฺสานํ (สี. สฺยา.)], สตํ ทิพฺพานิ ปจฺจติ;
อจฺจิสงฺฆปเรโต โส, ทุกฺขํ เวเทติ เวทนํ.
‘‘ตสฺส อคฺคิสิขา กายา, นิจฺฉรนฺติ ปภสฺสรา;
เตโชภกฺขสฺส คตฺตานิ, โลเมหิ จ [โลมคฺเคหิ จ (สี. สฺยา. ปี.)] นเขหิ จ.
‘‘ฑยฺหมาเนน คตฺเตน, นิจฺจํ สนฺตรพาหิรํ;
ทุกฺขาภิตุนฺโน นทติ, นาโค ตุตฺตฏฺฏิโต [ตุตฺตทฺทิโต (สี.)] ยถา.
‘‘โย โลภา ปิตรํ หนฺติ, โทสา วา ปุริสาธโม;
ส กาฬสุตฺเต นิรเย, จิรรตฺตาย ปจฺจติ.
‘‘ส ¶ ตาทิโส ปจฺจติ โลหกุมฺภิยํ, ปกฺกฺจ สตฺตีหิ หนนฺติ นิตฺตจํ;
อนฺธํ กริตฺวา มุตฺตกรีสภกฺขํ, ขาเร นิมุชฺชนฺติ ตถาวิธํ นรํ.
‘‘ตตฺตํ ปกฺกุถิตมโยคุฬฺจ [ปกฺกุธิตมโยคุฬฺจ (ก.)], ทีเฆ จ ผาเล จิรรตฺตตาปิเต;
วิกฺขมฺภมาทาย วิพนฺธ [วิพทฺธ (สี.), วิภชฺช (สฺยา. ปี.)] รชฺชุภิ, วิวเฏ มุเข สมฺปวิสนฺติ [สํจวนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)] รกฺขสา.
‘‘สามา จ โสณา สพลา จ คิชฺฌา, กาโกฬสงฺฆา จ ทิชา อโยมุขา;
สงฺคมฺม ¶ ขาทนฺติ วิปฺผนฺทมานํ, ชิวฺหํ วิภชฺช วิฆาสํ สโลหิตํ.
‘‘ตํ ¶ ทฑฺฒตาลํ ปริภินฺนคตฺตํ, นิปฺโปถยนฺตา อนุวิจรนฺติ รกฺขสา;
รตี หิ เนสํ ทุขิโน ปนีตเร, เอตาทิสสฺมึ นิรเย วสนฺติ;
เย เกจิ โลเก อิธ เปตฺติฆาติโน.
‘‘ปุตฺโต จ มาตรํ หนฺตฺวา, อิโต คนฺตฺวา ยมกฺขยํ;
ภุสมาปชฺชเต ทุกฺขํ, อตฺตกมฺมผลูปโค.
‘‘อมนุสฺสา อติพลา, หนฺตารํ ชนยนฺติยา;
อโยมเยหิ วาเฬหิ [ผาเลหิ (ปี.)], ปีฬยนฺติ ปุนปฺปุนํ.
‘‘ตมสฺสวํ [ตํ ปสฺสวํ (สี. สฺยา.), ตํ ปสฺสุตํ (ปี.)] สกา คตฺตา, รุหิรํ [รุธิรํ (สี. สฺยา.)] อตฺตสมฺภวํ;
ตมฺพโลหวิลีนํว, ตตฺตํ ปาเยนฺติ มตฺติฆํ [มตฺติยํ (สี.)].
‘‘ชิคุจฺฉํ กุณปํ ปูตึ, ทุคฺคนฺธํ คูถกทฺทมํ;
ปุพฺพโลหิตสงฺกาสํ, รหทโมคยฺห [รหโทคฺคยฺห (ก.)] ติฏฺติ.
‘‘ตเมนํ กิมโย ตตฺถ, อติกายา อโยมุขา;
ฉวึ เภตฺวาน [เฉตฺวาน (สี. ปี.)] ขาทนฺติ, สํคิทฺธา [ปคิทฺธา (สี. สฺยา. ปี.)] มํสโลหิเต.
‘‘โส จ ตํ นิรยํ ปตฺโต, นิมุคฺโค สตโปริสํ;
ปูติกํ กุณปํ วาติ, สมนฺตา สตโยชนํ.
‘‘จกฺขุมาปิ หิ จกฺขูหิ, เตน คนฺเธน ชียติ;
เอตาทิสํ ¶ พฺรหฺมทตฺต, มาตุโฆ ลภเต ทุขํ.
‘‘ขุรธารมนุกฺกมฺม, ติกฺขํ ทุรภิสมฺภวํ;
ปตนฺติ คพฺภปาติโย [คพฺภปาตินิโย (สี. สฺยา. ปี.)], ทุคฺคํ เวตรณึ [เวตฺตรณึ (สฺยา. ก.)] นทึ.
‘‘อโยมยา สิมฺพลิโย, โสฬสงฺคุลกณฺฏกา;
อุภโต อภิลมฺพนฺติ, ทุคฺคํ เวตรณึ [เวตฺตรณึ (สฺยา. ก.)] นทึ.
‘‘เต ¶ อจฺจิมนฺโต ติฏฺนฺติ, อคฺคิกฺขนฺธาว อารกา;
อาทิตฺตา ชาตเวเทน, อุทฺธํ โยชนมุคฺคตา.
‘‘เอเต ¶ วชนฺติ [สชนฺติ (สี. ปี.), ปชฺชนฺติ (สฺยา.)] นิรเย, ตตฺเต ติขิณกณฺฏเก;
นาริโย จ อติจารา [อติจารินิโย (สี. สฺยา. ปี.)], นรา จ ปรทารคู.
‘‘เต ปตนฺติ อโธกฺขนฺธา, วิวตฺตา วิหตา ปุถู;
สยนฺติ วินิวิทฺธงฺคา, ทีฆํ ชคฺคนฺติ สพฺพทา [สํวรึ (สี. ปี.)].
‘‘ตโต รตฺยา วิวสาเน [วิวสเน (สี. สฺยา. ปี.)], มหตึ ปพฺพตูปมํ;
โลหกุมฺภึ ปวชฺชนฺติ, ตตฺตํ อคฺคิสมูทกํ.
‘‘เอวํ ทิวา จ รตฺโต จ, ทุสฺสีลา โมหปารุตา;
อนุโภนฺติ สกํ กมฺมํ, ปุพฺเพ ทุกฺกฏมตฺตโน.
‘‘ยา จ ภริยา ธนกฺกีตา, สามิกํ อติมฺติ;
สสฺสุํ วา สสุรํ วาปิ, เชฏฺํ วาปิ นนนฺทรํ [นนนฺทนํ (สฺยา. ก.)].
‘‘ตสฺสา วงฺเกน ชิวฺหคฺคํ, นิพฺพหนฺติ สพนฺธนํ;
ส พฺยามมตฺตํ กิมินํ, ชิวฺหํ ปสฺสติ อตฺตนิ [อตฺตโน (สี. สฺยา.)];
วิฺาเปตุํ ¶ น สกฺโกติ, ตาปเน เปจฺจ ปจฺจติ.
‘‘โอรพฺภิกา สูกริกา, มจฺฉิกา มิคพนฺธกา;
โจรา โคฆาตกา ลุทฺทา, อวณฺเณ วณฺณการกา.
‘‘สตฺตีหิ โลหกูเฏหิ, เนตฺตึเสหิ อุสูหิ จ;
หฺมานา ขารนทึ, ปปตนฺติ [สมฺปตนฺติ (ก.)] อวํสิรา.
‘‘สายํ ปาโต กูฏการี, อโยกูเฏหิ หฺติ;
ตโต วนฺตํ ทุรตฺตานํ, ปเรสํ ภฺุชเร [ภฺุชเต (สี. สฺยา. ปี.)] สทา.
‘‘ธงฺกา เภรณฺฑกา [เภทณฺฑกา (ก.)] คิชฺฌา, กาโกฬา จ อโยมุขา;
วิปฺผนฺทมานํ ขาทนฺติ, นรํ กิพฺพิสการกํ [กิพฺพิสการินํ (ปี.)].
‘‘เย มิเคน มิคํ หนฺติ, ปกฺขึ วา ปน ปกฺขินา;
อสนฺโต รชสา ฉนฺนา, คนฺตา [คตา (ก.)] เต นิรยุสฺสทํ [นิรยํ อโธ (ปี.)].
‘‘สนฺโต ¶ จ [สนฺโตว (สฺยา.)] อุทฺธํ คจฺฉนฺติ, สุจิณฺเณนิธ กมฺมุนา;
สุจิณฺณสฺส ผลํ ปสฺส, สอินฺทา [สหินฺทา (สี.)] เทวา สพฺรหฺมกา.
‘‘ตํ ¶ ตํ พฺรูมิ มหาราช, ธมฺมํ รฏฺปตี จร;
ตถา [ตถา ตถา (สี. สฺยา. ปี.)] ราช จราหิ ธมฺมํ, ยถา ตํ สุจิณฺณํ นานุตปฺเปยฺย ปจฺฉา’’ติ.
สํกิจฺจชาตกํ ทุติยํ.
สฏฺินิปาตํ นิฏฺิตํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ สฏฺินิปาตมฺหิ, สุณาถ มม ภาสิตํ;
ชาตกสวฺหยโน ¶ ปวโร, โสณกอรินฺทมสวฺหยโน;
ตถา วุตฺตรเถสภกิจฺจวโรติ.